Search

Bu çalışma, Ebû Mansûr el-Mâturîdî'nin mensubu olduğu Semerkant kelâm ekolüyle olan bağlantısının boyutu, burada oluşan fikirlerin değişim süreci ve nihayet onun bu geleneğe olan katkısını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tez, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, çalışmanın yöntemi ve kaynakları ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca konu, erken bir dönemi de kapsadığı için bu doğrultuda karşılaşılan zorluklar belirtilmiş ve kavramsal çerçeve buna göre çizilmiştir. Birinci bölümde Horasan ve Mâverâünnehir bölgesinin coğrafi özellikleri, eski din ve kültürler ve Mâturîdî dönemine kadar siyasi gelişmeler değerlendirilmiştir. İkinci kısımda, Mâturîdî'yi besleyen iki damardan biri olan ircâ temelli Hanefî anlayışın, coğrafya ve sosyopolitiğin şekillendirdiği bir ortamda kendini inşâ süreci anlatılmıştır. Mâturîdî'yi besleyen ikinci damar olarak da, Bağdat merkezli fikri canlılığa yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde, ilk olarak Mâturîdî'nin mensup olduğu Mâverâünnehir Hanefîliği üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu çerçevede Mâturîdî merkeze konmuş ve bu şekilde ekolün gelişimi irdelenmiştir. Yine bu bölümde, Horasan ile Mâverâünnehir'de var olmuş diğer dini anlayışlar da değerlendirilmiş ve bu dini anlayışların Mâturîdî'nin geleneği ile münasebetleri konu edilmiştir. Ayrıca, Mâturîdî ile aynı bölgede yaşamış ve muasırı bazı alimlerin onunla muhtemel etkileşimine de yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, ilk olarak Mâturîdî'nin Semerkant Ehli'nden devraldığı kelâmi mirasın kendi içerisindeki örüntüsü, onun geleneğine olan katkısı, eleştirileri ve nihayet farklılaştığı noktalar ortaya konulmuştur. İkinci kısımda ise, gelenek içerisinde takibi mümkün olmayan konular değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda Mâturîdî'nin, Semerkant geleneğinin güçlü bir temsilcisi olarak yaptığı içe dönük eleştiriler ile gelenek dışından tevarüs ettiği fikirlere ve bunlar aracılığıyla geleneği nasıl yeniden şekillendirdiğine yer verilmiştir. This study aims to determine the extent of Abu Mansur al-Mâturîdî's connection with his own tradition, the process of changing ideas in tradition, and finally his contribution to tradition. The thesis consists of an introduction and three parts. In the introduction, the method and sources of the study are discussed in detail. In addition, as it includes an early period, given the difficulties encountered and the conceptual framework has been drawn. In the first part, the geographical characteristics of Khurasan and Mawaraunnahr region, the old religions and cultures and the political developments that developed untill the Maturidi period were evaluated. In the second part, the process of self-construction of irja-based Hanafi understanding in an environment shaped by the geography and sociopolitical conditions, which was one of the two connections of Maturidi, is explained. Baghdad-based intellectual life was given as the second connection of Maturidi. In the second part of the study, firstly the Mawaraunnahr Hanafism which Maturidi belonged to was focused. Within this scope, the development of the ecole was taken by taking Maturidi to the center. In this section, other religious insights that existed in the Khorasan and Mawaraunnahr and their relations with the tradition of Maturidi were evaluated. The possible interaction of the scholars who lived in the same region with Maturidi was also mentioned. In the third section, firstly the pattern of the heritage which Maturidi inherited from Ahl Samarkand, his contribution to the tradition, his critiques and finally his personal differentiating points were revealed. In the second part, the issues that cannot be traced in his own tradition of islamic thelogy/Kalam are evaluated. In this direction ıt is mentioned that Maturidi, as a strong represantative of Semerkand tradition, reshaped the tradition with his self-enclosed critisisms and he contributed to the opinions coming outside the tradition. 294

İlim ve irfan bakımından oldukça velud olan Maveraünnehir toprakları, İslam kültürü açısından çok önemlidir. Bu bölgede yetişen bilginler İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin din anlayışını, sistemli bir düşünce yapısına dönüştürmüşlerdir. Maveraünnehir'de Ebu Hanife'nin düşüncelerini sistemleştiren Ebu Mansur el-Maturidi özgürlükçü din anlayışının gelişmesine katkı sağlamış, kendisinden sonra gelen ve kendilerini Hanefi- Maturidi geleneğin müntesipleri olarak gören pek çok bilgin de bu din anlayışını benimsemiştir. Bu din anlayışını benimseyip İmam Maturidi ve Maturidiliğin gelişip-yayılmasını sağlayan bilginlerden birisi de Ebu'l-Yüsr Muhammed el-Pezdevi'dir. Maturidiliğin unutulmaya yüz tuttuğu bir dönemde Ebu'l-Yüsr el-Pezdevi, bulunduğu konum ve yazdığı eserlerle bunu engellemiş ve Maturidi mezhebinin yeniden inkişafını sağlamıştır. Bir giriş ve iki ana bölümden oluşan bu çalışma, İmam Muhammed el-Pezdevi ve Maturidi mezhebi hakkında bilgi vermektedir. Yazdığı eserlerden faydalanarak, Maturidiliğe katkıları ele alınmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda müellifin Müslüman halk için basit bir şekilde akaid konularını ele aldığı gözlemlenmiş ve Maturidiliğin geniş coğrafyalara yayılmasına önemli katkılar sağladığı saptanmıştır.Anahtar Kelimeler: Maturidilik, Maveraünnehir, Ebu'l-Yüsr el-Pezdevi, kelam. The land of Mavera-nehir which is very fertile in terms of science and lore is very important in terms of Islamic culture. The scholars in this region have turned the religion of Imam al-A'zam Abu Hanifa into a systematic thought. Abu Mansur al-Maturidi, who systemized the thoughts of Abu Hanife in Mavera-nehir, has contributed to the development of libertarian religion, and many scholars who have come to see him as the inflections of Hanafi- Maturidi tradition have adopted this religion. Abu'l Yusr Muhammad al-Bazdavi is one of the scholars who accepted this understanding of religion and made it possible for the development and spread of Imam Maturidi and Maturidian.At a time when Maturidi was forgotten, Abu'l-Yusr al-Bazdavi blocked it with his position and written works, and re-established the Maturidi sect.This study, which consists of an introduction and two main sections, gives information about Imam Muhammad al-Bazdavi and Maturidi sect. Taking advantage of the works he wrote, Maturidi contributions were tried to be taken into consideration.At the end of the study it was observed that the author handled the akaid subjects simply for the Muslim people and it was found that Maturidian provided important contributions to the expansion of the wide geography.Key Words: Maturidian, Mavera-nehir, Abu'l-Yusr al-Bazdavi, kalam. 80

* Bu makâle "Mâturîdî‘nin Hikmet Anlayışı" adlı doktora çalışmasından üretilmiştir., Sabır, başa gelen sıkıntı ve belâlar karşısında, metanet gösterip olumsuzlukları olumlu kılma, şükür ise Allah‘tan veya insanlardan gelen nimet ve iyiliklerden dolayı duyulan minnettarlığını söz ve ifade ile göstermektir. Ehl-i Sünnet âlimlerinden Ebû Mansûr el-Mâturîdî (ö.333/944)‘de Şükür ve sabır kavramları aralarında nüans olmakla beraber birbirine yakın bir anlamda kullanılmışlardır. Belâ ve musibetleri kabul etmeye sabır, nimetleri kabul etmeye ise şükür denir. Yüce Allah, Hazreti Adem‘i ağaca yaklaşmamakla imtihan ettiği gibi, evlatlarını da her hal ve durumda sabır ve şükürle imtihan etmektedir. Bu imtihan da kulun belâ ve musibetlere karşı sabretmesi, nimetleri kabul etmeye ise şükür etmesiyle gerçekleşir. Çünkü hikmet dünyasında kişinin başına gelen her şey gizli bir sebep ve hikmetin gereğidir. Böylece Mâturîdî, sabır ve şükür konusundaki hikmet bakış açılarıyla kendinden sonraki bilginleri etkilemiştir. Bu çalışmada Mâturîdî‘nin sabır ve şükür kavramları hakkında görüşleri değerlendirilecektir., Patience is in the face of hardships and troubles experienced, and showing steadiness by turning negative situations into positive ones; gratitude is shown for the blessings and goodness coming from God or man and is expressed in words and phrases. One of ahl al-Sunnah scholars, Abu Mansur al-Maturidite (ö. 333 / 944) also used gratitude and patience concepts close to each other although there is a nuance. And patience is used for accepting the calamities and scourges, gratitude is used for accepting the blessings from God. Not only God tested Adam whether he will approach the forbidden tree, but also He is testing Adam‘s sons in every state and situation with patience and gratitude. This trial takes place with the servant‘s patience towards calamities and scourges and his/her gratitude for the blessings. Whatever the servant is exposed to is the necessity of wisdom and a secret reason. Thus, Maturidite influenced the subsequent scholars with his wisdom view on patience and gratitude. This study will evaluate the views of Maturidi on patience and gratitude.

Otonomi, ahlak teorilerinde temel biryere sahiptir. Bireysel ahlaki otonomi ise kişinin kendine ilişkin kapasitesinereferansta bulunur ve bu kapasitenin dışarıdan manipüle edilmeden kendi içindengelen gerekçelere ve itkilere dayalı olarak işlemesine işaret eder. Otonominingeleneksel olarak ahlaki sorumluluğun temelinde yattığına inanılmıştır. İnsanınahlaken otonom bir varlık olduğunu peşinen kabul ettiğimizde hemen ardından şusorunun cevaplanması icap eder: Ahlaken otonom bir varlığı hangi motifler hareketegeçirir? Haz mı, fayda mı? Bu tartışma bizi amaç ahlakına yahut ödev ahlakına(deontolojik/kategorik ahlak) götürür. Daha da netleştirmek için şu soruyusoralım: Ahlaki eylemlerimizin kendinde bir amacı mı vardır yoksa bizzat birödev olarak mı onları yapmaktayız? Bu soruya cevap arama sadedinde elinizdekimetin ahlaki otonomi kavramsallaştırmasını Mâtürîdî’de ele almaktadır.Biliyoruz ki Mâtürîdî düşüncede Allah-insan ilişkisi ciddi bir yere sahiptir veelimizdeki iki eseri Kitâbu’t-tevhîd ve Te’vîlâtu’l-Kur’ân’da bu tema, irade,kudret, kaza, kader ve Allah’ın yaratıcı iradesi gibi kavramlar etrafındaişlenmektedir.

Ebû Mansûr el-Mâturîdî (ö. 333/944) Te'vîlâtü'l-Kur'ân adlı eserinin mukaddimesinde tefsiri te'vîlden ayırmıştır. Ona göre kesinlik taşıması nedeniyle sahâbenin Kur'ân'ı anlaması tefsir; fukahânın Kur'ân'ı yorumlamasını ise te'vîldir. Mâturîdî'nin tefsiri sahâbeye hasretme gerekçesi onların nüzule şahit olmalarıdır. Bu şartın dikkatlerden kaçması sahâbeden gelen her rivayetin tefsir kapsamına alınacağı şeklinde bir algıya neden olmuştur. Bizim hipotezimiz ise Mâturîdî'nin her sahâbenin değil, ayetin inişine şahit olan sahâbenin rivayetini tefsir olarak kabul ettiği üzerinedir. Bu hipotezin ispatı, onun, sahâbenin bazı rivayetlerini reddetmesi ya da onlara rağmen görüş bildirdiğinin ortaya koyulmasıyla sağlanmıştır. Fakat Mâturîdî, eserinde rivayetleri genellikle meçhul kalıplar ile aktarmıştır. Bu rivayet sahiplerin deşifresi için me'sûr/rivayet tefsirlerinden istifade edilmiş ve dolayısıyla çalışmada mukayeseli yöntem izlenmiştir. Sonuç olarak Mâturîdî'nin tefsir tanımının tüm sahâbeyi kapsamadığı, nüzule şahit olmayan sahâbenin ayeti anlamasıyla, nüzule şahit olmaması nedeniyle ilk nesil sonrası fakihlerin ayete yönelik te'vîlleri arasında bir fark görmediği ve tefsiri mümkün olan en dar çerçeve hapsetmeye çalıştığı anlaşılmıştır. Abu Mansur al-Maturidi (d. 333/944) at the entrance of his book Te'vilâtü'l-Qurân had separated the tafsir/ exegesis from the ta'wil/interpretation. According to him, tafsir is absolutely true and this is something the companions can do for they have witnessed events. But ta'wil does not mean absolute right and this means revealing the possible meanings of the verse. Hence the interpretation is the work of the scholars. The reason why Maturidi reduced the tafsir to the sahabe/companions is that they witness the descent of the verse. The fact that this condition escaped attention caused the perception that every narration from the companions would be included in the commentary. Our hypothesis is that Maturidi accepts the narration of the companion who witnessed the landing of the verse, not every narration. Proof of this hypothesis is provided by his refusal or some opinion despite some narrations of the companions. In order to decipher these rumors, narrative commentaries were utilized and comparative method was used in this study. As a result, it was understood that the definition of tafsir of Maturdi did not cover the entire companions and that there was no difference between the interpretations of the first generation of scholars and after the first generation because they did not witness the events. 378

Tezimizin amacı insan iradesinin sınırlılıkları ve Allah'ın kula müdahalesi hakkında bilgi edinmektir. İnsan tarihin her döneminde sorunlarla baş başa kalmış ve kötülükleri sorgulama ihtiyacı duymuştur. Allah'ın insanlara verdiği irade kötülüğü işlemeye de kadir midir? Bu sorunun cevabını genelde kelâm ekolleri açısından özelde ise Mâtürîdî'nin görüşleri açısından incelemeye çalıştık. Giriş bölümünde kötülük probleminin tarihi arka planını ve kötülük ile ilgili kavramları incelemeye çalıştık. Kavramları incelerken diğer bölümlerde de bizlere yardımcı olacak kavramları da göz ardı etmedik. Çalışmamızın birinci bölümünde kötülük problemine genel olarak bakış açılarını işledik. Konuları işlerken sadece Mâtürîdî değil diğer kelâm ekollerinin ve filozofların görüşlerine yer vermeye çalıştık. Birinci bölümde daha çok insanın müdahalesinin söz konusu olmayan kötülük çeşitlerini incelemeye gayret ettik. Depremler, seller vb. güncel konuları ele alarak meselenin güncel boyutlarını inceledik. Çalışmamızın ikinci bölümünde daha çok Mâtürîdî'nin fikirlerini işlemeye gayret ettik. İnsan-kötülük ilişkisi dememizin sebebi insanın kötülüğü işlemedeki rolünü açıklığa kavuşturmak içindi. İnsan iradesinin ve kudretinin kötülük ile ilişkisi yine insanın gücünün sınırları açısından ele alındı. İnsanın bu dünyada çektiği acıların ahiret alemine katkısı da işlenmeye gayret edildi. Çalışmamızın bir diğer konusu da kötülüğün sonuçlarıydı. Kötülüğü işlemenin bir ahiret bir de dünyaya bakan tarafı incelendiAnahtar Kelimeler: İyilik, Kötülük, Hikmet, İrade, Kelâm, Fiil ve Kesb. The aim of our thesis is limitedness of human willpower and to get information about Allah's intervention to servant (human being). The human has been faced with problems and in need of questioning their willpower throughout history. Is the willpower that Allah bestowed upon human beings able to do evil as well? We tried to study and analyse the answer to this question mostly in terms of schools of word and especially from Mâtürîdî's point of view. In the introductory chapter, we tried to study the historical flow of evil and concepts in relation to the evil. While studying the concepts, we didn't ignore the other concepts that will help us in other chapters, too. In the first part of our study, we generally dealt wit points of view to evil problems. While we handle the subjets, we tried to include not only Mâtürîdî's views, but also philosophers' views and schools of word. In the first chapter, we mostly strove to study evil types which are beside the point of human intervention. Another aim of treating such current issues as earthquake, flooding etc. Is to make the study gain actuality. In the second part of our study, we strove to deal with mostly Mâtürîdî's ideas. The reason why we stated the relationship of human-evil was to enlighten the role of human in doing evil. The relationship of human willpower to evil and their ability to evil will again show the limits of human power. The contribution of the grief human being suffers in this world to the eternity has been handled as well. Another subject of our study was the results of the evil. Doing evil has been studied in terms of both the word and the eternity.Key Words: Goodness, evil, aphorism, willpower, word, action and influence. 83

Kur'ân'ın bizzat kendisi, âyetlerinin bir kısmının muhkem, bir kısmının da müteşâbih olduğunu belirtmektedir. Tanımı ve yorumu açısından âlimler arasında çok ihtilaflı olan müteşâbih kavramı genel olarak, benzerliği, çok anlamlılığı ve kapalılığı sebebiyle zahirinden anlaşılamayıp haricî bir delile ihtiyaç duyan âyetleri ifade eder. Özellikle Allah'ın sıfatları gibi gaybî konular başta olmak üzere aklın künhüne vakıf olamayacağı âyetleri ihtiva eden bu kavram, literarürde çokça tartışılmış ve farklı görüşlerin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Bu çalışmamızda İslam düşüncesinin iki önemli akımı olan Ehl-i Sünnet'in kurucu simalarından İmam Mâturîdî ve Mu'tezile'nin ilmi birikim ve servetini derleyip ihya eden, kaybolmasını büyük oranda önleyen Kâdî Abdülcebbâr'ın Allah'a dair müteşâbih âyetlere yaklaşımları ortaya koyulup mukayeseleri yapılmıştır. Bu çalışmayı gerçekleştirirken öncelikle Hicri ilk dört asırda müteşâbih kavramının kronolojik olarak iz sürümünü yapılmaya çalışılmış, yine kronolojik olarak önce Mâtürîdî ve daha sonra Kādī Abdülcebbâr ele alınıp teorik açıdan genelde müteşâbih olgusuna, özel olarak da Allah ile ilgili müteşâbihlere yaklaşımlarını, pratik anlamda da her iki âlimin yorum sistemlerinde Allah'ın sıfatları başta olmak üzere Allah ile ilişkilendirilen mütaşâbih âyetlere yaklaşımları irdelenmiş, ayrıca mezhep sistematiğinin te'vil sürecindeki etkileri ve yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.Sonuç olarak her iki müfessirin sıklıkla birbirlerine yakın görüş beyan ettiklerine şahit olduk. Dolayısıyla iki mezhep arasında kısmî farklılıklar olmakla beraber, ayrıştırıcı yaklaşımların aksine, ihtilaflar büyük ölçüde lâfzî olup, görüşlerde benzerlikler söz konusudur. Bu itibarla, klasik geleneğimizdeki bazı ön yargılar sebebiyle geçmişten günümüze Mu'tezile mezhebinin ötekileştirilmesi anlayışı yerine, Ehl-i Sünnetin istifadesine olabilecek konularda onlara ait gerçekten ilmî değeri olan görüşlerin ilim ehlince dikkate alınması gerektiği anlayışının ikame edilmesini önermekteyiz. Zira Mu'tezile'nin, İslam fikir dünyasına önemli katkıları olmuştur. Qur'an states that some of the verses are strong (muhkem) and some of them are muteshabih. Generally, the term of Mutashâbih which includes unseen subjects such as qualifiers of God has a role in emerging of many religious sects. On the grounds that it can not have the skills of the mind especially Allah's (God's) attiributes this concept has been widely discussed in the literatüre and important role in the emergence of different opinions.İn this study, two important movements of the Islamic thought founders; Imam of the Ahl-i Sunnah İmam Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr and wealth of Mu'tazila and prevented the loss and Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr's approaches to Muteshabih verses which are about Allah, were examined. İn this study, the concept of the muteshabih was examinel chrenologicaly in the first four Hijri centuries. Also, chronologically before Maturidi after Qâdî Abd al-Jabbâr has been discussed. Theoretically in general approaches to the consept of Mutashabih in particuler their approaches to God-related muteshabih verses, is discussed in practical terms, the approaches of the two scholars in the interpretation systems in particular Allah's attributives and God-related Muteshabih verses are examined. İn addition, the effects and reflections of the sectarian systematic in the Ta'wil process, have been tried to exposure. Despite the fact that there is an inconsiderable difference between aforementioned two religious sects and contrary to exaggerating statements which divide them largely, we suggest that there is a considerable similarity between the two religious sects, and controversies on them are substantially literal. Instead of marginalizing Mu'tazila as a result of misconceptions from past to present in our classic tradition, we suggest that their scholarly valuable views should be taken into consideration academically in the interest of Ahl-i Sunnah. Because Mu'tazila has made significant contributions to the İslamic thougth. 251

Bu çalışmanın amacı Mâtürîdî'nin esbâb-ı nüzûl anlayışını tüm yönleriyle ve sistematik bir şekilde ortaya koymaktır. Mâtürîdî Te'vîlâtü'l-Kur'ân adlı tefsirinde tespit edebildiğimiz kadarıyla 302 sebeb-i nüzûl rivayeti nakletmektedir. Bunların bir kısmından zaman zaman istifade etse de genel itibariyle âyetlerin manalarını tespitte nüzûl sebebi rivayetlerine temel bir fonksiyon yüklememektedir. Mâtürîdî tefsir ilminin rivayet ile eşdeğer görüldüğü bir dönemde esbâb-ı nüzûl rivayetlerini muhtelif gerekçelerle tenkit etmiş, söz konusu rivayetlerin âyetlerle ilişkisini değerlendirirken farklı ve özgün yorumlar sunmuştur. Bu bağlamda diğer tefsirlerden farklı olarak konuyla ilgili rivayetleri nakletmesine rağmen nüzûl sebebi tasavvurlarına da yönelmiş, ayrıca peygamber ve sahâbe algısının etkisiyle ibtidâen nüzûl teorisi geliştirmiştir. Dolayısıyla Mâtürîdî'nin bu tür yaklaşımlarıyla klasik esbâb-ı nüzûl anlayışından çok farklı bir noktada durduğu söylenebilir. Bu çalışmada nüzûl sebebi rivayetlerine yönelik yaklaşım ve değerlendirmeleriyle Mâtürîdî'nin tefsir tarihindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. The aim of this study is to reveal all dimensions of Māturīdī's understanding of asbab al-nuzul in a systematic way. Māturīdī, as far as we can identify, narrates 302 asbab al-nuzul in the Taʾwīlāt al-Qurʾān. Although Māturīdī benefits from some of these narratives from time to time, it seems possible to say that he does not consider them in an essential function in determining the meaning of a verse in general. In a period when the science of the tafsir was seen as equivalent to the narratives, Māturīdī criticized the narratives of asbab al-nuzul for various reasons and presented different and original interpretations in evaluating the relation of these narratives with the verses. Within this context although Māturīdī mentions narratives the subject, unlike other tafsirs he gave place to the conceptions of asbab al-nuzul. Additionally he developed ibtidāen nuzul understanding thanks to his own perception of prophet and his compassions. Therefore, it can easily be said that Māturīdī stands at a very different point from the classical asbab al-nuzul understanding by his approaches. In this study, we try to identify the place of Māturīdī in the history of Tafsir by focusing on his approaches and evaluations about asbab al-nuzul narratives. 296

Emâlî, `Matürîdî` i'tikâdını içeren manzum bir eserdir. `Sirâcuddîn el-Ûşî`ye ait olan bu eser, Osmanlı medreselerinde okutulmuş meşhur kaynaklar arasındadır. Bu eserin Arapça, Osmanlıca, Farsça ve Türkçe şerhleri ile Özbekçe ve Kırgızca tercümeleri bulunmaktadır.Bu çalışmada IX/XV. yy'da yaşamış ve tefsir, kelâm, fıkıh vb. birçok İslâmi alanda eser vermiş olan Osmanlı dönemi âlimi Musannifek'in Emâlî kasîdesine yaptığı şerh ele alındı. Bu şerhe dair daha önce herhangi bir çalışmanın yapılmamış olduğu tespit edilmiştir.Dört kısımdan oluşan çalışmanın ilk bölümünde Musannifek'in hayatına ve eserlerine yer verildi. Ardından Emâlî ile onun müellifi olan el-Ûşî'nin hayatı ve eserleri hakkında kısa bilgi sunuldu. Daha sonra Şerhu Kasîdeti'l-Emâlî metninin nispet edildiği müellifler ve bu müelliflerin nüshaları değerlendirildi. Son kısımda ise önemli görülen üç nüsha karşılaştırılarak metnin en sağlam ve tutarlı şekline ulaşmaya çalışıldı.Anahtar Kelimeler: Kelâm, Mâtürîdî, el-Ûşî, Emâlî, Musannifek, Şerhu'l-Emâlî. Emâlî, is a poetic work of art involving the `maturidi` school of belief. This work, which belongs to `Sirâcuddîn el-Ûşî`, is amongst the popular resources being instructed in Ottoman madrasahs, Moslem theological schools.There exist Arabic, Ottoman Turkish, Persian and Turkish exegeses of this work as well as Kyrgyz and Uzbek translations.In this study, we have addressed the exegesis on the eulogy of Emâlî written by Musannifek, an Ottoman period scholar, who has given many works in Islamic literature such as tafsir, kalam, fiqh etc. We have noticed that, there has not been any previous study availablein the literature about this exegesis.Our study consists of four parts. In the first part, we have presented the life and the works of Musannifek. Following that, we have given a brief information on Emâlî and the life and works of its author, el-Ûşî. After that, we have evaluated those authors and their versions of exegeses on Şerhu Kasîdeti'l-Emâlî. In the last part, after comparing all these three versions that have been considered as important, we have tried to obtain a reliable and the most consistent form of the text.Key words: Kalam, Maturidi, el-Ûşî, Emâlî, Musannifek, Şerhu'l-Emâlî. 110

Bu çalışmada `fitne` kelimesi ve müştaklarının geçtiği âyetler, İmam Mâturîdî'nin Te'vîlâtu'l-Kur'ân'ı bağlamında tahlil edilmiştir. Bu çerçevede Mâturîdî'nin izahları sonraki dönem müfessirlerin görüş ve izahlarıyla mukâyeseli olarak ele alınmıştır. `Fitne` kelimesi ve müştakları Kur'ân-ı Kerîm'de altmış yerde geçmekte; `imtihan, azâb, baskı, zulüm, ateşte madeni eritmek, fesâd, şirk` gibi birden fazla anlam içermektedir. Mâturîdî; `fitne` ile ilgili âyetleri genellikle, `ihtimal ki, mânâsı şudur` diyerek izah etmiştir. Âyetler hakkında yer yer farklı görüşlere değinmiş; deliller çerçevesinde aklî analizlerle kanaatini açıklamıştır. Âyetleri te'vîl ederken, önemli gördüğü hususlarda kelime tahlilleri yapmış ve konuyla ilgili örnekler vermiştir. Anahtar Kelimeler: Fitne, Te'vîlâtu'l-Kur'ân, sınama, azâb, ateşte madeni eritmek, şirk, fesâd. In this study, the verses through which the concept of `fitnah` passed have been analyzed according to the interpretation of Māturidī's Tawilāt al-Qur'ān. Māturidī's views were examined comparatively with later commentators.The concept of `fitnah` occurs in sixty places in the Qur'an. One of the concepts in the Qur'an in broad terms is `fitnah`. `Fitnah`; `includes various meanings such as trial, torment, oppression, cruelty, melting of the metal, depravity and polytheism`. Māturidī; in general, explained the concept of `fitnah` by saying, `probably, that is the meaning.` Sometimes, after announcing other opinions explained opinion. About the concepts in verses and verses, he also referred to other explanations contradicting his view. To prove own ideas verses showed evidence and made rational analyzes. When the verses are ta'vil, made vocabulary tests on important topics and gave examples about the subject.Key words: al-Fitnah, Tawilat al-Qur'an, exam, torment, melt the mine fire, polytheism, depravity. 167

Bu çalışmada ''Kosova'da Matüridilik Sherif Ahmeti Örneği'' konusu ele alınıp incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma giriş, iki bölümden ve sonuçtan oluşmaktadır. Girişte çalışmanın önemi, kullanılan yöntem ve amaçları belirtilmiştir. Birinci bölümde Arnavut halkının eski çağlardan günümüze kadarki tarihi ana hatlarıyla anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu bölümde Kosova tarihi, coğrafya ile Sherif Ahmeti'nin yaşadığı bölge ve dönem gibi konulara yer verilmiştir. İkinci bölümde ise Kosova'da 20. yüzyılda yaşamış olan Sherif Ahmeti'nin itikadî görüşlerine yer verilmiştir. Yapılan incelemelerin sonunda yukarıda zikredilen müellifin ortaya koyduğu eseriyle ve sarf ettiği mücadelesiyle Kosova müslüman halkına din, kültür ve medeniyet adına büyük hizmetlerde bulunduğu tesbiti yapılmıştır. The topic is Maturidism in Kosova, the example of Sherif Ahmet. The theme consists of the entrance, the two parts and the end. The entrance of the topic it is aabout the importance, th method and subject's purpose. İn the fisrt part is treated the history of the Albanian people from ancient time tu nowdays, then the geography of Kosovo and the time and region that lived Sherif Ahmeti. Than in the second part are treated the opinions about Sherif Ahmeti's faith (belief). After all the research think that with his actions the author has affected a lot in Kosovo in cultural and regligional aspect and for the civilization. 106

Allah ve İnsan, İnsan ve Âlem ilişkilerindeki insanın zulüm zihniyetinin din açısın-dan en önemli temel problemlerinden biri olduğunu konu edinmiştik. Yürütmekte olduğu-muz tez, bir giriş, iki bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Tezimizin giriş bölümünde tezin amacı, önemi, yöntemi ve zulüm kelimesinin sözlük ve terim anlamları ele alındı. Bu kelimeye yakın anlamdaş bazı kelimelerin üzerinde de durulmuştur. Kur'an'dan önceki dönemde, Arap kültüründe zulmün hangi anlamlara geldiğini şiirlerden yararlanarak bulmaya çalıştık. Kur'an'da geçen zulüm kelimesi ve tefsir ilminde bu kelimeye verilen anlamlarını da mümkün olabildiğince aktarmaya gayret gösterdik. Birinci bölüm itikadi anlamdaki zulüm meselesine ilgili olup, Kur'an açısından insanın yaptığı en büyük zulüm olarak bilinmektedir. İnsanın kendisine yaptığı zulmü üç tane alt başlık halinde kategorize ederek inceledik. İkinci bölümde insanın ahlaki davranışı, sosyal(toplumsal) zulüm ve toplumların yokoluşunun sebeplerini konu edindik. Üçüncü bölümde ise, adalet ve zulüm, adalet ve hikmet kavramlarının ilişkilerini ve bu kavramların bir sistem üzerindeki bağlantılarını açıklamayı amaç edindik. Dolayısıyla son iki bölümde de asıl konumuz olan, İmam Ma-turidi'nin düşünce sistemine göre zulüm meselesinin yorumunu bir bütün olarak sunmaya çalıştık.Sonuç kısmında ise, adalet temelli din anlayışının önemi, zulüm zihniyetin dünyaya huzur getirmeyeceğini ifade etmiş bulunduk. We have already argued that the Allah (God) and Humanity, Humanity and the World are one of the most important fundamental problems of the persecution mentality. The thesis that we are conducting consists of an introduction, two chapters and the result parts.The introductory part of the thesis involves the aim of the study, method and the definition of the terms concerning persecution. Some words that are close to this word are also emphasized. We tried to find out what the meaning of persecution in Arab culture came from using poetry in the period before the Quran. We have attempted to convey as much as possible the meaning given to persecution and commentary in the Quran text.The first chapter relates to the case of persecution in the meaning of creeds and is known as the greatest persecution of man in terms of the Quran. We have categorized the persecution of the person into three subheadings.In the second chapter embraces the human moral behavior, social (social) persecu-tion and the reasons of the disappearance of societies. The third part of this chapter is aimed to explain the relations of justice and persecution, the justice and wisdom concepts and their connections on a system. Therefore, we tried to present the interpretation of the subject of persecution according to Imam Maturidi's consideration system, which is also the main position in the chapter.In the conclusion, it was stated that the concept of justice based religion would not bring peace to the world with the persecution mentality. 99

Türklerin İslâm anlayışının şekillenmesinde çok büyük etkisi olan Hanefî-Mâturîdîliğin önemli alimlerinden biri de Ebû İshâk Saffâr el-Buhârî'dir. İlmî faaliyetlerini, Büyük Selçuklular döneminde Horasan ve Mâverâünnehir'de gerçekleştiren ve Esmâü'l-Hüsnâ ile mezheplerin görüşlerini anlatma gibi farklı yöntemler uygulayan Saffâr, eserlerinde çok sayıda mezhep ve kişiye atıfta bulunarak kendi zamanına kadarki ilmî birikimi sonraki nesillere nakletmiştir. Kendisinden sonraki bilginlere de etki ettiği bilinen Saffâr el-Buhârî'nin İslam mezheplerini nasıl değerlendirdiğinin bilinmesi mezhepler tarihi açısından önem arzetmektedir. Bu çalışma ile önemli bir Hanefî-Mâturîdî alimin İslâm mezheplerine ilişkin değerlendirmelerinin incelenerek bilim dünyasına katkısı amaçlanmaktadır.Bu çalışmada öncelikle müellifin hayatı ve ilmî kişiliği `şahıslar üzerinde derinleşme` prensibi ile, İslam mezheplerine bakışı ise çeşitli eserlerinden istifade ile `fikirler üzerinde derinleşme` ilkesi gözetilerek incelenmiştir. Araştırmada elde edilen veriler imkân nispetinde diğer Mâturîdî kaynaklar ve klasik makâlât eserleri ile karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Böylece özelde musannifin genelde ise Mâturîdîliğin İslâm mezheplerine bakışı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu araştırmada, müellifin Hicri V. ve VI. asırda yaşamış ve sahasında etkili olmuş bir Hanefî-Mâturîdî âlimi olduğu, Ebû Hanife'yi imam olarak gördüğü ve görüşlerini tamamen benimsediği, hayatı boyunca da Ehl-i Sünnet'i diğer fırkalara karşı savunduğu belirlenmiştir. Ayrıca konuyu kendi çerçevesinde ele alarak, bid'at fırkalar içerisinde gösterdiği Mu'tezile ve Şîa'ya ağır tenkitler yönelttiği tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Mezhepler, Ehl-i Sünnet, Hanefî-Mâturîdî, Saffâr el-Buhârî Abû Ishaq Saffâr al-Bukhari is one of the important figures of Hanefî-Mâturîdî Scholars who had profound impacts on the formation of Islamic understandings of Turks. He lived in the Seljuk period and was engaged in scientific activities in the regions of Horasan and Mâverâünnehir. Applying different methods such as telling the views of the sects with Esmâü'l-Husna, Saffar relocated his knowledge to the next generations by referring to a large number of sects and names in his works. Gaining insights into Saffâr's evaluation of the Islamic sects, which is also known to have influenced the subsequent scholars, is an important endeavour for the history of sects. In this study, Saffar as an important Hanefî-Mâturîdî Scholar is examined in terms of his evaluation of Islamic sects. It is believed that such an examination would make a crucial contribution to the field. In this study, the life and scientific personality of Saffâr is examined via the principle of `deepening on individuals`. Later, Saffâr's viewson the Islamic sects was examined with the principle of `deepening on ideas`. This examination was carried out with reference to, and in comparison with, some other accessible Mâturîdî sources as well as classical works. Through such an examination, it is attempted to depict the views of Saffâr in particular and of Mâturîdî line in general on the Islamic sects. The findings establish that Saffâr was an influential Hanafi-Mâturîdî scholar who lived in Hijri 5th and 6th centuries. Saffâr also accepted Abu Hanifa as an imam and fully embraced his views and defended the views of Ahl as-Sunnah throughout life against other divisions. It has also been observed that he positioned himself against the views and ideas of Mu'tezile and Shia, which were, to him, rotten and went astray.Keywords: Sects, Ahl-i Sunnah, Hanefî-Mâturîdî, Saffâr al-Bukhari. 287

Kelâmın önemli konularından biri olan irâde ve fiil ile iliĢkisi, düĢünceekollerine göre ilâhî ve beĢerî açıdan değerlendirilmiĢtir. Bazı Kelâm ekolleri konununilâhî yönüne ağırlık verirken, diğer bir kısmı beĢerî yönünü ön plana çıkarmıĢ, bu duruminsanın düĢünce özgürlüğü ve ilâhî irâdenin insan üzerindeki etkisini tartıĢmayaaçmıĢtır. Ġlâhî yöne ağırlık veren Cebriye ekolü ile beĢerî yöne ağırlık veren Kaderiyefırkaları ifrat ve tefrit noktalarını oluĢturmuĢtur. Ehl-i Sünnet‟in önemli temsilcilerindenolan Mâturîdî ekolü ise Kur'ân merkezli kendine özgü düĢünce metotlarını oluĢturarakbu iki uç noktanın ortasında yer almıĢtır. GeliĢtirdiği halk ve kesb teorileri sayesindebütün fiillerde yaratıcının Allah olduğu ve kulun fiillerinde mükellefiyetinin olup cebrinbulunmadığı görüĢlerini sistemleĢtirmiĢtir. ÇalıĢmamızda irâde-fiil konusunun ilâhî vebeĢerî yönüne yönelik Kelâm ekollerinin irâde-fiil iliĢkisinde yapmıĢ olduklarıdeğerlendirmeler üzerine Ehl-i Sünnet Kelâmının sistemleĢmesinde büyük payesi olanEbû Mansûr el-Mâturîdî (ö. 333/944)‟nin konuya yaklaĢımı ve düĢünce yöntemlerinintespiti hedeflenmiĢtir. Bu bağlamda onun önemli eserlerinden biri olan Te‟vîlât adlıtefsiri esas alınmıĢtır.Anahtar Kelimeler: Mâturîdî, Ġrâde, Ġhtiyâr, Kudret, Kesb, Halk. According to the thought schools, relationship between the will and action whichis one of important subjects of the Islamic Theology has been evaluated in terms ofdivine and human. While some Kalam associations emphasize the divine aspect of thissubject, others have brought forward the human direction, this has been caused bydebating about human freedom and the influence of divine will on man. Within theseminds, The Qadariyya, which give weight to the humanity and the school of theJabriyya, which gives importance to the divine direction. The Maturidism, one of theimportant representatives of the Ahl-i Sunnah schools, took place in the midst of thesetwo extremes, by creating the Qur'an-centered ways of thinking. Al-Maturidi hasdeveloped and systematized the views of created (khalq) and chosen (ikhtiyār), acquired(kasb), theory which is a doctrine in Islam as a mean between predestination and freewill. According to al-Maturidi, all actions, good and evil, are originated by God, butthey are `acquired` (maksūb, whence kasb) by men. So the aim of this study has toexamine the approach and thought methods of Abu Mansûr al-Mâturîdî (d. 333/944),which is a big part in the systematization of the Ahl-i Sunnah Kelam. In this context, itis based on his one of the important books Taʾwilat al-Qurʾān about his Qurʾanicexegesis (tafsir).Key Words: al-Maturidi, Irada, Ikhtiyar, Qudra, Kasb, Khalq. 89

Kelam ilminde önemli bir yere sahip olan Kesb Teorisi İmam Eş’arî’nin kelama dâhil ettiği ve ilk günden bu güne kadar net olarak neyi ortaya koyduğu hakkında son noktanın konulamadığı bir nazariyedir. Zaman içerisinde birçok kelam âlimi bu konuyu ele alıp değerlendirmiştir. Halku Ef’âl-i İbâd çatısı altında ele alınan kesb teorisinde asıl tarafları Cebriyye, Mu’tezile ve Ehl-i Sünnet meydana getirmektedir. İnsanın ihtiyarî fiillerinde her bir grup farklı yaklaşımlar ortaya koysa da ızdırarî fiiller alanında aralarında herhangi bir problem görünmemektedir. Zira insanlar kendi iradeleriyle ortaya koydukları ihtiyarî fiillerinden sorumlu tutulmaktadır. İşte bu noktada ihtiyari fiillerin insan tarafından mı yoksa Allah tarafından mı yaratıldığı sorusu büyük önem arz etmektedir. Bir taraftan insanın bütün fiillerinde mecbur olduğunu, fillerin kendisine mecazen nispet edildiğini, gerçekte bunları işlemeye mecbur olduğunu ve bu fiillerin hakiki olarak Allah’a izafe edildiğini söyleyen Cebriyye; diğer taraftan insanın iyilik ve kötülükten, sevap ve ikabtan mesul tutulduğuna göre fiillerinde tamamen hür olması, fiillerin insanın tasarrufunda bulunması gerektiğini ve insanın bu fiillerin hakiki faili ve yaratıcısı olmasının vacip olduğunu aksi takdirde insanın ortaya koyduğu fiillerinden dolayı her hangi bir sorumluluğunun olmayacağını iddia eden Mu’tezile; bir başka tarafta ise Cebriyye ve Mu’tezile arasında, ifrat ve tefritten uzak duran Ehl-i Sünnet (Eş’arî-Mâturîdî) fırkası bulunmaktadır ki bunlara göre ise insan Allah’ın kendisinde var ettiği hâdis kudreti kullanarak fiillerini kesbetmekte ve yaptıklarından sorumlu tutulmakta ancak hem fiilleri hem de insandaki bu kudreti yaratanın Allah olduğu kabul edilmektedir. Kısacası insan ihtiyar sahibi bir kâsib olurken Allah da icâd ve ihtirâ’da bulunan hâlık olmaktadır., Kesb Theory, which both has a great importance in Kalam science and Imam Al-Ash`ari included in Kalam, is a hypothesis that has not been yet able to be decided precisely what it puts forth. From time to time, many Kalam scholars have dealt with and commentated on this subject. In Kesb Theory, which was dealt with in point of Halku Ef’âl-i İbâd, main sides are consisted of Jabriyya, Mu'tazila and Ahl-i Sunnah. Though every single group puts different approaches in terms of one's discretionary actions, there seems no problem in the area of indispensable actions. That is because people are held responsible for their discretionary actions which they perform on their own volition. At this very point, it carries weight with whether discretionary actions are created by human or Allah. On the one hand is , Jabriyya, that tells one is compelled with his all actions, and actions are respected figuratively, and virtually he is forced to act those and in truth those acts are attributed to Allah; on the other hand is Mu'tazila, that alleges one should completely be free in his acts because he is held responsible for both good and evil, mitzvah and torment so that acts can be in one's responsibility and it is wajib for him to be the actor and the creator of his own acts - or he wouldn't have any responsibilities; and on another hand; between Jabriyya and Mu'tazila, is Ahl-i Sunnah (Ash'ari-Maturidi) that stays far from extremism and deficiency, according to whose fact is accepted that human performs his actions using the power coming from the Creator and is held responsible for what he does and both that power and those acts are created by Allah. In short, while human is an autonomous winner, God is an inevitable Creator.

Tarihin her döneminde olduğu gibi günümüzde de önemini koruyan kader konusu, insan fiilleriyle doğrudan alakalıdır. Çünkü insanın özgürlüğü ve sorumluluğu ile ilgili tartışmalar, ağırlıklı olarak insanın fiillerdeki rolü etrafında şekillenmiştir. İnsan fiillerinin meydana gelmesinde fâilin kim olduğu, fiilin nasıl ortaya çıktığı gibi sorular, kudretin merkeze alınmasını gerektirmiştir. Bu anlamıyla kudret-fiil ilişkisinin, insanın özgürlüğü ve sorumluluğu bağlamında araştırılması, kader düşüncesinin temellendirilmesi noktasın-da önem arz etmektedir. Bu araştırma, kudret-fiil ilişkisinin tarihsel arka planını, kudretin tanımı ve yapısal özelliklerini, kudretin fiillin oluşumundaki etkileşimi ve kudretin fiille ilişkisindeki ahlaki boyutu ele almaktadır. İslam düşünce tarihinin erken döneminde farklı düşüncelerin ortaya çıktığı görül-mektedir. Bu bakımdan konu araştırılırken ilk dönem kaynaklarından hareket edilmiş ve konuyla alakalı farklı görüşler mezhebi paradigma bakımından mukayeseli olarak ele alınmıştır. Dolayısıyla konuyla ilgili ilk dönemde ortaya çıkan tartışmalar, Eş'arî (Allah merkezli), Mu'tezilî (İnsan merkezli ) ve Mâturîdî (Eklektik) düşünce sistemleri üzerin-den karşılaştırmalı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Farklı fikirlerin ortaya çık-tığı ve sistemleşmeye başladığı bir zaman dilimi olması hasebiyle konu özellikle mute-kaddimûn dönemi ile sınırlandırılmış ve tezimiz, muhteva olarak hicri V. Yüzyıl yani Gazzâlî (ö. 505/1111)'ye kadar ki dönemi kapsamaktadır. Bunun yanında modern bilim-deki gelişmelerin artması ve insanın sahip olduğu yetenekler hakkında yeni bilgilerin ortaya çıkması, kudret-fiil ilişkisine bilimsel bir yaklaşım sergilenmesini de gerekli kılmış-tır. As in every period of history, the subject of destiny, which still maintains its im-portance, is directly related to human acts. Because debates on human freedom and re-sponsibility have been shaped around the role of human in actions. Such questions relat-ed to the occurrence of human actions as who the agent is, how the act is formed, have required the power to be taken to the center. In this sense, the study of the relationship between power and act in the context of human freedom and responsibility is important in terms of the foundation of fate thought. This research examines the historical backg-round of the power-action relation, the definition and structural features of power, the interaction of power in the formation of the action, and the moral dimension in the rela-tion of power to the action.Different ideas emerged in the early period of Islamic thought. In this respect, the first-term sources of the subject were investigated and the different views related to the subject were discussed in terms of the sectarian paradigm. Therefore, the debates that emerged in the first period on the subject have been tried to be revealed in a compara-tive way through the thought systems of Eş'ari (Allah centered), Muîtezilî (Man cen-tered) and Mâturîdî (Eclectic). It was limited specifically to the preliminary period as it was a time when different ideas emerged and started to systematize, and our thesis in-cludes contents to hijri V. century, namely to period of Gazhali (d.505/1111). In addi-tion, the rise of developments in modern science and the emergence of new information about the capabilities of human beings have made it necessary to exhibit a scientific app-roach to the power-action relationship. 231

Imam Maturidi (d. 333/944), was born in in Transoxania where hosted to various religions, beliefs and cultures, and lived in a period in which many religious, philosophical and political views emerged and Islam was attacked by destructive thoughts coming from inside and outside. Acting with a sense of responsibility towards the beliefs and values of the community he lived, Maturidi fought a great struggle by defending the principles of Islamic belief against this devastating intellectual assault. In this struggle, he highlighted the monotheist perception in religion and criticized the religions which had contradicted with this perception. Judaism was one of these religions that Maturidi criticized. According to him, the first religion of humanity is the religion of monotheism. In this sense, all the prophets, including Prophet Muhammad, spread the same religion; they called on people to merely believe Allah and make worship unique to Him. However, some communities distorted the belief of monotheism for various reasons. Among these communities are Jews. In this respect, Judaism, while inherently a divine religion, was distorted over time and moved away from this essence. In this respect, by criticizing Jewish theology in various contexts, Maturidi focused specifically on the prophetic beliefs of the Jews. Acting on the principle that all the prophets have the same religion, he regarded that the prophetic belief of the Jews ended up with a deviation from the belief of monotheism. In this article, it is aimed to determine the criticisms of Maturidi towards Jewish theology in the context of prophetic beliefs by taking theoretical background above into consideration., Ehl-i Sünnet’in en önemli temsilcisi olan İmam Mâtürîdî (ö. 333/944) çeşitli din, inanç ve kültürlere ev sahipliği yapan Mâverâünnehir’de dünyaya gelmiş, dinî, felsefî ve siyasî birçok görüşün ortaya çıktığı ve İslam inancına içeriden ve dışarıdan yıkıcı düşüncelerin sokulmaya başlandığı bir dönemde yaşamıştır. Yaşadığı toplumun inanç ve değerlerine karşı sorumluluk bilinciyle hareket eden Mâtürîdî, İslam inanç esaslarını bu yıkıcı fikrî saldırılara karşı savunarak büyük bir mücadele vermiştir. Bu mücadelesinde tevhid merkezli din anlayışını ön plana çıkarmış, bu inanca aykırı görüş benimseyen dinleri eleştirmiştir. Mâtürîdî’nin eleştirdiği dinlerden biri de Yahudilik’tir. Ona göre beşeriyetin ilk dini, tevhid dinidir. Bu anlamda Hz. Muhammed de dahil bütün peygamberler aynı dini tebliğ etmiş; insanları sadece Allah’ı birlemeye ve ibadeti O’na has kılmaya çağırmışlardır. Ancak bu dine inanan topluluklar çeşitli sebeplerle tevhid inancını bozmuşlardır. Bu inancı bozanların arasında Yahudiler de bulunmaktadır. Bu bakımdan Yahudilik, öz itibariyle ilahî bir din iken zamanla tahrif edilerek bu özden uzaklaşmıştır. Bu çerçevede Yahudi teolojisini çeşitli açılardan eleştiren Mâtürîdî, Yahudilerin bilhassa nübüvvet inançları üzerinde durmuştur. Bütün peygamberlerin aynı dini tebliğ ettiği prensibinden hareketle Yahudilerin nübüvvet konusunda benimsedikleri inançlarını ve peygamberlere karşı sergiledikleri tutumlarını tevhid inancından bir sapma olarak değerlendirmiştir. Bu makalede yukarıda teorik zemin dikkate alınarak Mâtürîdî’nin nübüvvet bağlamında Yahudi teolojisine yönelttiği temel eleştirilerinin tespiti amaçlanmaktadır.

Tarihsel süreçte Kelam ilmi farklı sistematik ekoller yoluyla gelişimini sürdürmüştür. Mutezile, Eş'arîlik ve Mâtürîdîlik farklı yorum yöntemleriyle kendi tarzlarını oluşturmuşlardır. Bu bağlamda kelam ilmi, bu ekoller vasıtasıyla belirli yöntem tarzlarıyla kendine has bir disiplin haline gelmiştir. Bu ekoller İslam düşünürleri vasıtasıyla yorumlarını zenginleştirmişler ve bu alanda belirli bir kültür oluşturmuşlardır. Bu kültürel atmosferde Ebussuûd Muhammed b. Muhammed el-İmâdî(1490-1574)'nin, İrşâdu'l-akli's-selîm ilâ mezâya'l-kitâbi'l-kerim isimli tefsirinden ve görüşlerine dair yapılan diğer çalışmalardan hareketle Kelâmî görüşlerini sunmayı amaçladık. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Ebussuûd'un Ulûhiyet anlayışı; varlık, tevhid, yaratma, tenzih, sıfatlar meselesi ve istivâ anlayışı etrafında işlenmiştir. İkinci bölümde Nübüvvet ve Meâd konuları; vahiy, peygamber göndermenin imkanı, peygamberde bulunması gereken nitelikler, mucize ve keramet, Hz. Muhammed'(s.a.v.)'in peygamberliği, yeniden dirilme, kabir azabı, cennet ve cehennem, şefaat ve Allah'ın ahirette görülmesi şeklinde değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde ise Ebussuûd'un insan anlayışı; insanın yaratılışı, onun fiilleri, hidayet ve dalâlet, iman, rızık ve ecel konuları bağlamında ele alınmıştır. Ebussuûd'un kelam ilmine dair görüşlerini irdelerken onun kelam ekollerinden hangi yorum tarzını benimsediği ve hangi delilleri kullandığı da işlenmiştir. Bu bağlamda onun kelam düşünce tarihinde hangi mezhebi tavırla hareket ettiği ortaya konmuştur. Ayrıca onun; Mutezile, Eş'arîlik ve Mâtürîdîlik yorum yöntemlerinden hangisini benimsediği ve hangi açılardan diğerlerinden ayrıldığı konusu da irdelenmiştir. Anahtar Sözcükler: Ebussuûd, Kelam, Eş'arîlik, Mâtürîdîlik, Yorum. In the historical process, Kalam (Islamic theology) have continued to improve through the systematic schools. Mu'tazila, Asy'ariya, and Maturidiyyah have created their different methods of interpretations. Thus, Ilmukalam(Islamic theology) became an independent discipline with the contributions of above mentioned schools. These schools enhanced their interpretations through scholars of Islam and composed a new culture in this discipline. In this cultural atmosphere, my aim is presentingtheological views of Ebusuûd Efendi by benefiting from his tafsir, İrşâdu'l-akli's-selîm ilâ mezâya'l-kitâbi'l-kerim, and additional sources referencing Ebusuûd. Our study includes three chapters: In the first chapter, the Ebusuud's interpertation of being and oneness of God, existence, creation, tenzih (negative theology), the issue of attributions and istiva (Establishing Throne) will bestudied. In the second chapther, prophecy, the afterlife, revelation, the possibility of sending prophets, the basic skills required forbeing a prophet, miracle sand wonders, theprophecy of Muhammad (PBUH), resurrection, helland paradise, torture of grave, şefaat (Intercession), and seeing face of Allah in the afterlife are going to be examined. In the third chapter, the approcah of Ebusuud about human will be discussed based on creation of humanand his acts, hidayah(guidance) and dalal (perversion), faith, rizq(provision), and ecel (time of death). While analyzing Ebusuûd's ideas about Islamic theology, I discuss which interpretation style that he adopts from schools of Kalam and which evidences he uses. Additionally, I evaluate his critiques on some interpretations of scholars and how he responds these interpretations. Therefore, starting from this point of view, I discuss his affiliation of any theological order in the history of Islamic theology. Also, I examine which methodologies he adopts or rejects in Mu'tazila, Asy'ariya, and Maturidiyyah. Keyword: Ebusuûd, Kalam, Asy'ariya, Maturidiyyah, Interpretation. 180

Çalışmamız Maturidilik mezhebinin kurucu imamı olan Ebu Mansur el-Mâturîdî ile en sıkı takipçisi olan Ebu'l Muîn en-Nesefî'nin görüşleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymayı hedeflemektedir. Bu bağlamda çalışmamızı her iki alimin önemli eserlerinden olan Kitabu't-Tevhid ve Bahru'l-Kelam ile Kitabu't-Temhid üzerinden ele aldık. Çünkü Mâturîdî ve Nesefî'nin görüşlerini, düşünce dünyalarını anlamak ancak geride bıraktıkları eserleri ile mümkün olmaktadır. Konuları ele alış şekilleri, üslupları ve kullandıkları metot bakımından aralarındaki ilişkinin hangi boyutta olduğunu belirlemeye ve bu durumun görüşlerine nasıl yansıdığını ortaya koymaya gayret ettik. Bu eserlerden yola çıkarak içeriğimizi üç bölüm şeklinde belirledik. Araştırmamızda esas olarak karşılaştırma metodunu kullanmakla beraber fikir-hadise irtibatı, zaman-mekan ilişkisini de dikkate almaya çalıştık. Maturidilik içinde Nesefî, Mâturîdî'nin görüşlerini en iyi anlayan ve açıklayan bir alim olmasının yanı sıra yaşadığı dönemdeki koşullardan ötürü İslâm Mezheplerine yönelik eleştirilerini daha sert bir dille ifade etmiş çoğu zaman tekfire varan nitelemelerde bulunmuştur. Bu anlamda Mâturîdî'nin daha hoşgörülü ve tenkitlerinde daha ılımlı olduğu görülmektedir. Çalışmamız İslâm Düşünce Tarihinde büyük etkisi olan Mâturîdî ve O'nun görüşlerini takip edip, fikirlerinin yayılmasında katkıda bulunan Nesefî'nin başlıca eserleri üzerinden aralarındaki fikri bağlantıyı konu başlıkları üzerinden detaylı şekilde ortaya koyma çabasının bir ürünüdür. Anahtar Kelimeler: Mâturîdî, Nesefî, Kitabu't-Tevhid, Bahru'l-Kelam, Kitabu't-Temhid. This work aims to establish the relationship between the opinions of the founding father of the Maturidite School Abu Mansur al-Maturidi and his closest follower Abu al-Muin al-Nasafi. In this context, the most important works of these two scholars have been taken into account. It is only possible to fully comprehend the views and complex ideas of al-Maturidi and al-Nasafi through the writings which they have left for us. This research is based upon the extent of similarities concerning subject matter, style and methodology plus its effect on their opinions. It comprises three parts. In addition to the main ways of comparison used in this research, the relationships between thought and event plus time and space were examined. Al-Nasafi's position in the Maturidite school is that of a scholar who understood and explained the views of al-Maturidi in the best way apart from his usage of a more extreme language in his descriptions of Islamic Sects often including takfir which could be explained by the standards of the epoch he lived in. In this regard it can be observed that al-Maturidi was more tolerant and moderate in his criticism. The connection of ideas mentioned in this paper between al-Maturidi, who greatly influenced the history of Islamic Thought and his follower al-Nasafi, who played a crucial role in the spread of his masters views, are the result of a detailed analysis of the main topics included in their surviving works.Keywords: Al-Mâturîdî, Al-Nasafî, Al-Kitâb al- Tawhıd, Bahru'l- Kalam, Kitabu't-Temhıd. 141

Yüksek Lisans Tezi, İmam Mâtürîdî hiç şüphesiz Mâverâünnehir'de yetişen önmeli alimlerdendir. O kendi adıyla isimlendirilen kelam ekolünün kurucusu olmanın yanı sıra Ehl-i Sünnet kelamının da en önemli kurucu temsilcilerindendir. Kendi döneminde dalalete düşmüş fırkalar ile mücadele ederken doğru inanç sisteminin de temellerini atmıştır. Kendisinden sonra gelen takipçileri de bu duruşu geliştirerek devam ettirmişlerdir. İmam Mâtürîdî her konuda olduğu gibi konumuz olan Allah'ın haberî sıfatları konusunda da ifrat ve tefrit uçlarında yer almamış vasatı korumuştur. Sadece nassların haber vermesi sonucu bilinmesi mümkün olan bu sıfatları anlama konusunda başlıca üç tutum ortaya çıkmıştır. Birincisi: haberî sıfatların nasslarda geçtiği şekliyle Allah'a nispet edilmesi ancak anlamı konusunda bir görüş beyan etmeyen selefin tefvîz tutumudur. Bu görüşü benimseyenlere göre bu sıfatların manasını sadece Allah bilir. İkincisi: Allah'a sıfatları isbat etmede aşırıya giden teşbih ve tecsim tavrıdır ki Allah'ı yaratıklara benzetmek anlamına gelmektedir. Üçüncüsü ise Allah'a nisbet edilen bu sıfatların mecazî ifadeler olduğunu belirtip belli kurallar çerçevesinde Allah'ın ulûhiyyetine layık bir şekilde te'vil edenlerin tutumudur. Mâtürîdî zikri geçen tutumların sonuncusunu benimseyenlerdendir. Ancak o, ilgili sıfatları dilin müsaade ettiği ölçüde te'vîl etmekle beraber son tahlilde bunun zan ifade ettiğini söylemiş ve söz konusu sıfatların nihaî ve kesin anlamlarının, yapılan te'viller olduğunun söylenemeyeceğini de sık sık vurgulamıştır., Undoubtedly, Imam Maturidi is one of the significant scholars who grew up in Mawaraannahr. In addition to being the founder of the Kalamschool named after him, he is one of the most important founding representatives of the Ahl as-Sunnah'sKalam. He has established bases of the right belief system while struggling with the heretic streams of his own time. The followers who came after him continued by developing this stance. Imam Maturidi, as in every subject, has preserved his mediocre according the habari attributes of Allah, and didn't express any signs of extravagancy and extremeness. The three main attitudes have emerged in understanding these attributes, which are known only as a result of the nass (divine scripts). The firstis relating habari attributes to Allah as similarly as they are in the narrations without expressing an opinion on the meanings. This is the tafweedattitude of thesalaf scholars. According to those who adopt this view, only Allah knows the meaning of these attributes. The second approach isextravagant and radical attitude of tashbeeh and tajseemin terms of relatingthe habari attributes to Allah, which means assimilating Allah to the creatures. The third is the attitude of those who have expressed that these attributes are metaphorical expressions, and who are interpreting these attributes within the framework of certain rules appropriately to Allah's greatness.Imam Maturidi is one of those who adopt the last of the attitudes. However, although he has interpreted related attributes to the extent permitted by Arabic language, he has also emphasised that these interpretations are only estimations and are not the final and precise meanings of the attributes.

Yüksek Lisans Tezi, Müslümanlar, İslam'ın ilk dönemlerinden itibaren itikadî konularda pek çok sorunlarla karşılaşmış ve bu sorunlara çözüm arayışında fikir ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Kader ve iradenin ne olduğu, Allah'ın ezelde her şeyi takdir edip etmediği, insanın fiillerinin kim tarafından yaratıldığı ve fiillerin asıl failinin Allah mı yoksa insan mı olduğu, insanda hakiki manada iradenin var olup olmadığı gibi konular kader-irade konusu içerisinde tartışılmıştır. Çalışmamız Ehl-i sünnet kelamındaki irade-kader ilişkisi üzerinedir.(Eş'âri, Mâtürîdî) Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında kader, irade ve bu kavramlarla bağlantılı olan kelimelerin açıklaması yapılmıştır. Birinci bölümde, Eş'âri ve Mâtürîdî'nin kader ve iradeye dair görüşleri değerlendirilmiştir. Son bölümde ise kader meselesi içerisinde yer alan bazı önemli konular (hidayet, dalalet, rızık, ecel…) incelenmiştir., Since the early times of Islam, Muslims have encountered with a myriad of problems on religious matters and different ideas emerged in the search of solutions to these problems. Issues about what fate and will actually is, whether Allah eternally ordins eveything, who has create human practices, whether the chief offender is Allah or human and whether human is equipped with might and will have been the discussed in the subject about fate and will. This study predicated on relationship will and fate in Ehl-i sunnah of Kalam (Ashari, Maturidi) The study is made up of two parts. In the introduction, information about what fate and will and words associated with these concepts. In one part of study, Ashari and Maturidi's thought on fate and will have been studied. In second part, it has been studied some important issues ( guidance and heresy, livelihood, death…) in matter of fate.

Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd el- Mâtürîdî (ö. 333/944), Mâtürîdîyye mezhebinin kurucusu, müfessir ve fakihtir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte III./IX. yüzyılın ilk yarısının ortalarında doğduğu ve hayatının bir asır kadar olduğu tahmin edilmektedir. Gerek eserlerinde kullandığı üslup ve dil özellikleri gerekse yaşadığı Semerkant ve etrafının Türkler'in sayıca fazla olduğu bir bölge olması göz önüne bulundurulduğunda Mâtürîdî'nin Türk kökenli olduğu söylenebilir. İmam Mâtürîdî, 944 yılında vefat etmiştir. Dini metinlerde geçen müteşâbih kavramı üzerinde bu zamana kadar, birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışma Mâtürîdî'nin müteşâbih âyetlere yaklaşımını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu araştırma giriş ve iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde; araştırmanın konusu, önemi, amacı, yöntemi, kaynakları, Mâtürîdî'nin hayatı ve ilmi kişiliği hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde; tefsir, te'vil, muhkem, müteşâbih kavramlarının lugat ve ıstılah anlamları verildikten sonra müteşâbih âyetlerin çeşitleri, sayıları, Kur'an'da bulunmasının hikmetleri ve müteşâbihat konusunda öne çıkan yaklaşımlar ele alınmıştır. İkinci bölümde; İmam Mâtürîdî'nin muhkem ve müteşâbih tanımı, muhkem ve müteşâbih âyetler hakkında genel görüşü verildikten sonra Mâtürîdî'ye göre müteşâbih olan yani hurûf-ı mukattaa, Müteşâbih Sıfatlar ve Âhiret ile ilgili âyetlerin açıklamaları Te'vîlâtü'l-Kur'ânve Kitâbü't-Tevhîd çerçevesinde ele alınmıştır. Sonuç ve değerlendirme kısmında ise İmam Mâtürîdî'nin elde ettiğimiz görüşlerine ilişkin açıklamalara yer vererek Kur'an'ın çağımızda daha iyi anlaşılmasına bir zemin oluşturması amaçlanmıştır.Anahtar SözcüklerMâtürîdî, Tefsir, Te'vil, Muhkem, Müteşâbih, Hurûf-ı mukattaa, Haberî Sıfatlar. Abū Mansūr Muhammad ibn Mahmūd Al-Mātūrīdī (d. 333/944) is the founder of the Māturīdī sect, who is the glossator and the scribe. Although his date of birth is not known precisely, it is estimated that he came to the world in the middle of the first half of the III/IXth century and that his life goes on for an age. Considering that the language and genre features he uses in his works are in the region where Samarkand and his surroundings, where he lived, are mostly located by Turks, It can be said that Māturīdī is Turkish origin Imam Māturīdī died in 944. Until this time, many works have been done on the concept of Mutashâbih in religious texts. The purpose of this study is to determine the approach of Mutashâbih to the compliant verses. Our study consists of entrance and two parts. In the introduction section; The subject of the research, its significance, purpose, method, resources, information about the life and scientific personality of Mātūrīdī. In the first section; After the linguistic and intuitional meanings of the interpretation, Ta'wīl, Muhkam, Mutashābih conventions are given, the types, numbers, wisdom of the Qur'an and approaches to prominence in Mutashâbih are discussed. In the second chapter; Explanations of the verses related to the definition of Māturīdī muhkam and mutashābih, the general view on the muhkam and mutashābih verses, was followed by Māturīdī according to the enthusiasm of the hurūf al-mukattaa, khabarī attribute, afterlife, have been handled in the context of the Ta'wīlāt al-Qur'ān and Kitāb al-Tawhīd. In the conclusion and evaluation section, it is aimed to provide a ground for the better understanding of the Qur'an in our time by giving an explanation about the views of Māturīdī.Key WordsMāturīdī, Interpretation, Ta'wīl, Muhkam, Mutashābih, Hurūf al-mukattaa, Khabarā attribute. 273

Quran adopts a positive attitude towards Non-Muslims, due to they can choose the religion that wish to follow and live it freely. On the other hand. Muslims were commanded to fight with Non-Muslims, especially the Arabian polytheists because of making humanity restless and peaceless. In tafseer literature, there has been a controversy on how to be associated the 'kite and `seyf' verses with the freedom of faith that Islam suggests to people. By citing these verses, many assertions have been made claiming that Islam was spread by the force of sword and it has no freedom of faith. As an answer to these assertions, Muslim scholars have stressed the fact that Islam is a religion of peace, thus there is no compulsion in Islam. This article focuses on the interpretations of Maturidi on 'kital' and `sey1 verses, and also against the claim that Islam was spread by the force of sword. Maturidi draw a detailed framework in his book Te'vilat and tried to refute this claim with rational evidences and Islamic citations. Also he made significant assessments on how to interpret these verses., Kur’an, Gayr-ı Müslimlere ilişkin istedikleri inançları özgürce seçebilmeleri ve yaşayabilmeleri için pozitif bir tutum sergilenmiştir. Bununla birlikte Müslümanlara, insanlığın huzurunu bozdukları için başta Arap müşrikleri olmak üzere Gayr-ı Müslimlere karşı savaşmaları da emredilmiştir. Tefsir literatüründe “kıtal ve seyf ayetleri” olarak bilinen ayetlerin İslâm’ın insanlar için benimsediği din hürriyetiyle nasıl bağdaştırılacağı meselesi tartışmalara neden olmuştur. Özellikle bu tür ayetlerden hareketle İslam’da din özgürlüğünün olmadığı, İslâm’ın kılıç zoruyla yayıldığına yönelik iddialarda bulunulmuştur. Bu iddialar karşısında Müslüman âlimler İslâm’ın barış dini olduğu, bu nedenle dinde zorlamanın olamayacağı hususu üzerinde durarak, ileri sürülen iddialara cevap vermeye çalışmışlardır. Bu makalede İmam Mâtürîdî’nin seyf ve kıtal ayetlerini nasıl yorumladığı ve İslâm’ın kılıç zoruyla yayıldığı iddialarını nasıl değerlendiği ele alınacaktır. İmam Mâtürîdî Te’vîlât’ın farklı yerlerinde bu konuya ayrıntılı olarak temas etmiş, bununla ilgili iddiaları naklederek aklî ve naklî delillerle çürütmeye çalışmıştır. Ayrıca bu tür ayetlerinin nasıl yorumlanması gerektiğine ilişkin önemli değerlendirmelerde bulunmuştur.

Bu çalışmada, Semerkant ve Irak Hanefi okullarının önde gelen temsilcilerinden olan Mâtürîdî (ö. 333/944) ve Cessâs'ın (ö. 370/981) ibadetlere dair ahkâm ayetleri yorumları incelenmektedir.Çalışmamız giriş, iki ana bölüm ve sonuç olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konunun kapsamı, önemi ve işleniş yöntemi ile Mâtürîdî ve Cessâs'ın fıkhî kişilikleri ve tefsirlerinin fıkhî özellikleri hakkında bilgi verilmektedir. Birinci bölümde Mâtürîdî ve Cessâs'ın bedeni ibadetler olarak adlandırılabilecek olan taharet, namaz ve oruç ile alakalı ahkâm ayetlerine yaptıkları yorumlar ve ayetlerden çıkardıkları hükümler mukayeseli olarak ele alınmaktadır. İkinci bölümde ise bu iki müfessirin malî yönüyle öne çıkan zekât, hac ve kurban ibadetlerine dair ahkâm ayetleri yorumları mukayeseli olarak incelenmektedir. İki fakihin görüşleri ele alınırken meselelerle alakalı mezhepler arasındaki ihtilaflı noktalara da değinilmekte, Mâtürîdî ve Cessâs'ın fıkhî yorumlarının fıkıh tarihinde hangi konumda olduğu da ortaya konmaktadır. Ayrıca çalışmamız Mâtürîdî'nin ahkâm ayetlerini tefsir ederken hükümlerin hikmetlerine dair yaptığı açıklamaları da kapsamaktadır. Sonuç bölümünde ise görüşlerini incelediğimiz iki Hanefî fakihin ahkâm ayeti yorumları arasındaki benzerlik ve farklılıklar değerlendirilmekte ve araştırmada elde edilen sonuçlar yer almaktadır.Anahtar Kelimeler: Mâtürîdî, Cessâs, Ahkâm, İbadet, Te'vîlâtü'l-Kur'ân, Ahkâmü'l-Kur'ân. In this study, Maturidi's (c. 333/944) and Cessas' (c. 370/981), who are the leader representatives of Samarkand and Iraq Hanafi schools, interpretations about the verses of ahkam concerning worship are examined.Our study consists of four parts; introduction, two main sections and conclusion. In the introduction part, information about scope, importance and method of work and Maturidi's and Cessas' scientific personalities were given. In the first part, Maturidi's and Cessas' interpretations about the verses of ahkam; regarding the cleansing, prayer and fast which can be called body worships, and their provisions that they have taken from the verses were comparatively studied. In the second part, two commentator's interpretations about the verses of ahkam; regarding alms, pilgrimage and sacrifice, which stand out financially, were comparatively discussed. While studying views of the two Islamic jurists, the conflicts about topics between sects and between Imams of the Hanafi sect are also mentioned, and which the position in the Islamic Law history are Maturidi's and Cessas' interpretations were considered. Our work also includes the explanations what Maturidi did about the wisdom of the provisions while commenting on the verses of ahkam.In the conclusion, the similarities and differences between the two Hanafi scholars whom we have examined their opinions were evaluated and the results obtained in the research were included.Keywords: Maturidi, Jassas, Verses of Ahkam, Worship. 161

`İzahu'l Akâid: Nâzmü'l Ferâid Tercüme ve Değerlendirmesi` Yüksek Lisans, Çorum, 2017. Mezhepler arasındaki farklara dair müstakil olarak telif edilen eserler bulunmaktadır. Bunlardan birisi de Şeyhzade Abdurahim b. Ali'ye nispet edilen Nazmu'l-Ferâid ve Cem'u'l-Fevâid adlı eserdir. Aslı Arapça olan daha sonra Osmanlıca'ya çevrilen eser, Osmanlı'dan günümüze Mâtürîdî ve Eş'arî mezhepleri arasındaki farklılıkları göstermesi nedeniyle önemlidir. Bundan dolayı daha önce Arapça'dan Osmanlıca'ya tercüme edilen eseri Türkçe'ye tercüme ederek günümüze kazandırmayı amaçladık. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde eserin müellife aidiyeti tartışılmıştır. İkinci bölüm eserin tercümesine ayrılmıştır. Değerlendirme adı altındaki son bölümde ise bazı konuların incelenmesi ve metin-tercüme arasındaki içerik ve yöntem farklılıkları ele alınmıştır. Aidiyetine yönelik ihtilafların ele alındığı birinci bölümde, klasik ve modern metinlerden yararlanılarak mevcut iddialar ele alınmış; eserin Müeyyed-zâde Abdurrahim'e nispetinin sıhhatli olamayacağı tespit edilmiştir. Bu tespitimizin muhtemel gerekçeleri belirtilmiş ve müellifin kim olabileceğine dair de bir ihtimal üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde metnin aslıyla Osmanlıca tercümesinin karşılaştırılması şeklinde bir metot takip edilmiştir. Bu surette asıl metin ile tercüme arasında bulunan çeşitli farklılıkların tespiti amaçlanmıştır. Değerlendirme kısmında mütercimin eserin aslında geçen birçok kaynak esere değinmediği ve bazı konu başlıklarında farklılıklar olduğuna değinilmiştir. Bu konu hakkında yazılan diğer eserlerle Nazmu'l-Ferâid arasındaki farklara işaret edilmiştir. Ayrıca iki mezhep arsındaki farklılıklara dair bazı konular, ana kaynaklar ve akademik bazı çalışmalardan hareketle izah edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Mâtüridîlik, Eş'arîlik, Nazmu'l-Ferâid, İzâhu'l-akâid, İhtilaf `Translation and Evaluation of İzahu'l Akâid Nâzmü'l Ferâid` Master, Çorum, 2017. There are individual copyrighted works on the differences between the sects. One of these is the Sheikhzade Abdurahim b. It is the work of Nazmu'l-Ferâid and Cem'u'l-Fevâid which is given to Ali. The work, which was originally Arabic and later translated into the Ottoman language, is important because it shows the differences between the Ottoman days of Mâtudi and Eş'arî sects. Therefore, we aimed to translate the manuscripts previously translated from Arabic into Ottoman language into Turkish and gain them daily.Our work consists of three parts. In the first chapter, the belonging of the work is discussed. The second chapter is devoted to translation of the work. In the last section under the name of the evaluation, the content and method differences between the examination of some subjects and the text-translation are discussed. In the first chapter, which deals with the controversy over belonging, the existing claims were discussed using classical and modern texts; It has been determined that the work of Mueyyed-zâde Abdurrahim can not be healthy. The probable reasons for this testimony have been specified and a possibility of who the author might be is emphasized. In the second part, a method of comparing the text with the Ottoman translation was followed. In this way it is aimed to identify the various differences between the original text and the translation. In the evaluation section, it is mentioned that translator does not touch on the many sources mentioned in the work and there are differences in some subject titles. The differences between Nazmu'l-Ferâid and other works written on this subject have been pointed out. In addition, some of the differences between the two sects have been tried to be explicated in terms of some of the main sources and academic studies. 103

Bu tezde ilk dönem Mâturîdî âlimlerinden olan Hakîm es-Semerkandî'nin Kelâm ilmine dair görüşleri tesbit ve tahlil edilmektedir. Semerkandî'nin düşüncelerinde içinde yaşadığı toplumun kültürel, sosyo-ekonomik ve dinî izlerinin etkisi görülmektedir. Semerkandî, Kelâm ilmine dair görüşlerini Hanefî-Mâturîdî kelâm geleneğine bağlı kalarak ortaya koymuştur. Semerkandî'nin kullandığı bilgi kaynakları haber, ayetlerin literal anlamları ve sıhhat şartı aramaksızın hadislerdir. Semerkandî itikadî düşüncelerine aykırı olarak bulduğu tüm fikirleri şiddetle eleştirmiş ve bu düşünce sahiplerini bid'atçi olarak nitelemiştir.Semerkandî, Sevâdu'l-Â'zam adlı eserinde Allah'ın isimleri, Allah'ın sıfatları, Ru'yetullah, Kabir ahvali, hesap, mizan, şefaat gibi Kelâm ilminin önemli ve ihtilaflı pek çok konusu hakkında görüşlerini bildirmiştir.Anahtar Kelimeler: Semerkandî, Sevâdu'l-Â'zam, Allah'ın sıfatları, Şefaat,Ru'yetullah, Kabir ahvali. The views about Kalam science of Hakim as-Samarkandi is that early term Maturidi scholar are fixed and analyzed in this thesis. Opinions of Samarkandi reflect cultural, socio-economic, religious effect of his own society. Samarkandi put forth his views about Kalam science adhering to Hanafi-Maturidi traditions.Samarkandi expressed his opinions about God's names, God's attributes, Possibility of seeing God, Life in the grave, Day of judgement, Intercession as important and controversial subject in Savadu'l-A'zam.Samarkandi uses source of informations are khaber, Qur'an with the literal meaning and regardless of truth all of the hadith. Also he criticized strongly the ideas which are contradictory to his ideas and defined as bid'at (Subsequently derived stuff).Keywords: Samarkandi, Savadu'l-A'zam, God's attributes, Intercession,Possibility of seeing God, Life in the grave. 97

Euthyprhon Dilemması, bu değerin kaynağını nereden aldığını sorarak ahlaki bir değere sahip bir tanrıya inanan teistlerin karşılaştığı kafa karıştırıcı bir duruma dikkat çekmektedir. Platon'un kendi adını taşıyan diyalog, tanrının ahlakın kaynağı olduğu şeklindeki tanrı merkezli iddianın bariz sorunlarını tartışır ve ahlakın rasyonel bir biçimde tamamlayıcı bir tanımına dair bir arayış sergiler görünür. Bununla birlikte diyalog, genellikle ne böyle bir tanıma başarılı bir temel sağlamış ne de tanrı merkezli iddiayı kesin olarak çürütmüş kabul edilmez.Akıl merkezli düşünme ve tanrı merkezli düşünme tutumları arasında meydana gelen çekişmede, tamamıyla farklı epistemolojilerin tarafların kendi tutumlarının belirleyicisi olduğuna ve dolayısıyla belli kabullerle yola çıktıklarına dair bir varsayım var görünmektedir. Sonuç olarak, tartışmaya karar verebilmek için dilemmanın sınırlarının dışından olumlu bir desteğe ihtiyaç gerekli görünmektedir.Akıl merkezlilik-tanrı merkezlilik ikilemi, İslam teolojik-etik geleneğinde sırasıyla Mu'tezile ve Eş'arî kelam ekolleri tarafından benimsenen bakış açılarıyla paralellik arz etmektedir. Her bir ekol kendi uzmanlık ilgileri nedeniyle kısmen farklı bir epistemoloji kullanmaktadır.Māturīdī, hem tanrı merkezli hem de akıl merkezli tutumların boyutlarını birleştiren sofistike bir orta yol sergiler. Onun teolojik-etiği, tanrıyı ahlakın nihai kaynağı olarak sunar, ancak bir bütün olarak alemin tanzim edilmiş olması ve insanın ahlaki değerleri idrak etmesinin temel vasıtası olması temelinde akla referansta bulunur. Māturīdī'nin sofistike bir metaetiği oluşturmasında tecrübeye dayalı ve akli unsurları bir araya getirişine Jacques Derrida'nın epistemolojik çalışmasının olumlu bir destek sağladığını fark ettim. Bu ise yaratılışın, tanrının mutlak hakimiyetinin göstergesi olmaya devam ederken nasıl vahiyden bağımsız olarak objektif ahlaki bir değer kazandığını açıklamaya yardımcı olmaktadır. The Euthyprho Dilemma highlights the perplexing situation that confronts theists who believe in a God in possession of moral significance, as it asks where the origin of this significance lies. Plato's eponymous dialogue discusses apparent problems with the theocentric claim that God is the source of morality and seems to present a search for a rationally integral definition of piety. However, the dialogue is generally acknowledged to neither successfully establish the grounds for such a definition nor conclusively refute the theocentric claim.In the ensuing debate between ratiocentric and theocentric positions, there appears to be an assumption of radically different epistemologies that are determinant of the respective positions, which hence assume what they set out to prove. As a result, the need for positive support from outside the confines of the dilemma appears to be required in order to decide the debate.The ratiocentric-theocentric dichotomy is paralleled in the Islamic tradition of theological ethics (theological-ethics), with the respective stances held by the Mu'tazilī and Ash‛arī schools of kalām. Each school utilizes a different epistemology, in part due to their professional concerns.Al-Māturīdī represents a sophisticated middle position that combines aspects of both the theocentric and ratiocentric stances. His theological-ethics presents God as the ultimate source of morality, but refers to reason as the basis upon which creation as a whole is ordered and as the ultimate means by which human beings come to comprehend moral values. I find that the epistemological work of Jacques Derrida offers positive support for al-Māturīdī's juxtaposition of empirical and rational elements in the creation of a sophisticated metaethics. It helps explain how creation acquires objective moral significance independently of revelation, while remaining indicative of God's total sovereignty. 307

Kur'ân'ın anlaşılması ile ilgili güçlüklerin ve onun yorumunda yapılan hataların ele alındığı müşkilü'l-Kur'ân konusu, tezimizin ana temasıdır. Çalışmada bu yanlış anlamaların sebepleri irdelenmiş ve buradan hareketle de doğru anlamanın yolları tespit edilmeye çalışılmıştır. Akıl ile vahiy arasında dengeli bir tutum ortaya koymasıyla tanınan Ebû Mansûr el-Mâturîdî'nin konuyla ilgili tavrı, Te'vîlât adlı eseri üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır. İşkâl olarak nitelenen bu yanlış anlaşılmaların çözüm yolları örnekler üzerinde inceleme yapılarak tespit edilmiştir. Ayrıca Mâturîdî'nin kendinden önceki kaynakları ele alışı, kendi çağında yaşadığı tartışmalar ve kendinden sonra gelen müfessirlere etkileri tespit edilmiştir. Böylece yaşadığımız çağda önemi gittikçe artan müşkilü'l-Kur'ân konusuyla ilgili sağlam metotlar elde edilmeye çalışılmıştır.Bu araştırma için Mâturîdî seçilmiş ve çalışma bu çerçevede yapılmıştır. Tefsir-te'vil ayrımını ilk olarak ortaya koyan ve dirayet tefsir türünün ilk örneklerinden birini veren bir müellif olması yanında kendi adıyla anılan bir kelam ekolunün kurucusu ve Hanefî usûlün önemli bir ismi olması bu seçimde etkili olmuştur. Bir karşılaştırma çalışması olmamakla beraber müellifin süreç içindeki konumunu tespit etmek amacıyla başta Mukâtil b. Süleyman, Ferrâ, Zeccâc ve Taberî gibi selefleri; Kâdî Abdulcebbâr, Zemahşerî, Râzî, Nesefî gibi halefleri ile karşılaştırmalar yapılmıştır.Bu çalışmada, Mâturîdî'nin Te'vîlât'ında müşkil gördüğü âyetler üzerindeki tahlillerinin tamamı incelenerek konularına göre tasniflenmiştir. Tefsirindeki tahliller, kendinden önce ve sonra gelen müfessirlerin yorumlarıyla mukayese edilmiştir. Böylece Mâturîdî'nin bu sahada, geçmiş birikime dair değerlendirmesi ve katkıları ortaya konulmuştur.Bu çalışmada ortaya çıkan sonuca göre, müfessirlerin mezhebe dayalı fikri ön kabulleri, âyetlerin müşkil olup olmadığının tespiti yanında müşkil ise bu işkâlin ne şekilde giderileceği hususunda oldukça etkili olmuştur. Mâturîdî ise bu eğilimi işkâlin en önde gelen sebebi olarak görmektedir. Ona göre gerek Kur'ân'ı anlamada gerekse işkâli çözümlemede en tutarlı ve güvenli yol, Kur'ân'ın kendi açıklayıcılığından faydalanmaktır. Bununla beraber Kur'ân lafızlarının ilk muhataplarında oluşturduğu mana çağrışımları, Arap dilini kullanımları ve âyetlerin bağlamları önemlidir. Mâturîdî bu konudaki İslam dışı inanç gruplarının saldırılarını da ele alarak gerekli açıklamaları yapmıştır. O, doğru mananın tespiti için bazı ilkeler belirlemiş ve bu ilkelere kendisi de bağlı kalmıştır. Her ne kadar ismi ihmal edilmiş olsa da işkâl konusundaki çözümleri kendinden sonra gelen pek çok müfessir tarafından eserlerine taşınmış ve onları etkilemiştir. The Mushkil al-Quran in which difficulties in understanding Quran and the mistakes about its interpretation is the main subject of our work. Reasons of those mistakes have been examined so that it has been tried to confirm to understand Koran properly. Ebu Mansur el- Maturidi's approach who is known for executing a balanced approach between mind and revelation has been tried to examined by the help of his work Tevilat. Furthermore, The solution ways of those misunderstanding called İşkâl has been determined by examining the related samples.Also, Maturidi's contextualisaiton of the previous works, debates in his age, and his impacts on successor glossators have been examined. In this way, it has been tried to gain strong methods on Müşkil Quran, growing in importance, in our age.For this work, Maturidi has been chosen and the study has been done around that. He is the first person who reveals the difference of interpretation – Tevil and exemplify the kind of sagacity interpretation. In this selection, the effective criteria have been his being the founder of a kalam ecole which is called by his name and being an important member of Hanafi method. However, not by comparison, some comparisons have been done to define the place of writer in the process with his predecessors Mukâtil b. Suleyman, Ferra, Zeccâc and Taberi; and with his successors Kadi Abdulcebbâr, Zemahsheri, Razi, Nesefi.In this work, all the analyses on versicle that Maturidi defined as adversity in his Tevilat have been examined and classsified according to their subjects. Analyses on his interpretation have been compared with the comments of the predecessor and successor glossators. Thus, Maturidi's evaluation on previous accumulation and contribution has been exhibited.Result of this study has been quite effective on the idea of glossator depending on sect, their presupposition, the determination of one ayat's inconvenient or not if it is so, how this İşkâl will be eliminated. Maturidi thinks that tendency is the first and foremost reason of İşkâl. According to him, the most consistent and safe way to understand Quran and analysing the İşkâl is to benefit from the Quran' s own explanatoriness. In addition, meaning association in first Koran payers, usage of Arabic language and context of ayats are important. Maturidi made the necessary statements by dealing with the belief groups except Islam on this subject. He determined some principles to ddetect the real meaning and he sticked to these principles himself. Although, he is neglected, his solutions on İşkâl has been used in many glossators' works and affected them. 240

WOS: 000456341200006, Some developments in the first and second century of the hijri calendar, caused to some theoretical debates among Muslims. The need for an authentic faith system paved the way for the writing of Islamic dogmas. Hakim as-Samarqandi's (d. 324/953) es-sevadu al-a'zam takes an important place among such kind of studies which was started by Abu Hanifa's (d. 150/767) Fiqhu'l-Akbar. The distinguishing feature of this study is its inclusion of many Islamic law issues. This article examines the causes of presence of Islamic law issues, generally in theological works, especially in as-Savadu al-a'zam. In the article solid connection between Islamic law and Islamic doctrines, the commitment of the author to Hanafi-Maturidi tradition, a reactional discourse against the opposing parties and the aim to find answers for the problems of the time will be examined.

Cenâb-ı Hakk'ın, insanlara ihsan ettiği en son hidayet kaynağı olan Kur'ân-ı Kerim, aslı ile korunan tek mukaddes kitap, insanlığı kurtuluşa erdirecek ahkâm, ilim, irfan, hikmet ve hidayet rehberidir.Kur'ân, İslâm dininin ilk kaynağı olarak, müminlerin inanç ve amel prensiplerini içinde barındırmakla birlikte, bu kaideleri açıklayan kutsal kitaptır. Bu nedenle, onun kullanmış olduğu kelime ve kavramlar, İslam düşüncesinin şekillenmesine ve terminolojisinin oluşmasında ilk sırada yer almaktadır. Fısk kavramı da Kur'ân'ın inişiyle birlikte, özel olarak, Allah'ın emrinden çıkma anlamına hasredilmiştir. Böylelikle, Kur'ân, bu kelimeyi, İslam terminolojisine özgün kılmıştır. Kur'ân'ın nüzulünden sonra ise, bu kavram bazı kelâmî ve fıkhî tartışmalar çerçevesinde, Kur'ân'ın kullandığı anlamdan hareketle, büyük günah işleyen kişiler için kullanılmış ve tartışmalar daha çok bunun üzerinden sürdürülmüştür.Biz bu kullanımların sıhhatini incelemekle birlikte, bir kelâm ekolünün kurucusu Ebû Mansûr el-Mâturîdî'nin, bu kavramı, Kur'ân'ın kullandığı anlam çerçevesinden uzaklaşmadan kullandığını ve te'villerinde buna riayet ettiğini, fâsık adının, kebîre ehli için kullanılabileceğini, bununla birlikte, bu ismi ancak o kişinin durumunu bilen kişinin kullanmasının doğru olacağı bilgisine ulaştık. Bu nedenle hem `Te'vîlâtu'l-Kur'ân`a hem de `Kitâbu't-Tevhîd`e müracaat edildiğinde, Mâturîdî'nin, büyük günah işleyen kimse için `fâsık mümin` yerine daha çok günahkâr mümin ismini kullanmayı yeğlediği görülebilir. Mâturîdî, bu tercihleriyle, özgün bir Kur'ân anlayışı olduğunu ve Kur'ân'ın anlaşılmasına olan katkısını bir kez daha kanıtlamıştır. Bizler bu çalışmayı yaparken onun düşünce dünyasını yeniden keşfetmenin bir gereklilik olduğu kanısına vardık. Yıllarca ihmal edilen bu büyük bilgenin kıymetinin, eserleri incelendikçe daha da artacağı kanaatinde olduğumuzu da belirtmek istiyoruz.Anahtar Kelimeler: İmâm Mâturîdî, Te'vîlâtu'l-Kur'ân, Fısk, Kebîre, İman, Küfür. The Qur'ān is the main source of Islamic religion, the sacred book that contains and explains beliefs and action principles of believers. For this reason, his concepts are at the first place in the formation of Islamic terminology. The concept of Fisk is also used in the meaning of leaving the command of Allah after the passage of the Qur'ān. Thus, the Qur'ān is unique to the Islamic terminology. This concept has been used for the sinful person after the Islam. The discussions in Islamic Law and Kalam have also continued through this use.The purpose of this study is to understand the meaning changes of the concept of fisk and how Abū Mansūr al-Māturīdī used this concept in his book `Ta'wīlāt al-Qur'ān`. As a result, we see that Māturīdī's use of the fisk concept and the explanations he made about the fisk concept adheres to the Qur'ān. From all this, it can be said that Maturidi has a unique approach to understanding the Qur'ān.We think it is a necessity to discover his world of thought while doing this work. The subject matter of this great scholar who has been neglected for many years will be much more subject to research.Keywords: İmām Māturīdī, Ta'wīlāt al-Qur'ān, Fisq, Īmān, Kabīra, Kufr. 106

İnsanın kendisini, rolünü, hayatı ve kainatı doğru okuma, anlama ve anlamlandırma çabasında Hanefi-Maturidi anlayışa göre aklına en büyük yardımcı olarak gönderilen kitap ve peygamberin doğru anlaşılmasında ana İslami akım olan Sünni, Hanefi-Maturidi anlayışın siyasi ve iktisadi düşüncemize etki ve katkılarını araştırdık. Bu çerçevede insanların bir arada yaşmalarının sonucu olan siyasi ve idari eylem, kural ve kurumların, ihtiyaçların karşılanması gereğinin sonucu olan iktisadi eylem, kural ve kurumların doğal yapısını öncelikle Kur'an ve Sünnetteki doğal haliyle ele aldık. Kur'an'ı ve Peygamber'i inisiyatif alarak ve içtihat yeteneğini kullanarak anlayan ve uygulayanların, aynı zamanda Hanefi-Maturdi anlayışın da sahabe içindeki öncüsü sayılan Hz. Ömer'in özellikle siyasi ve ekonomik hayata dair anlayış ve uygulamaları inceledik. Adeta bir usta çırak ilişkisi içerisinde Hz. Ömer'in Talebesi Abdullah b. Mes'ud'dan kendi talebelerine onlardan da Ebu Hanife ve talebelerine bu anlayışın nasıl intikal ettiğini, hukukun, siyasi ve ekonomik hayatın ve bu alandaki ahlak ve erdemin inşasında nasıl bir metodoloji, görüş ve duruş geliştirdiklerini, gerektiğinde bedel ödeyerek günümüze kadar örnek olacak bir anlayışı nasıl canlı tutup taşıdıklarını tespit etmeye çalıştık. Onların bozulan itikadi zemini düzelterek yeniden kurdukları hukuki, siyasi ve ekonomik anlayışı eserleriyle ve örnekleriyle ele aldık. Hilafet merkezi Bağdat ve yakın çevresindeki bozulma ve kargaşa Ebu Hanife ve öğrencilerinin geliştirdiği anlayışın Semerkand havzası ve Maveraünnehir bölgesinde İmam Maturdi ve talebeleri ile yeni bir hüviyet kazanmasını, bozulan akıl-vahiy dengesinin yeniden kurulmasını, karmaşık hale gele gelen bilgi kaynaklarının kargaşadan arındırılmasını, böylece akıl-vahiy dengesi içinde doğru bilgiye dayalı yeni bir anlayışın kurulup geliştirilmesini zaruri hale getirdi. Bu çerçevede özellikle İmam Maturidi'nin hem bir kelam alimi, hem bir hukukçu, hem de dirayetli bir müfessir olarak iktisadi ve siyasi anlayışımıza doğrudan veya dolaylı bir şekilde etki eden görüşlerini analiz ettik. Esas amacının tefekkür ve istidlalin önünü açmak olduğunu ve doğruyu bulmanın ve anlamanın ancak bu şekilde mümkün olacağını vurgulayan İmam Maturidi'nin çizgisinden ilerleyerek çağdaş bazı sorunlar üzerinde tefekkür ve istidlalde bulunan ilim adamı, aydın ve mütefekkirlerin görüşlerine, arayışlarına da yer vererek günümüzde yaşanan siyasi çalkantı, mezhep çatışmaları, özgürlük, geri kalmışlık, faiz, kredi, vergilendirme konuları hakkındaki yaklaşımları değerlendirdik. Bütün bunları yaparken Ebu Hanife ve Maturidi'in mevaliden sayılması veya Türk olması nedeniyle Arap karşıtı veya Türk tipi Müslümanlık gibi faztezi sayılabilecek yaklaşımlara sıcak bakmadık. Zira bu iki büyük insanın açtığı çığır, geliştirdiği düşünce, görüş ve duruşun millileştirilmesinden çok evrenselleştirilmesi gerektiği sonucuna vardık. İn order to undersatand the book and the prophet which are, especially in Hanefi-Maturidi view, sent as the greatest assistant to human mind in the sense of the reading, understanding and interpreting himself, his role, the life and the universe;We searched for the effects and contributions of Sunni, Hanefi-Maturidi conception, the main strand of Islam on the political and economic thought.In this framework, the natural structures of political and administrative actions, rules and institutions, which are the results of people's living together, also, economic actions, rules and institutions, which are the result of the necessity of meeting people's needs are discussed primarily as they are stated in the Qur'an and the Sunnah.We have studied the understanding and practices of those who understand and live the Qur'an and the Prophet by taking initiative and using his / her ijtihat (ruling case) ability, and also the understanding and practices of Hz. Omar, who is thought as the leader of Hanefi-Maturdi conception among companions of the Prophet, especially about political and economic life We tried to find out how this conception is transferred from Abdullah b., Mes'ud who is student of Hz.Omer to his students and from them to Abu Hanife and his students as in the context of a master apprentice relationship, what kind of a methodology, viewpoint and posture they developed in building law, political and economic life and moral and virtue in this area, how they kept alive and carried on an understanding which is seen as a model today. We studied the legal, political and economic understanding that they have reconstructed by correcting the distorted faith grounds with their works and examples.Distortion and turmoil in the caliphate center Baghdad and its immediate vicinity made it necessary for the conception developed by Abu Hanifa and his students, to acquire a new identity with Imam Maturdi and his students in the Samarkand basin and the Maveranin region, to re-establish the distorted mind-revelation balance, to remove the confusion from information sources that became complicated, and thus, to establish and develop a new understanding based on correct knowledge in reason-revelation balance. In this framework, we have analyzed the views of Imam Maturidi, both as a kalam scholor, as a jurist, and as a decisive glossator, influencing our economic and political understanding directly or indirectly.We examined the approaches about political turbulence, sectarian conflicts, freedom, backwardness, interest, credit, and taxation issues that have taken place in today's world by including in the opinions and searches of scholars, intellectuals and thinkers who have contemplated and made inferences about some contemporary problems by proceeding on the line of Imam Maturidi, who emphasizes that his main purpose is to open the way of thought and inference, and that it is only possible to find and understand the truth in this way.While conducting this study, we have not lean towards to the approaches that can be considered as fantasy such as anti-Arab or Turkish-type Islam, because of the fact that Abu Hanife and Maturidi are Turkish or counted as mevali (non Arabic Muslims). Then, we conclude that the ideas, perspectives and stances, that these two great people have developed and broken new ground, need to be universalized rather than nationalized. 218

Hibetullah b. Ahmed et-Türkistânî XIII. yüzyılın sonu ile XIV. yüzyılın ilkyarısında yaşayan Hanefî-Mâturîdî ekolüne mensup bir âlimdir. Kelâm ve fıkıh alanındaeserler kaleme almıştır. Müellifin günümüze kadar ulaşan iki eserinden biri olan ŞerhuAkîdeti't-Tahâvî çalışmamızın konusu olmuştur. Şerhu Akîdeti't-Tahâvî'nin günümüzekadar ulaşan iki farklı nüshasını karşılaştırarak tercihli tahkîk yöntemi ile yaptığımızçalışma giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır.Giriş kısmı araştırmamızın konusu, amacı, yöntemi ve kaynakları hakkındabilgileri içermektedir. İlk bölümümüz, iki ana konu başlığı altında incelenmiştir. İlkindeHibetullah et-Türkistânî'nin yaşadığı dönem, hayatı, ilmî şahsiyeti, eserleri ve itikâdîkonularda ki görüşleri hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci kısmında ise, yazmanüshaların tanıtımı, tahkîkte tâkip ettiğimiz usûl ve eserin muhtevâsı hakkında detaylıcabilgiler verilmiştir. İkinci bölümde ise, Şerhu Akîdeti't-Tahâvî'nin tahkîkininmukaddimesi ve metni sunulmuştur.Anahtar Kelimeler : et-Tarâzî, et-Türkistânî, Hibetullah, Şerhu Akîdeti't-Tahâvî, Kelâm, Hanefî, Mâturîdî, İtikâdîgörüşleri. Hibat Allah at-Turkistani is a Hanafi - Maturidi scholar that lived at the end of13th century and in the beginning of 14th century. He has works related to ilm al-kalamand ilm al-fıqh. His two works have survived up till today and one of them, Sharh alAqidahat-Tahawi, is the subject of this thesis. This study compares two different copiesof Sharh al-Aqidah at-Tahawi and uses preferred – tahqiq method. It consists of anintroduction and two main parts.Introduction gives information on the subject, sources, aim and method of theresearch. First part of the research is analyzed under two main titles. The life,personality, career, books and ideas (related to al-kalam) of Hibat Allah at-Turkistaniare analyzed in the first chapter. The second chapter of the first part includes the detailsof the introduction of written copies, the method of tahqiq and the content of the book.Muqaddimah of the tahqiq and the text of the Sharh al-Aqidah at-Tahawi are presentedin the second part of the thesis.Keywords : at-Tarazi, Turkistani, Hibat Allah, Sharh al-Aqidah at-Tahawi, Kalam, Hanafite School,Maturidite School, Theological Ideas. 220

Klasik Kelâm eserlerinde lütuf konusu ile ilgili müstakil başlıklara pek rastlanmasa da bu konu, Allah'ın ve kulların fiilleri, hüsün-kubuh, salah-aslah, hidâyet-dalâlet, teklif ve adalet gibi kavramlarla bağlantılı olarak değerlendirilmiş ve Kelâmî ekollerin lütuf anlayışları çerçevesinde şekillenmiştir.`İnsanın kendi iradesiyle Allah'a iman edip inkâr ve isyandan kaçınmasını kolaylaştıran ilâhî fiil` diye tanımlanan lütuf kavramı, Hicri II. yüzyıldan sonra Mu'tezile ekolünce lütuf teriminin `vücûb alellah` kavramına bağlı olarak bir kelâm terimi haline geldiği görülmektedir.İslâm kelâmcıları, Allah'ın iman ve itaatle yükümlü kıldığı kullarına lütufta bulunduğu ve mükellef kulların iman ve itaat etmek için Allah'ın lütfuna muhtaç olduğu hususunda ittifak etmekle birlikte bunun müminler ve kâfirler hakkında tecelli edişi, bu konudaki ilâhî kudretin alanı ve Allah'a vacip olup olmadığı hususunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.Konu üç bölümde incelenirken, lütuf kavramı başlığı altında lütuf kelimesinin kökü, türevleri ve Kur'an ayetlerindeki kullanımı ve lütuf kavramıyla anlam ilgisi olan kelimeler giriş bölümünde ele alınacaktır.Birinci bölümde ise ilk olarak Mu'tezile Kelâmı içerisinde lütuf teorisinin doğuş aşamalarından bahsedilecek, daha sonra tezin omurgası mahiyetindeki lütufta vücûbiyet problemi bağlamındaki tartışmalara değinilecektir. Lütuf teorisi çerçevesinde tartışılan konulara ise ikinci bölümde temas edilecektir. Bu meyanda lütfun müminler ve kâfirler hakkında tecelli edişi ve lütfun hududu problemi, va'd - va'îd, büyük günah, şefaat ve ivaz-bedel konularının lütuf teorisi düzlemindeki mezhep görüşleri aktarılacaktır.Anahtar Kelimeler: Lütuf, Adalet, Hikmet, Vücûbiyet, Tevfîk, İvaz. The works of 'lutf/grace' in Classical Islamic Theology are relevant many topics to the subject in Islamic Kalam for example acts of God, and husn - kubh, salah - aslah, the guidance and misguided, responsibility and evaluated in conjunction with concepts such as justice. God's grace, the human intellect, and the human capacity to choose to follow devotedly God's revelation are sufficient to enable people to become close to God. So after a century AH II., in Mu'tazila's school, the term of `vucub Alallah` is seen that has become a theological term. According to Islamic theologists, servants faith and obedience to him is God's grace.Topic examined in three sections, the etymological root of the word of grace under terms of derivatives from grace in the first chapter. The second chapter, Mu'tazilite, Ash'ari and Maturidi s Schools understanding grace. Finally in the third chapter will be discussed relations with the concept of grace for example Husn-Kubh, Salah-Aslah, Hidayah-dalalah, Offer and etc.Issues have been examined in three parts. In the introduction chapter, under the title of 'lutf', it was investigated the roots of the word, its derivatives and where in the Qur'an and other some word in terms of semantic relevance with 'lutf'.In the first chapter, It was investigated the birth of theory of 'lutf' and its stages in Islamic Kalam schools at first especially in terms of Mu'tazila scholars. It was investigated the thesis supported by Mu'tazila, which God necessarily does for every man what is the most advantageous (al-aslah) for him and grace relationship and other anti-description that constitutes the main body of the work.In the second chapter, it was investigated divine mercy and grace to the believers and non-believers and the boundaries of grace, al-wa'd and waid the (promise and the threat), cardinal sin, intercession, divine cost to the suffering in the world (iwaz) because of Mu'tazila and Ahl al-sunnah, aims to determine the fields of acts of God in terms of impacts of these issues on grace thesis in Kalam.Key Verb: Grace, Justice, Wisdom, Wujub, Tawfik, Gift. 161

Kâinat yaratıldığı zamandan beri melek, cin ve şeytan gibi rûhânî varlıklarınçeşitli vasıflar altında dünya hayatında yer aldıklarını görmekteyiz İnsanlar tarihboyunca ister ilâhî, ister gayr-i ilâhî olsun rûhânî varlıkların mevcudiyetine inanmıştır.Biz bu çalışmada melek, cin ve şeytan gibi rûhânî varlıkları İslâm dinine görenasıl inanılması gerektiğini, Mâtürîdî'nin bu rûhani varlıklar hakkındaki görüşleriniinceleyeceğiz.Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Mâtürîdî'nin hayatı veilmî şahsiyetinden bahsedilmiştir. Birinci bölümde, ağırlıklı olarak Kitâbü't-Tevhîd veTe'vilâtü'l-Kur'ân adlı eserlerinden faydalanılarak Mâtürîdî'nin melek, cin ve şeytananlayışı incelenmiştir.Anahtar Sözcükler: Mâtürîdî, Melek, Cin, Şeytan, Kitâbü't- Tevhîd, Te'vilâtü'l-Kur'ân. The universe was created since Angel, Gin and Devil rûhânî under various specialfeatures of assets received in this life. If you want throughout the history of the divine,whether Muslims get rûhânî the availability of the divine being.In this study we spiritual to entities like the devil, Angels, Jinn and how the Islamicreligion should, to put it mildly, Mâtürîdî of rûhânî entities to examine their opinions.Our study consists of two parts. In the introduction the life and scientific personality ofMâtürîdî. In the first section, mainly Kitâbü-Tawheed and Te 'vilâtü Al-Qur'an from theworks of the Angel at Mâtürîdî, Gin and Devil's understanding.Key words: Mâtürîdi, Angels, Jinn, Satan, Kitâbü'Tawheed, Te'vîlâtü Al-Qur'an. 118

Ebû Cafer et-Tahâvî tarafından kaleme alınan el-Akîdetü't-Tahâviyye, Mısır bölgesinde Ebû Hanîfe'nin itikadi görüşlerini aktaran yegane metindir. Herhangi bir tartışmaya girmeden Ebû Hanîfe'nin görüşlerini vermekle yetinen metin, temelde Ebû Hanîfe ile Ehl-i Sünnet'in genel itikadî görüşlerinin uyumunu ortaya koymayı hedefleyen bir içeriğe sahiptir.Kaleme alındığı IV/X. yy başlarından sonra bölgede izi kaybolan eser, aynı dönemde Irak üzerinden doğu bölgelerine taşınmıştır. Hanefilerin Horasan-Maveraünnehir bölgesinde Şafiî-Eşarîlerle girmiş oldukları tekvin sıfatının ezelîliği tartışmasında gündeme gelen metin, VI/XII. yy'dan itibaren ardı ardına kaleme alınan bir şerh literatürünün merkezine oturmuştur. Genelde Hanefî-Maturidî çevrelerce kaleme alınmış olan bu şerh literatürü, el-Akîde metnini büyük ölçüde Hanefî-Maturidî kabullerle ilişkilendirmeye çalışmışlardır. Söz konusu şerhler vasıtasıyla el-Akîde, süreç içerisinde kendi hususi niteliği ve üretilmiş olduğu bağlamdan tamamen farklılaşarak Maturidî görüşlerin dile getirildiği bir metne dönüşmüştür. Bu şerhler, Maturidiliğin nüfuz alanını genişleterek Irak, Şam ve Mısır gibi batı bölgelerinde yayılmasına önemli katkı sağlamışlardır.Bu çalışma, büyük ölçüde el-Akîdetü't-Tahâviyye metninin Hanefî-Maturidî kelam geleneğiyle teması ve bunun sonucunda metnin, şerhler vasıtasıyla yaşadığı dönüşüm ile bunun Maturidiliğin yayılmasındaki rolünü ele almaktadır. Bu yönüyle çalışma, el-Akîde metnini, üretildiği bağlam ve tarihsel serüveni ile üzerine yazılan şerhleri, içinde yer aldığı düşünce geleneğiyle birlikte bütüncül bir açıdan incelemeyi hedeflemektedir. al-Aqidah al-Tahawiyyah written by Abu Jafar al-Tahawi, sole text contains theological views of Abu Hanifah in Egypt. This text content to gives opinions of Abu Hanifah without any discussion and reveals that his opinions compatible with Ahl al-Sunna.The trail of al-Aqidah disappears in Egypt, in the same period it was moved to the eastern over Iraq. It come into prominence with the discussion of creation (takwin) between Hanafites and Asharites in Khurasan and Transoxiana and it is settled in the center of the commentary literature from the VI/XIIth century. These commentaries often written by Hanafi-Maturidi scholars, based the al-Aqidah on the Maturidi theology tradition. al-Aqidah is completely differentiated from the context that produced and its particular characteristic through these commentaries and it has turn into a text that includes Maturidite views. These commentaries expand influence area of Maturidism to Iraq, al-Sham (Syria) and Egypt.This study is largely focused on the relationship of al-Aqidah and Hanafite-Maturidite theological traditions and its transformation through commentaries and the role in the spread of Maturidism. From this aspect study aims to analyse in a holistic manner al-Aqidah with the context that produced and historical adventures and it's commentaries with the tradition of thought that takes place. 279

Ebû Hanife'nin H. IV-IX./M. X-XV. yüzyıllar arasında Mâturîdî ve Eş'arî akaid metinlerindeki izlerinin araştırıldığı bu çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Amaç, önem, kapsam ve yöntem giriş bölümünde ele alınmıştır. Çalışmada Ebû Hanife'nin beş eseri merkeze alınarak zikredilen süreçte yazılan ve kendisine müracat edilmesi bakımından öne çıkmış akaid metinleri incelenmiştir. Bu inceleme ile Ebû Hanife'nin akaid geleneğindeki konumunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Bunun tespiti ise Ebû Hanife'nin Ehl-i Sünnet akidesinin kurucu öznelerinden biri olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Birinci bölümde Ebû Hanife'nin hayatı ve eserleri, Kelam/Akaid ilmindeki yeri ve beş eserinin ona aidiyeti meselesi ele alınmaktadır. İkinci bölümde, akaid metinlerinin biçimsel ve içeriksel yapısı değerlendirilmiştir. İlk olarak akaid kültürünün oluşum ve gelişim süreçleri aktarılmıştır. Metinlerin itikadî söylem yapısı analiz edilmiş, buna bağlı olarak da gramatik yapılarının tahliline yer verilmiştir. Bu söylemin önemli bir parçası olan ötekinin ve öz kimliğin tanımlanmasında müracat edilen kavramlar ve metinlerin beraberinde getirdiği yeni sentaks yapısı ortaya konmaya çalışılmıştır. Son olarak metinlerin yazım yöntemleri ile içerikte karşılaşılan nasların ve fıkhî hükümlerin kullanılması meselesi değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde, Ebû Hanife'nin beş eseri ve sınırlandırılan dönemde kendisine en çok müracat edilmesi bakımından tercih edilen Eş'arî ve Mâturîdî akaid metinlerinin içeriksel analizi yapılmıştır. Bu analiz, belirli konu başlıkları belirlenerek gerçekleştirilmiştir. Buna göre ele alınan başlıklar şunlardır: İman ve ilgili meseleler; imanın tanımı ve amel ile olan irtibatı, imanın artması ve eksilmesi, mukallidin imanı, iman ve islam, imanda istisna, insanın fiilleri, Allah'ın sıfatları, nübüvvet ve ilgili meseleler, kıyamet alametleri, ahiret ve ilgili meseleler, sahabeye hürmet ve imâmet. This study consists of an entrance and three chapters, in which Abu Hanifa's impressions in Maturidi and Ash'ari's texts of akaid/belief between the 10th and 15th centuries are searched. The entrance section adressed the purpose, importance, content and method of the current study. The rest of the study examined prominent texts, in terms of accesing to information, written in the aforementioned period by centering Abu Hanifa's five pieces. The purpose of the study was to determine the position of Abu Hanifa in akaid/belief tradition. This is critical because it shows that Abu Hanifa is one of the founders of Ahl al-Sunnah akaid/belief. The first chapter covered Abu Hanifa's life, books, his importance in Ilm al-Kalam, and, the issue regarding that, whether or not, aforementioned five books' belong to him. The second chapter adressed the structure of akaid/belief texts stylistically and contextually. First of all, the process of formation and devolopment in the akaid/belief culture was stated. Then, theological discourse structure of the texts was analyzed so that the analysis of gramatical structures came out. The concepts applied to describe the other, an important piece of this discourse, and self-identity, and the new syntax structure based on texts was tried to prove. Eventually, the writing methods of texts and the usage matter of revelations and the judgements of Islamic jurisprudence encountered in texts were evaluated. The third chapter addressed the contextual analysis of Abu Hanifa's five pieces and exclusive texts, in terms of accesing to information, in the aforementioned period of Ash'ari and Maturidi akaid/belief. This analysis was done by identifying spesific topics. Accordingly, the following topics are examined: The belief and relevant topics, the definition of belief and its connection with the deed, the increase and decrease in belief, the belief of an imitator, the belief and Islam, exception in the belief, deeds of a person, Allah's attributes, prophethood and related topics, signs of the doomsday, the hereafter and pertinent topics, the respect to companions and imamate. ÖZET--i ABSTRACT--ii İÇİNDEKİLER--iii KISALTMALAR----…..v ÖNSÖZ----…….vi GİRİŞ 1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ--1 2. ÇALIŞMANIN KAPSAMI VE YÖNTEMİ--.. 1 BİRİNCİ BÖLÜM EBÛ HANİFE’NİN HAYATI, ESERLERİ, KELAM İLMİNDEKİ YERİ 1. EBÛ HANİFE’NİN HAYATI VE ESERLERİ-- 4 2. EBÛ HANİFE’NİN AKAİD/KELAM İLMİNDEKİ YERİ 5 3. AKAİD RİSALELERİNİN EBÛ HANİFE’YE AİDİYETİ MESELESİ. 10 3.1. el-Fıkhu’l-Ekber---11 3.2. el-Fıkhu’l-Ebsat---15 3.3. el-Alim ve’l-Müteallim----16 3.4. er-Risale----.17 3.5. el-Vasıyye---18 İKİNCİ BÖLÜM EHL-İ SÜNNET AKAİD METİNLERİNDE BİÇİMSEL ve İÇERİKSEL YAPILANMA 1. AKAİD KÜLTÜRÜNÜN OLUŞUMU VE GELİŞİMİ 20 2. AKAİD METİNLERİNİN İTİKADÎ SÖYLEM YAPISI.. 24 2.1. Metinlerin Gramatik Yapısı--26 2.2. Ötekini Tanımlayıcı Kavramlar--31 2.3. Kimlik İnşa Edici Kavramlar--48 2.4. Yeni Bir Sentaks İnşası----..58 3. AKAİD METİNLERİNİN BİÇİMSEL VE İÇERİKSEL ANALİZİ. 63 3.1. Metinlerin İçeriği ve Yazım Yöntemleri--……63 3.2. Nasların Kullanımı---67 3.3. Fıkhî Hükümlerin Kullanımı--72 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM EBÛ HANİFE VE EŞ’ARÎ-MÂTURÎDÎ AKAİD METİNLERİNİN İÇERİK ANALİZİ 1. İMAN VE İLGİLİ MESELELER --80 iv 1.1. İmanın Tanımı ve Amel ile Olan İrtibatı.--…80 1.2. İmanın Artması ve Eksilmesi Meselesi--.90 1.3. Mukallidin İmanı---96 1.4. İman ve İslam--99 1.5. İmanda İstisna--104 2. İNSANIN FİİLLERİ..--109 3. ALLAH’IN SIFATLARI.--115 4. NÜBÜVVET VE İLGİLİ MESELELER--.. 124 5. KIYAMET ALAMETLERİ..--129 6. AHİRET VE İLGİLİ MESELELER-- 131 7. SAHABEYE HÜRMET VE İMÂMET--.. 140 SONUÇ----…148 KAYNAKÇA--151

DergiPark: 326014 trakyasobed Turkish Khanate is a Central Asian Turkish state established in the 8th century out of Islamic circle. It adopted Islam in the first quarter of the 10th century and achieved political unity thanks to Islam and survived until the first years of the 13th century. In the West of Islam- Northern Africa- Shiite emerged as a great power through Fatimids in the very beginning of the 10th century. Moreover its dai’s gained a considerable influence even in Transoxiana, the eastern extremity of Islam. Even Sunni- Hanafi Islam’s representative in the area, ruler of the Samanids - Amir Nasr - was suspected to have adopted Shiism and court plots were practiced based on this suspect. If Ebû Mansûr Mâturîdî (death 944) had lived a year longer he would have witnessed the fall of Abbasid Caliphate in Baghdad to the hands of Shiite Buwayhids. In short, the proud stronghold of Hanafi, Transoxiana was to fall? In this point Ebû Mansûr Mâtürîdî’s efforts, teaching or Hanefî-Mâtürîdî school’s and its students’ role must have been giving a new acceleration to Hanafi School in Transoxiana and decide for the “color” of the Turks flooding into Islam beyond Seyhun in Turkish Khanate rather than in Samanid rule which showed signs of collapse. In this paper the developments which were mentioned in long abstract will be addressed in detail within the framework of religious policy of the Khanate and the role of Maturidi scholars in Transoxiana and some conclusion will be tried to be reached Türk Hakanlığı VIII. asırda İslâm’ın coğrafyası dışında kurulmuş, X. asrın ilk çeyreğinde İslâm’ı kabul etmiş ve bu din üzerinde yeniden siyasî birliğini temin ederek, XIII. asrın ilk yıllarına kadar siyasî varlığını devam ettirmiş bir Orta Asya Türk devletidir. İslâm’ın batısı Kuzey Afrika’da X. asrın hemen başlarında Şîa, Fatımîler nezdinde büyük bir güç olarak ortaya çıktı. Bununla da kalmadı, dâîleri İslam’ın en doğusunda Mâverâünnehr’de dahi hatırı sayılır bir nüfuz kazandı, hatta İslam’ın bölgedeki Sünnî-Hanefî temsilcisi Sâmânî devletinin başındaki Emîr Nasr ’ın Şîa mezhebine geçip geçmediğinin tartışıldığı yahut şüphesine dayalı saray oyunlarının döndüğü bir ortam yaşandı. Ebû Mansûr Mâtürîdî (ö.944) bir yıl daha yaşasaydı, Sünnî İslâm’ın en tepesinde bulunan Bağdâd’daki Abbâsî Hilafeti’nin Şiî Büveyhîlerin hâkimiyeti altına girdiğine şahitlik edecekti. Özetle, övünçle Hanefî mezhebinin kalesi olarak görülmüş Mâverâünnehr de düşecek miydi? Ebû Mansûr Mâtürîdî’nin çalışmaları, öğretisi veya Hanefî-Mâtürîdî ekolü ve öğrencilerinin rolü bu noktada Mâverâünnehr’de Hanefi mezhebine yeni bir ivme kazandırarak, çökme alametleri gösteren Sâmânî yönetiminden ziyade Seyhun ötesinde Türk Hakanlığı ülkesinde dalgalar halinde İslam’a giren Türklerin mezhebî rengini belirlemek ve Sünnî İslam’ın ihtiyacı olan taze kanı sağlamak olmalıdır. Bu makalede, söz konusu gelişmeler, hakanlığın dinî siyaseti ve Maverâünnehr’deki Mâtürîdî âlimlerin rolü çerçevesinde detaylandırılarak irdelenecek, bazı sonuçlara varılmaya gayret edilecektir

Türkistan kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin VII./XIII. yüzyılda batıya göç ederek bu coğrafyada ilmî faaliyetlerde bulunmuş önemli temsilcilerinden biri olan Hüsâmeddîn es-Sığnâkî'nin et-Tesdîd fi şerhi't-Temhîd adlı eserinin tahkikinin ve bu eserden hareketle ilâhiyyat konularının tahlilinin yapıldığı bu çalışmada tarihsel ve düşünsel açıdan önemli bulgulara ulaşılmıştır.Sığnâkî; kelâm, fıkıh, fıkıh usulü ve Arap edebiyatı üzerine eserler vermiş önemli bir isimdir. Ancak Sığnâkî'yi asıl önemli kılan husus, Orta Asya kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin güçlü bir temsilcisi olması ve ömrünün son yıllarını İslam dünyasının batıdaki önemli ilim merkezlerinde müderrislikle geçirmiş olmasıdır. Bu durum onu, Batıda, Hanefîlik ve Matürîdîlik merkezli ilim faaliyetlerinin merkezine yerleştirmiş, özellikle Merğinânî'nin el-Hidâye adlı eserinin icazet silsilelerinin kendisinde toplandığı merkezi bir isme dönüştürmüştür. Bu haliyle Osmanlı ilim geleneğine de doğrudan etkide bulunmuştur. Bu çalışmada, Sığnâkî'nin şimdiye kadar çalışma konusu yapılmamış olan kelâmî yönü ele alınmış, bu haliyle de onun ve görüşlerinin anlaşılması noktasında son zamanlarda oluşan yoğun çaba ve birikime katkıda bulunulması hedeflenmiştir.Anahtar Kelimeler : Sığnâkî, et-Tesdîd fî şerhi't-Temhîd, Kelâm, Ebu'l-Muîn en-Nesefî Husameddin as-Sıgnaki, one of the important representatives of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was founded in Turkestan, is also one of the scholars who relocated to continue their studies in the west during the 7th-13th centuries. This paper, which is a critical review and a theological analysis based on one of his works `at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed`, presents some significant historical and intellectual findings.Sığnâkî is an important name whose body of work spans the fields of kalam, fıqh, usül al-fıqh and Arabic literature. But what makes him really valuable is that he was a strong representative of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was originated from Middle East, and he spent the last years of his life as a scholar at some of the most important academic institutions of the Islamic world in the west. This put him right in the middle of the academic activities surrounding Hanafism and Maturidism there, and more specifically made him the central figure who held the silsilas for the ijazah of Marghinani's al-Hidayah. Needless to say, he made his contribution to the Ottoman scientific tradition as well.Considering that Sıgnaki has never been studied in relation to kalam so far, this paper aims to change that by focusing on this particular side of him in order to contribute to the ongoing work dedicated to understanding him and his ideas.Keywords : Sıgnaki, at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed,Kalam, Abu'l-Muin an-Nasafi 1080

Günümüze ulaşan tefsir literatürü dikkate alındığında tefsir-te'vil ayrımının ilk defa Mâtürîdî (ö. 333/944) tarafından yapıldığı görülmektedir. Öte yandan, söz konusu ayrımın açık bir şekilde ortaya konmasa da Mâtürîdî'den önce bilindiği de iddia edilmiştir. Te'vîlâtü'l-Kur'ân'ın mukaddimesinde yer alan, tefsir-te'vil ayrımının öncesine işaret edebilecek potansiyelde ifadelerin de dikkate alınmasıyla bu çalışmada hem Mâtürîdî'nin tefsir-te'vil ayrımı incelenmiş hem de öncesine dair pratik boyutu ve dilsel kullanımı esas alan bir zemin araştırılması yapılmıştır. Dilsel boyut, Mâtürîdî'nin tefsir ve te'vile yüklediği anlam ile bu kavramların öncesinde sahip oldukları kullanım arasında bir ilişkinin olup olmadığını ya da Mâtürîdî'den bağımsız olarak Kur'ân'la ilişkili kullanımlarda her iki kelime arasında bir ayrımın gözetilip gözetilmediğini hedef almaktadır. Ağırlıklı hedef bu yönde olmakla birlikte tezin bir diğer ayağını oluşturan pratik boyutta, te'vil metodolojisi açısından Te'vîlât'ın konumunu belirginleştirmek adına Mâtürîdî'den önce te'vil faaliyeti tasvir edilmeye çalışılmıştır. Üç bölümden oluşan tezin ilk bölümü etimoloji, Kur'an ve hadisler bağlamında kavramsal çerçeveye, ikinci bölümü Mâtürîdî öncesi dilsel kullanım ve te'vil faaliyetine, üçüncü bölümü ise Mâtürîdî'nin tefsir-te'vil ayrımının ayrıntılı incelenmesine ayrılmıştır.Anahtar Kelimeler : Tefsir, Te'vil, Mâtürîdî When the extant tafsir literature taken into consideration, it is seen that the very first classification of ta'wil and tafsir has been made by Māturīdī. On the other hand, even though it has not been revealed clearly, the classification is claimed to be known before Māturīdī. By taking into account statements which have the potential of referring to the period before classification of ta'wil and tafsir in introduction of Ta'wīlātu'l-Qur'ān, in this study both Māturīdī's classification of ta'wil and tafsir has been analysed in detail and background about linguistic usage and practical dimension before him has been researched. The linguistic usage aims to present whether there was relation between Māturīdī's definitions of ta'wil-tafsir and these terms' linguistic usage before him or not. The other aim, apart from Māturīdī, is to identify whether it was differentiated between tafsir and ta'wil is usages associated with Qur'ān or not. While these are the major goals, in practical dimension which is other part of thesis, ta'wil activity before Māturīdī is briefly described to position Māturīdī's Ta'wīlāt in terms of methodology of ta'wil. The thesis consists of three sections; while the first section presents the conceptual framework within the context of etymology, Qur'ān and hadiths, the second part is on the linguistic usage and ta'wil activity before Māturīdī and the last section contains analysis of Māturīdī's classification of ta'wil and tafsir in detail.Keywords : Exegesis (Tafsir), Ta'wil, Māturīdī 143

Yüksek Lisans Tezi.YÖK Tez No:447866, Kur'an'da ele alınan kelamî konular içerisinde iman ve fısk önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışma, iman ve fısk kavramlarını büyük İslam bilgini Mâtürîdî'nin görüşleri çerçevesinde incelemeyi konu edinmiştir. Giriş bölümünde Mâtürîdî'nin hayatı ve ilmî kişiliği hakkında bilgi verildi. Konunun daha iyi anlaşılması için iman ve fısk kavramlarının anlamları alanında özlü bilgiler verilmeye çalışıldı. Son bölümde asıl araştırma konumuz olan Mâtürîdî'nin iman ve fıskla ilgili görüşleri eserlerinden hareketle incelenerek ortaya konulmaya çalışılmıştır ve konuyla alakalı diğer eserlerle desteklenmeye gayret edilmiştir., Faith and fısk have a large and important ground among the subjects of Quran . This study examines the subjects of "fısk" and faith in the light of the view of İslamic master Maturidi. In the introduction section of this study focuses on the life and the personality of the Mâturîdî. Afterwards basic information about the means concepts of fısk and faith are given to provide better understanding. Final part covers the ideas of Mâturîdî about the fısk and faith, the investigation from his works and also are supported by other sources related to the subject.

Makale, İnsan Fiillerinin yaratılması konusunu Ebu’l-Hasan el-Eş’arî, İmam Mâturidî, Ebû İshak İsferâyînî, Kadî Ebû Bekir Bâkıllânî, Cebriye, Mutezile ve Hukemâ’nın bakış açısıyla ele alan Risâle’nin tahkik ve tercümesinin verildiği çalışma, yazıldığı dönemin medrese kültür yapısını göstermesi bakımından orijinaldir. Elimizdeki Risâle’den hareketle, hicrî XIII. miladî XIX. yüzyılda, başta Erzincan olmak üzere Anadolu’da Mâtürîdîlik akidesinin medreselerde okutulduğu, Kelam ilminin derin konularından olan kulların fiillerinin yaratılışı meselesinin ele alındığı, incelendiği ve bu mezhebin fikirlerinin tasvip gördüğü sonucuna ulaşmak mümkündür. Risâlenin yazarı belli olmamakla birlikte Celaleddin Devvânî’den alıntılanmış ve Erzincanlı Süleyman Efendi tarafından aktarılmıştır. Çalışmamızda Risâle’de özet olarak verilen fikir ve tanımlamaların karşılaştırılmalı tahkiki yoluna gidilmemiş, aslına sadık kalarak takdim ve tercümesi yoluna gidilmiştir., The research and the translation of the Epistle, which handles the subject of “The Creation of Human Actions” with the point of view of Abu’l-Hasan al-Esh’arī, Imām alMāturīdī, Abū Ishāk Isfarāyīnī, Kadī (Muslim Judge) Abū Bakir Bākillānī, Jabriyyah, Mu‘tazilah and Hukamā, is original because it reflects the cultural structure of madrasah at the time that it’s written. It is possible that eventually with the epistle that we have in the XIII. century hijri and XIX. AD at the beginning in the credo (akqîde) of al-Māturīdī was being taught and was dealing with the topic and problem of the creation of human actions in the schools (madrasas) of Erzincan and in all Anatolia and the ideas of this sect was accepted. While the author of the Epistle is not known, it is thought that it belongs to Jalāluddīn Dawwānī as origin and it is narrated by Suleiman Efendī of Erzincan in Turkey. In our work, it has not been applied to the comparative verification of thoughts and descriptions shared summarily in the Epistle; it has been preferred the presentment faithfully., هذه الدراسة تتناول تحقيق وترجمة رسالةٍ على موضوع خلق أفعال الإنسان من وجهة نظر أبي الحسن الأشعري والإمام الماتوريدي وأبي إسحاق الإسفراييني والقاضي أبي بكر الباقلاني والجبرية والمعتزلة والحكماء. والرسالة تمثل قيمةً علميةً أصيلةً حيث تُظهر الهيكل والشكل الأصلي للثقافة المدرسية في الفترة التي كتبت ا تشير إلى تدريس ??? فيها. وانطلاقًا من الرسالة التي بين أيدينا، يمكننا أن نتوصل إلى بعض النتائج المهمة؛ منها أ ضول في القرن الثالث عشر الهجري ??? العقائد الماتوريدية في المدارس، بدءًا من أرزينجان إلى أن عمَّت كل أرجاء الأ الموافق للقرن التاسع عشر الميلادي وتشير الدراسة أيضا إلى تحقيق مسألة خَلْق أفعال العباد التي هي من أعمق مسائل علم الكلام، وإلى موافقة هذه الدراسة على أفكار المذهب الماتوريدي، وعلى الرغم من الجهل بكاتب الرسالة وعدم المعرفة به ??? أُخذت من جلال الدين الدوَّاني ونقلها سليمان أفندي الأرزينجاني. وقد ع رضت وتُرجمت الأفكار والحدود في دراستنا هذه بما يوافق الأصل

Bu çalışmamızda, emri bi'l-ma'rûf ve nehyi ani'l-münkerin İmam Ebû Mansur Mâtürîdî tarafından nasıl ele alındığını irdelemeye çalıştık.Ma'rûf, her türlü iyiliği, münker ise her türlü kötülüğü kapsamaktadır. İyiliğin işlenmesini teşvik ve kötülüğün de engellenmesi, İslâm düşünce tarihinde her zaman üzerinde önemle durulan bir ilke olmuştur. Bu ilkeyi ilk defa mezhebî anlamda yorumlayanların Hâricîler olduğu görülmektedir. Onlar bunu yaparken genel metodları olan sert ve katı yöntemi burada da kullanmış ve hiç tasvip edilmeyen neticelere sebep olmuşlardır. Mu'tezîle de bu ilkeyi kendi beş prensibi arasında saymıştır. Her ne kadar Hâricîler kadar olmasa da Mu'tezîle de bu ilkenin uygulanmasında bazen sert davranışa girmiş ve siyasî alanda da bu ilkeyi özellikle Mihne Dönemi'nde şiddet kullanarak uygulamıştır. Şîa da ise ilke daha çok imâmet meselesi çerçevesinde değerlendirilmiş ve onlar da zaman zaman, özellikle de Emevî yanlısı olduklarını iddia ettikleri kesimlere sert bir yöntemle uygulamaktan kaçınmamışlardır. İmam Mâtürîdî ise ilkeyi akl-ı selîmin hâkim olduğu bir metodla yorumlamaya gayret etmiştir. Onun iyiliği emrederken de, kötülüğü nehyederken de yumuşak, kucaklayıcı, kapsayıcı, merhamet eksenli ve insan fıtratına uygun olacak bir metodu benimsendiğini ve ilkenin bu prensipler muvacehesinde uygulanması gerektiği düşüncesinde olduğunu söyleyebiliriz. Günümüzde Mâtürîdî'nin düşüncelerinin özellikle Hâricî zihniyetli oluşumlar karşısında yapıcı bir rolünün olacağını ifade edebiliriz.Anahtar Kelimeler: Mâtürîdî, Hâricî, Mu'tezile, Ma'rûf, Münker, Emir, Nehiy. In this work, we have tried to examine how amr bil maroof wa nahi 'anil munkar (enjoining good and forbidding wrong) are handled by Imam Abu Mansur al-Mâturidi.Maroof includes all kinds of goodness, and munkar includes all kinds of evil. Encouraging the processing of goodness and obstruction of evil has always been an important principle in the history of Islamic thought.For the first time, it is seen that Kharijites is the one who interprets this principle in terms of sectarian meaning. In doing so, they used the hard and rigid method of their general methods here, and they led to unprecedented consequences. Mu'tazila also counted this principle among its five principals. Although not as much as the Kharijites, Mu'tazila sometimes took a hard line in the implementation of this principle and applied it in the political arena, especially in the period of the Mihna, by using violence. However, the principle has been mostly evaluated in the framework of the imam in terms of Shia, and they have not avoided it in the hard way, especially to those whom they claim to be pro-Umayyad, from time to time.Imam Mâturîdî tried to interpret the principle with a method that reason is dominated by reason. We can say that when he has enjoined good and forbidden wrong, he has adopted a method that is soft, embracing, inclusive, merciful-oriented and fit for human nature, and he thought that this doctrine must be applied to these principles. Today we can express the constructive role of Mâturîdî's thoughts in the face of the Kharijites minded entities in particular.Key words: Mâturîdî, Kharijites, Mu'tazila, Maroof, Munkar, Enjoining, Forbidding. 136

`Mâturîdî'nin Te'vîlât Adlı Eserinde Hadis Anlayışı - Nisâ Sûresi Örneği` başlıklı bu doktora tezinde, Mâturîdî'nin önemli tefsir eseri Te'vîlâtu'l-Kur'ân sistematik bakımından araştırılmış, bu eserdeki rivâyetlerin konuları tespit edilerek çeşitli açılardan incelenmiştir. Araştırmamızın birinci bölümünde Mâturîdî'nin hayatı, ilmî çevresi, hocaları, öğrencileri, eserleri ele alınıp, Te'vîlât'ın genel değerlendirilmesi ve öneminden bahsedilmiştir. Araştırmamızın ikinci bölümünde Te'vîlât'ta geçen hadislerin tahrici, hadislerin kaynaklara göre dağılımı, kutub-i sitte öncesi, kutub-i sitte ve kutub-i sitte sonrası kaynaklar ve kaynaklar açısından rivâyetlerin sayısına yer verilerek incelenmiştir. Araştırmamızın üçüncü bölümünde ise Mâturîdî'nin Te'vîlât'ında hadis anlayışı, bilgi değeri, haber ve çeşitleri ele alınmıştır. Haberle ilgili ıstılahlar gruplandırılarak incelenmiştir. Tevilatul-Quran which is considerable work of Maturidi have been studied systematically, points of narratives have been identified and analyzied from various perspectives in the this postgraduate work named `Maturidi's Understanding of Hadith in his work named Tevilat - Nisâ Surah Sample.` At the first chapter of the work his life, scientific environment, precepters, learners, works have been taken, after that significance of Tevilat has been referred and analyzied. Narrate of narratives presented in Tevilat, their distribution according to sources, source that before and after kutub-i sitte and number of narratives have been anylized by giving place in terms of these sources at second chapter. At the thirth chapter understanding of hadith in Mâturîdi's Te'vîlât, its science value and kinds of messages have been studied. Technical terms about the messages have been classified and examined. 166

Bu makalede, Maturidi'nin görüşlerine bazı noktalarda benzerlikler arz eden. ~isa le fı beyani güruhi ehli'd-dalal ve Makalatihim adlı eserin Maturidi'ye ait olup olmadığı ortaya konulacaktır. Bu sebeple, söz ko- ·nusu risalede geçen görüşler ile Kitabü't-Tevhid ve Te'vilatü'IKur'an'daki görüşler karşılaştırılmaktadır. Bunun sonucunda söz konusu risalede geçen irade-i-cüziyye ve Mubarekiyye gibi kavramların . Maturidi'nin eserlerinde kullanılmadığı; Mürcie ve Mutezile gibi bazı kavramların ise çok farklı şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir. Böylece, söz konusu .risalenin Ma turidi'ye ait olmadığı ve ondan uzun süre sonra gelen Maturidi ekolüne mensup birisi tarafından yazıldığı sonucuna varılmıŞtır. Ayrıca söz konusu eserin Mekhul en-Nesefı tarafından ya~ zılan Kitabü'r-Red ale'I-Bid'a'nın çok kötü bir kopyası olduğu tespit edilmiştir

3./9. asrın Hanefî âlimlerinden olan Ebû Bekir Ahmed b. İshak el-Cûzcânî'nin Hanefî tarihinde gerekli önemin verilmemesi kelam tarihi açısından büyük bir boşluk oluşturmaktadır. Genellikle Hanefi-Mâtûrîdî itikâdı olarak zikredilen Ehl-i Sünnet Hanefî itikâdının Ebû Hanîfe ve İmam Mâturîdî gibi iki önemli âlime atfedilmesinin nedenleri birçok kez kaleme alınmıştır. Ancak bu çalışma; nedenlerinden çok Ebû Hanîfe ve İmam Mâtûrîdî arasında düşünce sistematiği olarak kuvvetli bir zincir oluşturan Ebû Bekir Ahmed b. İshak el-Cûzcânî şahsı üzerinde durulmuştur. Çünkü el-Cûzcânî'ye kelam tarihinde gerekli önemin verilmediği görülmüştür. Mâtûrîdî'nin Hanefî itikadı ile birlikte anılmasının en önemli sebebi Cüzcâniyye ekolünün kurucusu olan Ebû Bekir Ahmed b. İshak el-Cûzcânî'dir. Araştırmada tabakat kitapları ve yan kaynakları kelam tarihi dikkate alınarak taranmıştır. Ebû Bekir el-Cûzcânî'nin 'Dâru'l Cüzcâniyye' adıyla kurduğu okulun Hanefî itikâdînın yerleşmesinde ve yayılmasında büyük rol oynadığı, burada yetişen âlimlerin farklı yerlere göç ederek Hanefî itikâdî'nı anlattıkları ve birçok eser yazdıkları bilinmektedir. Ebû Hanîfe ve İmam Mâtûrîdî sürekli yan yana anılsa da aralarında asır olarak boşluk bulunmaktadır. Bu çalışmadaki amaç da sürekli birlikte anılan iki ismin aynı itikâdî düşünce üzerinde olmalarının en önemli sebebini yani Ebû Bekir Ahmed b. İshak el-Cûzcânî'yi ve Cüzcâniyye Ekolünün oluşumunu açıklamaktır. Bunun için bu araştırmanın birinci bölümünde; Ebû Hanîfe'den sonra devam eden Hoca-öğrenci silsilesinin açıklanıp, tarihi kopukluğun olmadığı gösterilmiştir. Birinci bölümde; kişiler arasında bağlantıların olduğu belirlendikten sonra ikinci bölümde; araştırmamıza konu olan Ebû Bekir el-Cûzcânî'nin Dâru'l Cüzcâniyye adıyla kurduğu kelâmî düşüncesinin bağlantısı verilmiş, üçüncü bölümde Ebû Hanîfe'nin risalesinde geçen rivayet zincirinde yer alması sonucu ve tabakat kitaplarında da Ebû Hanîfe ile aynı düşüncede olduğunun belirtilmesiyle kurduğu okulda Hanefî kelâmı konuşulduğu belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler : Ebû Bekir el-Cûzcânî, Cûzcâniyye, Ehl-i Sünnet, Hanefîlik The lack of paying attention to Abu Bakr Ahmad ibn Ishaq ibn Sabih al-Juzjani who is one of the 3./9. Century Hanafi wise man caused the information loss with regard to the history of kalam. The many of scientific studies are performed to reasons of the Ahl al-Sunnathat called as usually Hanafi-Maturidi creed. However, in this study, we focus on the Abu Bakr Ahmad ibn Ishaq ibn Sabih al-Juzjani who analyse in terms of the perspective thinking between the Abu Hanifa and Imam al-Maturidi due to the lack of paying attention in kalam history. The main reason of the mention of Maturidi with Abu Hanifa creed is the Abu Bakr Ahmad ibn Ishaq ibn Sabih al-Juzjani who founder of Juzjaniyya ecole. In this study, the tabaqat and supplement books are examined considering the history of kalam. It's known that the Dar al-Juzjaniyya school which founded by the Abu Bakr al-Juzjani have a big role to internalization and enlargement of the Hanafi creed and the wise men who grow in this school, immigrate different places and they performed many of works. Although the Abu Hanifa and Imam al-Maturidi are mentioned as together, they live in different times. The goal of the present study is the explanation of al-Juzjani and the establishment of Juzjaniyya ecole. The first part of this study presents the range of wise men and their students to prove the connectedness. The second part of this study explains the connection of kalam thinking which is established by al-Juzjani with Abu Hanifa. In the final part, it is decided to spoken Hanafi kalam in Dar al-Juzjaniyya by analyzing the taking part in rumor chain of al-Juzjani in al-alim wa-l-muta'allim tractate and indicating that al-Juzjani agree with Abu Hanafi.Keywords: Abū Bakr al-Jūzjānī, Jūzjāniyya, Ahl al-sunna, Hanafism, al-Maturidi 88

The new facilities of the global world have tremendously accelerated mutual interaction among the people from different religious and cultural circles compared to the past. In a sense, the current status has forced them to live in coexistence rather than homogenous society. Therefore, this status drove them into understand each other better and enhance to some principles of coexistence. Each group struggled to improve a new discourse benefiting from their experiences in the past with respect to the new situation. In this process, especially the creators’ multicultural life, Muslim societies have a critical importance. It is considered that understanding better of the aspect of Imam Mâturîdî (he is the pioneer of Mâturîdism in the tradition of Islamic sciences) in his multicultural society makes a great contribution to the aforementioned struggle. The issue is confined to his opinions about Ahl al-Kitab and tried to give an overview of his approach., Globalleşen dünyanın adeta küçük bir köy haline gelmesi farklı din, inanç, ideoloji ve kültür mensuplarının bir araya gelmesine ve dinî, siyasî, ekonomik ve kültürel boyutlarda birbirleriyle karşılıklı etkileşim içinde olmasına neden olmuştur. Bu çerçevede çok kültürlü bir toplum içinde yaşama Müslümanları da dün olduğu gibi bugün de başta Ehl-i kitap olmak üzere farklı din mensuplarıyla bireysel ve toplumsal hayatın doğal bir sonucu olarak arkadaşlık ve dostluk kurma, alış veriş yapma, yeme-içme ve evlenme gibi beşerî ilişkiler kurmaya sevk etmiştir. Bu süreçte müslümanlar, İslam dışı din ve inanç mensupları ile kurabilecekleri sosyal ve kültürel münasebetlerinin nasıl olması gerektiğine dair temel ilkeleri belirleme ihtiyacı hissetmişlerdir.Bu çalışmada çağımızın bu önemli meselesinin çözümüne ve bu yöndeki ihtiyacın karşılanmasına katkı sağlama bakımından İmam Mâtürîdî’nin konuya ilişkin görüşleri ele alınacaktır. Bu bağlamda konu Ehl-i kitap ile sınırlı tutulup Müslümanların Ehl-i kitabı dost ve veli edinmeleri, kendileriyle evlenmeleri ve kestiklerini yemeleri çerçevesinde incelenecek, Mâtürîdî’nin konuya ilişkin temel yaklaşımı belirlenmeye çalışılacaktır.

Mâturidi is one of the most important thinkers in the history of Islamic thought. He is the most powerful figure in Ebu Hanife School and has the biggest share in the establishment of followers of Sunnah kalam. Like All Muslim theologians (mutakallimun) Mâturidi's basic evidence used to know the existence of God has been huduth evidence. This evidence which developed by mutakallimun not only endeavor to prove the existence of God; but also is a product of mutakallimun's efforts to understand and interpret the universe as a whole. The universe which was set forth via huduth evidence with all parts; including movement, time and space, is hadith (created), that is were created from nothing and afterwards. Consisting of finite units the universe has a beginning and an end. The universe consists of essence (cevher) and attribute (araz) has lived a process of constant change and transformation (formed-disruption). To sum up; the mutakallimun accepted the universe as a work of God and they have tried to demonstrate the need for a creator (muhdis) of the universe. The primary objective of this study is to examine about argument of huduth (creation) used by Mâturidi to prove the existence of God. In other words this article draws attention to the seeking concerning issues such as the existence of God and God-universe relationship in the Mâturidi's cosmological argument (argument of huduth) context.

Hüsâmeddîn es-Siğnâkî XIII. asrın ikinci yarısı ile XIV. asrın birinci yarısında yaşamış Hanefî-Mâtürîdî bir âlim olarak Orta Doğu, Mısır gibi bölgelerde ekolün yayılması yolunda hakkıyla hizmet etmiştir. Siğnâkî, kelâm, fıkıh ve lüğat âlimleri arasında bir mevki ve şöhrete sahip olarak doyurucu eserler yazmasıyla birlikte çok sayıda eserleri şerh etmiştir. Şerh yazdığı eserler arasında Merğînânî'nin el-Hidâye'si, Pezdevî'nin Usûl'ü ve Zemahşerî'nin el-Mufassal'ı gibi eserler yer almaktadır. Siğnâkî'nin kelâm alanında yaptığı şerh ve çalışmamıza konu olan et-Tesdîd fî şerhi't-Temhîd Ebû'l-Mu'în en-Nesefî'nin et-Temhîd adlı eserinin şerhidir. Bu çalışmamızda Siğnâkî'nin ilmî şahsiyeti, zamanımıza kadar ulaşmış olan et-Tesdîd fî şerhi't-Temhîd'i ve bu eser bağlamında onun itikâdî görüşleri ele alınarak bilim dünyasına tanıtılmaya çalışılacaktır.Anahtar Sözcükler: Siğnâkî, Nesefî, Mâtürîdîlik, Hanefîlik, Kelâm, et-Tesdîd, et-Temhîd Husām al-Dīn al-Sighnāqī was a great Hanafī-Māturīdī scholar, his born on territory of today's Kazakhstan in the site of ancient settlement of Sighanak. He lived on the second half of XIIIth and at the first half of XIVth century. His sect school was disseminated due to his endeavors in the Middle East likewise in the Egypt. al-Sighnāqī was among the famous kalām, fiqh and linguistic scholars together with his striveness he wrote many books besides that on the hand he did many interpretations. Аmong his commentaries there are al-Marghīnānī's al-Hidāya, al-Pazdawī's Usūl and al-Zamakhsharī's al-Mufassal, besides many interpretations he did on the kalam scince, there's al-Nasafī's al-Tamhīd which he became famous for his commentary on the manuscript of al-Tasdīd fī sharh al-Tamhīd, which was the topic of our thesis. In this work, we also want to introduce with his biography, scientific formation and theological views in the light of his comments to the academic world.Keywords: al-Sighnāqī, al-Nasafī, Māturīdiyya, Hanafiyya, Kalām, al-Tasdīd, al-Tamhīd 506

Bu çalışma, Abdülkadir el-Hamzâvî'nin (1235/1820 – 1279/1862) er-Risâletü'l-Hamzâviyye fî beyâni hakikati'l-fark beyne kesbi'l-Eş'ariyye ve'l-Mâtürîdiyye adlı eserinin tahkik, tahlil ve tercümesini içermektedir. Mâtürîdî mezhebine mensup bir kelamcı olan Abdülkâdir el-Hamzâvî, bu risâlede, insanın hayatını anlamlandırma noktasında kader konusunu ve onun bir uzantısı olan kesb meselesini ele almakta, sorular sorup cevaplandırmakta; Mu'tezile, Cebriyye, Eş'ariyye ve Mâtürîdiyye mezheplerinin görüşlerini zikredip değerlendirmelerde bulunmakta ve Sünnî kelam ekollerini haklı çıkaracak cevaplar vermektedir. Zaman zaman Mâtürîdî mezhebi ile Eş'arî mezhebinin kader konusundaki farklılıklarını zikretmekte ve bu durumlarda da kendi mezhebi olan Mâtürîdîleri haklı çıkarmaktadır.Anahtar Kelimeler: Kader, Kesb, Hamzâvî, er-Risâletü'l-Hamzâviyye This study contains the critical edition, analysis translation of Abdulqadir al-Hamzawi's (1235/1820 – 1279/1862) work entitled al-Risalah al-Hamzawiyyah fî beyan hakikat fark bayna kasb al-Ashariyyah wa al-Maturidiyyah. Abdulkadir al-Hamzawi is a Maturidi theologian. In the risala he deals with the destiny problem. Because of the fact that kasb is one of the subtopic of destiny, he also deals with kasb. Al-Hamzawi is showing and evaluating the ideas of the different schools: Mutazila, Cabriyyah, Ashariyyah and Maturidiyyah. He also shows his answer about the destiny depends on the answers of the two ortodox schools. This risala is an important one in terms of making one aware of the differences between the Ashariyyah and Maturidiyyah.Keywords: Destiny, Kasb, Hamzawi, al-Risalah al-Hamzawiyyah 137