Search

Bu çalışma 20/07/2020 tarihinde tamamladığımız “Endülüs Emevilerinde Birinci Büyük Fitne Dönemi” başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır. İspanya 92/711 senesinde başlayan fetihler sayesinde Müslüman hâkimiyeti altına girmiş, 139/756 senesinde Endülüs Emevi Devleti kurulmuştur. I. Abdurrahman ile temelleri atılan ve II. Abdurrahman ile düğün günlerini yaşayan Endülüs’te, devletin kuruluşu üzerinden henüz bir asır bile geçmemişken III. (IX.) yüzyıl boyunca bir dizi iç karışıklık ve ayaklanmanın olduğu bir dönem başlamıştır. Kaynaklarda “Fitne Dönemi” olarak isimlendirilen bu dönem Emir Muhammed’in iktidara gelmesinden (238/852) III. Abdurrahman’a kadar (300/912) yaklaşık 60 sene sürmüştür. İlk önce Tuleytula’da başlayan ayaklanmalar, başkent Kurtuba dışında tüm bölgelere yayılarak devletin siyasi otoritesini sarsacak seviyeye ulaşmıştır. Emevi idaresi, kuruluşundan yüz sene sonra karşılaştığı bu kriz döneminde devlete vergi ödemeyi reddederek bağımsızlık iddiası taşıyan birden fazla grupla baş etmek zorunda kalmıştır. Bu durum devletin ekonomik ve askeri gücünü yıpratırken, toplumun farklı unsurlarının kaynaşmasını geciktirmiş ve iç karışıklıkları fırsat bilen Hristiyan güçlerin Emeviler’e karşı saldırıya geçmesine zemin hazırlamıştır. Bu çalışmanın amacı, devleti neredeyse dağılmanın eşiğine getiren birinci büyük fitne döneminin ortaya çıkmasına yol açan sebepleri siyasi, toplumsal, ekonomik ve coğrafi açılardan inceleyerek ortaya koymaktır. Spain came under Muslim rule with the conquests that started in 92/711 and the Andalusian Umayyad State was established in 139/756. In Andalusia, where the foundations were laid with Abdurrahman I and living wedding days with Abdurrahman II, while not even a century had passed since the establishment of the state, a period of internal turmoil and uprisings began during the III century. This period, which is named as "the Period of Fitna" in the sources, lasted about 60 years from Emir Muhammad's coming to power (238/852) until Abdurrahman III (300/912). The uprisings, which first started in Tuleytula, spread to all regions except the capital Cordoba, reaching a level that would undermine the political authority of the state. The Umayyad administration had to deal with more than one group claiming independence by refusing to pay taxes to the state during this crisis period, which it faced a hundred years after its establishment. While this situation caused damage to the economic and military power of the state, it delayed the integration of different parts of the society and prepared the ground for the Christian powers, who took advantage of internal turmoil, to attack the Umayyads. The aim of this study is to reveal the reasons that led to the emergence of the first great period of strife, which brought the state to the brink of disintegration, from political, social, economic and geographical perspectives. الأسباب الرئيسية للفتنة الكبرى الأولى في الدولة الأموية في الأندلس قد جاءت إسبانيا تحت الحكم الإسلامي بفضل .تم وضع الأسس مع 756/139 وتأسست الدولة الأموية في الأندلس بعام 711/92 الفتوحات التي بدأت في عام عبد الرحمن الأول وعاشت الأندلس أيام العروس مع عبد الرحمن الثاني .بينما لم يمر قرن واحد من قيام الدولة بدأت فترة من الاضطرابات والتمردات الداخلية على مدار القرن الثالث (التاسع .)استمرت هذه الفترة التي سميت )عن السلطة إلى عبد الرحمن 852/238( سنة من تولى الأمير محمد 60 في المصادر بـ"عصر الفتنة "حوالي .)التمردات التي بدأت لأول مرة في طليطلة امتدت إلى جميع المناطق باستثناء العاصمة قرطبة 912/300( الثالث ووصلت إلى مستوى يهز السلطة السياسية للدولة .الأندلس اضطرت للتعامل مع مجموعات متعددة تدعي الاستقلال برفضها دفع الضرائب للدولة في فترة الأزمة هذه التي واجهت بعد مائة عام من إنشاء الدولة .وبينما يؤدي هذا الوضع إلى تبلي القوة الاقتصادية والعسكرية للدولة، أخر اندماج عناصر المجتمع المختلفة .وهيأت الأرضية لهجوم القوى المسيحية التي تفترص الاضطرابات الداخلية على الأمويين .الغرض من هذه الدراسة، عرض الأسباب التي أدت إلى ظهور هذه الفتنة الكبرى الأولى وأوصلت الدولة إلى حافة الانهيار من خلال فحصها من منظور سياسي واجتماعي واقتصادي وجغراف

Süryani bilginlerin ve dil olarak Süryanicenin İslâm düşüncesindeki çeviri faaliyetinde önemli bir yeri vardır. Emevilerin son döneminde bireysel olarak başlayan çeviriler, Abbasi halifeleri Mehdi ve Harun Reşid döneminde hız kazanmış ve Me’mun döneminde zirveye ulaşmıştır. Bağdat’ın başkent yapılması, oluşan yeni entelektüel ortam ve kentleşme sürecinde toplumun ileri düzeyde bir bilgiye duyduğu gereksinim, çeviri hareketine zemin hazırlamıştır. Bu süreçte Beytü’l-Hikme’nin kurularak tercümenin devlet eliyle yapılması projesi, aynı zamanda Mu’tezile’nin de sahip çıktığı bir proje olmuştur. Mu’tezile’nin Yunan kültürü ve Süryani bilginlerle asıl ilişkisi teolojik ve felsefi eserlerin tercümesiyle başlamıştır. Çeviri eserler genelde İslâm düşüncesinin özelde Mu’tezilî düşüncenin gelişmesine önemli ölçüde katkı sağlamıştır. Bu bağlamda, bu makale İslâm düşüncesindeki tercüme faaliyetinde Süryani bilginlerin rolünü ve bu faaliyetin Mu’tezilî düşünceye etkisini ortaya koymayı amaç edinmiştir Syrian scholars and the language of syrians, namely syriac, has an important place in Islamic thought. The translations, which have begun individually in the last Umayyad period, have been accelerated in the period of Mahdi and Harun Rashid, who were ‘Abbaside caliphs, and has had a significant degree in the period of Ma’mun. Making Baghdad capital city, the new intellectual environment and the necessity of advanced knowledge of public in the process of urbanisation resulted in translation activity. In this process, the project of making translation activity official by foundation of Bayt al-Hikmat is also claimed by Mu’tazilite. The relation between Mutazila and Greek culture and Syrian scholars had begun with the translation of theological and philosophical books which contributed the development of Islamic and Mu’tazilite thoughts. In this context, this article aims to reveal the role of Syrian scholars in translation process of Islamic Thought and the effects of the process on Mu’tazilite Thought

ÖZETFethinden Sâmânîler'in Yıkılışına Kadar (93-389/711-999) Semerkant Tarihi isimli doktora tezim, bir giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Araştırmamızın giriş bölümünde, çalışmamızda kullandığımız kaynak ve araştırmaların tanıtımı ve tezimiz açısından ifade ettikleri önemi ortaya koymaya çalıştık. Yine aynı bölüm altında Semerkant ve içinde bulunduğu Soğd bölgesinin coğrâfî yapısını ele aldık. Bu bölümde son olarak, şehrin kuruluşundan İslâm fetihlerine kadar ki tarihî sürecini özet bir şekilde işlemeye çalıştık.Birinci bölümde, Semerkant'ın siyâsî ve askerî durumunu ele alıp, bu bölümü Emevîler, Abbasîler ve Sâmânîler dönemi şeklinde üç kısımda inceledik. Bu bölümde ağırlıklı olarak, Semerkant'ın müslümanlar tarafından ele geçirilmesi, fetihten sonraki yıllarda Soğdlular'ın İslâmî idareye başkaldırıları, bunların sebeb ve sonuçları, Türkler'in İslâm'a girişine zemin hazırlayan olaylar ve Mâverâünnehir siyâsetinin belirlenmesinde Semerkant'ın rolü ve Sâmânîler'in yıkılışına kadar Semerkant'taki önemli olaylara ağırlıklı olarak değindik. İkinci bölümde, Semerkant'ın ilmî ve kültürel durumuna temas ettik. Bu bölüm altında, İslâm öncesi Soğd kültür ve medeniyeti, İslâm döneminde Semerkant'ın ilim ve kültürde nasıl zirveye ulaştığı ve ilmî çalışmaların yoğun olarak yapıldığı mekanlara değindik. Daha sonra Semerkantlı âlimleri ele alarak bunları, tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, tasavvuf, sosyal ve edebî ilimler adı altında tanıtmaya çalıştık. Üçüncü bölümde, Semerkant'ın iktisâdî durumunu incelemeye çalıştık. Bu bölüm altında başlıca, Semerkant'ın Orta Asya ticaret yolları üzerindeki stratejik mevkisi, Soğdlular'ın ticarete verdikleri önem, Semerkant'ta ticâretin yoğunlaştığı mekanlar, Semerkant ve bölgelerinde üretilip diğer ülkelere ihraç edilen üretim mâmülleri, tarım ve hayvancılık ve Semerkant bölgesinden çıkarılan madenler konularını ele aldık.İctimâi ve dinî hayat şeklinde iki kısımda ele aldığımız dördüncü ve son bölümde ise, Semerkant'ın sosyal durumunu inceledik. İctimâî hayat kısmında, Semerkant'ın yerli halkı Soğdlular'ın menşe ve yapıları, halkın örf ve âdetleri, giyim-kuşam, yaşantı tarzı ve ahlâkî yapılarını incelemeye çalıştık. Dîni hayat kısmında ise, İslâm geldiğinde şehirde var olan ve bir süre daha devam eden dinler ve değişik inanç şekillleri, İslâm'ın Semerkant'ta nasıl yayıldığı, bu yayılış sürecinde yaşanan sıkıntılar ve bu arada kökünü İslâm'dan aldığını iddia eden sapık mezhepler ve bunlara karşı mücadelelelere temas ettik. ABSTRACTThe name of my thesis is The History of Samarkand from its Conquest (by Muslims) to the Decline of Samanids (93-389 / 711-999)The thesis consists of an introduction and four chapters : In the Introduction, first, I gave a description and evolution of the sources which I used in my study. Next, I described the geographical features of the region of Sogd in which Samarkand takes place. Then, I gave a brief account of the history of Samarkand from its foundation to its conquest by Muslims.In the first chapter, I studied the political and military history of the city throughout the periods of Umayyad, Abbasid and Samanid dynasties. Mainly, I discussed the conquest of the city by Muslims, the rebellions of Sogdians against the Islamic rule, the causes and results of these rebellions, the events that paved the way to the conversion of Turks, the role of Samarkand in the politics of Transoxiana (Mawaraunnahr) and the significant events that took place in Samarkand in the ends of Samanid Dynasty.In the second chapter, I gave an account of the scientific and cultural situation in Samarkand. Among the subjects are the Sogdian culture and civilization in the pre-Islamic period, the cultural and scientific developments in the Islamic period the educational institutions in Samarkand, and the scholars of Samarkand in different fields like tafseer, hadith, fiqh, kalam, adab, etc...In the third chapter, I studied the economic structure and developments in Samarkand. Thanks to the strategic position of Samarkand at the conjunction of trade ways of Central Asia, and because of the importance given to the trade by Sogdians, Samarkand became the most important center of Central Asia from the point of economic activities. I gave in the chapter an account of market places in Samarkand, goods that are produced and exported, agriculture, animal husbandry and mines.In the last chapter, I studied the social and religions life in Samarkand. First, I probed the origins of Sogdians, their traditions, their way of life, morality, etc. Secondly, I tried to explore various kinds of religions which existed before the conquest and continued to exist after it, the spread of Islam in Samarkand, the problems of that process, newly emerged heterodox sects etc.

Bugün Özbekistan sınırları içerisinde yer alan Tirmiz şehri, Emevîler Dönemi’nde ilkolarak Saîd b. Osman tarafından fethedilmiştir. Kadim bir şehir olan Tirmiz, Ceyhun nehrikenarında olması sebebiyle bulunduğu konum bakımından önemlidir. Bu çalışmada Tirmizşehri, coğrafî, siyasî, iktisadî, ilmî ve kültürel olarak ele alınmıştır. İslâm fetihlerine kadarTirmiz’in tarihî süreci incelenerek İslâm sonrası dönemde nasıl bir gelişim izlediği ortayakonulmuştur. Emevîler Dönemi’nde fethedilen şehir isyancı Musa b. Abdullah ile verilenuzun bir mücadeleden sonra tekrar geri alınmıştır. Bundan sonra zaman zaman yerel Türkyöneticilerin idaresine giren şehir, Moğol İstilasına kadar stratejik konumunun da etkisiylesürekli siyasî mücadelenin yaşandığı bir yer olmuştur.Tirmiz, siyasî ve askerî hadiselerin yanında ilmî ve kültürel olarak da kendinigöstermiştir. Birçok âlimin doğup yetiştiği yer olan şehir, diğer âlimlerin rihleleriyle de ilmîhayatına bir canlılık katmıştır. Ortaçağın önemli ticaret yolları üzerinde yer almasından dolayıda iktisadî olarak gerek ticaret gerekse üretim sayesinde ekonomik idamesini sağlamıştır. Bubağlamda çeşitli yönleriyle ele aldığımız Tirmiz’in, aynı zamanda dönemin çevre bölge vedevletlerin tarihine de ışık tutacağı bir gerçektir. Tirmidh city, which is located within the borders of Uzbekistan today, was firstconquered by Saîd b. Osman during the Umayyad Period. Tirmidh, an ancient city, isimportant in terms of its location because it is on the banks of the Ceyhun river. In this study,the city of Tirmidh has been discussed geographically, politically, economically, scientificallyand culturally. By examining the historical process of Tirmidh until the Islamic conquests, ithas been revealed what kind of development it followed in the post-Islamic period. The city,which was conquered during the Umayyad Period, was taken back after a long struggle withthe rebel Musa b. Abdullah. After that, although the city was under the administration of localTurkish administrators from time to time, it became a place where there was a constantpolitical struggle until the Mongol invasion, due to its strategic location.The city of Tirmidh, showed itself scientifically and culturally as well as politicaland military events. The city, where many scholars were born and raised, has added vitality tothe scientific life with the journeys of other scholars. Since it was located on the importanttrade routes of the Middle Ages, it provided its economic continuity thanks to both trade andproduction. In this context, it is a fact that Tirmidh, which we have discussed with its variousaspects, will also shed light on the history of the surrounding regions and states of the period.

Malay Yarımadası'nın batı sahilinde bulunan Malaka şehri 1400 yılı civarındaParamesvara tarafından kuruldu. Malaka, uluslararası ticaret merkezi olarak gelişip bubölgede İslam'ın yayılması ve gelişmesinde önemli bir rol oynadı. Nitekim MalakaSultanlığı döneminde Malaka şehri, Malay Yarımadası'nda İslamiyet'in yayılmamerkezi olarak bilinmektedir. Malaka Sultanlığı, 1511 yılında Portekiz sömürgeciliğinekadar hüküm sürdü. Şehrin uluslar arası bir liman ve bölgede İslam'ın yayılma merkeziolarak büyük rol oynaması nedeniyle Malaka tarihiyle ilgili çalışmalar, yerel ve yabancıaraştırmacılar tarafından zaman zaman ele alınmıştır. Ancak Türkiye'de XV. yüzyıldahüküm süren Malaka Sultanlığı dönemi ile ilgili Malaka tarihi üzerinde bütünsel birçalışma yapılmamıştır. Bu nedenle Türkiye'de Yüksek Lisans yapan Malezyalı biröğrenci ve araştırmacı olarak danışmanımın rehberliğinde bu konuyu ele almayı uygunbulduk. Çalışmada daha çok Malay, Çin ve Portekiz kaynaklarına atıfta bulunarakMalaka Sultanlığı Dönemi'nde Malaka Şehri ve toplumunun coğrafi, siyasi, ekonomikve sosyo kültürel yönlerinden geçmişi incelenmiştir. Malacca was located on the west coast of the Malay Peninsula and founded byParameswara around 1400. Malacca developed into an international trading centerwhich eventually led to the advent of Islam. Malacca was known as the center ofIslamic development in the Malay Peninsula during the era of Malacca Sultanate.Malacca Sultanate reigned until 1511 after the city falls into Portuguese's hand. Thestudies on Malacca history have been written from times to times by local and foreignresearchers because of the huge role it had as an international port and Islamicdevelopment center during its time. However, in Turkey, there has not been a holisticstudy on Malacca history during the reign of Malacca Sultanate in the 15th century.Therefore, as a Master's student and researcher in Turkey with a guidance of myadvisor we found appropriate to address these issues. This study examines the history ofMalacca city aınd its society during the reign of Malacca Sultanate from geographical,political, economic, and socio-cultural aspects by referring to Malay, China, andPortuguese resources. 203

Dünya tarihinde çok önemli olan seyahat ve seyahatnâmelerin, İslâm kültür ve tarihi açısından da değeri yadsınamaz. Yazıldıkları dönemin sosyo-kültürel, dinî, siyasî ve mâli durumları hakkında başka kaynaklarda bulmanın çok güç olduğu bilgiler sunan seyahatnâmeler, bugüne kadar farklı şekillerde ele alınmıştır. Bu çalışmalar genellikle tek bir seyyahı ya da seyahatnâmeyi konu edinmiş, eserlere bütüncül olarak yaklaşılmamıştır.Bu çalışmada 13-14. asırlarda (H. 7-8) Endülüs ve Mağrip seyyahlarının seyahat tecrübeleri; onları seyahate iten sâikler, seyahatin mâli kaynakları ve seyyahların karşılaştıkları zorluklar bağlamında ele alınmıştır. Çalışmaya bir temel oluşturması açısından önce İslâm geleneğinde seyahat ve seyahat edebiyatı ile araştırmaya konu olan seyyahların yaşamı ve eserleri incelenmiştir. Ardından seyahatnâmelerden edinilen bilgiler ışığında ortaya çıkarılan sâikler; hac, ilim, resmî görev ve seyahat etme başlıkları altında ele alınmıştır. Seyyahın mâli kaynakları; seyyahın kendisi ya da ailesi, halkın farklı kesimlerinden şahıslar, vakıflar ve yöneticiler açısından değerlendirilmiştir. Son olarak seyyahın seyahati esnasında karşılaştığı zorluklar açısından; yol güvenliği, konaklama, su ve erzak sıkıntısı, hastalıklar, hırsızlık vakaları, haraç ve vergiler, para ve yabancı diller çalışmaya konu edilmiştir.İÇİNDEKİLERÖZiiiABSTRACTvÖNSÖZviKISALTMALARviiiGİRİŞ1A.ARAŞTIRMANIN KONUSU VE AMACI1B.ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YÖNTEMİ1C.KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜRÜN TANITIMI3D.İSLÂM’DA SEYAHAT VE SEYAHAT EDEBİYATI51. İslâm Geleneğinde Seyahat52. İslâm Seyahat Edebiyatı14BİRİNCİ BÖLÜM7-8/13-14. ASIR ENDÜLÜS-MAĞRİP SEYYAHLARI VE ESERLERİA.İBN CÜBEYR VE ESERİ18B.EBÛ MUHAMMED ABDERİ VE ESERİ20C.ABDULLAH B. MUHAMMED ET-TİCÂNÎ VE ESERİ24D.İBN BATTÛTA VE ESERİ26E.İBNÜ’L-HÂC EN-NÜMEYRÎ VE ESERİ31F.HÂLİD B. İSÂ EL-BELEVÎ VE ESERİ34İKİNCİ BÖLÜMSEYYAHLARIN SEYAHAT SÂİKLERİA.HAC38B.İLİM44C.RESMÎ GÖREV49D.SEYAHAT ETME52ÜÇÜNCÜ BÖLÜMSEYYAHLARIN MÂLİ KAYNAKLARIA.SEYYAHIN KENDİSİ YA DA AİLESİ56B.HALKIN FARKLI KESİMLERİNDEN ŞAHISLAR61C.VAKIFLAR67D.YÖNETİCİLER72DÖRDÜNCÜ BÖLÜMSEYYAHLARIN KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLARA.YOL GÜVENLİĞİ821.Kara Yolu832.Deniz Yolu91B.KONAKLAMA98C.SU VE ERZAK103D.HASTALIK107E.HIRSIZLIK111F.HARAÇ/VERGİ114G.PARA118H.DİL119SONUÇ122EKLER125KAYNAKÇA131--------------------The value of travel and travel books, which are very important in world history, cannot be denied in terms of Islamic culture and history. Travel books provide information about the socio-cultural, religious, political and financial conditions of the period in which they were written, which is very difficult to find in other sources. Travel boks has been reviewed in different ways until today. These works generally dealt with a single traveler or travel story, and the works were not approached as a holistic one.In this study, the travel experiences of the travelers who set out from Andalusia and the Maghrib region in the 13th-14th centuries are discussed in the context of their reasons, financial resources and the difficulties they encountered. In order to form a basis for the study, firstly travel and travel literature in Islam and the life and works of the travelers who were the subject of the research were examined. In this study, firstly, the reasons to travel which are pilgrimage, science and official duty are revealed in the light of the information obtained from travel boks. Then, the traveller himself or his family, individuals from different social classes, foundations and administrators are analyzed in terms of financial resources. Lastly, the difficulties encountered by the traveller such as road safety, accommodation, food and water supply, ilness, theft cases, tribute and taxes, different currencies and foreign languages are examined.

Malay Yarımadası’nın batı sahilinde bulunan Malaka şehri 1400 yılı civarında Paramesvara tarafından kuruldu. Malaka, uluslararası ticaret merkezi olarak gelişip bu bölgede İslam'ın yayılması ve gelişmesinde önemli bir rol oynadı. Nitekim Malaka Sultanlığı döneminde Malaka şehri, Malay Yarımadası'nda İslamiyet’in yayılma merkezi olarak bilinmektedir. Malaka Sultanlığı, 1511 yılında Portekiz sömürgeciliğine kadar hüküm sürdü. Şehrin uluslar arası bir liman ve bölgede İslam’ın yayılma merkezi olarak büyük rol oynaması nedeniyle Malaka tarihiyle ilgili çalışmalar, yerel ve yabancı araştırmacılar tarafından zaman zaman ele alınmıştır. Ancak Türkiye'de XV. yüzyılda hüküm süren Malaka Sultanlığı dönemi ile ilgili Malaka tarihi üzerinde bütünsel bir çalışma yapılmamıştır. Bu nedenle Türkiye’de Yüksek Lisans yapan Malezyalı bir öğrenci ve araştırmacı olarak danışmanımın rehberliğinde bu konuyu ele almayı uygun bulduk. Çalışmada daha çok Malay, Çin ve Portekiz kaynaklarına atıfta bulunarak Malaka Sultanlığı Dönemi’nde Malaka Şehri ve toplumunun coğrafi, siyasi, ekonomik ve sosyo kültürel yönlerinden geçmişi incelenmiştir.--------------------Malacca was located on the west coast of the Malay Peninsula and founded by Parameswara around 1400. Malacca developed into an international trading center which eventually led to the advent of Islam. Malacca was known as the center of Islamic development in the Malay Peninsula during the era of Malacca Sultanate. Malacca Sultanate reigned until 1511 after the city falls into Portuguese’s hand. The studies on Malacca history have been written from times to times by local and foreign researchers because of the huge role it had as an international port and Islamic development center during its time. However, in Turkey, there has not been a holistic study on Malacca history during the reign of Malacca Sultanate in the 15th century. Therefore, as a Master’s student and researcher in Turkey with a guidance of my advisor we found appropriate to address these issues. This study examines the history of Malacca city aınd its society during the reign of Malacca Sultanate from geographical, political, economic, and socio-cultural aspects by referring to Malay, China, and Portuguese resources.

Kazvin, 24 (323) yılında fethedilen Cibâl (mekezî İran) şehirlerinden biridir. Şehir önemini gerek Sâsânîler döneminde kuruluşu itibariyle gerekse İslâm topraklarına dahil edilmesi sonrasında uzun süre ele geçirilmeyen Deylem bölgesinin sugûru olmasından almaktadır. Askerî fonksiyonlarıyla ön plana çıkan Kazvin'in fethinden itibaren bu özelliği gözetilerek fizikî ve mimarî tahkim çalışmalarının yanı sıra vergi muafiyetleri ve vakfiyeler ile desteklendiğini görmekteyiz. Bütün bunlar Kazvin'in ve ona bağlı yönetilen Zencan, Ebher ve Tâlekân gibi şehirlerin gelişiminde rol oynamıştır. Şehir, Abbâsîler’in ikinci devrinde bölgede zuhur eden isyanlardan etkilenmiş ve dönem dönem yerel hanedanların hâkimiyetine girmiştir.Şehir, askerî ve siyasî hadiseler ötesinde sosyokültürel ve ilmî açıdan da değer kazanarak gelişim göstermiştir. Hz. Osman döneminden itibaren özellikle Abbâsîler dönemindeki çalışmalarla Kazvin, İslâm şehri formuna kavuşmuştur. Civar şehirlerden, özellikle Kûfe ve Basra gibi ordugâh şehirlerinden asker-âlimler, Kazvin'e gelerek katkılarda bulunmuşlardır. Bu bağlamda dinî, mezhepsel, sosyal ve ilmî gelişimlerini de ele aldığımız bu çalışmanın Kazvin şehri ve içinde bulunduğu bölge tarihine katkı sağlayacağını arzuluyoruz.--------------------Qazvin which was conquered in the year 24 (323) is the one of the Jibal (central Persia) cities. The city gained importance either by its establishment in the era of Sassanids or became a sûgur of the Daylam Region which was not captured for a long time after being incorporated into the Islamic lands. We see that it was supported by the immunity from taxation and endowments as well as the physical and architecture labors since the conquest of Qazvin which came to the fore with its military functions. All of that were acted a part of the development of the Qazvin and the cities which were governed banded to Qazvin such as Zanjan, Abhar and Talakan. The city was affected by the rebellions which were occurred in the second period of Abbasids and was entered under the local government from time to time.Qazvin was developed by gaining socia-cultural and scientific value beyond military and political events. Since the era of the Hazrat Uthman especially by the labors in the era of Abbasids Qazvin was taken the form of Islamic city. The military-scholars contributed to Qazvin by coming from nearby cities and military camp cities such as Kûfa and Basra. In this context, we wish for this study, in which we consider its religious, sectarian, social and scholarly developments, will contribute to the history of the city of Qazvin and the region it is in.

Hz. İbrahim ve ailesinin kabirlerine ev sahipliği yapan Filistin’in kadim şehirlerinden Halil şehri tarih boyu çeşitli devletlerin hükümranlığında bulunmuştur. Eski dönem Yahudi krallıkları, Romalılar, Hz. Ömer’in halifeliği döneminde İslam fethi, Emevîler, Abbasiler ve Fâtımîler sonrası Haçlıların şehri ele geçirmesi, Eyyübiler ve Memlükler nihayetinde Osmanlıların hâkim olduğu şehirde 1967’den bu yana İsrail işgali süregelmektedir.İslam hakimiyetinde bir arada yaşamanın en güzel örneklerini sergileyen Halil şehri, İsrail tarafından planlı bir Yahudileştirme faaliyetine maruz kalmaktadır. Kurulan yerleşim birimleri ve insanların eski şehirden zorla göç etmesine sebep olacak öldürme, tutuklama, kısıtlama, hakaret ve aşağılama gibi faaliyetlerle İsrail, Halil eski şehrinde ırka dayalı bir ayrımcılık (apartheid) politikası uygulamaktadır. Harem-i İbrahim’in büyük bir kısmının Yahudi sinagoguna çevrilmesi ve Müslümanların burada ibadet etmelerinin engellenmesi bu projenin en önemli adımlarındandır.--------------------ISRAELI SETTLEMENTS IN HEBRON CITY (AL-KHALIL) AND ONGOING JUDAIZATION EFFORTSPalestinian ancient city of Hebron (Al-Khalil), home to the Cave of Machpelah which it contains graves of Abraham and his family, has been under rule of various states throughout history. Old Jewish kingdoms, Romans, Islamic conquests during the caliphate of Omar, the Umayyads, the Abbasids and the Crusaders, the Fatimis, Eyyubis, Mamlûks and the Ottomans ultimately dominated in the city until the occupation of Israel since 1967.Hebron, which exhibits the best examples of coexistence under Islamic rule, is subjected to a planned Judaization process by Israel. The ongoing and intense settlement activity in the occupied West Bank city of Hebron confirms Israel’s deliberate policy to empty it of its Arab inhabitants and Judaize it.Israel implements a racial discrimination (apartheid) policy in Hebron’s old city. Palestinians in Hebron face in everyday oppression such as killing, arresting, restraining, insulting, humiliating and forced displacement.

MUHASEBE DEFTERLERİNE GÖRE (1279-1289/1862-1872)PERTEVNİYAL VALİDE SULTAN VAKIFLARITezimizin ana çalışma konusu Pertevniyâl Valide Sultan vakıflarının Hicrî 1279-1289 / Mîladi1862-1872 yılları arasındaki Osmanlıca muhasebe kayıtlarının döneminin şartları içerisinde değerlendirilmesi ve belgelerin latinize edilip ilim aleminin istifadesine sunulmasını kapsamaktadır. İslam medeniyeti içerisinde vakıf kültürünün çok önemli bir yeri olduğunu biliyoruz. Hayır yapma geleneği, Osmanlılarda toplumun ihtiyacı olan hizmetlerin ağırlıklı olarak vakıflar eliyle karşılanmasıyla devam etmiştir. Bu da toplumun her kesiminde paranın ve malın belirli süre ve belirli şartlarla vakfedilerek, vakfeden tarafından toplumda ihtiyacı olan kesimlere dağıtılmasını sağlamıştır. Osmanlı Vakıfları sadece bununla da kalmamış, aynı zamanda kamunun ihtiyacı olan kimi iskan hizmetlerini de üstlenerek medeniyetin ilerlemesine katkıda bulunmuşlardır. Pertevniyâl Valide Sultan kişiliği ve yaptığı hayırlarıyla öne çıkan bir karakterdir, bu sebeple vakıf-medeniyet ilişkisinin son dönem Osmanlıdaki öne çıkan örneklerindendir. Onun inişli çıkışlı hayatında belki de değişmeyen tek şey yaptığı hayırları olmuştur. Bu çalışmada Pertevniyâl Sultan vakıflarının muhasebe kayıtlarını inceleyerek vakfedilen mal, para gibi menkul ve gayri menkul kıymetlerin vakfiyelerinde kaydedildiği şekilde harcanıp harcanmadığı, vakfın gelir-gider dengesi, sermaye ile yapılan yatırımların karlı olup olmadığının sağlamasını görmüş olduk. Aynı zamanda vakıf gelir ve gider dengesini ve harcama kalemlerinden dönemin piyasa değerlerini ortaya koymaya çalıştık. Bununla birlikte muhasebe kayıtlarından dönemin dinî, sosyal ve ekonomik alt yapısına dönük bilgiler elde etmeye ve bunları değerlendirmeye gayret ettik.--------------------ABSTRACTThe main subject of our thesis is the translation of the Ottoman accounting records of Pertevniyal Valide Sultan’s Waqf in Ottoman Empire between H. 1279-1289/M.1862-1872. The foundation culture in the Ottoman civilization has a very important place. The services that the society needs are mainly met by the foundations. Foundations not only with this, but also by taking the necessary housing services of the public has contributed to the advancement of the Islamic civilization on the Ottoman scale. Pertevniyal Valide Sultan is a character that stands out with her personality and charity, so it is one of the prominent examples of the foundation-civilization relationship in the Ottoman Empire. Perhaps the only thing that hasn't changed in her bumpy life is her charity. By examining the accounting records of the foundations, we will see whether the securities, such as goods and money, spent on the foundations, are spent properly. At the same time, we will try to reveal the balance of income and expenses and the market values of the period from the expenditure items. In addition, we will try to obtain and evaluate the religious, political and economic infrastructure of the period from accounting records.

Ortadoğu; insanlık tarihinin bilinen geçmişinin merkezidir. Dünya'nın nabzının attığı bu coğrafyada başrolde birkaç şehir bulunmaktadır. Üç ilahi dine göre mukaddes olan Kudüs de bu şehirlerden biridir. Bu sebeple tarih boyunca Kudüs'te hareketlilik ve mücadele bitmemiştir. Miladi asırlar başlamadan hemen önce bu şehir Roma İmparatorluğu ve Partlar arasında mücadelenin yaşandığı tampon bir bölge olmuştur. MÖ. 40 yılında Edomlu Herod, Roma'nın dostu ve müttefik kralı ilan edilmiş; MÖ. 37 yılında ise resmen Yahuda Kral'ı olmuştur. Hem bir Yahudi hem de bir Romalı olan Herod ile birlikte bölgede istikrar sağlanmıştır. Şehrin imarı ve düzenine büyük önem veren Herod, Kudüs'ü yeni baştan imar etmiştir. Şehre yeni bir silüet kazandıran Herod, tarihi boyunca Kudüs'ü en iyi inşa edenlerin başında gelmektedir. Bu çalışma, bölgenin tarihi ve kaderinde önemli rol oynayan Herod'un hayatı, krallık dönemi faaliyetleri, aile içi ilişkileri, Kudüs'ü yeni baştan imarı ve kurduğu diğer şehirleri ele almaktadır. Middle east, center of the known human history. There are few leading cities in this geography where the World's heart beats. Jerusalem is one of these cities as it is also precious for the 3 common religion. For that reason, Jerusalem was always center of struggle. This city lived as a tampon city between Rome Empire and Part for several ages B.C.. Herod from Edom has been announced as an ally of the Rome and King of Jerusalem in the year of B.C. 40; officially has been Judea King in the year of B.C. 37.. Herod has succeded the steadiness in the reagion as he was Jewish and Man of Rome. As he cared for the architecture and order in cities, had the Jerusalem re-constructed. Herod is the best contractor Jerusalem has ever seen, he made Jerusalem has it's new silhouette. In this work; Herod's life, his activities during his kingdom, family business, his re-construction of Jerusalem and other cities he has built up has taken place. 112

Mu'tezile ve Mâturîdiyye mezhepleri tarih içinde İslâm coğrafyası üzerinde derin etki bırakan iki itikadî mezheptir. Her ikisi de rey zihniyetine ve genel çerçevede Hanefî düşüncesine sahip olmalarına rağmen birbirlerinden farklılık göstermektedir. Mâturîdî geleneğin içerisinde Mu'tezile mezhebine karşı sert ve olumsuz bir tavır söz konusudur. Çalışmamız bu akılcı mezheplerin birbirlerine karşı gösterdiği bu karşıtlığın nedenlerini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda bu ana konuyu aydınlatmak adına, Mu'tezile mezhebinin Hanefîlik ile olan ilişkisinde tarih içinde gelişen kırılma noktaları, yol ayrımları, Ebu'l-Muîn en-Nesefî (508/1115)'nin Mâturîdiyye mezhebindeki yeri ve bu mezhebi sistemleştiren kişi olarak Mu'tezile'yi tenkit ettiği konular ele alınmıştır. Tezimiz iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde iki akılcı mezhep Mu'tezilî ve Mâturîdî zihniyetlerin mezhepleşme süreçlerine ve tarih içindeki Hanefîlik ile ilişkisine değinilmektedir. İkinci bölüm ise Mâturîdî mezhebinin ikinci kurucusu olarak atfedilen Ebu'l-Muîn en-Nesefî'nin Mu'tezile mezhebini eleştirme nedenlerinin arka planını, adı geçen âlimin eserlerinin bilgi kaynaklarını, yöntemini, eserlerinde tenkit ettiği Mu'tezilî şahsiyetleri ve kelami görüşleri içermektedir.Anahtar Kelimeler: Hanefîlik, Mu'tezile, Mâturîdîlik, Karşıtlık, Ebu'l-Muîn en-Nesefî, Tabsiratü'l Edille, Kitabü't -Temhîd, Bahru'l Kelâm. Mu'tazila and Māturīdism are the sects that have left an indelible impression on the Islamic geography in history. Although they both have a mentality of mind and Hanafī thought in general, they differ from each other. There is a harsh and negative attitude towards Mu'tazila sect within the Māturīdi tradition. Our study puts forward the reasons for this controversy between these rational sects. At the same time, in order to elucidate this main issue, turning points, road divisions, historical distinctions in the relation of the Mu'tazila sect with Hanafism, the place of Abū Mu'īn al-Nasafī (508/1115) and the systematicization of this sect as Mu'tazila was criticized. Our thesis consists of two parts. In the first part, The sectarianization process of Mu'tazila and Maturīdī mindsets as being two rational sects and their relationship with Hanafī in history. The second part contains the reasons of criticism of Abū Mu'īn al-Nasafī who is referred to as the second founder of the Māturīdism sect, on the Mu'tazila sect, sources of information, methodology of above mentioned scholar's works, Mu'tazilī figures criticized in his works and their Islamic theological opinions.Key Words: Hanafī, Mu'tazila, Māturīdism, Controversy, Abū Mu'īn al-Nasafī, Tabsiratu'l Adillah, Kitabu't-Tamhīd, Bahru'l Kalām. 215

Günümüze kadar yalnızca sözlü kaynaklarla geldiği düşünülen Alevilik gerçekte yazılı kaynaklara da sahip olduğu son yıllarda yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur. Bu yazılı kaynakların bir kısmı da `menâkıbnâme` ya da `velâyetname` olarak isimlendirilen eserlerdir. Bu çalışmada Alevi-Bektaşi Velâyetname/Menâkıbnameleri, Menâkıbul-Kudsiye'den başlanarak sırasıyla; Velâyetname-i Hacı Bektaş-ı Veli, Makâlât Şeyh Safi Buyruğu, Saltıknâme, Hacım Sultan ve Menâkıbnamesi, Abdal Musa Velâyetnamesi, Kaygusuz Abdal, Seyyid Ali Sultan Velâyetnamesi, Şucaeddin Veli ve Velâyetnamesi, Vilâyetname-i Şahi Gö'cek Abdal, Koyun Baba Velâyetnamesi, Demir Baba Vilâyetnamesi ve Veli Baba Menâkıbnamesi şeklinde incelenmiştir.Alevi-Bektaşiliğin yazılı kaynaklarından olan velâyetname ve menâkıbnameler: İnanç Esasları, İbadet Esasları ve Ahlak, Tarikat Erkânı ve Adab başlıkları altında incelenmiştir. İncelenmesi sonucunda bu velâyetname ve menâkıbnamelerin, olayların olduğu dönemin zihniyetini taşıması açısından çok önemli olduğu, Alevi ve Bektaşilikle ilgili önemli bilgilere sahip olduğu görülmüştür. Sonuç olarak Alevi-Bektaşi menâkıbnamelerinde İslami geleneğin özellikle de Alevi geleneğin ürettiği terminolojinin bu eserlerde yer aldığı görülmektedir It has been revealed in some researches in recent years that the belief in Alevism, which is believed to have come only through oral sources, has actually written sources. Some of these written sources are also called `menaqibnâme` or `vilâyetname`. Alevi-Bektashi Vilayetnames / Menaqibnames were examined in turn starting from Menâqibul Qoudsiye , The Vilâyetname of Haggi Bektash Veli, the Menaqib of Şeyh Safi, Saltıknâme, The Menaqibname of Hacim Sultan, The Vilâyetname of Abdal Musa, The Menaqibname of Kaygusuz Abdal, The Vilâyetname of Seyyid Ali Sultan, The Menaqib of Şeyh Şucaeddin Veli, The Vilâyetname of Otman Baba, The Vilâyetname of Koyun Baba, The Vilâyetname of Demir Baba and The Menaqipname of Veli Baba.Menaqibnames, the written sources of Alevism-Bektashism are examined under the headings of faith, principles of worship and ethics, title of order and decency. As a result of this examination, it is seen that these vilayetnames and menaqibnames have important information about Alevism and Bektashism which is very important in terms of carrying the mentality of the period in which the events took place.As a result, it appears that the terminology of the Islamic tradition, especially the Alevi tradition, appears in these works in the Alevi-Bektashi menaqipnames. 160

ÖZETTabakat kitapları İslam tarihi alanında çok önemli bir yere sahiptir. Memlükler döneminde yaşamış olan Sârimuddîn İbrahim b. Aydemir el-Alâî el-Kâhirî el-Hanefî İbn Dokmâk’ın Nazmü’l-Cümân adlı eseri Hanefi mezhebi uleması hakkında yazılmış ve gün yüzüne çıkmamış ender bir eserdir. Tezimizde bu değerli eser tahkik edilip incelenmiştir. Çalışma giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında tezin konusu, amacı, tabakat kitaplarının içeriği, hanefî tabakat eserleri ve İbni Dokmâk'ın hakimiyetleri döneminde yaşadığı Memâlik-i Bahriyye (648-784/1250-1382) ve Memâlik-i Çerkeziyye (784-923/1382-1517) devletlerinin siyasi ve kültürel yapıları incelenmiştir. Ayrıca İbn Dokmâk açısından da söz konusu siyasi dönemler anlatılmıştır. Bu dönemin gerek siyasi gerekse sosyal, iktisadi ve kültürel yönlerinin aydınlatılması İbn Dokmâk’ın doğru anlaşılması için hayati öneme sahiptir. Zira bu dönemde Kahire ilmi anlamda altın çağını yaşamış ilim adamlarının uğrak yeri haline gelmiştir. Eserin birinci bölümünde İbn Dokmâk'ın hayatı, ilmi şahsiyeti ve tahkik ettiğimiz eseri Nazmü’l-Cümân ve eserin yazma nüshaları hakkında bilgiler verilmiş ve bu eserin tahkikinde izlenen metod üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde ise İbn Dokmâk'ın yazma halinde 3 cilt olan "Nazmü'l-cümân fî tabakâti ashâbı imâmına en-Nu'man" isimli eserinin tahlil ve tahkiki yapılmıştır.İbn Dokmâk kitabının ilk cildini Ebû Hanife’nin hayatına ayırmış bu hususta ulaştığı tüm malumatı kitabına almıştır. Kitap bu yönüyle Ebû Hanife’nin menakıbı hakkında yazılmış en hacimli eserdir. Kitabın son bölümünde Ebû Hanife hakkında yapılan eleştirilere cevap vermiş ve cevap veren âlimlerin görüşlerini zikretmiştir. Nakletmiş olduğu cevaplardan bazıları sert ifadeleri muhtevidir, bununla birlikte Hanefi âlimlerinin müstakil olarak diğer mezhepleri tenkit ettiği bir kitap yoktur. Bu hususta onların yaptıkları, mezhep imamı olan Ebû Hanife hazretlerine yapılan tenkitlere ve iftiralara cevap vermek olmuştur. Anahtar Kelimeler : İbn Dokmâk, Tabakat, Memlükler, Hanefî Alimleri, Nazmü’l-Cümân, Tahkik.ABSTRACT Tabaqat (Layers) books have a very important place in Islamic history. The work of Sarimuddin İbrahim b. Aydemir el-Alai el-Kahiri el-Hanefi ibn Doqmaq titled NudhumAl_Joman is a rare work that didn't come to the light and was written about hanafiyyah madhhab pundits. In our thesis, this valuable work was examined and investigated.. The work consists of three sections including introduction and two more parts. Subject of the thesis, contents of tabaqat books, hanafiyyah tabaqat books and political and cultural structures of Memalik-i Bahriyya (648-784/1250-1382) and Memalik-i Cherkesiyya (784-923/1382-1517) states which Ibn Doqmaq has lived within their ruling era were examined in the introduction section. Furthermore, the said political periods was also described from the viewpoint of Ibn Doqmaq. It is crucial to clarify both political and social, economic and cultural aspects of this era for understanding Ibn Doqmaq correctly. Because cairo scholarship had its golden era in this period and it became a beaten track for scholars. In the first part of the work, some information was given about the life of Ibn Doqmaq, his personality as a scholar and Nudhum Al_Joman, his work which we are examined and hand-written copies of the work and dwelled on the method followed in the examination of this work. In the second part, analysis and review of the work of Ibn Doqmaq called " Nudhum Al_Joman fi tabaqati ashabi imamına en-Nu'man" was made. Ibn Doqmaq reserved the first volume of his book to the life of Ebu Hanife and he took all information in his book that he could have reached in this regard. The book is the most comprehensive work that was written on the anecdotes of the Ebu Hanife from this aspect. In the last chapter of the book, a response was given to the criticisms made on Ebu Hanife and mentioned the views of the respondent scholars. Some of the responses that it quoted contains the most harsh statements, nevertheless, there is no such book which the hanafiyyah scholars criticized other madhhabs in it individually. What they did in this respect was to respond to the criticisms and slanders made to Abu Hanifa, his nibs who is the imam of the madhhab. Keywords : Ibn Doqmaq, Tabakat, Memluks, Hanafi scholars, Nudhum Al-Joman (Biographies of men in the Hanafi school)

Endülüs, Müslümanlar tarafından 711 yılında fethedilmiş; fakat Tuleytula'nın fethi bir yıl sonra, 712 yılında gerçekleşmiştir. Endülüs Emevi Devleti'nin 1031 yılında yıkılmasıyla Tuleytula'da karışıklıklar başlamış ve şehir 1085 yılında VI. Alfonso (ö. 1109) tarafından ele geçirilmiştir. Fakat İber Yarımadası'nda Müslüman hâkimiyeti 1492 yılına kadar sürmüştür.Endülüs ile ilgili çalışmalar son yıllarda giderek artmaktadır. VIII. yüzyılda Vizigotların başkenti olan ve aynı yüzyılda Müslüman hâkimiyetine geçtikten sonra büyük isyanlara sahne olan Tuleytula hakkında, bugüne kadar ülkemizde müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Bu sebeple Arapça kaynak eserler ışığında hazırlanan bu çalışmada Tuleytula bölgesi ve çevresi gerek tarihî ve coğrafî açıdan, gerekse ilmî ve sosyo-kültürel açıdan incelenmiştir.Anahtar Kelimeler : Endülüs Emevîleri, Tuleytula, Şehir Tarihi, Sosyal Hayat,İlmî Hayat Andalusia was conquered by the Muslims in 711, but the conquest of Toledo, a year later, took place in the year 712. In 1031, after the fall of Andalus Umayyad state of chaos began in Toledo and the city was conquered by Alfonso in 1085. So Muslim rule on the Iberian Peninsula lasted until 1492.In recent years, the studies about Andalucia are increasing. So far there has not been an independent study in our country about Toledo that the capital of Visigoths in the 8th century and after the Muslim domination, in the same century has been the scene the great rebellion. Therefore in this study that prepared in the light of the Arabic source materials, it was examined Toledo and the surrounding area either historical and geographical aspects or scientific and socio-cultural aspect.Key Words : Andalus Umayyads, Toledo, Urban History, Social Life, Scientific Life 160

Tabakat kitapları İslam tarihi alanında çok önemli bir yere sahiptir. Memlükler döneminde yaşamış olan Sârimuddîn İbrahim b. Aydemir el-Alâî el-Kâhirî el-Hanefî İbn Dokmâk'ın Nazmü'l-Cümân adlı eseri Hanefi mezhebi uleması hakkında yazılmış ve gün yüzüne çıkmamış ender bir eserdir. Tezimizde bu değerli eser tahkik edilip incelenmiştir. Çalışma giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında tezin konusu, amacı, tabakat kitaplarının içeriği, hanefî tabakat eserleri ve İbni Dokmâk'ın hakimiyetleri döneminde yaşadığı Memâlik-i Bahriyye (648-784/1250-1382) ve Memâlik-i Çerkeziyye (784-923/1382-1517) devletlerinin siyasi ve kültürel yapıları incelenmiştir. Ayrıca İbn Dokmâk açısından da söz konusu siyasi dönemler anlatılmıştır. Bu dönemin gerek siyasi gerekse sosyal, iktisadi ve kültürel yönlerinin aydınlatılması İbn Dokmâk'ın doğru anlaşılması için hayati öneme sahiptir. Zira bu dönemde Kahire ilmi anlamda altın çağını yaşamış ilim adamlarının uğrak yeri haline gelmiştir. Eserin birinci bölümünde İbn Dokmâk'ın hayatı, ilmi şahsiyeti ve tahkik ettiğimiz eseri Nazmü'l-Cümân ve eserin yazma nüshaları hakkında bilgiler verilmiş ve bu eserin tahkikinde izlenen metod üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde ise İbn Dokmâk'ın yazma halinde 3 cilt olan `Nazmü'l-cümân fî tabakâti ashâbı imâmına en-Nu'man` isimli eserinin tahlil ve tahkiki yapılmıştır.İbn Dokmâk kitabının ilk cildini Ebû Hanife'nin hayatına ayırmış bu hususta ulaştığı tüm malumatı kitabına almıştır. Kitap bu yönüyle Ebû Hanife'nin menakıbı hakkında yazılmış en hacimli eserdir. Kitabın son bölümünde Ebû Hanife hakkında yapılan eleştirilere cevap vermiş ve cevap veren âlimlerin görüşlerini zikretmiştir. Nakletmiş olduğu cevaplardan bazıları sert ifadeleri muhtevidir, bununla birlikte Hanefi âlimlerinin müstakil olarak diğer mezhepleri tenkit ettiği bir kitap yoktur. Bu hususta onların yaptıkları, mezhep imamı olan Ebû Hanife hazretlerine yapılan tenkitlere ve iftiralara cevap vermek olmuştur. Tabaqat (Layers) books have a very important place in Islamic history. The work of Sarimuddin İbrahim b. Aydemir el-Alai el-Kahiri el-Hanefi ibn Doqmaq titled NudhumAl_Joman is a rare work that didn't come to the light and was written about hanafiyyah madhhab pundits. In our thesis, this valuable work was examined and investigated.. The work consists of three sections including introduction and two more parts. Subject of the thesis, contents of tabaqat books, hanafiyyah tabaqat books and political and cultural structures of Memalik-i Bahriyya (648-784/1250-1382) and Memalik-i Cherkesiyya (784-923/1382-1517) states which Ibn Doqmaq has lived within their ruling era were examined in the introduction section. Furthermore, the said political periods was also described from the viewpoint of Ibn Doqmaq. It is crucial to clarify both political and social, economic and cultural aspects of this era for understanding Ibn Doqmaq correctly. Because cairo scholarship had its golden era in this period and it became a beaten track for scholars. In the first part of the work, some information was given about the life of Ibn Doqmaq, his personality as a scholar and Nudhum Al_Joman, his work which we are examined and hand-written copies of the work and dwelled on the method followed in the examination of this work. In the second part, analysis and review of the work of Ibn Doqmaq called ` Nudhum Al_Joman fi tabaqati ashabi imamına en-Nu'man` was made. Ibn Doqmaq reserved the first volume of his book to the life of Ebu Hanife and he took all information in his book that he could have reached in this regard. The book is the most comprehensive work that was written on the anecdotes of the Ebu Hanife from this aspect. In the last chapter of the book, a response was given to the criticisms made on Ebu Hanife and mentioned the views of the respondent scholars. Some of the responses that it quoted contains the most harsh statements, nevertheless, there is no such book which the hanafiyyah scholars criticized other madhhabs in it individually. What they did in this respect was to respond to the criticisms and slanders made to Abu Hanifa, his nibs who is the imam of the madhhab. 58

Tatar Türkler'inden olan Zakir Kadiri Ugan, hem İdil-Ural bölgesinin bağımsızlık sürecinde etkin rol oynamış hem de Türkiye'ye geldiği yıldan itibaren yaptığı çeviriler ve kaleme aldığı makaleleri ile Türk düşünce hayatına ve İslam tarihçiliğine katkıda bulunmuştur. Özellikle Kazan'da yazdığı ve tercüme ettiği eserlerde modernleşme sürecinin getirdiği meselelere dair mühim fikirler ileri sürmüştür. Döneminin önemli konularına ilgi duyup bunlar hakkındaki düşüncelerini dile getirdiği gibi çeşitli okullarda öğretmenlik de yaparak öğrenci yetiştirmiştir. Zakir Kadiri hakkındaki araştırmalarda ismi geçmeyen ve bu çalışmanın üçüncü bölümünün konusunu oluşturan Hayat-ı Muhammed isimli eser de dönemin siyer anlayışını yansıtması açısından dikkate değer bir kaynaktır. Zakir Kadiri Ugan, who was of Tatar-Turkish origin, played a significant role in the sovereignty of Idel-Ural region, and contributed to contemporary Turkish thought and Islamic historiography with his articles and translations. He expressed remarkable thoughts regarding the issues risen by the process of modernity in his books and translations in Kazan. Besides his interest in, and thoughts about, the important problems of his era, he worked as a teacher in various institutions of learning, educating several students there. Furthermore, his significant work Hayat-ı Muhammed, which was analyzed in the third chapter of this dissertation, is a valuable source that reflects the understanding of Ugan's era concerning the life of the Prophet Muhammad, even though it was generally ignored in the literature of Islamic history. 114

Ömer b. Abdülaziz dönemi dikkatle incelendiğinde İslam tarihinin dönüm noktalarından biri olduğu görülür. Bunun en önemli sebebi Ömer'in yönetimde takip ettiği hak ve adalete dayanan politikasıdır. Ömer b. Abdülaziz'in Horasan ve Mâverâünnehir bölgelerinde uyguladığı politika, ileride İslam bayrağını taşıyacak olan Türkler'in İslamlaşmasında da etkili olmuştur. Emevi idarecilerinin ırkçılık, baskı ve zulme dayanan yönetimleri iktidara muhalif grupların ortaya çıkmasına ve aleyhte hareket etmelerine yol açmıştır. Gerek Hâricîler gerek Ehli Beyt taraftarları Horasan mevalisi içerisinde kendilerine oldukça taraftar bulmuşlardı. Öne sürdüğü eşitlik fikriyle Mürcie de Horasan bölgesinde yayılmaya başlamıştı. Ömer b. Abdülaziz, bu gruplara karşı takındığı barışçı tavır ile hepsini yanına çekmeye çalışmış ve bunda da büyük ölçüde başarılı olmuştur. O, Mâverâünnehir bölgesinde başlattığı İslamlaştırma faaliyetleri ile buradaki yerli halkı İslam'a ısındırmaya çalışmıştır. Bu amaçla kötü uygulamalara devam eden yöneticiler değiştirilmiş, Müslüman olmuş yerli halktan alınan haksız vergiler kaldırılmış, bölgede ganimet amaçlı yapılan fetihler durdurulmuş, yerli yöneticilere İslam'a davet mektupları gönderilmiş ve bölgeye gönderilen İslam âlimleri ile insanlara İslam dini anlatılmıştır. Ancak Ömer b. Abdülaziz'in kısa süren hilafeti ve ardından gelen Emevi idarecilerinin eski ırkçı ve adaletsiz uygulamalara geri dönmesi bölgenin İslamlaşma sürecinin uzamasıyla sonuçlanmıştır. Omar b. Abdulaziz period when carefully examined the history of Islam is seen as one of the turning points. The most important reason for this is followed Omar's management based on rights and justice policy. Omar b. Abdulaziz in the Khurasan and Transoxanian region his policies have resulted in the Islamization of the Turks, who carry the banner of Islam in the future. The result of Umayyad rulers of racism, oppression and peersecution based management caused power the emergence of opposition groups. Not only Ahl al-Bayt and also Harijies found supporters in Khorasan. Murji'ah argued with the idea of equality had begun to spread in the Khorasan region. Omar b. Abdulaziz, the peaceful attitude against these groups has been largely successful. Transoxanian began in activities where the Islamization of indigenous peoples to Islam warmed up people to Islam. For this purpose, bad managers have been changed, new became Muslim indigenous people abolished from unfair tax, the booty for the conquests stopped, sent invitation letters to local administrators to Islam, with Islamic scholars people were informed about Islam. However, short period of Omar b. Abdulaziz, and then the old racist and unjust practices of the Umayyad Caliphate has resulted in the extension of the region's Islamization process. 96

ÖZETBu çalışmada Büyük Selçuklu Devleti’nde hanedan üyesi hatunların yönetim alanında etkili oldukları roller incelenmiştir. Öncelikle etkili ve şahsiyeti ile öne çıkmış hanedan üyesi veya dışarıdan hanedana dahil olmuş hatunların hayatı özet olarak ele alınmış, ardından yönetimdeki rolleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Nitekim Türk-İslam sentezini olgunlaştıran bir yapı olan Selçuklular’da hanedana mensup kadınlar eski Türk devlet geleneğinde olduğu gibi gerek siyasî gerekse askerî sahada aktif rol oynamışlardır. Bu kadınlar veliaht seçiminden vezir tayinine, hatta halife seçimine kadar kritik konulara müdahil olma ve tesir etme çabası içinde olmuşlardır. Ayrıca askerî kuvvete sahip oldukları ve gerektiğinde orduları idare edecek dirayette oldukları görülmektedir. Bu şekilde olayların seyrinde üstlendikleri roller, bunun olumlu ya da olumsuz sonuçları araştırmada ortaya konmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Büyük Selçuklu, Hanedan, Hatun, Kadın, Yönetim, Siyaset, Askerlik, Komutanlık.ABSTRACT In this study, active roles of dynasty member dames on management domain in Great Seljuk Empire were examined. Firstly, the lives of dynasty member dames or dames included dynasty from outside who were efective and prominence with her characters, were taken briefly and after that their roles in the management were tried to explain. Dames belongs to the dynasty in Great Seljuk Empire which was a structure maturing Turkish-Islam synthesis, have an active role both politically and also militarily, as in old Turkish tradition. This dames get involved in and had an effect upon crown prince election, vizier assignment, and even critic issues like caliph election. Moreover, it is also seen that these dames have enough power and ability to conduct the army when required. Thus, the roles they undertake on the march of events and positive or negative results of them are revealed in this study. Key Words: Great Seljuk Empire, Dynasty, Dame, Woman, Management, Politics, Soldiery, Commands.

Rus oryantalistler İslam'la alakalı çok sayıda araştırmalar yapmışlardır. 19.Yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında yaşamış olan Agafangel Efimoviç KRIMSKİY onlardan biridir. Doğu ve İslam'la alakalı yüzlerce makale ve kitap yazmıştır. Biz bu araştırmamızda onun ilk dönem İslam tarihi kaynakları ile ilgili çalışmasını konu edinerek onun düşüncelerini ve akademik düzeyde ki çalışmasını gün yüzüne çıkarmaya çalıştık. Krımskiy nin Oryantalizmi propaganda edip yaygınlaştırması neticesinde Moskova ekolü Rus Oryantalizmi sahasında büyük boşluğu doldurmuştu. Krımskiy ve öğrencileri sayesinde Moskova ekolünün oluşup Rus bilim dünyasına iz bırakan katkılar sağladığını da belirtmek gerekir. Onun başlıca ilgisini çeken konuları İslâm, Arap, Fars, Türk dünyası oluşturuyor ise de, İslam?a daha çok önem vermişti. Krımskiy nin çalışmalarının çoğu öğretim ihtiyaçlarını karşılamaya yönelikti ve birçok kere basılarak geniş alana yayıldı. Has made a lot of research concerning the link between the Russian orientalist andIslam. Agafangel Efimoviç KRIMSKİY, one of them, has written hundreds of boks and articles about the subject. With this research we've tried to emerge from his first term of pursuing the history of Islam sources his thoughts and his academic level work at the light of the day. As a result of the Orientalism propaganda spreading done by Krimskiy, the Russian Orientalism school emptiness has been fulfilled. It must be noted that with Krimskiy and his students, the Russian scientists which formed the Moscow school provide contributions which have left a mark on thew orld. His main topics of interest for the Islamic, Arabic, Persian and Turkish world generate more importance to Islam. The Krimskiy work aimed to meet most educational needs and spread in large areas by pressing many times. 97

ÖZETİstanbul, altıyüz yıllık Osmanlı Devleti’ne yaklaşık beş asır başkentlik yapan, bir çok açıdan dünyanın önde gelen en önemli şehirlerinden biridir. O, tarihi, mimari ve kültürel yapısıyla Osmanlı Devleti’nin şehircilik anlayışını en iyi biçimde ortaya koyan, çok kıymetli bir ecdat yadigârıdır. Osmanlı Devleti’nin her bakımdan en parlak, en ileri çağı olan 16. Yüzyılda İstanbul da altın çağını yaşamıştır. İstanbul’a altın çağını yaşatan, İstanbul’u sayısız İslâm eserleriyle donatan lider ise Kanûnî Sultan Süleyman’dır.Kanûnî devrinde İstanbul’un siyasi, ilmî ve içtimâî durumunu öğrenmeden, ne Kanûnî devrini, ne de İstanbul’u târihî kimliği ile tanımak mümkün değildir. Bu çalışmamızla İstanbul’u imâr ve ihyâ eden Kanûnî’yi, onun devlet ve şehirleşme felsefesini ve İstanbul’da yaşayan halkın dînî ve sosyal yapısını tahlîl edip ortaya koyduk. Araştırmamızda Kanûnî’nin hayatı ve şahsiyetini, devlet yapısını, İstanbul’un ilmî ve içtimâî durumunu ve 16. yüzyılın güzel İstanbul’unu ana hatlarıyla inceledik.Bu araştırmamız sonucunda, İstanbul halkının hayatını kuşatan temel unsurun, İslâmiyet olduğunu; Kanûnî devrinde İstanbul’un dünyanın en büyük, en güzel, en sağlıklı şehri, aynı zamanda da en büyük bir ekonomi, ilim, kültür ve siyaset merkezi olduğunu tesbit ettik. Yine o devirde, İstanbul halkının güçlü bir sosyal düzen içinde müreffeh ve mutlu bir hayat sürdüğünü tesbit ettik. Ancak üzüntü verici bir neticeyle de karşılaştık ki, o da Kanûnî’lerin, Sinan’ların bizlere miras bıraktığı Cennet şehir İstanbul’u gerektiği şekilde korumadığımız veya koruyamadığımızdır.Araştırmamız sırasında Başbakanlık Osmanlı Arşivi 3,5 ve 6 numaralı Mühimme Defterleri’nden, Kanûnî devrini anlatan tarih kitaplarından, İstanbul’a dâir yazılmış yerli ve yabancı araştırmacıların eserlerinden istifade ettik.Bugün Türkiye nüfûsunun beşte birini, ekonomik faaliyetlerin üçte birini bünyesinde barındıran, İslâm âleminin gözbebeği ecdat yadigârı İstanbul, bir İslâm şehri olarak Türkiye’nin bir numaralı câzibe merkezidir.SUMMARYİstanbul was the capital of the six hundred years old Ottoman Empire for abant five centuries . She, the best example about the perception of urbanization of the Ottoman Empire with historical, architectural and cultural structure, was a valuable heritage of our ancestors. 16th century was the golden age of Istanbul as it was for the Ottoman Empire with all aspects. Suleyman the Magnificent was the sultan who decorated Istanbul with islamic arts and durign his period she lived her glorious days.It is impossible to understand neither the historical identity of the reign of Suleyman nor Istanbul withouth learning the religious and social life in Istanbul during that period. By this modest work, we tried to analyse and disclose Suleyman the Magnificent who made Istanbul improved and invigorated, his philosophy of state, and urbanization, religious and social life of the people as well. In our research, we examined Suleyman’s life and personality, the religious and social life of Istanbul and old-beautiful Istanbul with main points. Finally, we concluded that İslam was the main element in the life of the people in Istanbul who was the biggest, the most beatiful, the most healthy city, at the same time, the biggest, economic, scientific, culturel and political centre in the world, during the reign of Suleyman, In the same era, we saw that the people of Istanbul were living happy and prosperous life in a strong social order. But we also faced with a sorrowful result that we have not protected beaty of the city, Istanbul, the heritage of Suleyman and Sinan as it needed to. Within researches, I tried to make use of Prime Ministry Ottoman Archives, the works about the reign of Suleyman, and the researches of foreigners and natives about Istanbul.Today, one-fifth of the population, and one-third of economic activities of Turkey are shellered by Istanbul, the centre of islamic world. The city belongs to all of us. Her protection must be our the most fundamental duty. We will be happy, if we inculcate historical consciousness and love of Istanbul into new generations.

Bu araştırma 131 numaralı Gaziantep Şer'iye Sicilinin transkripsiyonunu ve o dönem Gaziantep'in siyasi, sosyal, iktisadi ve kültürel değerlendirmesinin yapıldığı bir çalışmadır. Şer'iye Sicilleri Osmanlı tarihi için zengin bir veri tabanı oluşturmaktadır. Çünkü Osmanlı idari yapısında kadıların geniş yetki ve sorumlulukları vardır. Bu durum, incelediğimiz sicilde de karşılaştığımız gibi asayiş, vergi tahsili, esnaf davaları, insanlar arası her türlü anlaşmazlıklar, miras, evlilik, vakıf gibi çeşitli konu başlıklarını içeren belgelerin Şer'iye sicillerine kaydedilmesini gerektirmiştir. Çalıştığımız sicilin belgeleri çoğunlukla 1781, 1782 yıllarına aittir. Ağırlıklı belge türü ise terekedir. Bu terekeler üzerinden, 18. yüzyıl Antep toplumunun kişisel zenginlikleri, ev şekilleri ve döşemeleri, kılık-kıyafet ve mutfak kültürleri gibi gündelik hayat bilgilerine ulaştık. Gerek vakfetme gerekse bir vakıfta hizmet alma isteği ile mahkemeye yapılan başvuruların yoğunluğundan vakıfların Antep halkı için önemini tespit ettik. Özellikle sicilin sonlarında yer alan vergi tahsiline ilişkin buyrulduları inceleyerek Antep'in vergi yükünü anlamaya çalıştık. Çalışmadan faydalanmayı kolaylaştırmak için, belgelerin sayfa, tür, hicri-miladi takvim ve özetlerini tablo şeklinde gösterdik.Anahtar kelimeler: kadı, veraset, hüccet, seyyid, vakıf, vergi In this thesis, we have scrutinized the transcripsion and political, economic and cultural dimensions of Gaziantep Court Records (Şer'iye Sicilleri) numbered 131. The Records are very important and constitute a highly rich database for Ottoman history; because in the Ottoman administrative structure, the 'kadi' had very large responsibility and authority. Hence, the social actions of people such as marriage, divorce, conflicts, unagreements, heritage issues, tax collection were required to be recorded in these Court Records. In this study, the records are mostly from 1781 and 1782, and the documents are mostly belonged to estate records (tereke). These records made it possible to examine the daily lives of Antep people including their private properties, the structures of the houses, clothing, and kitchen cultures at that period. It was very northworthy to deduce from the frequency of the quests for lawsuits for devotion (vakfetme) and devotion services that they had very large importance in Antep people's lives. Especially, we have tried to reach the burden of tax by examining the 'buyuruldu' of tax collection placed at the end of the records. Finally, we have classified the datas of date-kind-page numbers and summaries of the records as tables to made the research easy to read for the readers.Key concepts: 'kadi', heredity, bill, 'seyyid', 'vaqf', tax 311

Bu çalışma; Osmanlıdan Cumhuriyet?e geçiş döneminde önemli hizmetlere imza atmış, İslami alanda halkın dini hayatını kolaylaştıracak birçok eser yazmış olan, son dönem İslâm âlimlerinden Ömer Nasuhi Bilmen'in İtikadi İslam Mezhepleri ve Dini Akımlar ile ilgili görüşlerini tespit edebilmek amacıyla yapılmıştır. Farklılıklarımızı zenginlik olarak görmek, hazmetmek, ortak paydada buluşmak Müslüman topluluklar için kolay olmamıştır. İç ve dış etkenler ayrışmayı körüklemiş İslam Mezheplerinin doğuşuna neden olmuştur. İnsan unsuru, siyaset, kültür, sosyal yapı, dini metinleri anlama ve anlamlandırma bu nedenlerden bazılarıdır. Geçmişten günümüze köprü görevi yapmış olan Ömer Nasuhi Bilmen?in konumuzla ilgili düşünceleri tespit edilmeye çalışılmış, bu bağlamda yaşadığı dönemin sosyal, siyasi ve ekonomik tüm etkileri göz önüne alınarak inceleme yapılmıştır.. Giriş bölümü tezin konusu, amacı, yöntemi, kaynakları ile Ömer Nasuhi Bilmen'in yaşadığı sosyo-politik ortam hakkında kısa açıklamalardan oluşmaktadır. Birinci bölümde; Ömer Nasuhi Bilmen'in hayatı, yaşadığı ortam, Osmanlının son dönemi ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarında ortaya çıkan farklı düşünceler ile Ömer Nasuhi Bilmen'in fikri yapısı, mesleki hayatı, Diyanet İşleri Başkanlığında geçirdiği otuz yılı aşkın hizmeti süresince yaşamış olduğu olaylar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde; İtikadi İslam Mezhepleri ve Dini Akımlar hakkında çeşitli kaynaklar taranarak elde edilen bilgiler paylaşılmıştır. Bu Mezhepler ve Dini Akımlar ile ilgili Ömer Nasuhi Bilmen?in görüşleri incelemeye çalışılmıştır.Anahtar kelimeler: Ömer Nasuhi Bilmen, İtikadi İslam Mezhepleri, Dini Akımlar. This study was made in order to determine the Islamic Faith Sects and Religious Movements views of Omar Nasuhi Bilmen who is one of last period Islamic Scholar, wrote many works to make life easier for people in the Islamic religion, has achieved significant services during the transition period from Ottomans to Republic. It has not been easy to see our differences as wealth, absorption and meet in a common denominator for Muslim communities. Internal and external factors incited the divergence and led to the birth of the Islamic sects. The human element, politics, culture, social structure, understanding and interpreting religious texts are some of these reasons. The thoughts of Omer Nasuhi Bilmen related to our topic which used as a bridge from the past to recent times, have been tried to identify, in this context, it has been examined by taking into consideration of the social, political and economic implications of that term.Prologue occurs subject of the thesis, purpose, method, sources and about brief explanations of socio ? political environment inhabited by Omer Nasuhi Bilmen. In the first chapter, Omer Nasuhi Bilmen?s life and environment, with the different ideas which emerged in the last period of the Ottoman Empire and the establishment of the Republic and Omer Nasuhi Bilmen?s intellectual structure, proffesional life, focused on events which he lived during his over thirty years of service to the Presidency of Religious Affairs. In the second chapter, the informations acquired by scanning a variety of sources about the Islamıc Faith Sects and Religious Movements were shared. The opinions of Omer Nasuhi Bilmen about these Sects and Religious Movements have been tried to examine.Key Words : Omer Nasuhi Bilmen, Islamıc Faith Sects, Religious Movements. 148

ÖZETRus oryantalistler İslam’la alakalı çok sayıda araştırmalar yapmışlardır. 19. Yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında yaşamış olan Agafangel Efimoviç KRIMSKİY onlardan biridir. Doğu ve İslam’la alakalı yüzlerce makale ve kitap yazmıştır. Biz bu araştırmamızda onun ilk dönem İslam tarihi kaynakları ile ilgili çalışmasını konu edinerek onun düşüncelerini ve akademik düzeyde ki çalışmasını gün yüzüne çıkarmaya çalıştık. Krımskiy’nin Oryantalizmi propaganda edip yaygınlaştırması neticesinde Moskova ekolü Rus Oryantalizmi sahasında büyük boşluğu doldurmuştu. Krımskiy ve öğrencileri sayesinde Moskova ekolünün oluşup Rus bilim dünyasına iz bırakan katkılar sağladığını da belirtmek gerekir. Onun başlıca ilgisini çeken konuları İslâm, Arap, Fars, Türk dünyası oluşturuyor ise de, İslam’a daha çok önem vermişti. Krımskiy’nin çalışmalarının çoğu öğretim ihtiyaçlarını karşılamaya yönelikti ve birçok kere basılarak geniş alana yayıldı.ABSTRACTHas made a lot of research concerning the link between the Russian orientalist andIslam. Agafangel Efimoviç KRIMSKİY, one of them, has written hundreds of boks and articles about the subject. With this research we've tried to emerge from his first term of pursuing the history of Islam sources his thoughts and his academic level work at the light of the day. As a result of the Orientalism propaganda spreading done by Krimskiy, the Russian Orientalism school emptiness has been fulfilled. It must be noted that with Krimskiy and his students, the Russian scientists which formed the Moscow school provide contributions which have left a mark on thew orld. His main topics of interest for the Islamic, Arabic, Persian and Turkish world generate more importance to Islam. The Krimskiy work aimed to meet most educational needs and spread in large areas by pressing many times.

Şer'iyye sicilleri tarih alanında yapılan çalışmalarda birinci elden kaynaklardır. Özellikle incelenen yörenin ve dönemin aile yapısı, toplum yapısı, dinî hayatı, ekonomik hayatı ve insanlar arası ilişkileri incelerken bizlere çok önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmada, 1465 numaralı şer'iye sicil defterindeki kayıtların ele alınmasıyla, o dönemin önemli kazâ merkezlerinden Mesudiye'nin sosyal-kültürel ve ekonomik hayatına dair bilgilere ulaşılmıştır.Tezimiz giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmamız hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra Osmanlı şer'iyye mahkemeleri, bu mahkemelerdeki görevliler ile şer'iyye sicilleri ve şer'iyye sicillerinin içeriğinden bahsedilmiştir.Birinci bölümde sicilden elde edilen veriler ışığında H.1323-1325 tarihleri arasında Mesudiye'nin aile yapısı, toplum yapısı, Mesudiye'nin fizikî ve mimarî yapısı, Müslim-gayr-i Müslim münasebetleri, halkın kullandığı eşyalar, halkın kullandığı ünvanlar, vakıf müessesesi, meslekler, halkın geçim kaynakları, miras işlemleri konuları ele alınmıştır.İkinci bölümde ise 1465 numaralı Mesudiye şer'iyye sicilinin transkripsiyonu verilmiştir.Anahtar kelimeler: Mesudiye, şer'iyye sicilleri, ekonomik, sosyal ve kültürel hayat. Sharia Court Records are primary sources of studies in the field of history. Sharia Court Records provide us with significant data regarding family structure, social structure, religious life, economic life of the period and region examined and relationships between people.In this study, by handling 1465 registered Islamic Court records, significant information was obtained concerning the social, cultural and economic life of Mesudiye, important district centers of that period. Our thesis consists of an introduction and two parts. After giving a brief overview of our research, it was mentioned concerning Ottoman Islamic Court, officers in these courts, Islamic Court records, the contents of Islamic Court records in the Introduction. In the first chapter, Mesudiye family structure, social structure, physical and architectural structure Of Mesudiye Muslim-non-Muslim relations, goods used by the public, titles used by the public, Waqf institutions, occupations, their livelihood, heritage operations between 1323-1325 AH were discussed in the light of the data obtained from the Islamic Court records.In the second part, 1465 registered Islamic Court records are transcribed.Key words: Mesudiye, Islamic Court records, economic, social and cultural life. 286

NEVŞEHİRLİ DAMAT İBRAHİM PAŞA’NIN HAYATI VE DEVLET ADAMLIĞIÖZETDamat İbrahim Paşa tarihimizde önemli bir yere sahip Osmanlı sadrazamlardan biridir. İstanbul’a köyü Muşkara’dan (bugünkü Nevşehir’den) gelmiş ve devrin padişahı III. Ahmet’le yolları kesiştiği andan itibaren önemli işlere imza atmıştır. Ordunun savaşılan cephelerde zaferlere ulaşmakta zorlandığı bir dönemde, III. Ahmed’le birlikte barış seçeneğini devreye sokmuştur. On iki yıl süren sadrazamlığı boyunca derlenip toparlanmanın hesaplarını yapmıştır. Lale Devri’nin mimarı, Nevşehir’in kurucusu, matbaa gibi yeniliklerin öncüsü olmuştur. Damat İbrahim Paşa’nın en önemli rolü, yenilenmeye duyulan ihtiyacı fark etmesi ve fark ettirmesi olmuştur. Lale Devri’nden sonra girişilen yenilik ve ıslahat hareketlerinin ilham kaynağı Damat İbrahim Paşa olmuştur. Savaş meydanlarında dışa dönük harcanan emek ve gayretler içe dönük olmak üzere Lale Devri faaliyetleri ve çeşitli yenilikler için kullanılmıştır. Uygulamalarından memnun olmayan bir kesim tarafından Patrona İsyanı’nda hayatına kastedilmiştir. ABSTRACTDamat İbrahim Pasha was one of the Ottoman Statesman having great importance in Turkish History. He came to İstanbul from Muşkara (today’s Nevşehir) and after meeting the reigning Ahmet III, he succeeded in significant works. In a period when the army was having difficulty in winning victories, he put in place the option of peace. During his statesmanship lasting for 12 years, he strove for Ottoman Empire to gain it’s strength back. He was the creator of Tulip Era, founder of Nevşehir and pioneer of some innovations such as printing press. His crucial role was noticing and calling attention to the need of regeneration. Damat İbrahim Pasha was also the inspirer of the innovations and reforms after the Tulip Era. Outward efforts spent on battlefields were used for Tulip Era activities and some other innovations during his statesmanship. He was killed in the Patrona Halil Rebellion by a group of people who was not pleased with his implementations.

Damat İbrahim Paşa tarihimizde önemli bir yere sahip Osmanlı sadrazamlardan biridir. İstanbula köyü Muşkaradan (bugünkü Nevşehirden) gelmiş ve devrin padişahı III. Ahmetle yolları kesiştiği andan itibaren önemli işlere imza atmıştır. Ordunun savaşılan cephelerde zaferlere ulaşmakta zorlandığı bir dönemde, III. Ahmedle birlikte barış seçeneğini devreye sokmuştur. On iki yıl süren sadrazamlığı boyunca derlenip toparlanmanın hesaplarının yapmıştır. Lale Devrinin mimarı, Nevşehirin kurucusu, matbaa gibi yeniliklerin öncüsü olmuştur. Damat İbrahim Paşanın en önemli rolü, yenilenmeye duyulan ihtiyacı fark etmesi ve fark ettirmesi olmuştur. Lale Devrinden sonra girişilen yenilik ve ıslahat hareketlerinin ilham kaynağı Damat İbrahim Paşa olmuştur. Savaş meydanlarında dışa dönük harcanan emek ve gayretler içe dönük olmak üzere Lale Devri faaliyetleri ve çeşitli yenilikler için kullanılmıştır. Uygulamalarından memnun olmayan bir kesim tarafından Patrona İsyanında hayatına kastedilmiştir. Damat İbrahim Pasha was one of the Ottoman Statesman having great importance in Turkish History. He came to İstanbul from Muşkara (todays Nevşehir) and after meeting the reigning Ahmet III, he succeeded in significant works. In a period when the army was having difficulty in winning victories, he put in place the option of peace. During his statesmanship lasting for 12 years, he strove for Ottoman Empire to gain its strength back. He was the creator of Tulip Era, founder of Nevşehir and pioneer of some innovations such as printing press. His crucial role was noticing and calling attention to the need of regeneration. Damat İbrahim Pasha was also the inspirer of the innovations and reforms after the Tulip Era. Outward efforts spent on battlefields were used for Tulip Era activities and some other innovations during his statesmanship. He was killed in the Patrona Halil Rebellion by a group of people who was not pleased with his implementations. 177

İstanbul, altıyüz yıllık Osmanlı Devletine yaklaşık beş asır başkentlik yapan, bir çok açıdan dünyanın önde gelen en önemli şehirlerinden biridir. O, tarihi, mimari ve kültürel yapısıyla Osmanlı Devletinin şehircilik anlayışını en iyi biçimde ortaya koyan, çok kıymetli bir ecdat yadigârıdır. Osmanlı Devletinin her bakımdan en parlak, en ileri çağı olan 16. Yüzyılda İstanbul da altın çağını yaşamıştır. İstanbul?a altın çağını yaşatan, İstanbulu sayısız İslâm eserleriyle donatan lider ise Kanûnî Sultan Süleymandır.Kanûnî devrinde İstanbulun siyasi, ilmî ve içtimâî durumunu öğrenmeden, ne Kanûnî devrini, ne de İstanbulu târihî kimliği ile tanımak mümkün değildir. Bu çalışmamızla İstanbulu imâr ve ihyâ eden Kanûnîyi, onun devlet ve şehirleşme felsefesini ve İstanbulda yaşayan halkın dînî ve sosyal yapısını tahlîl edip ortaya koyduk. Araştırmamızda Kanûnînin hayatı ve şahsiyetini, devlet yapısını, İstanbul?un ilmî ve içtimâî durumunu ve 16. yüzyılın güzel İstanbulunu ana hatlarıyla inceledik.Bu araştırmamız sonucunda, İstanbul halkının hayatını kuşatan temel unsurun, İslâmiyet olduğunu; Kanûnî devrinde İstanbulun dünyanın en büyük, en güzel, en sağlıklı şehri, aynı zamanda da en büyük bir ekonomi, ilim, kültür ve siyaset merkezi olduğunu tesbit ettik. Yine o devirde, İstanbul halkının güçlü bir sosyal düzen içinde müreffeh ve mutlu bir hayat sürdüğünü tesbit ettik. Ancak üzüntü verici bir neticeyle de karşılaştık ki, o da Kanûnîlerin, Sinanların bizlere miras bıraktığı Cennet şehir İstanbulu gerektiği şekilde korumadığımız veya koruyamadığımızdır.Araştırmamız sırasında Başbakanlık Osmanlı Arşivi 3,5 ve 6 numaralı Mühimme Defterleri?nden, Kanûnî devrini anlatan tarih kitaplarından, İstanbula dâir yazılmış yerli ve yabancı araştırmacıların eserlerinden istifade ettik.Bugün Türkiye nüfûsunun beşte birini, ekonomik faaliyetlerin üçte birini bünyesinde barındıran, İslâm âleminin gözbebeği ecdat yadigârı İstanbul, bir İslâm şehri olarak Türkiye?nin bir numaralı câzibe merkezidir. İstanbul was the capital of the six hundred years old Ottoman Empire for abant five centuries . She, the best example about the perception of urbanization of the Ottoman Empire with historical, architectural and cultural structure, was a valuable heritage of our ancestors. 16th century was the golden age of Istanbul as it was for the Ottoman Empire with all aspects. Suleyman the Magnificent was the sultan who decorated Istanbul with islamic arts and durign his period she lived her glorious days.It is impossible to understand neither the historical identity of the reign of Suleyman nor Istanbul withouth learning the religious and social life in Istanbul during that period. By this modest work, we tried to analyse and disclose Suleyman the Magnificent who made Istanbul improved and invigorated, his philosophy of state, and urbanization, religious and social life of the people as well. In our research, we examined Suleyman?s life and personality, the religious and social life of Istanbul and old-beautiful Istanbul with main points. Finally, we concluded that İslam was the main element in the life of the people in Istanbul who was the biggest, the most beatiful, the most healthy city, at the same time, the biggest, economic, scientific, culturel and political centre in the world, during the reign of Suleyman, In the same era, we saw that the people of Istanbul were living happy and prosperous life in a strong social order. But we also faced with a sorrowful result that we have not protected beaty of the city, Istanbul, the heritage of Suleyman and Sinan as it needed to. Within researches, I tried to make use of Prime Ministry Ottoman Archives, the works about the reign of Suleyman, and the researches of foreigners and natives about Istanbul.Today, one-fifth of the population, and one-third of economic activities of Turkey are shellered by Istanbul, the centre of islamic world. The city belongs to all of us. Her protection must be our the most fundamental duty. We will be happy, if we inculcate historical consciousness and love of Istanbul into new generations. 154