Search

Gure theocratie? Welnee’ (over abortus en euthanasie bij een christelijk-sociaal kabinet)

Wie vindt dat het bijzaak is of de geestelijk verzorger aan het ziekenbed een moslim, een ietsist of een christen is, ontkent de ware kern van het vak

Eerst streed de PKN voor een zesjarige academische studie tot predikant, nu meent diezelfde PKN dat een hbo-opleiding tot predikant ook voldoet.

Pluraliteit – het bestaan van verschillende, deels tegengestelde visies op zaken die men van belang acht – is een normaal verschijnsel in de Nederlandse samenleving. Ook in de kerk komt het voor. Zo bestaat er leerstellige pluraliteit over vragen als verzoening en opstanding; er bestaat liturgische pluraliteit over het zingen uit de ene of de andere liedbundel en er bestaat ethische pluraliteit over kwesties als euthanasie, het Midden-Oosten en homoseksualiteit. In dit artikel enkele gedachten over dit laatste: ethische pluraliteit. Het explosieve van ethische pluraliteit bestaat erin dat je, anders dan bij sommige leerstellige kwesties, niet kunt terugvallen op algemene formules die een ieder op zijn eigen manier kan invullen. Immers: in de ethiek moeten uiteindelijk praktische knopen worden doorgehakt.

Deze brochure is bedoeld om eem handreiking te bieden aan vrijwilligers en beroepskrachten in het pastoraat en aan familieleden die te maken krijgen met moeilijke beslissingen rondom het levenseinde.

De geestelijk verzorger is meer dan enig ander professional in de zorg ethisch geschoold. Waarom die associatie van geestelijk verzorgers met ethiek?

Over de ethiek van de paus

Over orgaandonatie

In december 2004 verscheen het rapport van de commissie Dijkhuis. Volgens dat rapport is het binnen de euthanasiewet mogelijk om levensmoeheid te accepteren als reden voor euthanasie of hulp bij zelfdoding. Waarom bieden artsen zich aan om euthanasie bij levensmoeheid er ook nog bij te doen?

In Nederland wordt op veel verschillende manieren medische ethiek bedreven. Ook wie het vak beoefenen vanuit een christelijke levensoriëntatie doen dat op uiteenlopende wijzen. In deze bundel zijn gesprekken opgenomen met acht ethici die allen hun sporen in het Nederlandse ethieklandschap verdiend hebben. Deze bundel is het zestiende deel in de Lindeboom Reeks, uitgegeven door Buijten en Schipperheijn in nauwe samenwerking met het Prof. dr. G. A. Lindeboom Instituut te Ede. De naamgever aan dit instituut was jarenlang hoogleraar aan de in 1950 mede door hem opgerichte faculteit Geneeskunde van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Lindeboom bepleitte, staande in een klassieke gereformeerde traditie, een medische ethiek waarin bescherming van het leven en nadruk op de professionele verantwoordelijkheid van de arts sleutelbegrippen waren. Het in 1987 opgerichte en naar hem genoemde Lindeboom Instituut te Ede wil dat gedachtegoed temidden van inmiddels sterk gewijzigde omstandigheden – secularisering, pluralisering, sterke toename van de technische mogelijkheden – blijven uitdragen. De redactie besloot om naar aanleiding van het feit dat Gerrit Arie Lindeboom in 2005 precies 100 jaar geleden werd geboren een boek uit te brengen met een speciaal karakter. Dit boek is feestelijker, persoonlijker en toegankelijker dan de studies die er inmiddels verschenen zijn en die vooral beogen diepgang te geven aan het proces van reflectie over medisch- ethische zaken vanuit een christelijk perspectief. De bedoeling is om de methode van de ethiek voor deze ene keer niet los te beschouwen van de mensen die haar hanteren of uitgedacht hebben.

Bestaat er een minder ingrijpend alternatief voor euthanasie? Een alternatief waarbij pijn, ongemak en ontluistering zoveel mogelijk worden voorkomen en waarbij de autonomie van een patiënt gewaarborgd blijft? Theo Boer bekijkt in dit essay of terminale sedatie als alternatief in aanmerking komt.

Terri Schiavo verkeerde na een ongeval vele jaren in een persistente vegatatieve toestand. Haar man vond, dat de kunstmatige voeding die ze kreeg na verloop van tijd moest worden gestaakt. Schiavo's ouders vochten die visie aan. De rechtszaak kwam tot in het Amerikaanse hooggerechtshof. Uiteindelijk mochten de artsen de sondevoeding staken en overleed Schiavo. Heeft de humaniteit nu gezegevierd, of is moord nu een door het Hooggerechtshof gesanctioneerde daad?

Als gelovige mensen nadenken over euthanasie en hulp bij zelfdoding doen zij dat binnen de cultuur waar ze toe behoren.

Bevat: 1. Een hoogtegrens aan de moraal? 2. Aanvechtbare topclaims en veilig klimmen

Onlangs kondigde minister Donner aan, dat het Kabinet de pedagogische tik bij wet zal gaan verbieden. Hoewel ik vind dat mishandeling en slaan niet snel genoeg verboden kunnen worden, heb ik ernstige bedenkingen om ook de pedagogische tik taboe te verklaren.

If Yoder is right in holding that pacifism is the appropriate behaviour for the Christian community, how does this relate to what we may expect from God?

Wie de inleidingen van Prof. Dupuis en Mgr. Eijk leest, kan zich moeilijk aan de indruk onttrekken dat zij het onderling behoorlijk eens zijn. Dat verbaast, want Eijk staat bekend als een aanhanger van het natuurrecht zoals geïnterpreteerd in de rooms-katholieke traditie en Dupuis als een voorvechter van de menselijke autonomie.

Ik wil u graag deelgenoot maken van een paar ideeën over (christelijke) ethiek. Je zou het een ontwerp van een christelijke ethiek kunnen noemen.

Volgens Peter Singer maakt de mens zich schuldig aan speciecisme, discriminatie van dieren t.o.v. mensen zuiver en alleen omdat we tot verschillende soorten behoren. Singers ethiek is omstreden, zoals mr. dr. M. de Blois betoogt in zijn artikel "Bij de beesten af. Een beschouwing over de ethiek van Peter Singer."

Besprekingsartikel van: John Bryant en John Searle, Life in Our Hands: A Christian Perspective on Genetics and Cloning, Leicester 2003

Many ethical questions arise in the context of the new biology, particularly when it is applied to human beings. Often these questions are summed up in this one question: should what can be done be done? . . . But there is more at stake than just a moral problem. If one digs a bit deeper, there are view-of-life questions to be met. Dit boek is geschreven door theologen, door ethici en door mensen die zowel in de theologie als de ethiek thuis zijn. De relatie tussen beide disciplines is in de laatste decennia in rap tempo minder vanzelfsprekend geworden dan zij, eigenlijk sinds Augustinus, vele eeuwen lang is geweest. Dat heeft als historische grond de in Europa met de opkomst van het humanisme en de reformatie ingezette pluralisering van de moraal. Men ontdekte dat er over fundamentele theologische en filosofische posities toenemend verschillend gedacht werd maar was zich bewust van de noodzaak van een gedeelde moraal die daarmee als vanzelf een bepaalde eigenstandigheid kreeg. Dat realisme klinkt nog altijd door in de Nederlandse term ‘poldermodel’, waarvan men het ontstaan verklaart uit het feit dat humanisten, roomsen, protestanten en andere levensbeschouwingen ondanks hun hoog oplopende disputen een gedeeld belang hadden bij droge voeten. Bij hoog water toog dus niet alleen Jantje Brinker naar de dijken, maar trok de hele pluralistische natie naar het water om het land voor de chaos te behoeden.

In het algemeen roept moreel pluralisme binnen de kerk minder positieve associaties op dan erbuiten. Vaak is zelfs sprake van afkeurende of tobberige associaties: hoe bestaat het dat mensen die zich tot één gemeenschap rekenen, er zulke verschillende morele visies op na houden dat de sociale cohesie soms serieus bedreigd wordt? Voor velen binnen de kerk is pluralisme een aanvechting voor hun geloof dat Gods Woord ook heden ten dage nog oriëntatiepunten biedt voor de morele praktijk. Als Gods stem kennelijk op zoveel manieren is te verstaan, moeten we een beroep op God in de christelijke ethiek dan niet liever achterwege laten? Of moeten we juist terug naar heldere, eenduidige morele standpunten, eventueel met uitsluiting van afwijkende meningen?

Eind 2003 nam Egbert Schroten afscheid als directeur van het Centrum voor Bio-ethiek en Gezondheidsrecht, thans Ethiek Instituut, te Utrecht. Op 1 februari 2004 volgde zijn afscheid als hoogleraar christelijke ethiek vanwege de Nederlandse Hervormde Kerk. In de vele jaren ervoor had hij een veelzijdige carrière. Hij begon als godsdienstwijsgeer aan het staatsgedeelte van de faculteit en eindigde als ethicus bij de kerkelijke opleiding. Hij wilde ooit dominee worden maar is altijd in de ivoren toren blijven hangen. Toch is hij geen grijze muis geworden. Het geheim? Een academische ethicus moet het land in. Een interview met een man die gaat kwispelstaarten als er een moreel probleem is.

Few concepts in the history of Christian theology have had such a lasting impact on contemporary political thinking as the doctrine of the just (or justifyable) war. In this contribution, I try to identify the meaning of the just war tradition as opposed to its two foremost competitors: a political pacifism and a crusader approach. After describing each of these theories, I draw upon the British-Indian philosopher Chandran Kukathas to explain the nature of pluralism. In the last section, I use the pacifism of John Howard Yoder in an attempt to retrace the proper meaning and explanation of just war thinking as being a strategic elaboration of the pacifism of Jesus and the early church in the context of a complex and fallen world.

De huidige westerse cultuur wordt gekenmerkt door een sterke nadruk op menselijke autonomie. Letterlijk betekent autonomie ‘jezelf de wet stellen’. Tegenwoordig verstaan we eronder het vermogen, maar ook de opdracht om je eigen leven actief zelf vorm te geven. Men spreekt hier wel van een positieve vrijheid, tegenover negatieve vrijheid als het uitgangspunt dat anderen zich niet met jouw keuzes mogen bemoeien. In de achttiende eeuw kwam het begrip autonomie naar voren als principe in de wijsgerige ethiek. Sindsdien heeft het een enorm emancipatoir effect gehad. Werd het vermogen om het eigen leven vorm te geven aanvankelijk alleen aan vrije burgers (belastingbetalers, oftewel: mannen met eigen bezit) toegekend, later eisten arbeiders en vrouwen het met succes ook voor zichzelf op. In de moderne tijd zijn we alweer een stap verder, waar kinderen en mensen met een verstandelijke beperking eveneens zoveel mogelijk zeggenschap krijgen over wat hen direct aangaat. De voortgaande emancipatoire werking van het autonomiebegrip moet als een van de belangrijke verworvenheden van de moderne westerse cultuur worden beschouwd. Toch komen in deze tijd ook de beperkingen van dit emancipatoir effect in zicht. Autonomie vermag geen recht te doen aan de volledige zelfervaring van mensen.

De belijdenis dat God de gever is van het leven behoort tot de kern van het christelijk geloof. Door alle tijden is beleden dat God aan de mens het leven heeft gegeven met een goede intentie, dat wil zeggen om de mens wel te doen. Geven heeft daarbij altijd een element van onverdiendheid en contingentie: God hoefde niet, maar deed het wel. Dit gegeven vraagt om een reactie van de mens. Een reactie van dankbaarheid en een houding van verantwoord met het leven omgaan.

Sinds het verschijnen van het rapport Genen en Grenzen van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA in 1992 zijn de ontwikkelingen op genetisch en biotechnologisch gebied snel gegaan. Recentelijk is het humane genoom bijna volledig in kaart gebracht. In snel tempo komen ook genomen van andere organismen in beeld. Tegelijkertijd wordt er op verschillende terreinen onderzoek gedaan naar toepassingen van deze kennis. Deze liggen, voor wat de humane biotechnologie betreft, vooral op het terrein van de gezondheidszorg. Het gaat dan niet alleen om nieuwe vormen van diagnostiek, zoals genetische en farmacogenetische tests. Ook zijn er nieuwe vormen van interventie, zoals gentherapie, xenotransplantatie, kloneren, stamceltechnologie en tissue-engineering. Dit alles vindt plaats in een maatschappij die sterk in ontwikkeling is. Genoom- en biotechnologisch onderzoek is in toenemende mate geïnternationaliseerd en gecommercialiseerd. Verder vindt een proces van geneticalisering plaats: de genetica oefent een steeds sterkere invloed uit op de maatschappij die sterk denkt in termen van levenskwaliteit en gezondheidsrisico's, van individuele autonomie en beslissingsvrijheid.

Tot dusverre is levensbeschouwing nog niet thematisch aan de orde geweest. Aan de ene kant is dat niet zo verwonderlijk, want veel mensen rekenen levensbeschouwing tot het privédomein. Toch is er wel degelijk reden om over de relatie levensbeschouwing-ethiek na te denken. Iedereen heeft een levensbeschouwing, en bij niemand blijft levensbeschouwing zonder gevolgen voor de praktijk, zoals we zullen zien. Wat is een levensbeschouwing? Met het begrip worden nogal eens verschillende dingen bedoeld, en het heeft soms de reputatie van vaag, ongrijpbaar, en riskant om over te beginnen. Niet alleen denken we over fundamentele dingen soms heel divers, maar vaak weten wij niet eens of we op de diepste vragen van het leven eigenlijk wel een visie hebben. Alle reden dus om te proberen wat duidelijkheid te verschaffen.

Ook verschenen in Vita Humana, 10, nr. 5 (oktober 2003), 144-146

“When a country legalizes active euthanasia, it puts itself on a slippery slope from where it may well go further downward.” If true, this is a forceful argument in the battle of those who try to prevent euthanasia from becoming legal. The force of any slippery-slope argument, however, is by definition limited by its reference to future developments which cannot empirically be sustained. Experience in the Netherlands—where a law regulating active euthanasia was accepted in April 2001—may shed light on the strengths as well as the weaknesses of the slippery slope argument in the context of the euthanasia debate. This paper consists of three parts. First, it clarifies the Dutch legislation on euthanasia and explains the cultural context in which it originated. Second, it looks at the argument of the slippery slope. A logical and an empirical version are distinguished, and the latter, though philosophically less interesting, proves to be most relevant in the discussion on euthanasia. Thirdly, it addresses the question whether Dutch experiences in the process of legalizing euthanasia justify the fear for a slippery slope. The conclusion is: Dutch experiences justify some caution. Despite the fact that we live in a global village, and despite the fact that values and norms are widely exchanged within the Western culture, some differences have in the past decades become larger instead of smaller. The discussions on euthanasia and assisted suicide are an example. In this paper, I intend to contribute to the discussion from an inside perspective, i.e., as a participant in a political culture in which active euthanasia is considered more or less accepted, having worked in medical ethics in a clinical setting for most of my career, and being part of a family of practicing physicians and nurses. The paper will concentrate upon one of the arguments used in the current euthanasia debate worldwide: the contention that any form of legalization of voluntary euthanasia will inevitably go from bad to worse, from euthanasia in the case of terminal diseases to assisted suicide under much broader conditions,1 to more requests, to misuse, to nonvoluntary or even involuntary euthanasia and, eventually, to an erosion of the roots of our public morale. I will concentrate on developments in Holland.2 It should be noted from the onset, however, that other countries, which have not or not yet legalized euthanasia, may be worse off than the Netherlands.3 In this paper, I will first clarify the Dutch legislation on euthanasia and comment on the cultural context from which it stems. Second, I will look at the argument of the slippery slope: What does it mean to use the argument? What function does it have in ethics? Thirdly, I will combine the two and look whether Dutch experiences since the legalization process of euthanasia give ground to the fear for a slippery slope.

De Pil van Drion is bezig zijn appèl te verliezen. Deels door ontwikkelingen in de Nederlandse politiek — discussies over de Pil zijn toch vooral een verdienste van 'Paars' —, deels omdat discussies in de samenleving hierover blijven steken in onduidelijkheid over het concept en over de voors en de tegens ervan, mocht het doorgaan. Het is genoeglijk bekend dat 'de' Pil van Drion niet bestaat, en dat in meerdere opzichten. Hij bestaat niet in de zin van een eenduidig concept. Sommigen denken aan één pil, anderen aan een tweetrapsraket. Evenmin is duidelijk of men denkt aan een pil, een drankje of nog iets anders, noch in hoeverre artsen, apothekers of andere professionals niet toch bij de praktische uitvoering van het idee betrokken dienen te zijn. Hoe dan ook precies omschreven — pil, drankje, één- of tweetrapsraket —, bestaat hij evenmin als feitelijke mogelijkheid, want afgezien van de praktische problemen stapelen de morele en politieke bedenkingen zich op. Maar in één opzicht bestaat de Pil van Drion nog wél: als gedachte mogelijkheid dat oudere burgers zonder afhankelijk te zijn van een arts, op een wijze die effectief is en zo min mogelijk ongerief veroorzaakt bij de betrokkene en zijn nabestaanden, een einde kunnen maken aan hun leven. In het onderstaande bekijken we elk van deze vier elementen op hun merites.

Kenmerkend voor de ontwikkeling en introductie van de meeste nieuwe medische technieken is zij dikwijls met discussies gepaard gaan. Het medisch wetenschappelijk onderzoek met stamcellen is daar geen uitzondering op. Enerzijds horen we over veelbelovende perspectieven voor de preventie en behandeling van ziekten. Tegelijkertijd hebben velen ethische bedenkingen bij stamcelonderzoek. In dit artikel een overzicht van de voors en de tegens in ethisch perspectief.

Over het thema 'euthanasie' blijft de discussie in de kerken doorgaan. Het lijkt me om allerlei redenen wenselijk dat mensen een weerstand tegen de zelfgekozen dood behouden. Het is opmerkelijk, en in mijn ervaring ook pijnlijk, hoezeer in het culturele en kerkelijke klimaat van Nederland anno 2002 de bewijslast ligt bij degene die sceptisch is over een recht op euthanasie. Ik meen, in lijn zowel met de eigen traditie als met visies in andere Westerse landen, dat een 'nee, tenzij' visie op euthanasie en hulp bij zelfdoding verre te verkiezen is boven de als recht functionerende 'bespreekbaarheid'.

Fastän vi lever i ett Europa som växer samman, så fortsätter dock många gränser att bestå. Vissa skillnader förblir eller har i de förgångna årtiondena till och med blivit djupare. Dödshjälpsdebatterna i Holland och Skandinavien ger oss ett exempel. Två stater med till stor del lika kultur, men ändå med en värld av skillnad när det gäller synen på aktiv dödshjälp.

It is crucial for the quality of care of people with mental retardation that care providers experience their work as meaningful. A complexity, however, is the fact that this care is divided amongst a range of professions. This book addresses issues of meaning (meaning of care and meaning of life) from all the different professional perspectives involved. Such a multidisciplinary approach is unique and has never before been followed. The book contains the results of a series of interviews in which parents of people with mental retardation were asked what they conceive to be meaningful care. The results are placed in relation to experiences and conceptions of professional caregivers. Moreover, the study analyzes the cultural, philosophical, and theological significance of the concept, `meaningful care'. Finally, the book explores the relevance of this concept for practical professions such as medical care, social work, educational psychology, pedagogic counseling, and pastoral care. Scholarly depth is combined with experiential knowledge of professional practice. Hence, this book is an outstanding source of reflection for all those who work professionally with people with mental retardation.

In dit hoofdstuk neem ik het kloneren van mensen als denkoefening voor de vraag wat God met technologie te maken heeft.

Theoloog: “Maar verwacht niet teveel van mij. De totstandkoming van de verklaring is een snelle actie geweest en heeft zich aan de inspraak van de meesten onttrokken.” Ambtenaar: “Dat verbaast me niks. Kijk, ik ben net als jij belijdend lid van de Nederlandse Hervormde Kerk . . .” Theoloog: “Ik ben Gereformeerd.” Ambtenaar (lacht): “ . . . en ik ben daar trots op. Maar als de Samen op Weg-kerken op deze manier spreken, doen ze dat niet namens mij. De toon is hard, het betoog wat vlak. Vijftien jaar geleden waren ze me te permissief. Nu vind ik ze te streng. En dat bovendien met een minimale theologie.”

The aim of the present investigation is to provide a comprehensive and critical analysis of the ethics of James M. Gustafson. Gustafson has developed a model of moral reasoning that has become known as “Theocentric Ethics.” It criticizes the anthropocentric character in many historical and contemporary ethics, both theological and philosophical. His normative ethics is based upon four sources: historical Christian beliefs, philosophical methods and principles, the results of modern natural sciences, and human experience broadly conceived. In regard to methodology, his theological ethics is essentially experience-based. But although it rejects revelational claims, a functional equivalent to revelation can be found in the form of religious piety. The result is a worldview that stresses God's sovereignty and the marginal place of mankind in the history of the universe. For normative ethics, theocentrism means that human beings should divert their attention from human well-being as the primary or only object of moral concern to the well-being of the whole of creation. This investigation is critical about a number of epistemological and methodological elements in Theocentric Ethics. Scientific theories about the origin and the end of the universe are shown to have a decisive impact on the content of Gustafson's theology. In his use of scientific theories, Gustafson overlooks the disagreements among scholars in the natural sciences, and on a number of occasions, there seems not to be a sufficient distinction between “facts” and “interpretations.” The use of the historic sources for Christianity—both Scripture and tradition—can be criticized for being highly eclectic. Furthermore, we argue that the concept of an impersonal God who nevertheless “commands” and has moral relevance, is problematic. On the basis of the analysis and critique of Gustafson's Theocentric Ethics, this study gives an outline of some elements of a Reformed theological ethics “after Gustafson.“ This is done on the basis of the Reformed tradition, taking into consideration Troeltsch's integration criterion which says that theological statements may not run counter to established scientific facts. The investigation especially highlights the relation between ethics and worldview. Although Theocentric Ethics is a theistic construal, its elaboration of the relation theology to ethics, of “is” to “ought,” is applicable to the relation between any worldview and ethics. This is based on the realist character of his theology. As theology “says something about how things really and ultimately are,” the relation of theology to ethics can serve as a model for any “is” to “ought” relationship. In agreement with Gustafson, this study argues that applied ethics and ultimate theoretical convictions can be separated only at our peril.