Search

Cessâs (öl. 370/981), Bâkıllânî (öl. 403/1013) ve Kādî Abdülcebbâr (öl. 415/1025), hicrî 4. asırda yaşayan yahut ömrünün büyük çoğunluğu hicrî 4. asırda geçen dönemin tanınmış âlimleridir. Farklı itikadî mezheplere mensup bulunan bu üç âlim, günümüze ulaşan en eski ve en kapsamlı fıkıh usûlü eserlerinin yazarlarıdır. Onların usûl eserleri, konuların fıkıh usûlü-kelâm ilişkisi içerisinde incelenmesi, muhalif gördükleri iddiaların kendilerine yönelttikleri sorulara cevap niteliğindeki açıklamalarla bertaraf edilmeye çalışılması ve birçok meselenin aklî, naklî ve dilbilimsel delillerle temellendirilmesi yönüyle ortaktır. Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın fıkıh usûlü ve kelâm ilişkisi çerçevesinde incelediği ve görüşlerini aklî, naklî ve dilbilimsel delillerle temellendirmeye çalıştığı konulardan biri de muhkem ve müteşâbih lafızların delaletidir. Kelâm ilminde tevhid ve tenzih eksenli incelenen muhkem ve müteşâbih lafızlar, fıkıh usûlünde genel olarak bir anlama problemi şeklinde tartışılmıştır. Modern dönemde muhkem ve müteşâbih lafızlarla ilgili yapılan çalışmaları incelediğimizde çoğunlukla mezkûr iki lafzın te’vili üzerine yoğunlaşıldığını, meselenin fıkıh usûlünü ilgilendiren yönüne genellikle değinilmediğini görmekteyiz. Kādî Abdülcebbâr’ın konuya yaklaşımıyla ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. Fakat bunlarda çoğunlukla muhkem ve müteşâbihin kelâmî boyutuna değinilmiş, fıkıh usûlündeki kullanımına ise yer verilmemiştir. Cessâs ve Bâkıllânî’nin muhkem ve müteşâbih konusundaki düşünceleri ise tespit edebildiğimiz kadarıyla müstakil olarak incelenmemiştir. Bu araştırma, Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr gibi yaşadığı döneme damga vuran ve kendisinden sonraki usûlcüleri etkileyen meşhur âlimlerin muhkem ve müteşâbih lafızların delaletiyle ilgili görüşlerini inceleyerek literatürde önemli bir ihtiyacı karşılama hedefindedir. Çalışmada önce Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın muhkem ve müteşâbih tanımlarına yer verilecek, ardından meselenin fıkıh usûlüne etki eden itikadî boyutuna değinilecek, sonra da müteşâbih lafızların anlaşılma sorunundan söz edilecektir., Al-Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and ‘Abd al-Jabbār were well-known scholars of the period who lived in the 4th century of Hijri or spent most of their lives in the same century. These three scholars, who belonged to different schools of Islamic theology, are the authors of the oldest and most comprehensive works of usūl al-fiqh that have survived. Their usūl works are similar in that they examine the issues within the relationship between usūl al-fiqh and kalām, try to eliminate the claims of their opponents with explanations in response to the questions they pose to them, and justify many issues with rational, narrative, and linguistic evidence. One of the issues that al-Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and ‘Abd al-Jabbār examined within the framework of the relationship between the usūl al-fiqh and kalām and tried to justify their views with rational, narrative, and linguistic evidence is the implication of muḥkam and mutashābih words. The muḥkam and mutashābih words, which are analyzed in kalām on the axis of tawḥīd and tanzih, are generally discussed as a problem of understanding in the usūl al-fiqh. When we examine the studies on muḥkam and mutashābih in the modern period, we see that they mainly focus on interpreting of these two words mentioned above. Although some studies have been conducted on ʿAbd al-Jabbār's approach to the subject, they mostly focus on the kalāmī dimension of the issue and do not touch upon the nature of muḥkam and mutashābih in the usūl al-fiqh. Similarly, al-Jaṣṣāṣ and Bāqillānī's views on muḥkam and mutashābih have not been examined independently as far as we can determine. This study aims to fulfil an essential need in the literature by examining the views of famous scholars such as al-Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and 'Abd al-Jabbār, who left their mark on the period in which they lived and influenced the later methodists, on the implication of muḥkam and mutashābih words. First, the definitions of muḥkam and mutashābih by al- Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and 'Abd al-Jabbār will be given, and then the theological dimension of the issue that influenced the usūl al-fiqh will be mentioned, and then the problem of understanding the mutashābih words will be discussed.

Bu çalışmada İslam âleminin çok önemli bir ilmî disiplini olan kelâm ilminin Mu’tezile’den faklı bir şekilde kuruluşu, disiplinize ve sistematize edilmesinde ve Ehl-i sünnet düşüncesinin sağlam temellere oturtulup günümüze taşınmasında başat role sahip olan iki Ehl-i sünnet ekolü imâmları, Ebü’l Hasan el-Eş‘arî (ö. 324/935-36) ile Ebu Mansûr el-Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) nassı anlama yöntemleri, müteşâbih nassa yaklaşım usulleri ve haberî sıfatları te’vil edip etmedikleri ve metotlarının karşılaştırılması yapılmıştır. Bilindiği gibi Eş‘arî, yaşadığı zaman dilimi olarak ve bulunduğu coğrafi bölge açısından Selefî anlayışın neşvünema bulduğu coğrafyaya daha yakın olması hasebiyle doğal olarak ondan etkilenmiş ve bu sebeple Selefî tavra Mâtürîdî’den çok daha yakın bir duruş sergilemiştir. Her ne kadar Eş‘arî, Mu’tezile’den aldığı nazar ve istidlal metodunubaşarılı bir şekildekullanmışsa da bazı konularda te’vile başvurma hususunda gösterdiği hassasiyetten dolayı Selefî bir anlayışa sahip olmuştur.Mâtürîdî ise hem Ebû Hanîfe’ningörüşüne uygun metodu, hem yaşadığı muhitin ve yeni meydana gelen sorunların özelliğinden kaynaklanan durumdan dolayı Selef ve Eş‘arî anlayıştan bir nebze farklı olarak müteşâbih nassı ve haberîsıfatları izah edip yorumlamıştır., In this study, two leaders of Ahli Sunnah school Imam that have a leading role on Ahli Sunnah Kelâm science that is a very importart scientific discipline of Islam world's construction, discipline and systematic, Abu'l Hassan al Ash'ari and Abu'l Mansoor al Matooridy's methods of understanding the nass, approaching way to mootashabeeh nass and whether they had interpretted the news adjectives or not, and a match of their methods had been done.As it is known, Ash'ary had shown a closer attitude to Salafy manner than Matooridy naturally, because of the period of time he lived and the geographical area he stayed was too close to the area that Salafy understanding had been born and had been grown. Although Ash'ary used very successfully the viewing and the inferencing method he had taken from Mou'tazilah, he had a Salafy understanding due to the sensitivity he had shown on the topic of applying to inference.However Matooridy had gone a step further from Salaf and Ash'ary understanding due to both the method that is suitable with Abu Hanifah's Rey thought, and the situation that deriving from the features of the place he had lived and the problems occured, he had explained and interpretted moutashabeeh nass and news adjectives partially.

Kur’ân ve hadislerde geçen müteşâbih ifadelerin nasıl anlaşılacağına dair kelâm geleneğinde ciddi tartışmalar yaşanmış ve farklı ekollere mensup âlimler tarafından birçok eser yazılmıştır. Mâtürîdî bir âlim olan Nâsırüddîn es-Semerkandî (ö. 556/1161) de bu çalışmada tenkitli neşri sunulan Fethu’l-ğalak fi’t-tevhîd adlı eseri kaleme almıştır. Günümüze ulaşan Arapça elyazması Süleymaniye Kütüphanesi Fatih koleksiyonunda 3142 demirbaş numarasıyla bulunmaktadır. Bildiğimiz kadarıyla bu alanda müstakil olarak kaleme alınmış olup günümüze ulaşan tek Mâtürîdî eser olma özelliğine sahiptir. Akıl ve şeriatten hareketle yapılması gerektiğini savunduğu te’vîlin belirli ilkeler çerçevesinde özellikle de luğavî anlamın dışına çıkmadan müteşâbih ifadelerin muhkemlere hamlederek yapılması gerektiğini belirtmektedir. Bu noktada çizdiği çerçevede olmayan ve uç noktalar olarak gördüğü Bâtinîlerin ve Hanbelîlerin te’vîl anlayışlarını da eleştirmektedir. Müteşâbih ifadeleri te'vîl etmeyi uygun gören Mâtürîdî-Hanefî geleneğin yaklaşımını ortaya koymasının yanında geç bir dönemde yazılan eser bu konuda ele alınan ifadelerin yorumuna dair zengin ve bilgilendirici bir içerik sunmakta ve müteşâbihlerin bütünsel anlaşılması yönünde imkân sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında müteşâbihe dair bir giriş, es-Semerkândî’nin hayatı ve eserin tenkitli neşri dikkatlere sunulacaktır.

Hz. Peygamber kendisine indirilen Kur’ân’ı anlamış ve etrafındakilere bunu anlatmıştır. Tebliğ faaliyetin-de Kur’ân’ı sahabeye aktarmış, onlar da azim ve gayretle öğrenmeye ve onu muhafaza etmeye çalışmış-lardır. Hz. Peygamberin Kur’ân hakkındaki bu açıklamaları tefsirin bağlayıcı olan kısmıdır. Onun rahle-i tedrisinden geçen sahabe, anlamadıkları konuları ona soruyordu ve bunlara çeşitli cevaplar alıyordu. Re-sulullah’ın tefsiri daha çok mutlakı takyid, mücmeli tebyin, müşkili tavzih müphemi tafsil şeklinde gerçek-leşmiştir. Hz. Peygamberin tefsirine şahitlik eden sahabe ondan bu konularla ilgili bilgileri almışlardır. Onun vefatından sonra da ulûmu’l-Kur’ân ile ilgili bu hususları ilke edinerek karşılaştıkları problemleri çözmeye ve Kur’ân’ı bu doğrultuda anlamaya çalışmışlardır. Söz konusu anlama faaliyetleri, onların bu öncü tavırları ulûmu’l-Kur’ân’a kaynaklık teşkil etmiştir. Sahabenin Kur’ân hakkında sorduğu sorular, sonraki devirlerde de sorulmuş, onlara cevaplar bulunmaya çalışılmıştır. Bu, tarihte ulûmu’l-Kur’ân ilmi-nin doğuşuna ve gelişimine hız vermiştir. Bu makalede, sahabenin ulûmu’l-Kur’ân ilmine katkıları bazı başlıklar altında ele alınacak; bu kaynaklığa ilişkin rivayetlerin sıhhati ile ilgili hususlar başka bir araştırma-nın kapsamına girdiğinden dikkate alınmayacaktır.

Ulûmü’l-Kur’ân’ın önemli konularından biri olan muhkem ve müteşâbihin birlikte zikredildiği Âl-i İmrân sûresinin 7. âyetinde ifade edildiğine göre Kur’an’ın bir kısım âyetleri kitabın esasını teşkil eden muhkem, bir kısmı da müteşâbihtir. Muhkem âyetlerin delalet ettiği mana açıkça anlaşılırken, müteşâbihler açıkça anlaşılmamaktadır. Kur’ân’da hangi âyetlerin muhkem, hangilerinin müteşâbih olduğunun belirtilmemesi ve müteşâbih âyetlerin farklı yorumlara imkân vermesi tartışmaların temelini oluşturmaktadır. Bu da çeşitli görüş ve ekole mensup âlimleri farklı yaklaşımlara yönlendirmektedir. Bu çalışmada Ehl-i sünnet âlimlerinden Zürkānî ile İbâzî müfessirlerden Ettafeyyiş’in muhkem ve müteşâbih konusundaki görüşlerinin mukayeseli bir tarzda ele alınması amaçlanmaktadır. Araştırmanın temel sorusu Zürkānî’nin ve çağdaşı Ettafeyyiş’in muhkem ve müteşâbih konusundaki görüşlerinin neler olduğu şeklinde belirlenmiştir. Bu bağlamda Zürkānî’nin Menâhilü’l-irfân’ı, Ettafeyyiş’in Teysîr ve Himyân adlı eserleri mukayeseli olarak incelenmiştir. Zürkānî’nin usûl, Ettafeyyiş’in tefsir kaleme alması, konunun alt başlıklarında farklı hususlara değinmelerine de zemin hazırlamıştır. Araştırma sonucu her iki âlimin muhkem ve müteşâbihle ilgili yaklaşımları benzer olmakla birlikte müteşâbihin tesbit ve te’vîlinde görüşlerinin farklılaştığı anlaşılmıştır. Bu da her iki âlimin kendi mezhebi doğrultusunda hareket ettiğini göstermektedir.

Müteşâbih âyetler meselesi, Kur’ân’ın anlaşılması bağlamında ortaya çıkan konulardan biridir. Benzerlik, kapalılık ve çok ihtimallilik sebebiyle müteşâbih ifadelerin manalarının “açıkça bilinemez” veya “anlaşılmaz” olduğu söylemi ile Kur’ân’ın açık ve anlaşılır bir kitap olduğu söylemi görünürde birbiriyle çelişmektedir. Özellikle, “Allah’ın eli” ve “Allah’ın yüzü” gibi müteşâbih ifadelere yanlış anlamların yüklenmesi veya bu tür ifadelerin Kur’ân’a ve Sünnet’e aykırı te’vil edilmesi itikadî açıdan büyük sorun teşkil etmektedir. Öyle ki müteşâbih sorunu; mezhepler arasında çok ciddi tartışmalara ve derin görüş ayrılıklarına neden olmuştur… The issue of mutashabih verses is one of the topics that arise in the context of comprehending the Qur'an. The discourse that the meanings of mutashabih expressions are like "unknowable" or "unfathomable" due to similarity, opacity and multiprobability seem to contradict each other with the discourse that the Qur'an is a clear and understandable book. In particular, giving false meanings to ambiguous expressions such as "God's hand" or "God's face" or interpreting such expressions contrary to the Qur'an and Sunnah poses grave theological problems. So much so that the problem of mutashabih has caused serious discussions and deep divergences among the sects…

Kur’ân’ın ilâhî kaynaklı olduğunun en büyük delili şüphesiz kendisidir. Mana yönünden sahip olduğu pek çok özelliğiyle benzersiz bir söz olan Kur’ân’ın pek çok i’câz veçhi, lafızlarındaki inceliklerde saklıdır. Ne var ki Kur’ân’ın mucizevî yönüne iman etmek ile ona vakıf olmak arasında fark vardır. Bütün müminler, Kur’ân’ın ilâhî menşeli olduğuna iman ederken i’caz özelliklerinden hareketle ilâhîliğini ortaya koyamazlar. Kur’ân’ın benzersiz bir yapıya sahip olduğunun ortaya konulması, başta samimiyet olmak üzere ilmî yeterliliğe, geniş bir perspektife, duru ve parlak bir zekâya sahip olmanın yanında fıtrî bir yeteneğe de ihtiyaç vardır. Bu çalışmada, mülhitler tarafından Kur’ân’ın karalanması için ileri sürülen bahanelerden biri olan lafzî müteşâbihâtın, ehil isimlerin nazarında Kur’ân’ın beyânî i’cazının önemli örnekleri olduğu ortaya konulmaktadır. Kur’ân’daki bazı lafzî müteşâbihlerin incelenmesinin hedeflendiği bu çalışmada doküman analizi metoduna başvurulacaktır, The greatest proof that the Qur'an is of divine origin is undoubtedly itself. Many i'jaz aspects of the Qur'an, which is a unique word with its many features in terms of meaning, are hidden in the subtleties of its words. However, there is a difference between believing in the miraculous aspect of the Qur'an and having knowledge of it. While all believers believe that the Qur'an is of divine origin, they cannot reveal its divinity based on its i'jaz characteristics. Demonstrating that the Qur'an has a unique structure requires primarily sincerity, scientific competence, a broad perspective, a clear and bright intelligence, as well as an innate ability. In this study, it is revealed that the literal mutashabihat, which is one of the excuses put forward for the defamation of the Qur'an by the atheists, is an important example of the Qur'an's declarative i'jaz in the eyes of competent people. In this study, which aims to examine some literal mutashabihs in the Qur'an, the document analysis method will be applied.

Müteşâbih konusu, öteden beri islam alimlerinin kafa yorduğu, günümüzde dahi canlılığını koruyan ve nasıl anlaşılması gerektiği hususunda üzerinde ihtilaf edilen meselelerin başında gelmektedir. Kur'an'da müteşâbih ayetlerin bulunup bulunmadığı, varsa bunların hangi ayetler oldukları ve insanlarca anlaşılmalarının mümkün olup olmadığı gibi hususlar bu konudaki ihtilafların başlıcalarıdır. Bu çalışma Osmanlı döneminin en ünlü simalarından biri olan ve otuz yıl mütemadiyen şeyhülislamlık vazifesini yürüten Ebüssuûd Efendi’nin, yazmış olduğu İrşâdü’l- Akli’s- Selîm adlı tefsirinde müteşâbih konusunu nasıl değerlendirdiğini ve müteşâbihler hakkında nasıl yorumlar yaptığını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda Şeyhülislam Ebüssuûd Efendi’nin öncelikle Kur'an'da müteşâbihlerin varlığını kabul edip etmediği veya müteşâbih kabul edilen ayetleri hangi perspektiften ele aldığı ve neticede müteşâbihlerin insanlar tarafından bilinebilmelerinin mümkün olup olmadığı konusundaki görüş ve beyanatları ortaya konmaktadır. Üç bölümden oluşan çalışmamızın ilk iki bölümünde Şeyhülislam Ebüssuûd Efendi ile bir usûl konusu olarak muhkem ve müteşâbih kavramları tanıtılmaktadır. Üçüncü bölümde tezimizin esas konusu olan Ebüssuûd Efendi’nin İrşâdü’l- Akli’s- Selîm adlı tefsirinde müteşâbih ayetlere yaklaşımları ayet ayet irdelenerek sistemli bir kurgu içerisinde sunulmaktadır. Bununla birlikte her bir bölümün ardından varılan sonuçlara ve yapılan çıkarımlara kısa değerlendirmeler şeklinde bölüm sonlarında yer verilmektedir. The subject of mutashabih is one of the issues that Islamic scholars have thought about for a long time, which maintains its vitality even today, and which is disputed over how it should be understood. Issues such as whether there are mutashabih verses in the Qur'an, if so, which verses they are and whether they can be understood by people are the main disagreements on this issue. This thesis aims to examine how “Ebüssuûd Efendi”, one of the most famous figures of the Ottoman period, who has been serving as the “şeyhülislam” for thirty years, evaluates the subject of mutashabih in his commentary titled “İrşadü'l- Akli'sSelim” and how he comments on mutashabihs. In this context, “Şeyhülislam Ebüssuûd Efendi”s views and statements about whether he accepts the existence of mutashabihs in the Qur'an or from which perspective he deals with the verses accepted as mutashabih and whether it is possible for people to know mutashabihs as a result are revealed. In the first two chapters of our thesis, which consists of three parts, “Şeyhülislam Ebüssuûd Efendi” and the concepts of muhkem and mutashabih as a procedural subject are introduced. In the third chapter, the main subject of our thesis is “Ebüssuûd Efendi”s approach to mutashabih verses in his tafsir called “İrşâdü'l- Akli's-Selim”, by examining them verse by verse and presented in a systematic fiction. In addition, the conclusions and inferences made after each chapter are given at the end of the chapters in the form of short evaluations.

Te’vil, genel olarak İslâm düşüncesinin oluşum süreçlerinde en etkili olan kavramlardan biridir. Dillerde yaşanan semantik değişim ve kaymalar kapsamında terim anlam kazanan ve fıkıh usulü içerisinde ictihâdın aklî bir yöntemi olarak değerlendirilen te’vilin fürû-i fıkhın şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı hususunda şüphe yoktur. Sözlük anlam itibariyle “dönmek, döndürmek, akıbet ve mahiyet” gibi anlamlar içeren te’vilden terimsel olarak “bir delilden dolayı lafzın zâhir anlamının terkedilerek muhtemel olduğu başka bir anlamda anlaşılması ve yeni anlama göre fıkhî neticelere varılması” kastedilmektedir. Bu anlamda ilke ve prensipleri usulcüler tarafından konan sahih te’vilin mâhiyeti, gerektirici unsurları, şartları ve çeşitlerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada te’vil bir fıkıh usulü kavramı olarak ele alınmış, te’vilin mâhiyeti ile sıhhat ve butlan açısından çeşitleri ve müctehidlerin te’vil vasıtasıyla füru-i fıkha dâir ortaya koydukları örnekler üzerinde durulmuştur. Ancak yapılan te’villerin tamamının sahih kabul edilmemesi sebebiyle süreç içerisinde usul eserlerinde “doğru, yanlış ve orta düzey” anlamında “yakın, uzak ve mutavassıt” nitelikleriyle anılan te’vil çeşitleri ortaya çıkmıştır. Bu durumda yapılacak olan te’vilde, Arap dilinin manâya delâlet özelliklerinin ihlâl edilmemesi, varılan neticenin zaruriyât-ı diniyyeye muhâlif olmaması ve ümmetin maslahatı çerçevesinde gerçekleşmesine dikkat edilmesi gerekmektedir. Neticede te’vilin günümüzde de fıkhî bir istinbât aracı olarak istifade edilebilecek bir kavram olduğu hususuna vurgu yapılmıştır.

Bilindiği gibi bazı ayetleri yorumlamada birtakım zorluklar yaşanmaktadır. Bunların başında da mecaz içerikli ve müteşâbih ayetler gelmektedir. Kur’ân’ın yoğun bir şekilde mecazı kullandığı ve onda gayba taalluk eden ayetlerin (müteşâbih) büyük bir yekün teşkil ettiği göz önüne alındığında konunun önemi ortaya çıkmaktadır. Büyük oranda bu ayetlerde Kur’ân kendi bütünlüğü içerisinde ele alınmadığı ve anlatım üslubu iyice bilinmediğinden anlama problemi aşılamamaktadır. Hâlbuki Kur’ân aşkın olandan içkin olana, beşeri teamülleri ve yapıyı esas alarak inmiş bir kelamdır. Dolayısıyla Kur’ân ayetlerini din bütünlüğü içerisinde, beşerin teamülleri ve doğasını bilmekle ve Kur’ân’ın bu doğayla uyumunu kurmakla anlamak mümkündür. Kur’ân’da mecazın temsilî anlatımı çok yoğun kullanılmaktadır. Müteşâbihlerin bir kısmı özellikle ilahî sıfatlarda temsilî anlatım hâkim olduğu, bu konuda insan biçimci bir anlatımın tercih edildiği söylenebilir. Bu, “ḳıyasü’l-ġâib ʿale’ş’şâhid” yani “bilinmeyen bir dünyayı bilinen dünyanın olgularına benzeterek anlatmak” olarak tanımlanır. Kur’ân’ın bu yolla gaybî hakikatleri ve psikolojik durumları bize kavratmakta olduğunu, bu anlatımla insan ufkunu aşan gaybî ve psikolojik durumları anlaşılır kıldığını, dinî hakikatleri zihne yaklaştırdığını söylemek mümkündür. Makalemiz mecaz konusunda, mecazı, mecazın hakikatle ilişkisini ve sadece mecazın kastedildiği bazı ayetleri ve özellikle temsilî anlatımı ve bundan da kâmin (gizli) temsili irdelemiş, müteşâbih konusunda ise müteşâbihi, müteşâbihleri muhkemlere irca etme, Kur’ân’ın üslup ve âdetini göz önüne alarak müteşâbihi bir metodoloji dahilinde anlamaya çalışma yoluna gitmiştir., As it is known, there are some difficulties in interpreting some verses. The most important of these are metaphorical verses and the verses with a profundity of meanings and a versatile content (mutashābih). Considering that the Qurʾān uses metaphors and the (mutashābih) verses that are characterized with the realm of the unseen (gayb) and which are challenging for our limited conceptualizations exist abundantly in the Holy Qurʾān, the importance of the issue becomes clear. In the Qurʾān, the representational expression of the metaphor is used extensively. It can be said that representational narration prevails especially in divine attributions, and an anthropomorphic expression is preferred in this regard. We can define this as “Qıyās al-gāib alā al-shahid”, that is, to describe an unknown world by analogy with the phenomena of the known world. With this expression, it is possible to say that unseen and psychological situations that transcend the human horizon are made intelligible, and religious truths are brought closer to the mind in this way. Divine attributes were also described in this way, and an anthropomorphic expression was preferred for them. We examined the Metaphor and the relationship between metaphor and truth, and some verses in which only metaphor is meant, and especially representational narration. On the subject of mutashābih, issues such as mutashābih, adaptation of them to Muhkāmat and understanding the Qurʾān by taking into account the style of the Qurʾān have been tried to be resolved within a methodology.

Bir fikir ve düşüncenin muhataba aktarılması bakımından kavramlar büyük önem taşımaktadırlar. Zira kavramlar, aynı alana dair çalışma yapan araştırmacıların zihninde ortak bir anlam alanı oluşturarak kullanılan kavramı aynı şekilde algılamalarına ve böylece ortak bir dil ve bu dil ile oluşturulmuş bir bilgi meydana getirmelerine zemin oluşturmaktadırlar. Allah'ın insanlara göndermiş olduğu son ilâhî buyruk olan Kur’ân-ı Kerîm’i doğru anlamanın ilk adımı ise ilâhî mesajda kullanılan kelime ve kavramları tanımak ve doğru anlamlandırmaktır. Kur’ân-ı Kerîm’e yönelik olarak yapılan kavram çalışmaları, onda yer alan kavramları yine onun bütünlüğü içerisinde değerlendirmeyi, anlamlandırmayı ve tanımlamayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada, Kur’ân-ı Kerîm’de yalnızca iki kez geçmekle birlikte kullanıldığı bu iki yerde İslam’ın büyük önem atfettiği ʿilm kavramına sıfat olarak kullanılan rusûḫ kavramının Kur’ân-ı Kerîm’de ve İslam düşüncesindeki anlam alanı tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu bağlamda öncelikle rusûḫ kavramının sözlük ve terim anlamı klasik Arap dili sözlüklerinden ve Kur’ân-ı Kerîm kavramları üzerine yapılan çalışmalardan yararlanılarak tespit edilecek, tefsir külliyatında “ilimde rusûḫ sahibi olma”nın nasıl anlaşıldığı ʾÂl-i ʿİmrân sûresi 7. âyet bağlamında ortaya konulacak ve son olarak da meâllerde rusûḫ kavramının dilimize nasıl yansıtıldığı değerlendirilecektir.

Kur’ân-ı Kerîm’in okunması, anlaşılması, dinlenmesi gibi fiillerin her biri, ibadet yönü bulunan amellerdir. İhtiva etmiş olduğu mana ise aynı zamanda inanan insanın zihin dünyasını inşa etmekte ve hayatının farklı evrelerinde kendisine rehberlik etmektedir. Bunun için de muhtevası doğru anlaşılmalıdır. Tilâvet edilen bir âyetteki murad-ı ilâhînin doğru anlaşılması için öncelikle âyetin mefhumuna vâkıf olmak gerekmektedir. Bu sebeple âyetin nüzûl sebebi ve ortamı, siyak ve sibakı, anlamını belirleyen anahtar kelimelerin tahlili, cümle yapısı gibi bazı verilerin göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. Bu veriler çerçevesinde tercih edilen anlama göre lafız ve anlam bütünlüğüne riayet ederek âyetlerde vakfa uygun olan yerler tayin edilmekte ve okumanın da buna göre icra edilmesi beklenmektedir. Dolayısıyla âyetteki murad-ı ilâhî, âyetin i’rabını ve buna bağlı olarak kabule şayan olan anlam tercihini belirlemektedir. Tercih edilen i’rab ve anlam ise âyetteki vakf ya da vasl yapılması gereken yerleri tayin etmektedir. Âl-i İmrân sûresinin 7. âyetinde müteşâbih âyetlerin te’vilinin bilinip bilinemeyeceği bağlamında tefsirlerde serdedilen yorumlar ve buna göre âyetteki vakf yerinin tercihine dair vakf-ibtidâ literatüründeki farklı kanaatler konumuz açısından güzel bir örnektir. Biz de çalışmamızda bu örnek âyet üzerinden âyetin anlaşılmasında vakf yerinin önemini tahlil etmeye çalışacağız., Reading, understanding and listening to the Quran are acts that have the characteristic of worship. The meaning it carries also shapes the mind of the believer and guides him in different aspects of his life. For this, the content must be understood correctly. To understand the meaning of a verse read correctly, it is necessary to know the interpretation of the verse. For this reason, it is important to know some data such as the reason of the verse, siyak and sibak (context), analysis of words that determine the meaning. Within the framework of these data, the places that are suitable to briefly stop(waqf) in the verses are determined by respecting the integrity of the word and meaning and the reading is expected to be done accordingly. Therefore, the meaning of the verse determines the sentence structure of the verse and the preference of meaning accordingly. The preferred sentence structure and meaning determine the places in the verse that should be dwelled on or passed through. The interpretations in the commentaries in the 7th verse of the Âl-i Imrân, in the context of whether the meaning of the verses of mutashabih is known or not, and the different interpretations in the waqf and ibtidâ literature on the choice of the place in the verse are a good example for our topic. In our study, through this sample verse, we will try to analyze the importance of waqf in understanding the verses.

Anlamları yakın veya farklı olmakla birlikte görünüşte lafızları birbirine benzeyen âyetlere tefsir ve Kur’ân ilimleri literatüründe müteşâbih-i lafzî denilmektedir. Mücâhid b. Cebr ile İbn Zeyd gibi erken dönem bazı tefsir âlimlerinin, müteşâbih kavramını; aynı konunun farklı âyet veya sûrelerde değişik lafızlarla ifade edilmesi şeklinde açıkladıkları belirtilmektedir. Daha sonraki dönemlerde müteşâbih-i lafzî âyetleri derleyen veya açıklayan birçok eser kaleme alınmıştır. Söz konusu eserlerde âyetler arasında görülen benzerliklerin farklılıkları Arap dilinden veya âyetler arasında kurulan bağlantılardan veyahut âyetlerin bağlamlarından hareketle açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, müteşâbih kavramını, muhkemin karşıtı olarak açıklayan âlimlerin açıklamalarına kısaca değinildikten sonra müteşâbihi, benzeşen âyetler şeklinde ifade eden âlimlerin görüşlerine yer verilip benzeşen âyetlerdeki anlam farklılığı üç örnek üzerinden incelenmeye gayret edilecektir., Although their meanings are either close to each other or different, such verses are defined as mutashābih-i lafẓī in tafsīr (exegesis) and Qur’ānic literature. It is stated that some of the early tafsīr scholars such as Mujāhid b. Jabr and Ibn Zayd explained the concept of mutashābih as expression of the same issue with different verses and with different words in verses. In later periods, a number of works were written explaining mutashābih-i lafẓī verses and compiling works about them. In the abovementioned works, the differences seen between the verses were tried to be explained based on the connections set in Arabic or between verses; or, in terms of verses. In this study, after having mentioned the general approaches of scholars explaining the concept of mutashābih as opposite of muḥkam briefly, the views of scholars explaining mutashābih as similar verses will be given place and then, the obscure meaning in verses will be tried to be investigated through three examples.

Tarihte Hz. Peygamberimizden bu yana gerek anlama gayreti ve gerek toplumların farklı zihnî yapıya sahip olması hasebiyle Kur’ân-ı Kerim âyetlerine farklı anlamlar yüklenmiştir. Kur’ân ilimleri içerisinde üzerinde en fazla durulan ilimlerden birisi de Müteşâbihü’l-Kur’ân ilmi olmuştur. Kur’ân’da anlamları kapalı bulunan veya birden fazla mana içerinden tecih etmede zorluk söz konusu olan âyet, kelime ya da harflerdir. Bu tezde son dönemin en önemli Şiî âlimlerinden biri olan Tabâtabâî’nin el-Mîzân fî Tefsîri’lKur’ân isimli tefsirinde müteşâbih âyetlerden özellikle kelâmî âyetleri açıklaması ve konuya yaklaşımı ele alınmıştır. Müellifin farklı ve orijinal görüşleri ortaya konulmuştur. Bunun yanında İmam Mâtürîdî, Zemahşerî, Beyzâvî başta olmak üzere klasik tefsir kaynaklarından faydalanılarak Tabâtabâî’nin konuyu ele alış biçimi mukayeseli bir şekilde tespit edilmeye çalışılmıştır. Because of the effort of understanding and because of the fact that societies have different mindsets of their own; verses of The Holy Quran has been commented differently. One of the most concentrated science among Quranic sciences is Mutashabih al-Quran. The issues in questions are of the verse, word or letters which have closed meanings in the Quran or have difficulty in choosing from more than one meaning. Herewith the thesis, one of the most important Shia Muslim scholars of the last period, Tabâtabâî's description of alMîzân fî Tefsîri'l-Kur'ân, especially the explanation of the theological verses from the mu'bih verses and their approach to the subject was discussed. Author’s unique and different views have been revealed. In addition to that, it is intended to establish how the topic was viewed by different scholars making use of the classical tafseer resources such as those of imams as Imam Mâtürîdî, Zemahşerî and Beyzâvî.

Tarihte Hz. Peygamberimizden bu yana gerek anlama gayreti ve gerek toplumların farklı zihnî yapıya sahip olması hasebiyle Kur'ân-ı Kerim âyetlerine farklı anlamlar yüklenmiştir. Kur'ân ilimleri içerisinde üzerinde en fazla durulan ilimlerden birisi de Müteşâbihü'l-Kur'ân ilmi olmuştur. Kur'ân'da anlamları kapalı bulunan veya birden fazla mana içerinden tecih etmede zorluk söz konusu olan âyet, kelime ya da harflerdir. Bu tezde son dönemin en önemli Şiî âlimlerinden biri olan Tabâtabâî'nin el-Mîzân fî Tefsîri'l-Kur'ân isimli tefsirinde müteşâbih âyetlerden özellikle kelâmî âyetleri açıklaması ve konuya yaklaşımı ele alınmıştır. Müellifin farklı ve orijinal görüşleri ortaya konulmuştur. Bunun yanında İmam Mâtürîdî, Zemahşerî, Beyzâvî başta olmak üzere klasik tefsir kaynaklarından faydalanılarak Tabâtabâî'nin konuyu ele alış biçimi mukayeseli bir şekilde tespit edilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Tabâtabâî, el-Mîzân, Âyet, Müteşâbih, Yorum Because of the effort of understanding and because of the fact that societies have different mindsets of their own; verses of The Holy Quran has been commented differently. One of the most concentrated science among Quranic sciences is Mutashabih al-Quran. The issues in questions are of the verse, word or letters which have closed meanings in the Quran or have difficulty in choosing from more than one meaning. Herewith the thesis, one of the most important Shia Muslim scholars of the last period, Tabâtabâî's description of al-Mîzân fî Tefsîri'l-Kur'ân, especially the explanation of the theological verses from the mu'bih verses and their approach to the subject was discussed. Author's unique and different views have been revealed. In addition to that, it is intended to establish how the topic was viewed by different scholars making use of the classical tafseer resources such as those of imams as Imam Mâtürîdî, Zemahşerî and Beyzâvî.Key Words: Tabâtabâî, al-Mîzân, Verses, Mutashabih, Comment 129

Zihinde bulunmayan bir manaya isimverilemeyeceğinden vaz‘ esnasında öncelikle mananın bulunması gerekir. Bubağlamda Kur’ân’ın, kendisini apaçık Arapça bir kelam olarak tanımlaması,Kur’ân’da geçen bütün kelimelerin ilk muhataplar tarafından bilindiği manasınıçağrıştırmaktadır. Ne var ki Kur’ân’da, ilk muhatapların kullandığı bazıkelimelerin, muhatapların bilmediği olgulara isim olarak belirlendiğigörülmektedir. On üç âyette وماأدراك ماformunda gelen sorular ve peşinden gelen âyetlerde bu sorulara verilencevaplar, isim-müsemma, lafız-mana ilişkisine dair en canlı örnekleri teşkiletmektedir. Muhatabın zihin dünyasında ve tecrübe alanında karşılığı bulunmayanbu müsemmaların dil üzerinden bilinebilmesi başlı başına bir meseledir. Bumesele son tahlilde Kur’ân’ın beyan keyfiyeti ve Kur’ân’da hakikatini sadeceAllah’ın bilebileceği âyetlerle ilişkilidir. Bu çalışmada, Kur’ân’da وما أدراك ما formunda gelen sorular ve cevapları analiz edilmekte;muhatabın, mahiyete dair sorulan bu sorular ve cevapları üzerinden ilgilimüsemmaların hakikatlerini kavrama imkânları belirlenmektedir. Çalışmada, çoğumetafizik alana ait olan bu isimlerin mahiyet itibari ile kavranamayacakolgular olması, müteşabih âyetlerle ilişkilendirilmekte ve sonuçta kategoriktespitlere yer verilmektedir., Since the concepts that do not existin the mind cannot be named, it is essentially necessary to find the meaningduring the coining. In this context, Qur’ān describes itself as an obviousArabic word, and it alludes to the fact that all the words in Qur’ān are known to the firstinterlocutors. However, some of the words used in Qur’ān, were accepted by the firstinterlocutors as the words coined to that of terms they did not even know. Thequestions in the form of وما أدراك ما(You do not know that…) in thirteen verses and the answers givento these questions in the following verses constitute the most vivid examplesof relationship between signifier and signified and also between word and itsmeaning. It is a crucial issue to study on the meanings that do not exist inthe human mind and cognitive experience through language. This issue at thefinal glance is related to the way of expressions in Qur’ān and to the verses whose verity isonly known by Allah. In this study, the questions in the form of وما أدراك ما and the answers have been analyzed and also the possibility offigure out the real meaning by the first interlocutors through these questionsand answers has been determined. In this study, the fact that essence of thesenames belonging to metaphysics areas cannot be understood has been associatedwith the mutašābih verses and consequently categorical determinations have beenincluded.

Kur’an-ı Kerim’deki Al-i İmran suresi 7. ayette yer alan muhkem ve müteşabih kavramlarına tefsir tarihi boyunca birçok farklı anlam yüklenmiştir. Bu çalışmada, bahsi geçen kavramları meşhur İslam alimi İbn Teymiyye’nin nasıl ele aldığı üzerinde durulmuştur. Bir âlimin görüşlerini daha iyi kavrayabilmek için öncelikle hayatını, mücadelesini ve düşüncelerini bilmenin oldukça faydası olacaktır. Bu sebeple ilk bölümde, İbn Teymiyye’nin hayatı, görüşleri ve tefsirdeki usulüne yer verilmiştir. İkinci bölümde ise Kur’an-ı Kerîm’in nazil olduğu ilk yıllardan günümüze kadar muhkem ve müteşabih konuları hakkındaki farklı yaklaşımlar irdelenmiştir. Bu bölümün sonunda ise Kur’an ve Sünnet’te muhkem ve müteşabihin ne anlamda kullanıldığına değinilmiştir. Son bölümde, İbn Teymiyye’nin muhkem ve müteşabih hakkındaki görüşlerine, değerlendirmelerine ve esas aldığı kaynaklara yer verdikten sonra çalışmanın ardından elde ettiğimiz sonucu yansıttık., Throughout the history of tafsir, many different meanings have been attributed to the concepts of muhkem and mutashabih in 7th verse of Surah Ali-Imran in the Quran. In this study, we will focus on how the famous Islamic scholar Ibn Taymiyyah discussed these concepts. In order to better comprehend the views of scholars, it will be very useful to know their life, struggle and thoughts firstly. For this reason, in the first part, Ibn Taymiyyah's life, his views and method of tafsir are mentioned. In the second part, different approaches on the issues of muhkam and mutashabih from the first years when the Quran was revealed to the present day are examined. At the end of this part, it is mentioned that in which meaning of muhkam and mutashabih in the Quran have been used. In the last part, after given Ibn Taymiyyah's views, evaluations and the sources on which he is based about muhkam and mutashabih, we have reflected the conclusion that we caught.

Kur‟an‟ı Kerim‟de, müteşâbih diye isimlendirilen bazı ayetler vardır ki bunlaranlamlarındaki kapalılık ve benzerlikten dolayı manası tam olarak anlaşılamayanayetlerdir. Müfessirlerin bu ayetleri tefsir ve tevil etmelerine karşın, mahiyeti vehakikati tam olarak ancak Allah tarafından bilinebilen bu ayetlerin bir kısmı kıyamet veahiret hayatı gibi gayb alanına giren konulardır.Söz konusu ayetlerin bir kısmı ise Allah‟a nispet edilen el, yüz, gibi zâtî; istiva, istihya,mekr gibi fiili nitelikte olan sıfatlardan oluşmaktadır. Anlaşılması güç bu ayet vekavramların tevili meselesi, müteşâbihin delaleti ve kapsamı, Kur‟an‟da anlamıanlaşılmayan bir takım ayetlerin bulunup bulunmadığı, gibi birçok soruyu ve sorunuberaberinde getirmiştir.Bu çalışmamızda, müteşâbih ayetlerin tevlini caiz gören ve anlaşılması için çabasarfeden Bayraktar Bayraklı‟nın söz konusu ayetleri yorumlamadaki yöntemini elealdık. Müfessir müteşâbih ayetlerin belli anlamlara sahip olduğunu ancak bu anlamlarınanlaşılması için bu tür ayetlerin muhkem ayetlerle birlikte değerlendirilmesidüşüncesindedir. Ayrıca ona göre belli bir zamanda anlaşılmayan müteşâbih ayetlerzamanın geçmesi ve ilmin, bilimin ilerlemesiyle anlaşılır hale gelecektir.Anahtar Kelimeler: Bayraklı, Müteşâbih, Muhkem, Te‟vil, Haberî Sıfatlar. There are some verses called mutashabih, non-obvious, which are not fullunderstandable because of their inexpressiveness and similarities. Despite some ofexegetes interpret and transcribe these verses, which can be knew their nature andcompletely truth by Allah, are mostly related to doomsday and life of the hereafterwhich are realm of unseen.Some parts of mentioned verses are related to some adverbs which are hand, face and soon, and some adjectives which are to manage, to resuscitate, to do a disservice whichare ascribed to Allah. Understanding of these verses, whether or not make sense,brought together some questions and as well as the problems.In this works, we have dealt with Bayraktar Bayraklı‟s method of interpreting of theseverses and how he can see that is permissible. Exegetes think that these non-obviousverses have to be evaluated together with certain verses to understand what they exactlymean. And also, according to them, some of these non-obvious verses will beunderstandable in time being and improving the knowledge and science.Keywords: Bayraklı, Mutashabih, Muhkam, Interpretation, Habarî attributes. 86

Kur'ân, Allah tarafından vahyedilmiş son kitabtır. Temel gayesi insanları karanlıklardan aydınlığa çıkarmak olan Kur'ân, bütün isim ve sıfatlarıyla açık, anlaşılır ve çelişkilerden uzaktır. İnsanlar, Kur'ân'ın indiği günden bu güne kadar anlaşılması için çok çaba harcamış ve sayısız eser ortaya koymuşlardır. Ancak o, mübîn bir kitab olduğu halde, insanların, siyasi ve mezhebi kaygılarından, kişisel menfaat ve önyargılı yaklaşımlarından dolayı bazen doğru anlaşılmamıştır.Kur'ân'ın, açık ifâdeleri ve onu tebliğ eden elçinin uygulayıp göstermesiyle kendi kendisini beyân eden bir kitab olduğu ortadadır. Kur'ân'ın kendi kendisini tefsir etmesi en önemli tefsir yöntemidir. Bazen bu yöntem terk edilmiş olsa bile Kur'ân'ın doğru anlaşılmasının ilk ve en önemli yolunun kendi kendisini tefsiri olduğu konusunda herkes hemfikirdir. Kur'ân'ın Kur'ân'la tefsiri onun âyetlerinin birbirleriyle anlaşılmasıdır. Bilindiği üzere Kur'ân tek seferde nazil olmamış ve konularına ayrılmamıştır. Bir konu ile ilgili âyetler Kur'ân'ın içine adeta serpiştirilmiştir. Bu sebeple onun doğru anlaşılması için âyetler arasındaki münasebet iyi bilinmelidir. Kur'ân bu anlamda muhkem müteşâbih ve mesânî bir kitabtır. Onun anlaşılması için bütünlüğünün esas alınması, kendisiyle nazil olduğu lisanın, indiği ortamın, nüzûl sebeplerinin, âyetlerin siyâk- sibâkının ve insan fıtratının iyi bilinmesi gerekir. Kur'ân'ın indirilmesi Allah tarafından ve bir ilimle olduğu gibi açıklanması Allah tarafından ve bir ilim iledir. Bu sebeple Kur'ân'ın öncelikle kendi içinden anlaşılması gerekmektedir. Kur'ân'ın te'vîlini yine kendisi yapmaktadır. Kur'ân üzerinde tefakkuh yapan kişilerin yapacağı şey onu te'vîl etmek değil onun Allah tarafından yapılan te'vîlini ortaya koymaktır. Bunun için de ön yargılardan uzak bir toplululuğun bu görevi üstlenmesi gerekmektedir.Kur'ân'ın Kur'ân'la tefsiri, mutlak ifâdelerin mukayyed yapılması, genel konuların tahsis edilmesi, özet olarak anlatılan bir konunun başka yerde genişçe anlatılması, farklı yerlerde anlatılan bir konunun birbirini tamamlanması, mücmel veya müphem geçen bir âyetin başka bir âyetle beyân edilmesidır. Ayrıca çelişkili zannedilen âyetlerin Kur'ân'ın bütünlüğü içinde uzlaştırılması ve garip lafızların daha sarih ifâdelerle tefsir edilmesi şeklindedir. Anahtar Kelimeler: Kur'ân, Tefsir, Kur'ân'ın Bütünlüğü, Muhkem, Müteşâbih, Mesânî. The Qur'an is the last book revealed by Allah. The main purpose of it is to bring people to the light out of the darkness, and it is clear, understandable and far from contradictions with all its meanings and adjectives.People have made a lot of efforts to understand the Qur'an since the first days it was revealed until now, and they produced countless work. However, it is sometimes misunderstood because of the political and sectarian concerns, personal benefits, and prejudiced approaches, although it is a self-explanatory book. It is clear that the Qur'an is a book that explains itself with its clear expressions and the application of the messenger who notifies it to people. The most important method of the interpretation of it is the self-exegesis of the Qur'an. Even if this method is sometimes abandoned, everyone agrees that the first and most important way of understanding the Qur'an is self-exegesis.As is known, the Qur'an was not revealed all at once and it was not divided into its subjects. The verses related to one subject are literally spread into the Qur'an. For this reason, the relationship between the verses should be well known for its correct understanding. In this sense, it is a muhkam, mutashabih and masani book. In order to understand it, integrity must be taken as a basis, and the language and the environment in which it reveals, historical and textual context of verses, and the human nature must be well known.Just as the Qur'an has revealed by Allah and with the knowledge, its explanation is by Allah and by the knowledge. Therefore, the Qur'an must be first understood from its context. The Qur'an itself expounds the Qur'an. What those who think about the Qur'an will do is not to explain it, but to reveal its explanation made by Allah. To do this, a community away from prejudices must take on this task.The exegesis of the Qur'an with the Qur'an is making absolute statements conditional, the allocation of general issues, the explanation of a subject stated in brief, the complement of a topic in different surahs or verses, and the explanation of a verse which is undefined or succinct. Moreover, it is the reconciliation of the verses that are supposed to be contradictory in the integrity of the Qur'an and the interpretation of strange words in more explicit terms.Key Words: Qur'an, Tafsir, The Integrity of the Qur'an, Muhkem, Mutashabih, Mesânî 338

Te'vil, genel olarak İslam düşüncesinin oluşum süreçlerinde en etkili olan kavramlardan biridir. Dillerde yaşanan semantik değişim ve kaymalar kapsamında terim anlam kazanan ve fıkıh usulü içerisinde ictihâdın aklî bir yöntemi olarak değerlendirilen te'vilin fürû-i fıkhın şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı hususunda şüphe yoktur. Bu anlamda ilke ve prensipleri usulcüler tarafından konan sahih te'vilin mâhiyeti, gerektirici unsurları, şartları ve çeşitlerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada te'vil bir fıkıh usulü kavramı olarak ele alınmış, te'vilin mâhiyet ve niteliği ile sıhhat ve butlan açısından çeşitleri ve müctehidlerin te'vil vasıtasıyla füru-i fıkha dâir ortaya koydukları örnekler üzerinde durulmuştur. Ayrıca te'vil bir yorum biçimi olarak ele alınmış ve diğer disiplinlerle ilgisi değerlendirilmiştir. Neticede te'vilin günümüzde de fıkhî bir istinbât aracı olarak istifade edilebilecek bir kavram olduğu hususuna vurgu yapılmıştır.Anahtar kelimeler: Te'vil, Nas, Müteşâbih, Fıkıh Usulü, İctihâd. As a general term ta'wil which is the most profound one in process of formation in the field of islamic thinking, is mentioned in various disciplines such as a kalam, interpretation and islamic law. There is no doubt that ta'wil which is gained a terminological meaning to the extent of semantic shift in languages and evaluated as intellectual way of views within islamic law, played a significant role in shaping `details of fıqh`. In this study necessities, provisions, varieties, principles and precise essence of ta'wil told by scholors are dealed.Also, in this study, evidences of ta'wil that is expected to find solutions to Islamic law emerged in the paralel with development of human life and gualities of interpreter and samples thay are produced by `muctehid` in respect of details of fıqh by means of ta'wil are dwelled on. Besides, academic and interpretation aspect of ta'wil and relations with other disciplines are evalvated. It has been put on emphasis on ta'wil that is used as a tool of Islamic argument in today.Key Words: Ta'wil, Nas, Mutashabih, Fıqıh Usûlü, İctihâd. 392

Kur'ân'ın bizzat kendisi, âyetlerinin bir kısmının muhkem, bir kısmının da müteşâbih olduğunu belirtmektedir. Tanımı ve yorumu açısından âlimler arasında çok ihtilaflı olan müteşâbih kavramı genel olarak, benzerliği, çok anlamlılığı ve kapalılığı sebebiyle zahirinden anlaşılamayıp haricî bir delile ihtiyaç duyan âyetleri ifade eder. Özellikle Allah'ın sıfatları gibi gaybî konular başta olmak üzere aklın künhüne vakıf olamayacağı âyetleri ihtiva eden bu kavram, literarürde çokça tartışılmış ve farklı görüşlerin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Bu çalışmamızda İslam düşüncesinin iki önemli akımı olan Ehl-i Sünnet'in kurucu simalarından İmam Mâturîdî ve Mu'tezile'nin ilmi birikim ve servetini derleyip ihya eden, kaybolmasını büyük oranda önleyen Kâdî Abdülcebbâr'ın Allah'a dair müteşâbih âyetlere yaklaşımları ortaya koyulup mukayeseleri yapılmıştır. Bu çalışmayı gerçekleştirirken öncelikle Hicri ilk dört asırda müteşâbih kavramının kronolojik olarak iz sürümünü yapılmaya çalışılmış, yine kronolojik olarak önce Mâtürîdî ve daha sonra Kādī Abdülcebbâr ele alınıp teorik açıdan genelde müteşâbih olgusuna, özel olarak da Allah ile ilgili müteşâbihlere yaklaşımlarını, pratik anlamda da her iki âlimin yorum sistemlerinde Allah'ın sıfatları başta olmak üzere Allah ile ilişkilendirilen mütaşâbih âyetlere yaklaşımları irdelenmiş, ayrıca mezhep sistematiğinin te'vil sürecindeki etkileri ve yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.Sonuç olarak her iki müfessirin sıklıkla birbirlerine yakın görüş beyan ettiklerine şahit olduk. Dolayısıyla iki mezhep arasında kısmî farklılıklar olmakla beraber, ayrıştırıcı yaklaşımların aksine, ihtilaflar büyük ölçüde lâfzî olup, görüşlerde benzerlikler söz konusudur. Bu itibarla, klasik geleneğimizdeki bazı ön yargılar sebebiyle geçmişten günümüze Mu'tezile mezhebinin ötekileştirilmesi anlayışı yerine, Ehl-i Sünnetin istifadesine olabilecek konularda onlara ait gerçekten ilmî değeri olan görüşlerin ilim ehlince dikkate alınması gerektiği anlayışının ikame edilmesini önermekteyiz. Zira Mu'tezile'nin, İslam fikir dünyasına önemli katkıları olmuştur. Qur'an states that some of the verses are strong (muhkem) and some of them are muteshabih. Generally, the term of Mutashâbih which includes unseen subjects such as qualifiers of God has a role in emerging of many religious sects. On the grounds that it can not have the skills of the mind especially Allah's (God's) attiributes this concept has been widely discussed in the literatüre and important role in the emergence of different opinions.İn this study, two important movements of the Islamic thought founders; Imam of the Ahl-i Sunnah İmam Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr and wealth of Mu'tazila and prevented the loss and Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr's approaches to Muteshabih verses which are about Allah, were examined. İn this study, the concept of the muteshabih was examinel chrenologicaly in the first four Hijri centuries. Also, chronologically before Maturidi after Qâdî Abd al-Jabbâr has been discussed. Theoretically in general approaches to the consept of Mutashabih in particuler their approaches to God-related muteshabih verses, is discussed in practical terms, the approaches of the two scholars in the interpretation systems in particular Allah's attributives and God-related Muteshabih verses are examined. İn addition, the effects and reflections of the sectarian systematic in the Ta'wil process, have been tried to exposure. Despite the fact that there is an inconsiderable difference between aforementioned two religious sects and contrary to exaggerating statements which divide them largely, we suggest that there is a considerable similarity between the two religious sects, and controversies on them are substantially literal. Instead of marginalizing Mu'tazila as a result of misconceptions from past to present in our classic tradition, we suggest that their scholarly valuable views should be taken into consideration academically in the interest of Ahl-i Sunnah. Because Mu'tazila has made significant contributions to the İslamic thougth. 251

Yüksek Lisans Tezi, İmam Mâtürîdî hiç şüphesiz Mâverâünnehir'de yetişen önmeli alimlerdendir. O kendi adıyla isimlendirilen kelam ekolünün kurucusu olmanın yanı sıra Ehl-i Sünnet kelamının da en önemli kurucu temsilcilerindendir. Kendi döneminde dalalete düşmüş fırkalar ile mücadele ederken doğru inanç sisteminin de temellerini atmıştır. Kendisinden sonra gelen takipçileri de bu duruşu geliştirerek devam ettirmişlerdir. İmam Mâtürîdî her konuda olduğu gibi konumuz olan Allah'ın haberî sıfatları konusunda da ifrat ve tefrit uçlarında yer almamış vasatı korumuştur. Sadece nassların haber vermesi sonucu bilinmesi mümkün olan bu sıfatları anlama konusunda başlıca üç tutum ortaya çıkmıştır. Birincisi: haberî sıfatların nasslarda geçtiği şekliyle Allah'a nispet edilmesi ancak anlamı konusunda bir görüş beyan etmeyen selefin tefvîz tutumudur. Bu görüşü benimseyenlere göre bu sıfatların manasını sadece Allah bilir. İkincisi: Allah'a sıfatları isbat etmede aşırıya giden teşbih ve tecsim tavrıdır ki Allah'ı yaratıklara benzetmek anlamına gelmektedir. Üçüncüsü ise Allah'a nisbet edilen bu sıfatların mecazî ifadeler olduğunu belirtip belli kurallar çerçevesinde Allah'ın ulûhiyyetine layık bir şekilde te'vil edenlerin tutumudur. Mâtürîdî zikri geçen tutumların sonuncusunu benimseyenlerdendir. Ancak o, ilgili sıfatları dilin müsaade ettiği ölçüde te'vîl etmekle beraber son tahlilde bunun zan ifade ettiğini söylemiş ve söz konusu sıfatların nihaî ve kesin anlamlarının, yapılan te'viller olduğunun söylenemeyeceğini de sık sık vurgulamıştır., Undoubtedly, Imam Maturidi is one of the significant scholars who grew up in Mawaraannahr. In addition to being the founder of the Kalamschool named after him, he is one of the most important founding representatives of the Ahl as-Sunnah'sKalam. He has established bases of the right belief system while struggling with the heretic streams of his own time. The followers who came after him continued by developing this stance. Imam Maturidi, as in every subject, has preserved his mediocre according the habari attributes of Allah, and didn't express any signs of extravagancy and extremeness. The three main attitudes have emerged in understanding these attributes, which are known only as a result of the nass (divine scripts). The firstis relating habari attributes to Allah as similarly as they are in the narrations without expressing an opinion on the meanings. This is the tafweedattitude of thesalaf scholars. According to those who adopt this view, only Allah knows the meaning of these attributes. The second approach isextravagant and radical attitude of tashbeeh and tajseemin terms of relatingthe habari attributes to Allah, which means assimilating Allah to the creatures. The third is the attitude of those who have expressed that these attributes are metaphorical expressions, and who are interpreting these attributes within the framework of certain rules appropriately to Allah's greatness.Imam Maturidi is one of those who adopt the last of the attitudes. However, although he has interpreted related attributes to the extent permitted by Arabic language, he has also emphasised that these interpretations are only estimations and are not the final and precise meanings of the attributes.

İnsanlar her dönemde olduğu gibi İslam düşünce tarihinde de kendilerini yaratanı tanımak istemişlerdir. Bunun için de, Kur'an ve hadislere başvurmuşlar ve orada anlatılan şekliyle Allah'ı bilmek ve tanımak istemişlerdir. Ancak nasslarda kullanılan yedullah (Allah'ın eli), vechullah (Allah'ın yüzü) gibi bazı ifadeler insanlarda zihin karışıklıklarına yol açmış ve insanlar bu ifadeleri nasıl anlayacakları konusunda zaman zaman fikir ayrılıklarına düşmüşlerdir. Bu türdeki ifadelere `haberî sıfatlar` denir. Bu ifadeler insan zihninde müşahhastan mücerrede doğru bir Tanrı tasavvuru oluşturmak için kullanılmıştır. Bazı Mutezili âlimler bu ifadelerin te'vil edilmesi gerektiğini savunurken, Selef âlimleri bu ifadelerin olduğu şekliyle kabul edilmesi gerektiğini ve mahiyetinin bilinemeyeceğini savunmuştur. Fahreddin Râzi ise haberî sıfatların teşbih ve tecsime düşülmeden te'vil edilmesi taraftarı olmuş ve bunu sık sık vurgulamıştır.Fahrettin er Râzi'nin haberî sıfatlar konusundaki görüşlerini ortaya koymak istediğimiz bu çalışmamızın giriş bölümüne Allah'ın sıfatları konusuna genel bir bilgi verdik. Birinci bölümde muhkem ve müteşabih kavramları ile haberî sıfatları anlamada uygulanan metotları inceledik. İkinci bölümde ise Râzi'nin haberî sıfatları nasıl açıkladığını ve bu konuda nasıl yorum yaptığını tespit etmeye çalıştık. Râzi'ye göre, haberî sıfatların mutlaka te'vil edilmesi gerekir. Bu bir zorunluluktur. Aksi halde insan zihninde tam olarak netleşmemiş bir Tanrı tasavvuru ve zihin karışıklıkları oluşur.Anahtar Kelimeler: müteşâbih, haberî sıfatlar, te'vil, tenzih, Fahreddin Razi. In the history of Islamic thought as well as in every era people have wanted to recognize their creator. For this reason, müslims refer to the Koran and the hadith to know and recognize Allah (Arabic, proper name of God) in this way. However, some expressions like `Yedullah (The hand of God), Vechullah (The face of God)` in the Koran and the hadith confused people's mind and sometimes people fell to disagreements about how to comprehend these expressions. These kind of expressions are called `reported attributes` (al- sifaat u'l-ikhbaari). They are used to get a God in mind from concrete to abstract. While some scholars claimed these expressions must be explained away, Selefiyye claimed these expressions must be accepted as it is and its nature could not be understood. Fakhradden Râzi claimed and frequently expressed `reported attributes` must be explained away without likening (tashbeeh) and incarnation (tajseem) .We gave general informations about attributes of Allah in introduction part of this study which we want to set forth Fahrettin er Râzi's thoughts about `reported attributes`. In the first part, we examined `muhkam (decisive) and mutashabih (allegorical) concepts` and methods used in understanding `reported attributes`. In the second part we tried to determine how Râzi explained `reported attributes` and commented on this matter.According to Râzi, `reported attributes` must be definitely explained away. This is a must. Otherwise an indefinite imagination of God and confusion appears in people's mind.Keywords: mutashâbih (allegorical), al- sifaat u'l-ikhbaari (reported attributes), ta'wîl (interpretation), Fakhradden Râzi. 129

Kuran ı Kerimde müteşâbih konusu, erken dönemlerden beri ümmetin tarihinde ilmi eserlerde ve araştırmalarda yer edinmiştir. Bu mesele; Kuran ı Kerimde müteşâbihlerin durumu, konumu, müteşâbihlerle ilgili konular, bazı ayetlerin müteşabih kabul edilmesinin nedenleri ve her Müslümanın müteşabih ayetler karşı alması gereken tutum gibi hususlarda en ince ayrıntılarıyla ilmi eserlerde belirtilmiştir. Ancak şu var ki; müteşâbih ayetlerin tabiatları itibariyle zahiren yanlış anlaşılmaya mahâl verebilecek, bidatçıların ve bazı fırkalarının çoğunun isteklerine ve inançlarına uygun şekilde yorumlanabilecek bazı anlamlara sahiptirler. Bu nedenle, bu fırkalar; müteşâbihleri kullanarak Allahın zatı, sıfatları ve fiileri hakkında kendi hevâ ve isteklerine uygun bir akîde anlayışı ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Oysa ki Ümmet, bu konuda (müteşâbih ayetlerin mânâları) icmâ etmiş ve ümmetin alimleri görüş birliğine varmıştır. Müteşâbih ayetleri kendi hevâ ve isteklerine uygun yorumlamaya çalışan kişi ve gruplar Kuran ı Kerim'de şu şekilde ifade edilmiştir: `Kalplerinde bir eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onun olmadık yorumlarını yapmak için müteşabih âyetlerinin ardına düşerler. ` Kuran ı Kerimin âyetleri muhkem kılınmış (sağlamlaştırılmış), sonra Hakîm (hüküm sahibi, hikmet sahibi) ve Habîr (herşeyden haberdar) Olan'ın katından fasıl, fasıl açıklanmış bir Kitap olduğunu ifade eden bizzat Allahu Teala'dır . Kuran ı Kerimde, başka bir ayetle açıklığa kavuşturulmamış ve batıl bir itikad anlayışı ortaya konulmasına neden olacak hiçbir müteşâbih ayet yoktur. Kuran ı Kerimde müteşâbihler ya muhkem ayetler tarafından ihata edilip ayetin doğru tefsir edilmesine sağlayan karinelerle(delil,işaret,ipucu) kuşatılmış ya da zâhiren Allah hakkında söylenilmesi ve düşünülmesi yasaklanan mânâların anlaşılmasından kaçınılacak bir şekilde yer bulmuştur. İslam alimleri bu konuda şöyle demişlerdir: `Allah u Teâla hiçbir müteşâbih lafzı kapalılığını giderecek ve onu yanlış anlaşılmaya mahal vermekten kurtaracak bir karine olmadan zikretmemiştir.` Bu yüzden müteşâbihlerin kapalılığını gideren ve cahillerden, kibir sahiplerinden, inatçılardan saklanmış olan karînelerin açık ve net bir şekilde araştırılması çok önemlidir. İlim ehline düşen görev ise, cahillerin cehaletinin zarar verdiği bu karînelerin ve mânâların ilmi şekilde araştırılması ve açıklanmasıdır. The subject of similarities in the Holy Quran from an early age has been studied and researched, and the attitude from it and its related issues.It was the nature of the similarities to give many meanings therefore many groups had mistaken the right meaning and got lost, each group tried to use these similarities to describe Allah or his actions so that they abandoned the unanimous methods.But Allah have clarified the verses by another verses, signals, and language evidences let us call them supporters closing the road in front of any wrong understanding.So that it is very important to get deep in those supporters linguistically, religiously, and logically and to make it clear to the normal people, all of its types the connected and the disconnected, the certain and the uncertain etc. and from that we could see the important of this research. That make this research is like a module for another researcher even if they were discussing anther idea. Beside that the results of this research could be shorten to clarify the unanimous of the Muslims about disdaining Allah from any fault or shortage, and to improve the importance of the uncertain evidences have, especially when they get together, the same importance of the certain ones. 248

Understanding and interpretation of allegorical verses are regarded as one of the most significant topics in Quranic Exegesis. Ibn Furek, one of prominent scholars in science of Kalam, has given importance on interpretation of allegorical verses in his Tafseer, and he has embraced an interpretive method which is a different one from the traditional approach. In particular, it is essential to understand his thoughts on interpretation of allegorical verses, and to examine method of Ibn Furek’s Tafseer discretely, Mushkilu’l-hadith ve bayanuh, in which he has striven to provide commentaries within the scope of certain tenets and principles. Moreover, the time period in which he lived has witnessed to major problems of Kalam. Ibn Furek is a scholar who experienced those problems and sought solutions for the problems. This increases importance of the topic I deal with in this paper. The article consists of four parts. Biography of Ibn Furek and a brief examination of his tafseer takes place within the first two parts of this study. Then, I point to approaches of some scholars who draw attention to allegorical verses, including a few scholars from salaf ( the predecessor), khalaf (the successor), and some figures from Mutazila, Mucessima and Mushabbiha. Views of Ibn Furek on allegorical verses which are in line with those of the predecessor scholars are presented in the last part of the article. I have drawn on extant Tafseer of Ibn Furek so as to lay out his views in the last part of this study

Qur'anic verses are divided into two groups: Muhkem and mutesabih. The verses of muhkems are easily understood the meaning. And does not need external commentary. It is not possible to commentabout the muhkem watchwords.Halal, haram, prayer, fasting, charity, pilgrimage, and theProceedings of morality are included in the type of muhkem. These arethe measure is based on the understanding of the Qur'an.Because of their various meanings it seem it is impossible toclarify an objective for the Mutashabih words which states multi-facettruths beyond the capacity of human ability to grasp their connotations.Therefore, it is considered its manner of telling is obscure. The Qur’anspeaks to diverse communities at the same time with the same words. Itbrings the message to all individuals without ignoring any of them. Forthat reason, the Qur’an uses these mutashabih verses as a manner,under the explicit meaning of the statement, in order to reach differentlevel of human understanding.The Mukatta letters at the beginning of the suras are included inthe type of mutesabih.This article states and comments the manner of Qur’an at thissubject in general, and examines implication of this manner at theOpening (Fatiha) chapter in specific. Kur’ân-ı Kerim’deki ayetler muhkem ve müteşâbih olmak üzere ikiye ayrılır. Muhkemler, manası kolaylıkla anlaşılan, herhangi bir yorum ve tefsire ihtiyaç göstermeyen ayetlerdir. Kur’ân’daki helal, haram, namaz, oruç, zekât, hac, güzel ahlak ve muamelat gibi ahkâma dair ayetler Muhkem sınıfında olup Kur’ân’ın anlaşılmasında esas ölçü bunlardır.Müteşâbihler mânâlarının çokluğundan dolayı belirli bir maksat tayini mümkün görünmeyen ve ifade ettiği kapsamlı hakikatleri insan zihninin yüklenemeyeceğinden dolayı kapalı görünen bir anlatış çeşi-didir. Müteşâbihler mânâsız ve boş söz değillerdir. Manası bilinir ancak, çokluğundan dolayı birden fazla yoruma müsait formdadır. Bu öyle bir beyandır ki, hakikat, mecaz, sarih, kinaye, temsil, tahkik, zâhir, hafî gibi beyanın bütün şekillerini içine alır. Dolayısıyla buna "el-ma'lûmü'l-mechûl/bilinmeyen bilinen" tabiri kullanılmıştır. Zira Kur’ân-ı Kerîm aynı anda farklı asırlara ve değişik insan gruplarına hitap eder. Taşımış olduğu değerleri aktarma noktasında muhataplarından hiçbirini ihmal etmez. Bunun içindir ki Kur'ân müteşâbih ayetlerini, sarih mânâlarının altında değişik insan gruplarının seviyelerine göre farklı farklı mânâ tabakalarını içeren bir üslup olarak kullanmaktadır. Kur'ân-ı Kerîm'de bazı sûre başlarında yer alan hurûf-i mukatta’a, kıyâmetin meydana gelmesi, Ye’cûc-Me’cûc gibi hadiselerden bahseden ayetler müteşâbih türden olup manaları hakkında kesin bir hüküm verilememiştir.Makale, genel olarak bu Kur'ân üslubunun tespit ve değerlendi-rilmesi ile özelde de Fâtiha sûresine tatbikini konu edinmektedir.

Allah"ın isim ve sıfatları, ilâhiyyât bahsinde incelenen konuların başında gelir. Konunun önemine binaen bazı âlimler Kelâm ilmini "İlmü"t-Tevhîd ve"s-Sıfât/ Tevhid ve Sıfat İlmi" diye isimlendirmişlerdir. Bu çalışmada M âtürîdiyye geleneğin önemli simalarından Ebü"l-Berekât en-Nesefî (ö. 710/1310)"nin ilahî isim ve sıfatlara bakışı tespit edilip, genel hatlarıyla yansıtılmaya çalışılacaktır. Ancak bir makalede tüm detaylarıyla bu konunun ele alınması mümkün olmadığı için konu işlenirken daha ziyade tartışmalı ve ihtilaflı olan meseleler üzerinde durulacaktır. Ayrıca mezhepler arasında Nesefî"nin konumunu belirlemek için kelâm literat üründe ilahî isim ve sıfatlar anlayışlarına da yer verilecektir

Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd el- Mâtürîdî (ö. 333/944), Mâtürîdîyye mezhebinin kurucusu, müfessir ve fakihtir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte III./IX. yüzyılın ilk yarısının ortalarında doğduğu ve hayatının bir asır kadar olduğu tahmin edilmektedir. Gerek eserlerinde kullandığı üslup ve dil özellikleri gerekse yaşadığı Semerkant ve etrafının Türkler'in sayıca fazla olduğu bir bölge olması göz önüne bulundurulduğunda Mâtürîdî'nin Türk kökenli olduğu söylenebilir. İmam Mâtürîdî, 944 yılında vefat etmiştir. Dini metinlerde geçen müteşâbih kavramı üzerinde bu zamana kadar, birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışma Mâtürîdî'nin müteşâbih âyetlere yaklaşımını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu araştırma giriş ve iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde; araştırmanın konusu, önemi, amacı, yöntemi, kaynakları, Mâtürîdî'nin hayatı ve ilmi kişiliği hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde; tefsir, te'vil, muhkem, müteşâbih kavramlarının lugat ve ıstılah anlamları verildikten sonra müteşâbih âyetlerin çeşitleri, sayıları, Kur'an'da bulunmasının hikmetleri ve müteşâbihat konusunda öne çıkan yaklaşımlar ele alınmıştır. İkinci bölümde; İmam Mâtürîdî'nin muhkem ve müteşâbih tanımı, muhkem ve müteşâbih âyetler hakkında genel görüşü verildikten sonra Mâtürîdî'ye göre müteşâbih olan yani hurûf-ı mukattaa, Müteşâbih Sıfatlar ve Âhiret ile ilgili âyetlerin açıklamaları Te'vîlâtü'l-Kur'ânve Kitâbü't-Tevhîd çerçevesinde ele alınmıştır. Sonuç ve değerlendirme kısmında ise İmam Mâtürîdî'nin elde ettiğimiz görüşlerine ilişkin açıklamalara yer vererek Kur'an'ın çağımızda daha iyi anlaşılmasına bir zemin oluşturması amaçlanmıştır.Anahtar SözcüklerMâtürîdî, Tefsir, Te'vil, Muhkem, Müteşâbih, Hurûf-ı mukattaa, Haberî Sıfatlar. Abū Mansūr Muhammad ibn Mahmūd Al-Mātūrīdī (d. 333/944) is the founder of the Māturīdī sect, who is the glossator and the scribe. Although his date of birth is not known precisely, it is estimated that he came to the world in the middle of the first half of the III/IXth century and that his life goes on for an age. Considering that the language and genre features he uses in his works are in the region where Samarkand and his surroundings, where he lived, are mostly located by Turks, It can be said that Māturīdī is Turkish origin Imam Māturīdī died in 944. Until this time, many works have been done on the concept of Mutashâbih in religious texts. The purpose of this study is to determine the approach of Mutashâbih to the compliant verses. Our study consists of entrance and two parts. In the introduction section; The subject of the research, its significance, purpose, method, resources, information about the life and scientific personality of Mātūrīdī. In the first section; After the linguistic and intuitional meanings of the interpretation, Ta'wīl, Muhkam, Mutashābih conventions are given, the types, numbers, wisdom of the Qur'an and approaches to prominence in Mutashâbih are discussed. In the second chapter; Explanations of the verses related to the definition of Māturīdī muhkam and mutashābih, the general view on the muhkam and mutashābih verses, was followed by Māturīdī according to the enthusiasm of the hurūf al-mukattaa, khabarī attribute, afterlife, have been handled in the context of the Ta'wīlāt al-Qur'ān and Kitāb al-Tawhīd. In the conclusion and evaluation section, it is aimed to provide a ground for the better understanding of the Qur'an in our time by giving an explanation about the views of Māturīdī.Key WordsMāturīdī, Interpretation, Ta'wīl, Muhkam, Mutashābih, Hurūf al-mukattaa, Khabarā attribute. 273

Kur'an'ın bazı surelerinin başında bulunan mukatta'a harfler üzerinde İslam âlimleri akıl yormuşlar; ne anlama geldiği ve neye delalet ettiğiyle ilgili çeşitli te'viller yapmış, birçok görüş ileri sürmüşlerdir. Ayrıca huruf-u mukatta'anın müteşabih mi yoksa muhkem mi olduğuyla ilgili de tartışmalar olmuş; müteşabihattan sayanlar te'vilinden kaçınmaya çalışırken muhkem olarak görenler söz konusu harfleri te'vil etmeye çalışmış ve konu ile ilgili çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir.Bu tez huruf-u mukatta'anın kelime olarak manasını, başında bulunduğu surelerin hangileri olduğunu, muhkem-müteşabihle olan ilişkisini ve ilgili rivayetleri konu edinmekte, bunun yanında Taberi, Zemahşeri, Râzî ve Bursevi'nin tefsirlerinde konu ile ilgili görüşleri ve yapılan te'villeri bir araya toplayarak okuyucuya farklı görüş ve düşüncelere sahip müfessir ve ilim erbabının konu ile ilgili kanaatlerinin ve eğilimlerinin ne olduğuyla ilgili genel bir bakış açısı kazandırmayı hedeflemektedir. Anahtar Kelimeler: huruf-u mukatta'a,muhkem, müteşabih. Muslim scholars made various comments aboutthe letters of muqatta'at which are at the beginning of the some chapters in the Quran and came up with a great deal of the ideas regarding what their meanings and implications are. Furthermore, there were debates whether muqatta'at are muhkam or mutashabih. While some scholars accepting them mutashabih abstained from their interpretation, the others tried to interpret and made many claims on the issue. In this thesis, the word meaning of muqatta and its chapters that they are on the beginning are checked. Besides, the comments in Tabari,Zamakshari, Al-Razi and Bursevi were collected to give a new understanding to reader. Finally, the target of this thesis is to bring what the interpretations of mufassirs and scholars are in order to give anoverall perspective. Key Words: Mukatta'at Letters, Muhkam, Mutashabih 73

Muskilü'l-Qur'an means the problematic and so-called contradictory verses in theQur'an, which at first glance seem to contradict each other, as well as the name ofQur'anic science that aims at researching those problematic verses in the Qur'an andgetting reasonable answers to them.Since the very first decades of Islam these verses have been exploited as to arouse suspicionsand questions in the minds of ordinary people about the divinity character ofQur'an. In the first centuries of Islam the atheist groups, which had been identified inthe history of Islam by the terms “zenadika” and “melahida”, had made an attempt tomisuse these verses. By the colonization history of Islamic countries during the 18. and19. centuries, we see that the Western Orientalists and recently especially after the extendedusing of Internet the missionary cites had been paying more attention to and interestedin these verses with the same purpose as before.In this work we will handle and study the term of Mushkilu'l-Qur'an, problematic andso-called contradictory verses, the reasons that cause them to be misunderstood andthe methods of interpretation being used to deal with those verses, as well as we'll examinethe scientific literatures that have been written by the Muslim scholars in thisfield century by century.

'Al-huruf al-muqatta/detached letters and its role in inimitabity of the Qur'anSome letters and words occur at the beginning of the Qur'anic Chapters are called 'alhurufal-muqatta/detached letters'. These letters and words have drawen the attention ofthe scholars from early years of Islam to our own time. Scholars have made variouscomments on the meaning and significance of them, but it is important to note thatsome of these interpretations are far from their actual meanings. This article primarelyfocuses on the meanings of these letters and words from classical period to modernscholarship. In addition to this, it also re-evaluates these interpretations and placesemphasis on some important meanings in relation with their Qur'anic context.

Müteşâbih âyetlerin yorumu, İslâm düşünce tarihinde çeşitli mezhep ve anlayışların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu makalemizde, Ebû Hanîfe’nin Kur’ân’ın müteşâbihlerine yaklaşımını Allah’ın sıfatları, âhiret ahvâli ve hurûf-ı mukattaaların geçtiği âyetler çerçevesinde inceledik. Araştırmamızda ayrıca, zikredilen bu üç konudaki ayetlerle ilgili Ebu Hanîfe’nin yaklaşımı ile onun diğer fikrî akımlarla benzer ve farklı yönlerinitespit etmeye çalıştık. Ebû Hanîfe, bir yandan selef âlimlerinin anlayışını benimserken, diğer yandan ortaya koyduğu bazı farklı görüşlerle ehl-i sünnet düşüncesine öncülük etmiştir. Fırkaların teşekkül döneminde yaşayan ve birçok itikâdî münazaraya katılıp fikirler beyân eden Ebû Hanîfe’nin müteşâbih âyetler hakkındaki düşünceleri, kısmen o dönemin fikir hareketlerinden bir kısmına ışık tutacaktır.

Yüksek Lisans Tezi. YÖK Tez No:383594, Tefsir metodlarının en güzeli olarak nitelenen 'Kur'an'ın Kur'an'la tefsiri', ilk bakışta metnin yine metin yoluyla anlaşılmasıdır. Bu düşüncenin kökleri İslam'ın ilk asırlarına kadar gitmektedir. Muhtemelen bu metodla kastedilen, İslam dünyasının, gelişimine engel olan düşüncelerden, kanaatlerden sıyrılması için müslümanları sadece Kur'an ile başbaşa bırakmaktır. Son yüzyıl içinde, Kur'an'ı Kur'an ile tefsir ettiği iddiası taşıyan çeşitli tefsirler yayınlanmıştır. Bunlardan biri de, A'in, on altı ciltten oluşan et-Tefsiru'l-Kur'anî li'l-Kur'an adlı eseridir. Çalışmamız giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Çalışmamızda, el-Hatib'in, hayatı, eserleri, tefsiri, tefsir metodunu ve hakkındaki eleştirileri inceledik. Yine tefsirinin rivayet ve dirayet açısından özellikleri, Abdulkerim el-Hatib'in Kur'an ilimleri hakkındaki görüşlerini araştırdık., The best way to understand a text, however, is that the use of the text. Therefore interpretation of the most beautiful and robust method, the exegesis of the Qur'an with Qur'an again. The roots of this idea goes back to the early centuries of Islam. What is meant by this method, is to have a pure and pure understanding of the Quran. Over the past century, various interpretations of Qur'anic exegesis with the alleged Koran has been published. One of them is Abdulkarim al-Khateeb's work, at-Tafsir al-Qur'an li'l-Quran, which consists of sixteen skin. Our study entry consists of three chapters and a conclusion. In our study, we investigate el-Khateeb's life, works, his tafseer and the criticism about himself. Also, we investigate his tafseer's features, from the point of riwayat and dirayat and his thoughts about the Quran sciences.

Bu araştırma, Serahsî’nin Usul’ünde ve Mebsut’ta zikrettiği ayetler çerçevesinde getirdiği yorumların kaynakları üzerinedir. Serahsî kullandığı ayetlerde tefsir usulü ile ilgili kavramlar kullanmış mı? Tefsir usulü ile ilgili kullandığı kavramlara genel itibariyle tefsircilerden farklı anlamlar yüklemiş mi? Ayetleri yorumlarken tefsir kaynaklarına hangi bağlamda değinmiştir? En çok kullandığı ayetlerden yola çıkarak Serahsî’nin düşüncesi hakkında bir genellemeye ulaşmak mümkün müdür? Bu sorulara cevaplar bulmaya çalışılarak Serahsî’nin ister usul isterse füru olsun fıkıhçılığından ziyade tefsirciliği ve bu alandaki görüş ve yaklaşımları üzerinde durulmuştur.

Mukâtil b. Süleyman hicrî birinci ve ikinci yüzyıllarda ilim ve düşünce merkezleri olan Belh, Horasan, Irak, Basra gibi bölgelerde yaşamış ve bu bölgelerde yaşanan ilmî, fikrî ve siyasal değişimlere şahitlik etmiş bir müfessirdir. Kaynaklarda hakkında lehte ve aleyhte birçok bilgi bulunurken, onun özellikle Allah’ ın isim, sıfat ve fiilleri meselesinde antropomorfist bir tavır sergilediği iddia edilmiştir. Mukâtil b. Süleyman’ın teşbih akidesine mensubiyeti iddialarını elimizdeki mevcut eserlerinde - müteşabih ayetler bağlamında- incelediğimizde müfessir hakkında birkaç aleyhte düşüncenin ötesinde tutarlı bir yaklaşımın bulunmadığı kanaatine ulaştık. Zira Mukâtil, hurûf-u mukattaa, Allah’ ın isim ve sıfatları, gaybî varlıklar vb meselelere gerek sahabe ve tabiin, gerekse Halef yaklaşımlarından farklı bir tutum sergilememiştir. Bu meselelerde Müşebbihe fırkasının özellikle Allah’ ın sıfatları konusunda sergilediği insan biçimci tasavvurlardan tamamen uzak yorumlarla, tevhidî izahlarda bulunmuştur. Kur’ân’da Allah’a atfedilen a’yn, yed, kabza, maiyyet, kurbiyyet vb kavramları Yaratıcı’nın kudret, azamet ve vahdaniyetini ortaya koyan tefsirlerle izah etmiştir. Hurûf-u mukattaa ve gaybî varlıklarla ilgili ayetlerin tefsirlerinde de aynı şekilde Ehli Sünnet çizgisi içinde yer almıştır. Mukâtil’in eserlerinde özellikle gaybî âlem ve varlıklarla ilgili âyetlerin tefsirlerinde tecsim veya teşbihden ziyade israiliyyâtın fazlaca kullanılmış olması dikkât çekicidir. Ancak yine araştırmamız bize bunun, yalnız Mukâtil b. Süleyman’ın değil tefsir ulemasının başlıca sorunlarından biri olduğunu göstermiştir. Mukâtil’in eserlerinde sergilediği muvahhit tutuma rağmen bazı kaynakların onu teşbihle itham etmesi ise değişen sosyal, siyasal ve dini hayatın menfî yansımalarıdır. Çünkü müfessir yalnız ilmî sahada değil, sosyal ve siyasal alanlarda da etkin bir şahsiyettir

Mukâtil b. Süleyman hicrî birinci ve ikinci yüzyıllarda ilim ve düşünce merkezleri olan Belh, Horasan, Irak, Basra gibi bölgelerde yaşamış ve bu bölgelerde yaşananilmî, fikrî ve siyasal değişimlere şahitlik etmiş bir müfessirdir. Kaynaklarda hakkında lehte ve aleyhte birçok bilgi bulunurken, onun özellikle Allah'ın isim, sıfat ve fiilleri meselesinde antropomorfist bir tavır sergilediği iddia edilmiştir.Mukâtil b. Süleyman'ın teşbih akidesine mensubiyeti iddialarını elimizdeki mevcut eserlerinde - müteşabih ayetler bağlamında- incelediğimizde müfessir hakkında birkaç aleyhte düşüncenin ötesinde tutarlı bir yaklaşımın bulunmadığı kanaatine ulaştık. Zira Mukâtil, hurûf-u mukattaa, Allah'ın isim ve sıfatları, gaybî varlıklar vb meselelere gerek sahabe ve tabiin, gerekse Halef yaklaşımlarından farklı bir tutum sergilememiştir. Bu meselelerde Müşebbihe fırkasının özellikle Allah'ın sıfatları konusunda sergilediği insan biçimci tasavvurlardan tamamen uzak yorumlarla, tevhidî izahlarda bulunmuştur. Kur'ân'da Allah'a atfedilen a'yn, yed, kabza, maiyyet, kurbiyyet vb kavramları Yaratıcı'nın kudret, azamet ve vahdaniyetini ortaya koyan tefsirlerle izah etmiştir. Hurûf-u mukattaa ve gaybî varlıklarla ilgili ayetlerin tefsirlerinde de aynı şekilde Ehli Sünnet çizgisi içinde yer almıştır. Mukâtil'in eserlerinde özellikle gaybî âlem ve varlıklarla ilgili âyetlerin tefsirlerinde tecsim veya teşbihden ziyade israiliyyâtın fazlaca kullanılmış olması dikkât çekicidir. Ancak yine araştırmamız bize bunun, yalnız Mukâtil b. Süleyman'ın değil tefsir ulemasının başlıca sorunlarından biri olduğunu göstermiştir.Mukâtil'in eserlerinde sergilediği muvahhit tutuma rağmen bazı kaynakların onu teşbihle itham etmesi ise değişen sosyal, siyasal ve dini hayatın menfî yansımalarıdır. Çünkü müfessir yalnız ilmî sahada değil, sosyal ve siyasal alanlarda da etkin bir şahsiyettir.Anahtar Sözcükler: Mukâtil b. Süleyman, Müşebbihe, müteşâbih, te'vil, mezheb. Mukatil b. Suleyman (Mukâtil b. Süleyman) is a mufassir who lived in the first and the second century (hijri) in the centres of scholarship and thought such as Balkh (Belh), Khorassan (Horasan), Iraq (Irak) and Basra; and bore witness to the scholarly, intellectual and political alterations which occurred in these regions. In the sources, there are many positive and negative claims about him, it is especially asserted that he adopted an anthropomorphist way in the names, attributes and the acts of God (Allah).We studied the connection of Mukatil b. Suleyman with the doctrine of anthropomorphism (teşbih) in terms of mutashabih (allegorical) verses and according to the books that we have. Then we realised that there is not a consistent thought except a few adverse claims; because, Mukatil, did not exhibit a different attitude from the approaches of sahabe, tabiin and successors on some arguments such as hurûf-u mukattaa, the names and the attributes of God, and spiritual creatures. On these issues he stood apart from the sect of Mushebbihe?s ideas on the attitudes of God such as the anthropomorphist descriptions of God, and he made monotheistic explanations. He explained the notions attributed to God such as eye, hand, grasp, retinue, and contiguity by the commentaries which put forth the puissance, grandeur and unity of God. Likewise, he followed Ehl-i Sunnet?s footsteps on the commentaries of verses which about hurûf-u mukattaa and spiritual creatures. It is remarkable that in Mukatil?s books Isra?iliyat was used excessively rather than materialisation (tecsim) or anthropomorphism, especially on the commentaries of spiritual world and creatures. However, our research shows that this is not only Mukatil b. Suleymans?s problem but this is one of the primary problems of tafs?r scholars.Accusations on Mukatil by anthropomorphism though he exhibits a monotheistic attitude in his books are the negative reflexions of changing social, political, and religious life; because, mufassirs are not only active in scientific area, but they are active in social and political ground.Key Words: Mukatil b. Suleyman, Mushebbihe, muteshabih, te?vil, sect (mezheb) 102

İslam hukukunda ana hüküm kaynakları Kur?ân-ı Kerim ve Hz. Peygamber (S.A.S.)?in söz ve davranışlarıdır. Müslümanlar Hz. Peygamber (S.A.S.) zamanından itibâren bu iki kaynağı doğru bir şekilde anlayıp yorumlayabilmek için farklı yöntemler kullanmışlardır. Bu yöntemlerden birisi de lâfızlardaki kapalılığın (hafa) giderilmesidir. Bu çalışma lâfızlardaki kapalılığın giderilme yöntemlerini ele almaktadır. Tez; Giriş, üç ana bölüm, Sonuç ve Bibliyografya?dan oluşmaktadır. Birinci bölüm başlığına ?Genel Olarak Delâlet Şekilleri? adı verilmiş ve fıkıh usulünün delâlet şekilleri özetlenmiştir. İkinci bölüm?de ?Lâfızlardaki Kapalılığın Kaynakları? incelenmiş ve lâfızların delâletlerindeki kapalılık esas alınarak yapılan, hafî, müşkil, mücmel ve müteşâbih kavramları izah edilmiştir. Üçüncü bölüme ise ?Lâfızlardaki Kapalılığın Telâfi Yolları? ana başlığı konulmuş ve klasik usul-i fıkıhtaki beyân kavramı temelinde, kapalılığın telâfisi için takip edilecek metot üzerinde durulmuştur. Tezde klasik kaynaklar esas alınmış ve mevzu hakkında sentez yapılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Fıkıh, Fıkıh Usulü, Hafa, Hafî, Müşkil, Mücmel, Müteşâbih, Zâhir, Nass, Müfesser, Muhkem, Beyân, Tercih. The main sources of Islamic law are the Quran and traditions of Prophet's (i.e.words and behaviors). Since the time of the Prophet, Muslims have interpreted using different methods to solve new problems. One of the methods is elimination of hidden words (i.e. hafa )This thesis consists of an introduction, three main chapters, a conclusion and abibliography. In the first chapter, a lot of main elements of literal textual implications which are from the perspective of Usul al-fiqh are studied. The second chapter which is entitled ? The origin of the hidden words and their meanings ? deals with hafî, muskil, mucmel, mutesabih. The third chapter which is entitled ? Overcoming methods of the hidden words ? deals with revealing and preferenceIn this thesis, it has been looked into extend and interpretation of hidden words which is one of the most important subjects of Islamic law methodology by employing the words of the classic period and has been tried to do synthesis about it.Key Words: Islamic Law, Islamic Law Methodology, Hafa, Hafî, Muskil, Mucmel, Mutesabih, Zâhir, Nass, Mufesser, Muhkem, Revealing, Preference. 160

Kur'an'da, müteşâbih olarak isimlendirilen bir kısım ayetler vardır ki bunlar lafzındaki kapalılık, benzerlik ve bilinmezlikten dolayı manası tam olarak anlaşılamayan ayetlerdir. Tefsirleri insanlar tarafından bilinmekle beraber hakikati ve mahiyeti ancak Allah tarafından bilinen bu ayetlerin bir kısmını kıyamet ve ahiret hayatı gibi gaybî konular, bir kısmını ise Allah'a nispet edilen el, yüz, göz, gibi zâtî, istiva, istihya, mekr, gibi fiili nitelikte olan sıfatlar teşkil etmektedir. İnsan aklının anlama ve idrak kapasitesini aşan bu ve benzeri konuları ele alan ayetlerin yorumlanması meselesi, müteşâbihin tanımı, sayısı ve kapsamı, müteşâbihlerin te'vil edilip edilemeyeceği, Kur'an'da anlaşılması mümkün olmayan bir takım ayetlerin bulunup bulunmadığı, gibi birçok soruyu da beraberinde getirmiştir. Bizim çalışmamızda, müteşabih ayetlerin te'vilini caiz gören Müteahhirun dönem (VI./XII.) Eş'arî kelamcılarından Fahruddîn er-Râzî'nin (v. 606/ 1209) ayetleri yorumlamadaki üslup ve yöntemi el alınmıştır. Râzî, kendisinden sarfı nazar etmeyi gerektirecek kat'i ve aklî bir delilin bulunması dışında Kur'an'da geçen her lafzın hakiki manada anlaşılması gerektiği, hakiki manada anlaşılması mümkün olmayan lafızların ise teşbih ve tecsime yol açmayacak şekilde te'vil edilmesi gerektiği düşüncesindedir., A part of the Qur?an called mutashabih contains verses that are not entirely clear, that contain hidden meaning and similarity. Interpretations made by knowing people, the truth and the essence that is known only by Allah, some of these verses represent the unseen issues such as last judgment and resurrection; the others attributed to Allah such as hand, face, eye, names of Allah constitute the actual quality such as the inherent, evenness, resurrection, trap. Exceed the capability of human mind to understand and comprehend, a matter of interpretation of the verses dealing with this and similar issues, definition of mutashabih, the number and scope, it brought many questions whether verses need of interpretation or commenting the meaning, whether a number of verses in the Qur?an can be ever understood or not. Our research concerns the mutashabih interpretation of verses in the Müteahhirun period (VI./XII.) by Fakhr al-Razi, who is a scholar of Kalam and is referred to as a mutakallim from the Ash'ari. Fakhruddin Razi considers that it requires to backtrack from himself except for definite and rational finding an evidence, that each word, which is also found in the Qur'an, requires to be ascribed the true meaning; as for words can?t be understood on the true meaning, that needs to interpret it in a way that will not lead to smile and embody.

Müteşâbih âyetlerin Kur'ân'da yer alması İslam ilim dünyasına fikrî bir dinamizm kazandırmıştır. Tanımı ve yorumu açısından alimler arasında çok ihtilaflı olan müteşâbih kavramı; benzerliği, çok anlamlılığı ve kapalılığı sebebiyle zahirinden anlaşılamayıp haricî bir delile ihtiyaç duyan âyetleri ifade eder. Allah'ın sıfatları gibi gaybî konularla, hurûf-ı mukattaa gibi aklın künhüne vakıf olamayacağı âyetleri ihtiva eden bu kavram, birçok mezhebin ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu çalışmamızda Mu'tezile ve Ehl-i Sünnet'in iki büyük temsilcisi Kâdî Abdülcebbâr ile Kâdî Beyzâvî'nin müteşâbih âyetlere yaklaşımını ortaya koyup mukayeselerini yaparak mezheplerinin teşekkülündeki temel dinamiklerin neler olduğunu tespit etmeyi amaçladık. Bu hedefimizi gerçekleştirirken yöntem olarak Kâdî Abdülcebbâr'ı esas alıp O'nun teorik açıdan müteşâbih olgusuna yaklaşımı, pratik anlamda Allah'ın sıfatları, ru'yetullah ve hurûf-ı mukattaaya ilişkin âyetleri yorumundan hareketle Beyzâvî ile mukayesesini yaptık. Sonuç olarak her iki müfessirin sıklıkla birbirlerine yakın görüş beyan ettiklerine dair bulgulara rastladık. Dolayısıyla iki mezhep arasında kısmî farklılıklar olmakla beraber, ayrıştırıcı ve mübalağalı yaklaşımların aksine, ihtilaflar büyük ölçüde lâfzî olup, görüşlerde ciddi benzerlikler söz konusudur. Bu itibarla, klasik geleneğimizdeki bazı yanlış yargılar sebebiyle geçmişten günümüze Mu'tezile mezhebinin ötekileştirilmesi anlayışı yerine, Ehl-i Sünnetin istifadesine olabilecek konularda onlara ait gerçekten ilmî değeri olan görüşlerin akademik çevrelerde dikkate alınması gerektiği anlayışının ikame edilmesini önermekteyiz. Zira Mu'tezile, İslam fikir dünyasına çok şey katmıştır. The existence of Mutashâbih verses in the Qur?ân dynamizes Islamic scholarship. As a result of an ambiguous, a parallel and a closed meaning of them, Mutashâbih verses which stir controversy among scholars are verses which require outer evidence to be understood. The term of Mutashâbih which includes unseen subjects such as qualifiers of God and al-Hurûfu?l-Muqatta?ât has a role in emerging of many religious sects. In this study we aim to determine the basic dynamics in emerging of religious sects comparing the approaches of the two important members of Mu?tazila and Ahl-i Sunnah, namely Qâdî Abd al-Jabbâr and Qâdî Baydâwî to Mutashâbih verses. We chose the method of comparison Abd al-Jabbâr?s approach to Mutashâbih verses with Baydawî?s approach with reference to his readings of verses on qualifiers of God, Ru?yatullah and al-Hurûfu?l-Muqatta?ât. We have reached the conclusion that the two commentators suggest close opinions. Despite the fact that there is an inconsiderable difference between aforementioned two religious sects and contrary to exaggerating statements which divide them largely, we suggest that there is a considerable similarity between the two religious sects, and controversies on them are substantially literal. Instead of marginalizing Mu?tazila as a result of misconceptions from past to present in our classic tradition, we suggest that their scholarly valuable views should be taken into consideration academically in the interest of Ahl-i Sunnah. Since Mu?tazila made considerable contribution to Islamic scholarship. 276

Muhkem ve Mütaşabih ayrımı Kur'an dilindeki farklılığı yansıtmaktadır. Muhkem ve müteşâbih, birbirlerinin zıttı değil, aksine birbirlerinin tamamlayıcısı konumundadırlar. Müteşâbih, genel olarak anlamı kapalı ayetler olarak tanımlanmıştır. Fakat müteşâbih, tecrübemize konu olamayan alanın, bizim duyu alanımıza açılabilmesine yönelik olarak kullanılan ifadelerin oluşturduğu kısımdır.Allah ve gayb alemi hakkında konuşan, bu alanlara dair bilgilendirmeler yapan, kullandığı yöntemlerle bu sahayı algı dünyamızın içerisine yerleştirmeye çalışan ifadeler müteşâbih'i oluşturmaktadır. Müteşâbih kelimesinin kök itibariyle, benzemek anlamını taşıması bu açıdan önemlidir. çünkü metafizik alana dair ifadeler, tecrübemize konu olan alana ait `benzetme'lerle bize sunulmaktadır.Muhkem ise insanın tecrübe ettiği alana verilen addır. Ahlaki, kültürel, sosyal, siyasi, ekonomik insanın tüm ilişkilerini gerçekleştirebileceği alan, varlığının da içerisinde oluştuğu muhkem alandır. İnsan bu alanda kendisi, yaratıcısı ve evren ile kurduğu tüm ilişkileriyle değerlendirilmeye tabi tutulur. İnsanın anlam kazanacağı ve anlam katacağı alan burasıdır. Kelimenin kökü dikkate alınacak olursa, bu alan sağlamlaştırmaya, mükemmelleştirmeye, olumsuzluklardan alıkoyup insanı güçlü kılmaya dönüktür. Bu yüzden ayette (3/7) bu kısım ümmü'l kitap olarak adlandırılır; yani bu alan insan için temel ve köktür.Anahtar Kelimeler: Müteşabih, Muhkem, Ümmü'l Kitap Discrimination between Muhkem and Müteşabih reflect the difference in the language of the Qu?ran. They aren?t contrary to each other, however they are complementary. Müteşabih ,in general, has been described as meaning-hidden verses. But, Müteşabih is a part of expressions used for the field that cannot be the subject to our experiences to be opened to our sensory field.Expressions which tell about God and the Invisible World, inform about these fields and try to dispose this field into our sense of world with the methods that they use make up Müteşabih. Considering the root of the word Müteşabih, it?s very important to mean ?correspond?, because expressions about metaphysics are offered to us, with the comparisons belonging to the field that is subject to our experience.Muhkem is the name given to the field that people have experienced. The field that a person who is moral, cultural, social, political and economic can actualize all his/her relationships is also the field in which his/her presence is formed. The person is put through the evaluation about the relationships that s/he associates with himself/herself, his/her creator and the universe. This is the field that a person takes a new meaning and give it a meaning. Regarding the root of the word, this field is oriented to reinforcement, refinement and making the person powerful by delaying him/her from the troubles. Therefore, in the verse (3/7), this part is named as Ümmü?l Kitap. That?s, this field is the basic and radical for the person.Key Words: Müteşabih, Muhkem, Ümmü?l Kitap 93

Bu makale erken dönem Selefî düşünce ile İbn Teymiyye'nin sistematik selefîliğindeki te'vil anlayışını tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Selef kelimesi İslâmî terminolojide genellikle sahabe ve tâbiûndan oluşan ilk iki nesli ifade etmek için kullanılır. Geniş çapta kabul gördüğü üzere, bu iki nesil İslam'ın nasıl yaşanması gerektiği hususunda örnek addedilir. Nitekim İmam Gazâlî (ö. 505/1111) İlcâmu'l-Avâm adlı eserinde şunu kaydetmiştir: "Selef yolu sahabe ve tâbiûnun yoludur. Bu yolun yedi temel prensibi vardır". Ahmed b. Hanbel, Süfyân es-Sevrî, Evzâî, Mâlik b. Enes gibi erken dönem selefîler Ehl-i hadis diye de anılır. Diğer bir deyişle, Ehl-i hadis ve Selefiyye kavramları sıklıkla birbirinin yerine kullanılır. Geç dönemlerde İbn Teymiyye ile talebesi İbn Kayyim el-Cevziyye tarihsel süreçte mütekaddimûn ve müteahhirûn selefîlik şeklinde ikiye ayrılan selefîliği geliştirip güçlendirme yolunda çaba sarf etmişlerdir. İlk selefîler Allah'ın sıfatları konusunda ayrıntıya girmezken geç dönem selefîler bu konu üzerinde etraflıca durmuşlardır. Erken dönem selefîlikte ne Allah'a antropomorfik bir sıfat atfetmek ne de Allah'ın Kur'an'da kendine atfettiği sıfatları nefyetmek şeklinde bir tutum benimsenmiştir. Selefîlere göre Allah'ın bir sıfatını ispat/kabul etmek, O'nunla mahkukatı arasında benzerliği gerektirmez. Sözgelimi, "Allah'ın eli vardır" demek, bunun keyfiyetini ispat anlamına gelmez. Yine Selefîlere göre ilâhî bir sıfatın keyfiyeti hakkında nasıl sorusu sorulmamalı ve söz konusu sıfat, Allah'ın şanına yaraşır nitelikteki asıl manasından soyutlanarak çarpıtılmamalıdır.On the Salafism and Ta'wil (Interpretation of the Qur'an)This paper aims to analyze the concept of ta'wil (interpretation of the Qur'an) in early Salafi thought and Ibn Taymiyyah's systematic salafism. The word Salaf, in Islamic terminology, is generally used to refer to the first two generations of Muslims: the Sahabah (The Companions) and the Tâbi'ûn (The Followers). As it is widely accepted that these two generations are looked upon as examples of how Islam should be practiced. Actually, Al-Imam al-Ghazali (d. 505/1111) wrote in his book Iljâm al-Awâm; "The madhhab of the Salaf means the way held by the Sahaba and the Tabiûn. The principles of this madhhab are seven." The early Salafis, such as Ahmad İbn Hanbal, Sufyan al-Thawri, al-Awzai, Malik ibn Anas, are called as well Ahl al-Hadith (The People of hadith). In other words, the term Ahl al-Hadith is often used interchangeably with the term Salafiyya. In the late periods, Ibn Taymiyya (d. 728/1328) and his disciple Ibn al-Qayyim al-Jawziyya (d. 751/1350) tried to enrich the Salafiyya madhhab, which later broke into two parts; the early Salafis did not go into details about the attributes of Allah. The later Salafis were interested in detailing about them. The early and the later Salafis altogether are called Ahl as-Sunnat al-khassa. The early Salafi position is to neither attribute anything anthropomorphic, nor deny that which God attributed to himself in the Qur'an. The Salafis would argue that confirming an attribute of God does not entail similarity with his creation. Confirming the attribute, such as the "hand" does not confirm its nature. They would argue that the nature of the attribute should not be questioned, distorted, divested of its intended meaning that befits God's dignity, nor resembled to his creation.https://www.marife.org/marife/article/view/502, Atıf / Cite as: Öztürk, Mustafa. "Selefilik ve Te'vil Üzerine". Marife 9/3 (2009): 85-110. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344112., {"references":["Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir, el-Fark beyne'l-Fırak, Kahire trs.","Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes'ûd, Meâlimü't-Tenzîl, Beyrut 1995.","Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed, Kitâbü'l-Esmâ' ve's-Sıfât, Beyrut 1984.","Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Hadîs-i Şerifler Işığında İlâhî Kelâmın Müdâfaası (Halku Ef'âli'l-'İbâd), çev. Yusuf Özbek, İstanbul 1992.","Câbirî, M. Âbid, İslam'da Siyasal Akıl, çev. Vecdi Akyüz, İstanbul 1997.","Dârimî, Ebû Saîd Osmân b. Saîd, er-Red 'ale'l-Cehmiyye, Küveyt 1985.","Dârimî, Ebû Saîd Osmân b. Saîd, Nakzü Osmân b. Saîd 'ale'l-Merîsî (er-Red 'ale'l-Merîsî), nşr. Mansûr b. Abdülazîz es-Simârî, Riyad 1999.","Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, \"Tarihte ve Günümüzde 'Kur'an Te'vîli' Sorunsalı\", çev. Ömer Özsoy, İslâmî Araştırmalar, cilt: 9, sayı: 1-4 (1996).","Fığlalı, E. Ruhi, Çağımızda İtikâdî İslâm Mezhepleri, İzmir 2004.","Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed, İlcâmu'l-'Avâm 'an İlmi'l-Kelâm, nşr. Muhammed Mu'tasım-Billah el-Bağdâdî, Beyrut 1985.","Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed, İhyâu Ulûmi'd-Dîn, Beyrut 1982.","Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Mişkâtü'l-Envâr, nşr. Ebü'l-A'lâ el-Afîfî, Kahire 1964.","Gölcük, Şerafettin, \"Cehm b. Safvân\", DİA, İstanbul 1997.","Gölcük, Şerafettin, Şerafettin, \"Cehmiyye\", DİA, İstanbul 1993.","Gürler, Kadir, \"Kur'an'ın Rey ile Tefsirini Yasaklayan Rivayetlere Eleştirel Bir Yaklaşım\", Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 3, sayı: 5 (2004/1).","Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Şerefü Ashâbi'l-Hadîs, nşr. M. Said Hatiboğlu, Ankara 1991.","Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Târîhu Bağdâd, Beyrut trs.","Işıcık, Yusuf, Kur'an'ı Anlamada Temel Bir Problem: Te'vil, Konya 1997.","İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, er-Red ale'l-Cehmiyye ve'z-Zenâdıka, nşr. Sabri Selâme Şahîn, Riyad 1426/2003.","İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâ İmâdüddîn, Tefsîru'l-Kur'âni'l-'Azîm, Beyrut 1983.","İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Te'vîlü Muhtelefi'l-Hadîs, Beyrut 1993.","İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Nakzü'l-Mantık, Kahire 1951.","İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Der'u Teâruzi'l-Akl ve'n-Nakl, Riyad 1979.","İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, el-İklîl fi'l-Müteşâbih ve't-Te'vîl, [Mecmû'u'l-Fetâvâ içinde], Beyrut 2000.","İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Kitâbü'l-Îmân, Beyrut 1983.","İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Mukaddimetü't-Tefsîr, [Mecmû'u'l-Fetâvâ içinde], Beyrut 2000.","İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Mücmelü Akâidi's-Selef, [Mecmû'u'l-Fetâvâ içinde], Beyrut 2000.","İbnü'l-Arabî, Muhyiddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ali, el-Futûhâtu'l Mekkiyye, Beyrut trs.","İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn, Zâdü'l-Mesîr, Beyrut 1987.","İsmail Hakkı, İzmirli, Yeni İlm-i Kelâm, Ankara 1981.","İşcan, M. Zeki, Selefilik: İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri, İstanbul 2009.","Kevserî, Muhammed Zâhid, Makâlât, Humus 1388.","Kılavuz, Ahmed Sâim, \"Bişr b. Gıyâs\", DİA, İstanbul 1992.","Koca, Ferhat, İslâm Hukuk Tarihinde Selefî Söylem, Ankara 2002.","Koç, M. Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri, Ankara 2003.","Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi' li Ahkâmi'l-Kur'ân, Beyrut 1988.","Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Ankara 2000.","Malatî, Ebü'l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed, et-Tenbîh ve'r-Red 'alâ Ehli'l-Ehvâ ve'l-Bida', Kahire 1993.","Maşalı, M. Emin, \"İbn Teymiyye'ye Göre Hatalı Tefsir Kuramları\", Bilimname, sayı: XV (2008/2).","Mes'ûdî, Ebü'l-Hasen Ali b. Hüseyin, Mürûcü'z-Zeheb ve Me'âdinü'l-Cevher, nşr. Charles Pellat, Beyrut 1974.","Mutî'î, Abdülazîm İbrahim Muhammed, el-Mecâz 'inde'l-İmâm İbn Teymiyye ve Telâmizihî beyne'l-İnkâr ve'l-İkrâr, Kahire 1995.","Özervarlı, M. Sait, \"Selefiyye\", DİA, İstanbul 2009.","Özervarlı, M. Sait, \"İbn Teymiyye (İtikadî Görüşleri)\", DİA, İstanbul 1999.","Sarıkaya, M. Saffet, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, İstanbul 2009.","Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî 'Ulûmi'l-Kur'ân, Beyrut 2002.","Şehristânî, Ebü'l-Feth Muhammed, el-Milel ve'n-Nihal, Beyrut 1996.","Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu'l-Beyân 'an Te'vîli Âyi'l-Kur'ân, Beyrut 1999.","Uludağ, Süleyman, Akaid ve Kelam, İstanbul 1981.","Uludağ, Süleyman, \"Gazzâlî\" [Tasavvufî Görüşleri], DİA, İstanbul 1996.","Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Ankara 1994.","Vural, Mehmet, Gazâlî Felsefesinde Bilgi ve Yöntem, Ankara 2004.","Watt, Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1981.","Ya'kûbî, Ahmed b. Ebî Ya'kûb b. Ca'fer, Târîhu'l-Ya'kûbî, Beyrut 1995.","Yavuz, Yusuf Şevki, \"Ahmed b. Hanbel\", DİA, İstanbul 1989.","Yavuz, Yusuf Şevki, \"Dârimî, Osman b. Saîd\", DİA, İstanbul 1993.","Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi'l-Kur'ân, Beyrut trs."]}

Endonezya asıllı âlim Muhammed b. Ömer en-Nevevî (1230/1815-1316/1898), otuz küsur yaşına kadar ülkesinde ilim öğrenmekle meşgul olmuş, da-ha sonra Mekke'ye hicret edip orada ilim tahsil etmiş, kısa bir süre de Mısır ve Suri-ye'de bulunmuş ve İslamî ilimlerde geniş bir bilgi birikimi elde etmiştir. İslamî ilim-lerin hemen her alanına ait onlarca esere şerh yazmakla şöhret bulan Nevevî, telif olarak da Merâhu lebîd adında orta hacimde iki ciltlik bir tefsir kaleme almıştır. Tef-sirinde geleneksel tefsir anlayışına sadık kalan müellif, Ehl-i sünnet-Şafiî çizgisini takip etmiş, yorumlarında bir kısım isrâiliyata ve uydurma rivayetlere yer vermekle beraber, üslup olarak akıcı, sade, anlaşılabilir bir dil kullanmış, hiçbir âyeti atlama-yarak her âyeti ayrı ayrı tefsir etmiş; bunun yanında muhkem-müteşâbih, nâsih-mensûh gibi usûl konularına değinmiş, kıraatlere ve esbâb-ı nüzûle ise özellikle yer vermiştir.A Far East Commentator Muhammad b.Omar An-Nawavî His Life and General Characteristics of Commentary Marâhu LabîdIndonesian scholar Muhammad b. Omar al-Nawawi (1230/1815-1316/1898), studied in his home country till he was about thirty year's old, then migrated to Mecca and continued his education. For a short time, he also visited Syria and Egypt and he attained extensive knowledge in Islamic studies. Nawawi, who became famous for writing commentaries on tens of books in almost every field of Islamic studies, wrote his two volume exegesis Marâhu labîd. The author, who was loyal to the traditional methods of exegesis, followed the Shafi'ite school. Even though he sometimes gave place to the narratives from the Bible and apoc-ryphal stories, he employs a clear, smooth and perceptible language in his com-mentary. He comments on every single verse in the Qur'an, in addition to his ex-planations related to the methodology of Qur'anic exegesis, e.g. muhkam-mutashābih (Clear and allegorical verses), nasih-mensūh (abrogating and abrogat-ed verses); He especially dealt with different versions of recitation and reasons for revelation.https://www.marife.org/marife/article/view/485, Atıf / Cite as: Baş, Erdoğan. "Bir Uzakdoğu Müfessiri Muhammed b. Ömer En-Nevevî'nin Hayatı ve Merâhu Lebîd Adlı Tefsirinin Genel Özellikleri". Marife 9/2 (2009): 47-61. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344050., {"references":["Ahmed b. Hanbel, Müsned, İstanbul, 1992.","Ahmet Saim Kılavuz, \"Sıfat\", İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi (ed. İbrahim Kafi Dönmez), İstanbul, 2006.","Aliyyü'lKârî, Ebu'lHasen Nureddin, Şerhu kitâbi'lFıkhi'lekber, Beyrut, 1984.","Anthony H. Johns, \"Quranic Exegesis in the Malay World: In Searh of a Profile\", in Approaches to the History of the Interpretation of th Quran (Edid by Andrew Rippin), Oxford, 1998.","Bağdatlı İsmail Paşa, Îzâhu'lmeknûn, Ankara, 1972.","Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-'ârifîn, İstanbul, 1990.","Bekir Topaloğlu, Kelama Giriş, İstanbul, 1988.","Beyâzîzâde Ahmed Efendi, İşârâtü'l-merâm min 'ibârâti'l-imâm (thk. Yusuf Abdurrezzak), Kahire, 1949.","Carl Brockelmann, \"Navavî\", İA, İstanbul, 1988.","Christiaan Snouck Hurgronje, Mekka: In The Latter Part of The 19. Century, Brill 1931.","C. Guillot, Marc Gaborieau, Nicole Grandin, Pierre Labrousse et Alexandre Popovic, Dictionnaire Biographique des Savants et Grandes Figures du Monde Musulman Périphérique du XIX, Siècle a nos Jours Fascicule I, Paris, 1992.","Ebû Dâvûd, Sünen, İstanbul, 1992.","Ebu'l-Hasen el-Eş'arî, el-İbâne 'an usûli'd-diyâne (thk. Abbas Sabbâğ), Beyrut, 1994.","Ebu'l-Müntehâ, Şerhu'l-Fıkhu'l-ekber, İstanbul, 1307/1890.","Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Fîrûzâbâdî, Tenvîru'l-mikbâs min tefsîri İbn Abbâs, Kahire, 1382/1962.","Erdoğan Baş, \"Nevevî\", DİA, İstanbul, 2007.","Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu'l-ğayb, Beyrut, 1990.","Fihristü'l-kütübi'l-arabiyye el-mahfuza bi'l-Kütübhaneti'l-Hidiviyye, Kahire 1888-1892.","Hatîb eş-Şirbinî, es-Sirâcü'l-münîr, Kahire, 1285/1868.","Hayreddin ez-Ziriklî, el-A'lâm, Beyrut, 1997.","Hizânetü't-Teymûriyye, Kahire, 1948.","Muhammed b. Ömer en-Nevevî, Merâhu Lebîd, Beyrut, 1997.","Müslim, Sahih, İstanbul, 1992.","Ömer Rıza Kehhâle, Mu'cemü'l-müellifîn, Beyrut, 1993.","Peter G. Riddell, Islam and the Malay-Indonesian World, London, 2001.","Seyyid Muhammed Ali Ayazî, el-Müfessirûn: Hayâtühüm ve menhecühüm, Tahran, 1414/1993.","Süleyman bin Ömer el-Ezherî el-Cemel, el-Fütûhatü'l-ilâhiyye, Kahire, 1318/1900.","Şeyhulislam Ebussuûd Efendi, İrşâdü'l-akli's-selim, Mısır, 1275/1859.","Tirmizî, Sünen, İstanbul, 1992."]}

IIÖZETDini metinlerde geçen müteşabih kavramı üzerinde bu zamana kadar, İslam alimlerifarklı çalışmalar yapmışlardır. Biz bu çalışmamızda Kur'an ve hadislerdeki müteşabihifadeleri, islam Alimlerinin ve Kelami ekollerin görüşleri doğrultusunda incelemeyeçalıştık.Çalışmamız, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; genel olarakislam düşüncesinin kaynağı üzerinde durduk.Birinci bölümde: Muhkem ve müteşabih kavramlarını değerlendirdik.İkinci bölümde: Kelam ilmi açısından müteşabih kavramı ve önemi üzerinde durduk.Ayrıca müteşabih nasların kelam ilminin teşekkülündeki rolüne ve Kelâmi ekollerinoluşumuna yaptığı katkıya değindik.Sonuç ve değerlendirme kısmında ise elde ettiğimiz sonuçlara ilişkin açıklamalarayer verdik. IIIABSTRACTIslam scholars made differend works to this time on the mutashabih concept locatedin the religious text.In this work we studied the mutashabih expression in the Quran and hadithts withregard to Islam scholars and kalam schools?opinions.Our research has consisted of one introduction and two part. İn the introduction part;in general, we gave a lot of attention the source of islamic thought.In the first part; we explained muhkem and mutashabih concepts.In the second part; we touced on the mutashabih concept with regard to the scienceof kalam and its importance. We also explained the role of the mutashabih conceptconsisting of and its contribution to the kalam schools. Consequently the explanation hasbeen made according to results we get. 83

Bu calismada Kur’an ilimlerinin basat konularindan biri olan “Mu-tesâbihu’l-Kur’an”, farkli bir yaklasim ve tasnifle sunulmustur. Bu yaklasim butunu gormemizde bize yardimci olacak bir tasnifi icermektedir. Bu tasnifte mutesâbihât ile yeni bazi bilgiler yer alir-ken, pratik degeri olmayan ve Kur’an’i anlamamizda ve bu konu-daki bilgileri kullanmamizda usul acisindan bize yardimci olmaya-cak veriler yer almayacaktir. Buna mukabil bu uclu tasnif, tarihsel malumatlari ve tartismalari yerli yerine koymamiza yarayacak pratik bir tasniftir. Bu tasnifte, “Mutesâbihu’l- Kur’an”; 1. Lite-ral/lafzi benzerlik 2. Al-i Imran, 3/7 ayeti baglaminda tartisilan mutesâbihlik 3. Allah’in sifatlari cercevesinde olusan mutesâbihlik, olmak uzere uc temel baslik altinda incelenecektir. Calismada gozden kacan bazi yaklasimlar okurlarin dikkatine sunulurken, ko-nunun dilbilimsel, tarihsel ve sosyo-kulturel bir cercevede anlasil-masi yonunde caba sarf edilmistir.

160

94