Search

9 - ÖZET Hastane Yönetimi ve Hekim - Hasta İlişkisinde Özerklik Sorunu Bu çalışmanın amacı, tıbbi etik kavramlarının ışığında, hasta - hekim ilişkisinin özerkliği ve hastane yönetiminin bu ilişkinin özerkliğine etkisini irdelemektir. Hastane yönetimi ile hekim - hasta ilişkisinin özerklik boyutu arasında değer sorunu yaratan çatışmalar yaşanmaktadır. Hekim - hasta ilişkisinin özerkliğine yönetimin müdahalesi, tıbbi etik sorun kümesi olmanın ötesinde, bir toplumsal değer sorunu da oluşturmaktadır. Çalışmanın materyalini, sırasıyla hastane yönetimi, hasta - hekim ilişkisi, hasta - hekim ilişkisinde özerklik sorunu ve konumuz bağlamında hastane yönetiminin ilişkinin özerkliğine etkisi açısından Türkiye'deki durum oluşturmuştur. Konunun temel kavramları tanımlanarak, felsefenin eleştirel - anlambilgisel yöntemiyle tartışılmıştır. Klinik hekimlik, tedavi edici tıbbın doğası gereği özerk olduğu savunulan bir meslektir. O, deontolojinin normatif yapışma sığmayan, tıbbi etik açısından `olasılıklar` bağlamında, değişen koşullara göre açık uçlu sorulara yanıtlar arayan değerler felsefesi ile sorgulanabilir nitelikte, nesnesi ve öznesi insan olan özgün bir meslektir. Tıbbın temel amacı hastaların iyileştirilmesidir. Bu amaçla tanı, tedavi, bakım hizmetlerinin verildiği hastaneler kurulmuştur. Hastane yönetimi, genel olarak yönetimin farklılaşmış bir altkümesidir. Bir sistem olan hastanelerin yönetiminde de planlama, örgütleme, yürütme ve denetimin olması gereklidir. Hastane yönetimini, felsefenin yöntembilgisi ışığında `Ne ?`, `Neden ?`, `nasıl ?` sorularıyla irdelediğimizde vardığımız sonuç, onun, tedavi ve bakım hizmetlerinin sunumunu kolaylaştırıcı eşgüdümü sağlamak amacına yönelik olarak yapılanması gerektiğidir. Ancak burada önemli olan nokta, hastane yönetiminin kendisinin bir amaç değil, hizmet sunumu niteliğini olanaklar elverdiğince, hizmeti alanlar ve sunanlar açısından üst düzeye yükseltmenin aracı olduğu gerçeğidir. Evrimleşen insan haklan ve hasta haklan kavramıyla, ilişkide hekim ve hastanın özerklik alanları çift yönlü genişletilmeye çalışılırken, ilişkinin özerkliğinin hastane yönetimi tarafından sınırlarının çizildiğini görüyoruz. Hekim - hasta ilişkisinin özerkliği bir sorun olarak gündemde olmakla birlikte, görebildiğimiz kadanyla bir kavram olarak daha önce çalışılmamıştır. `Özerklik` önceleri topluluklar ve daha sonralan bireyler için kullanılmış olan hukuki bir kavramdır. Özerklik, bir bireyin, bir topluluğun özgür ve bağımsız olarak kendisiyle ilgili kararlar alması ve bu doğrultuda eylemde bulunması yeterlik ve yetkinliğidir. Hekim ve hasta için birey özerkliği olarak kullanılmaktadır. Tıp etkinliğinde hastanın özerkliği, özerkliğe saygı ilkesinin uygulamadaki karşılığı olarak gündeme gelen, aydınlatılmış onam kavramının yaşama geçirilmesi ile söz konusudur. Bu kavramlann tıp etkinliğindeki yeri son yirmi yıl içinde tartışılmaya başlanmıştır. Hekim - hasta ilişkisinde tarafların özerkliği sorununun ötesinde, ilişkinin özerkliği kavramı özgün olarak tezimiz bağlamında tartışılmıştır. Genel olarak ilişki, belli bir zaman boyunca karşılıklı etkileşerek, değişmeye yol açan bir iletişim sürecidir. Hekim - hasta ilişkisi, tüm insan ilişkilerinin değişik bir altkümesi olarak, farklı boyutlar taşıyan özgün bir ilişkidir. Bu, hastalık kavramı nedeniyle oluşan ve hekimin tıp bilgisinin gündeme geldiği ve onun bu bilgi gücüyle hastayı etkilediği bir ilişkidir. Hekim - hasta ilişkisinde, bize göre her ikisinin ayn ayn özerklikleri dışmda bir süreç olarak yaşanan ilişkinin özerkliği söz konusudur. Bu ilişkide, özgür ve bağımsız düşünebilen iki bireyin, nedensellik ilkesi doğrultusunda etkileşimiyle ortaklaşa alman karar ve bu kararın uygulamaya yansımasına yönelik birlikte yürütülecek eylem, ilişkinin özerkliğinin koşullannı oluşturmaktadır. Bu ilişkide, bireylerin özerklik derecelerinin farklı olması ilişkinin türünü etkiler, ancak ilişkinin özerkliği, onlann özerklik alanlarından bağımsız olarak kendi özerklik alanını oluşturur. Bununla birlikte, hekimin ve hastanın özerkliklerinin olmadığı bir ilişkide, onun özerkliğinden söz etmekde olanaklı değildir. 220Günümüzde çağdaş hastane yönetimi, gelişen bilimsel - teknik etkilerle değişen hekim - hasta ilişkisinde, denetleme ve sunulan hizmetin niteliğini yükseltme sorumluluğunu taşımaktadır. Ancak bu denetimin hasta - hekim ilişkisinin özerklik boyutuyla duyarlı bir dengesinin bulunması gerekir. Yaşamda `mutlak özerklik` kavramının gerçekleşmesi olanaksızdır. Bu nedenle, hastane ortamında hekim - hasta ilişkisindeki özerklik, hastane yönetimi tarafından sınırlanmaktadır. Bunun tıp ve kurumun amaçları doğrultusunda, gerekçelendirilerek, kişisel olmayan standart yöntemlerle yapılması uygundur. Bu açıdan hastanelerde yönetim stratejisi olarak, Toplam Kalite Yönetimi yönteminin benimsenmesi uygun olacaktır. Anahtar Terimler : Hastane Yönetimi, Hasta - Hekim İlişkisi, Hasta - Hekim İlişkisinin Özerkliği, Tıbbi Etik, Yönetimin Özerkliğe Etkisi 221 10 - SUMMARY Hospital Management and the Problem of Autonomy in the Physician - Patient Relationship The purpose of this dissertation is to study the autonomy of the physician - patient relationship and the effects of the hospital management on this autonomy in the light of concepts of medical ethics. Conflicts creating value problems between hospital management and the autonomy dimension of the patient - physician relationship are experienced; and the interference of the management with this autonomy leads to social problems in addition to a set of ethical issues. The subject matter of the dissertation is essentially brought about, respectively, by such topics as the hospital management, the patient - physician relationship, the problem of autonomy in this relationship, the situation in Turkey as regards the effects of the hospital management on the autonomy of the relationship. The basic concepts of the topic have been defined, and discussed from the viewpoint of a philosophical, critical - semantically approach. Medicine is a profession which has traditionally had an autonomy defended by its very nature. It is a specific profession with man constituting both its subject and object; and whose moral problems cannot be conceived within the narrow normative limits of deontology, but which should be questioned by moral philosophy seeking answers to open - ended questions in accordance with the changing circumstances and in a background of `probabilities`. The basic purpose of clinical / therapeutic medicine is the healing of patients. Hospitals are institutions which have been set up to this and, where diagnostic, therapeutic and patient care services are given. As a result, hospital management is a specific, differentiated subset of the set of management generally speaking. As a system, hospital management must have such related activities as planning, structuring, application and control. When the study the hospital management in the light of a philosophical methodology and asking its three questions, namely, `What?`, `Why?`, and `How?`, we come to the conclusion that it is should be organised in accordance with its aim of providing a co-ordination which would make the therapy and care services of the hospital easily accessible. The significant point here which should be taken into account is that the hospital management is not aim in itself in such a context but a means to the betterment and upgrading of the related services within the limits of the possibilities available, and from the viewpoint of both the receives and providers of healthcare. We see that while there is, on the one hand, an effort to enlarge the scope and the limits of the autonomy of both the physician and the patient thanks to the concepts of human rights and patient rights evolving in our time, the hospital management tends to limit the autonomy of the patient - physician relationship as a whole. And whereas the autonomy of this relationship has been on the agenda as a problem, this issue has not been elaborated, so far as we have observed, from a conceptual standpoint. 'Autonomy' is above all a legal concept which has first been used in the context of communities, and then in that of individuals. It is thus the ability and capacity of an individual or a community to make his/its own decisions and act in accordance with these freely and independently. Understandably, patients and physicians do have autonomies as individuals. In the medical context, the patient's autonomy signifies the applied counterpart of the respect for an individual's autonomy which leads to enlightened consent. There has been a discussion on the role of these concepts in medical practise for about two decades. In the context of the present work, the concept of the autonomy of the patient - physician relationship itself is discussed as an original idea, and beyond that of the individuals concerned. A relationship is, in general terms a process of communication that develops reciprocally in a given period of time, leading to change. As a subset among all the man - to man communications, the physician - patient relationship is an original one with different dimensions. This relationship is 222brought about as a result of the concept of disease, in which the physician's medical knowledge has a significant role whereby he/she has an important influence on the patient. We think that there exists an autonomy in this relationship which is independent from the autonomies of patient and the doctor considered singly. The conditions of the autonomy of this relationship are created by the action to be jointly actualised preceding a decision which has been jointly made thanks to the mutual Cupertino of two persons capable of thinking freely and independently. Here, the difference in degree of the autonomies of the two individuals concerned would have an influence on the shaping of type if the relationship, but the relationship has an autonomous area of its own which is independent from their own, single area of autonomy. On the other hand, it would be rather difficult to speak of the relationship in which the patient and/or the physicians no individual autonomy of their own. The hospital management in our time has the responsibility of controlling and upgrading the quality of the service presented in the course of the physician- patient relationship which has shown a great change as a result of the contemporary scientific -technical developments in medicine. However, the control involved here must have a balance in connection with the autonomy dimension if the patient - physician relationship. To be sure, it is vain to expect of an `absolute autonomy` in any area of human life. And this is why the physician - patient relationship in the hospital environment would have its limits drawn by the hospital management. This must be realised, however, in accordance with the aims of the institution, and medicine in general, with its rationales being given, and according to impersonal standard methods. Thus, by way of a management strategy in hospitals, it will be pertinent to apply the principles of the total Quality Control. Key Terms: Hospital Management, Physician - Patient Relationship, Autonomy of the Physician - Patient Relationship, Medical Ethics, the Effects of the Management on the Autonomy 223 237

Bu tezde XIV. ve XV. yüzyıllarda telif ve tercüme edilmiş olan ilk Türkçe tıp yazmalarındaki cilt hastalıkları incelenmiştir. Faydalanılan yazma eserler Müntehab-ı Şifa, Edviye-i Müfrede, Tervihü'I-Ervah, Yadigâr, Cerrahiyyetü'l-Haniyye, Kamilü's-Smaatü't-Tıbbiye Tercümesi, Kitab-ı Müntehab-ı fi't-Tıbb, Haza'inü's-Sa'adat, Akrabadin Tercümesi, Mücerrebname, Müfredât-ı İbn-i Baytar Tercümesi, Tuhfe-i Mübarizi ve Tuhfe-i Muradi'dir. O dönemde bilinen cilt hastalıkları aşağıdaki başlıklar altında incelenmiştir. Güderi (Çiçek, Variola, Small-pox), Hasbe (Kızamık, Rubeola, Measlas), Cüzzam (Lepra, Leprosy, Hansen's disease), Demregü (Temriye, Dermatophtosis, Tinea corporis), Behak (Ak ve kara olarak ikiye ayrılır ve karası Addison hastalığı'na uymaktadır), Baras (Ala, Vitilgo), Sivilce türleri [Nemle (Isırga, Makûl), Ateş paresi (Nar-ı farisi, Fronküloz?), Cemre (Kara kabarcık, Şirpençe, Karbonkül, Carbuncle), Caversiye (Kabarcık hastalığı?), Humre (Yılancık, Erizipel, Erysipelas, St. Antohy's fire), Başbert (Çıban, Fronkül, Fruncle, Boil), Dümmel (Kan çıbanı, Abse, Abscess)], Âbile (Kabarcık, Bule), Seretan (Kanser, Cancer), Hanazir (Sıraca, Scrofuloderma), Akile (Yinürbaş, Gangren), Kurdeşen (Ürtiker, Urticeria) Uyuz (Gale, Scabies), Giciyik (Kaşıntı, Pruritus), Sa'fe (Konak, Seboreik dermatit, Scurf), Kel (Alopesi, Favus), Evram (Şişler, Urlar, Tumors), Yara (Karha, Cerahat, Wound). Bu hastalıkların terminolojisi ve belirtileri incelenerek bugünkü karşılıkları verilmeye çalışılmış, varsa tipleri ayırt edilmiştir. O dönemin anlayışı içinde bilinen sebepleri ve tedavileri sunulmuştur. in this study, skin diseases in the first compiled ör translated Turkish medical manuscripts in the 14th and 15th centuries in Anatolia have been investigated. The manuscripts which have been used are Müntehab-ı Şifa, Edviye-i Müfrede, Tervihü'l-Ervah, Yadigâr, Cerrahiyyetü'l-Haniyye, Kamilü's-Sınaatü't-Tıbbiye Tercümesi, Kitab-ı Müntehab-ı fi't-Tıbb, Haza'inü's-Sa'adat, Akrabadin Tercümesi, Mücerrebname, Müfredât-ı İbn-i Baytar Tercümesi, Tuhfe-i Mübarizi and Tuhfe-i Muradi. The skin diseases known at that time are investigated under the following topics: Cüderi (Çiçek, Variola, Small-pox), Hasbe (Kızamık, Rubeola, Measlas), Cüzzam (Lepra, Leprosy, Hansen's disease), Demregü (Temriye, Dermatophtosis, Tinea corporis), Behak (There are two types; the white and the black. The black is Addison's disease), Baras (Ala, Vitilgo), Nemle (Isırga, Makûl), Ateş paresi (Nar-ı farisi, Fronküloz?), Cemre (Kara kabarcık, Şirpençe, Karbonkül, Carbuncle), Caversiye (Kabarcık hastalığı?), Sivilceler (The types of pimples): [Humre (Yılancık, Erizipel, Erysipelas, St. Antohy's fire), Başbert (Çıban, Fronkül, Boil, Fruncle), Dümmel (Kan çıbanı, Abse, Abscess)], Abile (Kabarcık, Bule), Seretan (Kanser, Cancer), Scrofuloderma), Akile (Yinürbaş, Gangren), Hanazir Kurdeşen (Sıraca, (Ürtiker, Urticeria) Uyuz (Gale, Scabies), Giciyik (Kaşıntı, Pruritus), Sa'fe (Konak, Seboreik dermatit, Scurf), Kel (Alopesi, Favus), Evram (Şişler, Urlar, Tumours), Yara (Karha, Cerahat, Wound). The terminology and symptoms of these diseases have been examined, and an attempt has been made to suggest their correspondings of today; if some their types have been identified. The reasons and the therapies of the diseases as known at that time are presented. 223

VII. ÖZET Atatürk'ün, 57 yıllık ömrünün millete adanmış bir hayat olduğu görülmektedir. Sağlık hayatımn incelenmesinde çok çeşitli hastalıklar ve rahatsızlıklar geçirmiş olmasına rağmen, çok yüksek bir direnç ve dayanma gücü vardır. Gençliğinden beri içki alışkanlığı, aşın sigara ve kahve tüketimi olmuştur. Uyku ve beslenmesine de dikkat etmemiş, insan gücünü aşan şekilde çalışmıştır. Kendi sağlığına önem vermemiştir. Çeşitli travmalar yanında, sıtma hastalığı, kronik pyelonefrit olarak kabul edilen böbrek hastalığı, koroner kalb hastalığı ile iki defa pnömoni, değişik zamanlarda soğuk algınlıkları (gripal enfeksiyonlar) geçirmiştir. Son hastalığı karaciğer sirozu olup, geç teşhis edilmiştir. Kanunda biriken assit için üç defa ponksiyon yapılmıştır. Üçüncü ponksiyonundan sonra girdiği karaciğer komasından çıkamayarak, bu tablo içinde vefat etmiştir. Otopsi yapılmamıştır. Naşı tahnit edilmiştir. Tabutu, geçici olarak 15 yıl Etnografya Müzesi'nde bekletilmiş, 10 Kasım 1953 'de Anıtkabir'de defnedilmiştir. 333 VIII. SUMMARY Atatürk's Health, Illnesses and Death It can clearly be seen that Atatürk devoted his whole life to his nation, Upon the examination of his health throughout his life, one can observe that he had a very high level of resistance and endurance, despite having had many diseases and illnesses. From his youth on wards he was in the habit of drinking alcohol smoking and consuming excessive amounts of coffee.. He did not pay attention to sleep and diet, yet worked to a degree exceeding human limits. He neglected his own health. Apart from various injuries, he had a record of malaria, a nephrological disease suspected chronic pyelonephritis, a coronary disorder, pneumonia (twice), and many colds (influenza). He finally suffered from cirrhosis, which was diagnosed too late. The fluid accumulated in his abdominal area was drained away three times by punction. Affer the third punction, he died of the hepatic coma. No autopsy way carried out on his body, which was later embalmed. His coffin was kept for a transitional period lasting 15 years in the Ethnography museum and then, on November 10, 1953, was burned in `Anıtkabir`. 334 407

IX- ÖZET Bu tezde Osmanlı dönemi İstanbulu'nda kadınlara hizmet veren hastane ve klinikler incelenmektedir. Kadınlara sağlık hizmeti sunan azınlık ve yabancı hastaneleri ile klinikleri bu çalışmanın dışında bırakılmıştır. Osmanlı Toplumunda Kadının Sağlığına Verilen Önem ana başlığı altında Kadınların Muayene ve Tedavisi, Sağlık Mesleğini İcra Eden Kadınlar ve Kadınların Sağlık Hizmetine Katkıları konulan sırasıyla işlenmiştir. Kadınların hangi tarihlerden itibaren hastanelerde tedavi olmaya başladıkları, bu hastanelerin hangileri olduğu ve hizmet koşullan incelendikten sonra kadınlara hizmet veren kliniklere değinilmiştir. Kadınlara hizmet veren hastaneler bölümünde Saray'da Kadınlar İçin Açılan Hastaneler başlangıç alınarak sırasıyla Haseki Hastanesi, Zeynep Kamil Hastanesi, Beyoğlu Nisa Hastanesi ve Viladethane; kadınlara hizmet veren klinikler bölümünde ise Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'de ve Bezm-i Âlem Valide Sultan Gureba-i Müslimin Hastanesi'nde kadınlara hizmet veren klinikler ile Darülaceze'nin Kadınlara Hizmet Veren Hastane Bölümü, Gülhane Tatbikat Mektebi ve Seririyat Hastanesi Kadın Hastalıklan ve Doğum Kliniği yine Hamidiye Etfâl Hastahâne-i Âlisi'nde ve Toptaşı Bimarhanesi'nde yer alan ve kadınlara hizmet veren klinikler incelenmiştir. Aynca tedavi için başvuran ve tedavi gören kadınların başlıca ne tür hastalıklardan yakındıklan ve hangi hastalıklar nedeniyle vefat ettikleri konusundaki sayısal veriler değerlendirilmiştir. X- SUMMARY The present thesis is about the hospitals and clinics in Istanbul which provided medical service for women during Ottoman Period. The hospitals and the clinics which rendered medical service to women run by minority and foreign establishments have been left outside the scope of the present work. Under the caption of `The importance given to women's health under the Ottomans` the following subjects were treated: Women's Medical Examination and Treatment, Women in Medical Profession and Women's Contribution to Health Services. Having inquired into the beginnings of women's treatment in hospitals and into the hospitals which provided such services and the conditions under which the medical staff performed their work, the clinics for women were taken up. The major illnesses for which the women addressed to the hospitals and the main causes of their death were expressed in figures. 149

113 VIII. ÖZET Ord. Prof. Dr. Akil Muhtar Özden 1.X.1877 yılında İstanbul'da doğmuştur. İlköğretim yıllarından sonra Askeri Tıbbiye İdadisi'nden mezun olarak, Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye' de bir yıl okumuştur. Daha sonra tıp eğitimine Cenevre' de devam etmiştir. Doktora tezini Prof. Bard' in yanında hazırlamıştır. Bu arada Paris' te bulunan ve bakteriyolojinin merkezi kabul edilen Pasteur Enstitüsü'ne gitmiş ve oradaki bilimsel ortam kendisini çok etkilemiştir. Akil Muhtar' in bilimsel ve araştırmacı kimliğinin gelişmesinde, yeni bir disiplin olan farmakodinamiyi iyi bilen Prof. Mayor ' un etkisi yadsınamaz. Prof. Mayor' un yanında privat doçent olan Akil Muhtar kendi adı ile anılan Muhtar Refleksi'ni de bu dönemde bulmuştur. Besim Ömer Akalın' m daveti üzerine İstanbul'a dönmüş ve önce hijyen, sonra asıl konusu olan Tıp Müfredatı Farmakodinami ve Tedavi Dersleri'ni vermeye başlamıştır. Akil Muhtar Özden'in,Türk Tıbbı'na en önemli katkılarından biri farmakodinami disiplinini tanıtması, yerleştirmesi ve modem bir tedavi kliniği kurmasıdır. Bir bilim adamı olarak kendini toplumdan hiç bir zaman soyutlamayan Akil Muhtar en zor dönemlerde çeşitli idari ve sosyal görevler üstlenmiştir. Cenevre'de başladığı bilimsel çalışmalarını İstanbul'da da sürdürmüştür. Digital 'in etkisinin ortaya çıkma süresinin o güne kadar zannedildiği gibi çok uzun olmadığını, bir-üç saat gibi kısa bir sürede görüldüğünü kanıtlamıştır. Çeşitli hastalıklarda karaciğer fonksiyonlarının ölçülmesi için Santonin Testi'ni bulmuş ve bu test tıp kitaplarına karaciğer fonksiyon testi olarak geçmiştir. Kalp ve dolaşım sistemi çalışmalarına devam ederek,perifer dolaşımın objektif bir yöntemle değerlendirilmesini sağlayan Maksimum Ven Basıncı metodunu bulmuştur. Tıp Müfredatı Famarkodinami ve Tedavi Dersleri kitabı içerdiği konuların farmakodinami deneylerinin Farmakodinami Enstitüsü'nde kendisi tarafından yapılmış olması nedeniyle özgün bir eserdir. 1943 yılında yaş haddinden emekli edilen Akil Muhtar Özden,1946 yılında CHP milletvekili seçilmiş ve 12 Mart 1949 yılında vefat etmiştir. 114 IX. SUMMARY Dr. Akil Muhtar Özden (Ord. Prof.) was born in İstanbul in 1877. After primary and secondary education, he attended Askeri Tıbbiye idadisi (military pre-medical college). Upon graduation, he attended Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye (military medical school) for one year and then escaped to Geneva where he continued his education. He eventually prepared his doctoral dissertation under Prof. Bard. In the meantime, he visited Pasteur Institute in Paris, then recognized as the center of bacteriological research. The scientific environment in this Institute had a big influence on Akil Muhtar Özden. Another major influence on his scientific and research formation was Prof. Mayor, expert in Pharmaco-dynamics which was then a new discipline. Akil Muhtar obtained his `doçent` title under Prof. Mayor and discovered `Muhtar Reflex` in the same period. Akil Muhtar Özden returned to Istanbul upon the invitation of Besim Ömer Akalın, where he first gave lectures in hygiene. He eventually started offering courses on Medical Curriculum, Pharmaco-dynamics and Treatment. A major contribution of Akil Muhtar to Turkish Medicine is his initiation and establishing of Pharmaco dynamics as a new discipline. His other major contribution was the founding of a modern treatment clinic. As a scientist, Akil Muhtar never isolated himself from the larger society and assumed challenging administrative and social responsibilities in very difficult times. He continued in Istanbul the scientific research that he had initiated in Geneva. He proved that Digital showed its effect only in a few hours, not nearly as long as the scientific community had been assuming in his times. He invented Santonin Test, used in testing the liver functions in different diseases. This test was eventually included in medical books as the `liver function test`. He continued working on the heart and circulatory system and invented the `Maximal Venous Pressure` method in evaluating the peripheral blood circulation. His book `Medical Curriculum, Pharmaco-dynamics and Treatment` includes many original sections, based on his own experimental research carried out at the Institute of Pharmaco-dynamics. Akil Muhtar Özden retired in 1943 and was elected as representative to the Parliament in 1946, from Cumhuriyet Halk Partisi. He died in March 12, 1949. 123

130 ÖZET Millî Kütüphanedeki Yazma Baytarnameler Üzerinde Tarihsel İncelemeler Veteriner hekimliği mesleğinin hayvanların evcilleştirilmesine kadar uzandığı ve antik Doğu ve Batı uygarlıklarında bu konuda birçok eser verildiği bilinmektedir. İslâm Uygarlığı Çağında, 9'uncu yüzyıldan itibaren çoğunlukla at yetiştiriciliği; at bakımı, beslenmesi ve hastalıkları konularında yazılmaya başlanan veteriner hekimliğine ilişkin eserlere kısaca baytarname, adı verilmiştir. Baytarnameler üzerinde yapılan araştırmaların sonuçlarına göre, bu eserler hem Doğu ve Batı uygarlıklarının veteriner hekimliği literatürünü, hem de konudaki orijinal bilgileri içermektedirler. Bu araştırmada, Millî Kütüphanede bulunan, dokuz Türkçe, üç Farsça ve bir Arapça olmak üzere 13 baytarname incelenmiştir. Türkçe ve Farsça baytarnamelerin bibliyografik künyeleri belirlenmiş ve veteriner hekimliğine ilişkin bilgileri özetlenmiştir. Arapça baytarname ise tüm yönleriyle değerlendirilmiştir. Hemen tüm bilim dalarında görüldüğü gibi, Müslüman olan Türkler önce Arapça ve Farsça baytarnameleri kullandılar, sonra onların çoğunu 15 'inci yüzyıldan itibaren Türkçeye çevirdiler; ayrıca, Türkçe baytarnameler de yazdılar. Böylece Sarton'un iddia ettiği gibi veteriner hekimliğin bu Türkçe metinleri, müslümanlann bu konudaki ilgisinin son dalgasını oluşturdu ve doğal olarak, sonunda bir `Türk Literatürü` birikmiş oldu. Bu kaynaklar Osmanlı döneminde hayvanların bakımı, beslenmesi ve hastalıklarında yaygın biçimde kullanıldılar. Araştırma materyalinin başlıca eseri olan baytarname Ali Bin Davud tararından 14'üncü yüzyılda yazılmıştır. Eser; eski Roma, Bizans, Hint ve Arap kaynaklarına atıflarla verilen bilgiler yanında, orijinal nitelikli bilgileri de içermektedir. Sarton'un da işaret ettiği gibi, bu eserin 14'üncü yüzyılın en önemli kaynaklarından biri olduğu söylenebilir. Eserde, bazı hastalıklar bulaşıcı nitelikleri dikkate alınarak belirtilmişlerdir. At Vebası hakkında verilen bilgiler, bu hastalığın veteriner hekimliği tarihindeki ilk observasyonu olarak değerlendirilebilir. Eserin başka bir farklılığı da diğer baytarnamelerde bulunmayan yaban hayvanları hakkında verilen bilgilerdir. Kayda değer bir yön de eserdeki etik ve deontolojik bilgilerin, günümüzde geçerli olan etik prensipleri yansıtmasıdır.131 Sonuç olarak denebilir ki; daha önce baytarnameler üzerine yapılan yayınlarda işaret edildiği gibi, bu araştırma çerçevesinde incelenen 13 baytarname de İslâm Uygarlığı Çağının veteriner hekimliği eserlerinin özelliklerini taşımakta ve veteriner hekimliği ve tıp tarihi ile bilim tarihine katkı yapan orijinal bilgileri içermektedir. Anahtar Sözcükler: 1. Veteriner Hekimliği Tarihi, 2. Baytarnameler, 3. Mîllî Kütüphane, 4. Yazmalar, 5. Bilim Tarihi 132 SUMMARY Studies on the Old Veterinary Manuscripts in the National Library of Turkey It is known that veterinary profession goes as back as the domestication of animals and lots of books on the subject were written in the antique eastern and western civilizations. Beginning with the 9th century of Islamic Civilization, veterinary manuscripts especially on horse breeding, horse care, feeding and diseases were produced and briefly called as `Baytarname`. According to the results of the studies on Baytamames, these manuscripts contain both the veterinary literature of the eastern and western civilizations and original knowledge on the subject. In this study, nine Turkish, three Persian and one Arabic- totally 13 Baytarnames which are preserved in National Library have been investigated. Bibliographical datum and veterinary knowledge of the Turkish and Persian Manuscripts were summarized. The Arabic one was evaluated in all aspects. As it is noticed in almost of all scientific branches, Muslim Turks were first interested in Arabic and Persian veterinary manuscripts, then translated most of them into Turkish by the 15th century, in addition, they also wrote original baytarnames. As Sarton claimed the Turkish veterinary treatises constituted the latest wave of Muslim interest in the subject, and their existence naturally coincided with the birth of a `Turkish Literature` in the field of veterinary medicine. These sources have extensively been used for the breeding, care and treatment of animals through the Ottoman Period. The main veterinary manuscript of the material of this study was written by Ali Bin Davud in the 14th century. In addition to the information referring the old Roman, Byzentium, Indian and Arabic sources it also contains original knowledge on the subject. It could be said that this book is one of the most important source of the 14th century as Sarton indicated. In this manuscripts some of the illnesses are keenly identified with their contagious characteristics. Information on the African Horse Sickness could be regarded as the first observation about the disease in the history of veterinary medicine. One of the diferences of the book is the knowledge, on wild animals which are not dealt with in other Baytarnames. It is also noteworthy to indicate that ethical and deontologic datum of the manuscript reflect the valid ethical principals of today.133 As a result it could be said that as it is indicated in the published papers on baytarnames, these 13 manuscripts studied within the framework of this research are in the same characteristic of veterinary manuscripts of Islamic Era and they contains original knowledge which contribute history of veterinary medicine, history of medicine and history of science. Keywods: 1. Veterinary History, 2. Old Veterinary Manuscripts, 3. National Library- Turkey, 4. Manuscripts, 5. History of Science 159

19. yüzyılın ortalarında tıp eğitimini daha nitelikli hale getirme çalışmaları kapsamında, Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'de, tıp hocaları, öğrencileri ve hekimlere yönelik bir tıbbi literatür dergisi çıkarılmasına karar verilmişti. 1849 ilkbaharında dergi, ayda bir kere, Fransızca {Gazette Mâdicale de Constantinople) ve Türkçe ise (VekayN Tıbbiye) olarak çıkarılmaya başlanmıştır. İki derginin yayın amacı, yayın periyodu, abone ücreti, satış yerleri, yaklaşık yayın süreleri birbirinin eşidir. Dergiler birbirinin tercümesi olmayıp, aynı kurumda basılan, aynı bilimsel niteliğe sahip iki ayrı tıbbi literatür yayın özelliğini taşımaktadırlar. Tahminen 1852 yılına kadar çıkmışlardır. Çalışmamıza konu olan G/WC'un ulaşılabilen 20 sayısındaki bütün makaleler Türkçeye çevrilerek, sınıflandırılmış ve değerlendirilmiştir. Dergide payitahtta ve Osmanlı imparatorluğumun diğer bölgelerinde tıbbi ve cerrahi uygulamalara ait makaleler, Batıda yayınlanmış tıbbi dergilerden aktarılmış yazılar, halk sağlığı ile ilgili incelemeler, Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne hakkında çeşitli yazılar, birçok hastaneye ait istatistikler yer almaktadır. Makalelerde çağın tıbbi literatürünün takip edildiği; en son tedavi, operasyon tekniği ve tıbbi bilgilerin uygulanmaya çalışıldığı görülmektedir. Yerli makalelerde, ayrıntılı gözlemlere yer verilmiş, hastalıklar vaka örnekleriyle açıklanarak incelenmiştir. Ayrıca Mekteb-i Tıbbiye'den birçok intern hekimin vaka sunumunun yer aldığı dergide, okuldaki tıbbi cerrahi uygulamaları hakkında ayrıntılı bilgi edinmek mümkündür. Yabancı literatürden aktarılan yazılarda da, tıp alanında devrin en son teknik ve uygulamalarına yer verilmeye çalışılmıştır, istanbul'daki hastanelere ait istatistikler, hasta profili ve tedavi yöntemleri konusunda aydınlatıcı bilgiler içermektedir. Halk sağlığı ile ilgili yazılar, dönemin koruyucu hekimlik uygulamaları, salgın hastalık incelemeleri, bulaşıcı hastalıklar hakkındaki bilgi düzeyi konusunda fikir vermektedir. Ayrıca GMCdaki makalelerde o devirde gerek Batıda gerekse memleketimizde, hekimlik alanında tıbbi etik değerlerinin algılanışına dair ilginç bilgiler mevcuttur. Tıp ve eczacılık tarihçileri için birinci el kaynak niteliğindeki bu dergi; daha fonksiyonel ortopedik sabitleme aletlerinin anlatılması, yenidoğan beslenmesinde anne sütünün öneminin vurgulanması, mesane taşı ameliyatlarında yeni bir tekniğin tanıtılması ile uluslararası literatüre katkıda bulunmuştur. Yabancı bir bilim adamının yazısını yayınlamış olması da önemli bir özelliktir. Among the steps taken for a more qualified education at the Imperial Medical School, it was decided to issue a medical literature periodical for the professors, students and practitioners on the field. To that aim, Vekayi-i Tıbbiye and its French version Gazette Mâdicale de Constantinople were published monthly between 1849- 1852. These periodicals were proved to be two separate scientific publications, although they were alike in view of their principles and style, as well as their subscription rates, sale posts and printing press. The topic of our study is GMC of which 20 issues were reached. All the essays in this colection were translated into Turkish, classified and analitically evaluated. GMC were comprised of articles on the medical and surgical practices in the capital city and in the provinces of the Ottoman Empire; referential narrations from the Western medical literature dealing especially with the new medical techniques and findings; studies on preventive medicine and epidemics and various writings on the Imperial Medical School such as medical case studies by the interns, annual activity report, clinical statistics and announcements for appointment In these articles the contemporary medical practices and treatment methods were tried to be followed basing on the latest referential sources. GMC is quite rich with post mortem studies most of which took place at the Austrian Hospital. The statistics about the civilian and military hospitals in Istanbul give quite a lot of information on the patient and disease profile, as well as the treatment methods in the 19th century. The researches on preventive medicine demonstrate the level of approach to the contagious diseases, epidemics and hygiene. Through the papers of GMC it is likely to have an idea on the conception of medical ethical values of the time. The periodical contributed to the international literature, then, by the introduction of a new operational technique for litotrity, more functinal and feasible fixation apparatuses for orthopedical diseases; the emphasis of the maternal nutrition of the newborn. It also published a contemporary French pediatrician's essay sent from Paris. As a first hand source for the historians of medicine and pharmachology, GMC has reached its goal. 309

198 X. ÖZET Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak'ın yetiştiği dönem Cihan İmparatorluğu namı ka zanmış, yıkılmaz bilinen Osmanlı Devleti`in çöküş, ezilen uluslara umut ışığı olan Türkiye Cumhuriyeti`in kuruluş yıllarını kapsar. Irmak`n ödünsüz yurtsever bir kimlikle bütün yaşamını ülkesine hizmet etmeye adayışında ulusunun atlattığı badireye tanık lığı, kurtuluşun sevincini tadışı belirleyici olmuştur. O, yeni doğmuş Cumhuriyet'imizin yokluklar içerisinde büyük bir olanak sağladığı bir avuç şanslı gençten birisidir. Tıp eğitimini devrin en parlak üniversitele rinden birinden alır: Berlin; Friedrich Wilhelm Üniversitesi'nin öğrencisi olur. Batıda nitelikli bir tıp eğitimi alırken yeteneği ve dinamizmi ile Batı kültürünü, bu kültürün ü- rettiği yeni düşünceleri de tanır ve inceler. Yurda döndüğünde batıda eğitim almış ol manın edindirdiği ayrıcalıkla, seçkinciliğin dar sınırlarına takılıp kalmadan, birikimini ulusuyla paylaşmaya yönelir. En başından itibaren yeri devrimlerin rüzgarına nefesini eklemek isteyen aydınların arasındadır. Halkevlerinin kuruluşuna katılır, çeşitli gö revler alarak yıllarca bu kuruma hizmet eder. 1933 Üniversite Reformu'ndan kısa süre önce Darülfünun Tıp Fakültesi Fizyoloji Kürsüsü'ne müderris muavini sıfatı ile katılan Irmak reform ertesinde kurum çatısı altında kalmayı başarıp, Alman diline hakimiyeti ve üstün gayretleri ile Üniver site Reformu'nun Tıp Fakültesi'nde sağlamak istediği atılımın önemli bir unsuru olur. Irmak büyük bir çalışkanlıkla, verimlerle sürdürdüğü akademik yaşamını toplum sorunlarından hiç soyutlamaz. Her uğraşı bir filiz olan Cumhuriyetin kökleş mesine hizmet içindir. 1940 başlarında yoğunlaşan gazete ve dergi yazıları ile sosyal konularda yeni düşünceleri topluma tanıtır. Sırada iki dönem (1943-1950) milletvekil liği vardır. İlk Çalışma Bakanımız olur. Bu süreçte yurt meseleleri hakkında da dü şünceler ortaya koyma konusunda yoğunlaşır. Ancak üniversite çatısı dışında da Ir mak tıp eğitiminin sorunları ile, sağlık hizmetlerinin geliştirilip yaygınlaştırılması ile yakından ilgilidir. Buna karşın üniversiteye dönüşü sancılı olur. Ara verişini içlerine sindire meyen öğretim üyelerinin direnci ile karşılaşmıştır. 1953 yılı başında yeniden Tıp Fa kültesi'nde ve Fizyoloji Kürsüsü'nün başında yer alır. Bilimsel çalışmalarda en başından itibaren yüzünü ileri bilim merkezlerinin çalışmalarına çevirmiş olan Irmak; katıldığı bir çok uluslararası kongre, yabancı der-199 gilerde de yayınlanan bilimsel makaleleri, çeşitli yurt dışı bilim merkezlerinde yürüttü ğü incelemeler ile alanında daima yeniliklerin, ileri ölçülerin temsilcisi olmayı başarır. Gözü yerleşmesine omuz verdiği devrimlerin karşısında olan, kendisini gizlemeye çalışan unsurların üzerindedir. Onların varedileni yozlaştırmaya yönelik söylemlerini çürütecek fikir yazıları üretmekten hiç geri durmaz. Türk aydınlanmasını gerçekleştirmek uğrunda pek çok eser verir. 1974'de Kontenjan Senatörü, ardından kısa bir süre (4 ay) `Sadi Irmak Modeli` adını Türk siyaset terminolojisine katacak bir hükümetin Başbakanı olur. Bu görevlere başlamadan kısa süre önce emekli olmuştur, bu emeklilik kağıt üzerinde kalacak, Irmak siyasi görevlerinden geriye kalan zamanda, vefatına dek araştıran ve öğreten olmaya devam edecektir. Irmak 1981 yılında yine üst siyasi sorumluluklar üstlenmiştir. Danışma Meclisi üyesi ve Başkanı olur; Danışma Meclisi'nin fesholduğu 1983 yılı sonuna ka dar bu görevde kalır. Yeni Anayasa Başkanı olduğu Meclis'in ürünü olarak oya su nulur. Hizmette son durağı 1971 yılında kuruluşuna katıldığı, 1973'de Müdürü ol duğu, Irmak'ın dönüşü esnasında `istanbul Üniversitesi Atatürk ilkeleri ve inkılâp Ta rihi Enstitüsü` adını alacak olan istanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü'dür. Adeta son nefesine dek bu çatı altında Atatürk'ü ve devrimlerini anlat mayı sürdürür. 1990 yılı 12 Kasımı'nda yaşama veda eder. 203 SUMMARY The period in which Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak had grown up, involves the breakdown of Ottaman Empire which had been regarded as an unbreakable Empire and the formation of Turkish Republic which had been a light of hope to the undertreated nations. It has been a predictor for Irmak's devoting himself to work for his country with an unending national love that he had witnessed the difficulties his nation had experienced and the joy for independence. He has been one of the few lucky young people whom had the chance of a big opportunity among the lack of a recently formed Republic. He had his medical education from one of the best universities of the time. He had been the student of Berlin Friedrich Wilhelm University. While having a qualified medical education in the west, he by his qualifications and dynamism knows and analysis the western culture and the new horizons that culture has formed. When he had come back to his country he chooses to share his knowledge with his nations without being hold by the narrow ranges of selectivity and with the exception which the western education had provided him. From the first time on he had been among the educated people whom had the desire to add value to the winds of revolutions. In 1933 a short time before the University Reform he had joined Darülfünun Faculty of Medicine Department of Physiology as a lecturer and remained after the reform in that place and become the main part of the improvement which the University Irmak had had high political responsibilities in 1981. He had become the member and also the President of the Parliament: He had continued his activities until the end of 1983 when the Parliament had stopped its activities. The new Constitution had been voted as the product of the Board which he had been the president. The last corner in the service for his country had been the Istanbul University Institute for Investigation of Atatürk's Revolutions which he had attended the foundation in 1973 and become the President in 1973 and got the name of `Istanbul University Institute for Atatürk's Revolutions and Revolution History`. He had continued to teach Atatürk and his revolutions until he died on 12th of November in 1990. ^ !%0 281

ÖZET Basında Yer Alan Sağlık Haberlerinin Etik İlkeler Açısından Değerlendirilmesi Bu çalışma Ç.Ü.T.F Tıp Tarihi ve Deontoloji ABD'nda, yazılı basında yer alan sağlık haberlerinin tıbbi etik kurallara uygunluğunu ve sağlık konusunda yeterli bilgi aktarımı olup olmadığını araştırmak amacı ile yapılmıştır. Bu amaçla Basın İlan Kurumu'nun 1998 Mayıs verilerine göre yüksek tirajlı günlük gazetelerden ikisi olan Hürriyet ve Zaman gazeteleri 31 gün süre ile incelenmiştir. Gazetelerde çıkan tüm haberler tasnif edilmiş ve cetvel ile ölçülerek tüm gazete içinde ne kadar yer tuttukları hesaplanmıştır. Ayrıca sağlık haberlerinin içeriği incelenerek etik kurallara uygunluğu irdelenmiştir. Sonuçta Hürriyet Gazetesinde %1.24 ve Zaman Gazetesinde %0.56 oranında sağlık haberlerine yer verildiği ve etik kurallara uygun sağlık haberlerinin yazıldığı tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Basın,Tıbbi etik, Sağlık haberleri vıı ABSTRACT Evoluation Acording to Ethical Principles of Health News In News Papers This study was done in The University of Çukurova, School of Medicine, Department of Medical History and Deontology. The aim of this study is to investigate whether health news are appropriate ethical rules and whether there are enough knowledge about health topic. For this purpose Hürriyet and Zaman Newspapers were selected in the newspapers which have the most circulation in Turkey that determined by The Institution of The Press Advertisement in May 1998. Both of them inspected for 31 days. The news in Hürriyet and Zaman Newspapers classified according to categories such as actual, sport, health etc. They were measured by scale as cm2 and percentage of this news in a day were determined. It was also investigated whether the health news are appropriate to ethical principles or not. As a result, it was determined that the health news located 1.24% in Hürriyet and 0.56% in Zaman Newspapers and they were published acording to ethical principles. Key Words:Health news, Medical ethics,Press Vlll 31

Osmanlı Devleti'nin resmî daireleri veya nezâretleri tarafından hazırlanıp yayın lanan `Salnameler` tezimizin kaynağım oluşturmaktaydı. Bu salnamelerden Devlet Salnameleri, Askerî Salnameler ve Maarif Salnameleri esas alınmıştır. Bu sâlnâ- melerdeki tıp eğitiminin 1867-1908 seneleri incelenmiştir. 43 yıllık bir dönem ince lenmiş olup bu yılları kapsayan 62 adet salname kaynağımızı teşkil etmiştir. Bu sal nameler taranıp belli bir planda incelenmiştir. Tezimizin Giriş kısmında kaynağımız olan bu salnameler hakkındaki bilgiler verilmiştir. Konumuzu teşkil eden Mekteb-i Tıb- biye-i Şahane ve Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye'nin incelediğimiz döneme kadar tarih çeleri özetlenmiştir. Tezimizin ana bölümünde `Salnamelerde Tıbbiye` incelenmektedir. Buradaki ilk bölümde `Senelere Göre Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane` işlenmiştir. Bu bölümde 1867 yılından itibaren Tıbbiye' de okutulan dersler, okutulan ders programı çerçevesinde sıra lanmıştır. Bu üstelerin başmda Tıbbiye'nin nâzın ve varsa muavini veya ders nâzmı verilmektidir. Daha sonra hocalar sıra ile verilmiştir. 43 yıllık eğitim dönemi incelendiğinde aşağıdaki sonuçlan gördük; ilk dönem olan 1867-1871 döneminde Askerî Tıbbiye içinde Türkçe eğitim veren bir Mülkî Tıb biye kurulmuştur. Fakat bu eğitimin Askerî Tıbbiye eğitimini etkilemediğini görüyoruz. Temel tıp dersleri Fizik, Kimya, Nebatat ve Hayvanat idi. Aynca Teşrih ve Fizyoloji esas derslerdendi. Daha sonraki seneler Farmakoloji, Patoloji ve Emraz dersleri geli yordu. Doğum dersleri ile beraber klinik dersleri de başlıyordu. Cenahi, Dahiliye ve Göz klinik derslerdendi. Adlî Tıp dersi son sınıfta okutu luyordu. Bu dönemde hocalar üstesinde mütercimler ve Türkçe hocalarım görüyoruz. Daha Askerî Tıbbiye' de Türkçe dersleri başlamamış olmasına rağmen, bu döneme hazırlık yapıldığım anlıyoruz. 1870' den itibaren de Hıfzussıhha dersleri konulduğunu öğreniyoruz. 1872-1877 senelerini kapsayan dönemi incelediğimizde nazır, Marko Paşa' dır. Artık Askerî Tıbbiye' de dersler Türkçe okutulmasına kadar verilmiş ve birinci sınıftan itibaren başlatılmıştır. Bu dönemde hocalar üstesinde büyük bir değişildik görmüyoruz. Temel tıp dersleri olan altı ders okutulduktan sonra Patoloji dersi olan Teşrîh-i Marazî ve Ahkâmü'l-Emrâz gibi Patoloji'ye dayalı Dahiliye dersleri iki ayn ders olarak veriliyordu. Cerrahi pratikleri ve Hıfzussıhha dersleri veriliyor ve Emrâz-ı Dahiüye, Emrâz-ı Hariciye derslerine başlanıyor, doğum ve Klinik dersleri üe devam ediliyordu. Klinik derslerinden Cerrahi, Dahiüye ve Göz'e ilave olarak Cildiye ve Efrenciye konul muştu. Adü Tıp dersi yine son sınıflarda yapılıyordu. Bu dönemde önemle farkedilen muavin sayısının artması idi. İlk seneler en fazla 5 muallim muavinine rastlarken 1871 yılından itibaren 20 dersin 18'inde muallim muavinleri vardır. 1877 yılında Ilm-i Edeb ismiyle Ahlâk dersleri verümeye başlanmıştır. 1581878-1888 dönemini incelediğimizde; bu dönemde Tıbbiye Demirkapı'daki bina- sındadır. Nazır yine Marko Paşa' dır. Temel tıp bilimlerinden olan Kimya bu senelerde hızla ilerleme kaydetmiştir. Kimya dersi, Kimya-yı Madenî veya Kimya-yı Gayr-i Uzvî olarak belirginleştirilmiş ve Ameliyat-ı Kimyeviye adı ile pratikler ilave edilmiştir. 1880 yılından itibaren Adli Tıp hocası Serviçen ve Seririyat-ı Dahiliye hocası Mav- royani'yi artık `Fahrî Muallim` olarak görüyoruz. 1882 yılında Histoloji dersi Fenn-i Ensâc ismi ile başhyordu. 1883 yılında ise bu ders Fenn-i Ensâc-ı Hücreviye olarak devam etmiştir. 1879' dan itibaren verilen Emrâz-ı Üzniye dersi 1884 yılından itibaren Emrâz-ı Üzniye ve Hançereviye olmuştu. 1889-1903 döneminde nazır Saib Paşa'dır. 1898'den itibaren nazır Mehmed Avni Paşa, daha sonra da Zeki Paşa olmuştu. 1889'dan itibaren Kimya derslerinde yine büyük bir hareket görüyoruz. Fenn-i Kimya, Ameliyat-ı Kimya dersleri ve bunlara alınan 6 muavin bulunuyordu. Çocuk Hastalıkları dersi 1889 yılından itibaren baş lamıştı. Kuduz hastalığı (Daülkelb) dersini de Tıbbiye listesinde görüyoruz. 1892 yılından itibaren Bakteriyoloji dersi başlamıştı. 1894'den itibaren `Müdâvât-ı Sıhhiye` dersi ve 1898 yılından itibaren de Emrâz-ı Asabiye dersi konulmuştu. 1900 yılından itibaren Doğum derslerine ağırlık verilmiş, Besim Ömer Bey'in yanında birkaç muavin çalışmaya başlamış ve Seririyat-ı Vilâdiye dersi ilave edilmişti. 1900 yılında İlm-i Edeb dersinin yerini İlm-i Ahlâk dersi almıştı. 1903 yılından itibaren Fransızca derslerinin ve hocalarının arttığını görüyoruz. 1905 'de Ulûm-ı Diniye dersinin tıb dersleri yanında yer aldığım görüyoruz. 1903 'de Askerî Tıbbiye Haydarpaşa' daki binasına taşınmıştı. Bu tarihten sonraki dönemde, 1906' da Kulak-Boğaz Hastalıkları (Emrâz-ı Üzniye ve Hançereviye) mual limlerinin sayısı üçe çıkmıştı. 1908 'de Biyokimya dersi (Kimya-yı Uzvî) dersi konul muştu. Mikroskop dersi Fenn-i Hurdebin adı ile başlamıştı. Meslekî derslerden cild hastalıkları hocası ikiye, göz hastalıkları hocası ikiye, Cerrahi pratikler hocaları da üçe çıkartılmıştı. Tezimizin `Senelere Göre Mülkî Tıbbiye` adh bölümünde edindiğimiz sonuçlar- şöyle; 1867 yılından itibaren eğitime başlayan Sivil Tıbbiye ile ilgili bilgilere, sal namelerde 1869 yılından itibaren bulduk. 1869 yılında verilen derslerden Nebatat, Kimya, Fizik, Teşrîh ve Farmakoloji dersleri ve hocaları var. 1872 yılından itibaren ve daha geniş bir kadroyu buluyoruz. Türkçe, Coğrafya, Matematik derslerinin verildiği bir birinci sınıf var. Tıp derslerinin temel tıp derslerinde ise Fizik, Kimya, Nebatat ve Hayvanat yer alıyor ve Fizyoloji, Teşrîh dersleri ilave olunuyordu. Daha sonraki sene lerde Farmakoloji ve Hastalıklar dersleri yapılıyor, Doğum ve Adli Tıp dersleri ile eğitim tamamlanıyordu. Bu senelerde ders muavinleri olarak son sınıf öğrencileri çalışıyorlardı. 1878 yılından itibaren Seririyat dersleri ve Hıfzussıhha ilave edilmiştir. 1880 yılından itibaren daha geniş bir kadro görüyoruz. İdadi sınıfında, Osmanlı Tarihi, Coğrafya, Türkçe dersleri veriliyordu. Bu senelerde 18 adet tıp dersi ve ilave olarak Fransızca dersleri veriliyordu. 1887 yılında ise İdadi dersleri 10 adet, Tıp dersleri ise 19 adettir. Fransızca yine ilave ediliyordu. 1900 yılma gelindiğinde Mülkî Tıbbiye' de İdadi dersleri yok. Fizik, Jeoloji, Kimya, Biyokimya, Nebatat, Hayvanat, Teşrîh dersleri yapılıyor ve bunlara Cerrahi pratikleri, Histoloji, Farmakoloji, Hıfzussıhha dersleri ilave ediliyordu. Emraz dersleri; Umumiye, Dahiliye, Hariciye, Kulak ve Boğaz, Asabiye ve Çocuk olarak en geniş şeklini almıştı. Bunlara ilaveten Doğum ve Bakteriyoloji veriliyordu. Klinik dersleri olarak; Dahiliye, Hariciye, Cildiye ve Göz yapılıyordu. Bu 159sınıfta Adli Tıp gösteriliyor, ayrıca Akaid ve Fıkıh dersleri okutuluyordu. Tıbbiye 'de Fransızca hariç 29 ders gösteriliyordu. Tezimizin `Salnamelerde Tıbbiye` bölümünde ayrı bir gurup teşkil eden; Tıb- biye'deki Nazır ve Yardımcıları bölümündeki sonuçlar şöyledir: Askerî Tıbbiye'de incelediğimiz dönemler içindeki nazırlar Salih Efendi, Marko Paşa, Saib Paşa ve Zeki Paşa idi. Mülkî Tıbbiye'nin müdürleri ise Hüseyin Sabri Efendi, Mehmed Ali Paşa idi. 1907'de Ziya Paşa ve 1908'de Arifi Paşa da birer yıl müdürlük yapmışlardı. Askerî Tıbbiye'de Marko Paşa 1289-1306 seneleri arasında 15 yıl, Mülkî Tıbbiye'de ise Mehmed Ali Paşa ise 1309'dan 1325 yılma kadar 16 yıl müdürlük yaparak en uzun görevlilerden olmuşlardı. Tezimizin `Tıbbiye' deki Ders Programlan` bölümünde ise; Askerî Tıbbiye'de ders programının 1877, 1878, 1879 yıllarında 5 sene olduğunu (5. sınıftan 10. sınıfa kadar) öğreniyoruz. Mülkî Tıbbiye'nin ders programına ait daha çok programa rastladık. Bu programların 1877, 1878, 1879 yıllarına ait olanında 1 sene İdadi dersleri veriliyor ve tamamı 7 sene idi. 1898, 1899, 1903 yılındaki ders programlarında ise 1 yıl İdadi kaldırılmış ve Tıbbiye 6 sene olmuştu. Tezimizdeki `Tıbbiye'de Öğrenci Sayısı` bölümünde yer alan listelerde görüldüğü gibi, bu müesseselerdeki öğrenci sayısı az çok farklarla sabit tutulmaya gayret edilmiştir. Fakat Mülkî Tıbbiye'de öğrenciler haricî olduğundan daha çok alınma şansı olmuş ve sayısı yüksek tutulmuştur. 1877 yılında sadece Askerî İdadi' de okuyan öğrenci sayışım buluyoruz. Bu da toplam 23 9 'dur. 1878 'deki üstelerde Askerî Tıbbiye' de 430, Mülkî Tıbbiye'de 307 öğrenci vardır. 1879 senesinde; Askerî Tıbbiye'nin İdadisinde 251 öğrenci, Tıbbiyesinde ise 482 öğrenci vardı. Mülkî Tıbbiye'de öğrenci sayısı 410'a yükselmişti. 1880 yılında; Askerî Tıbbiye'nin İdadisinde 258 öğrenci, Tıbbiyesinde 477 öğrenci olup Mülkî Tıbbiye'de de buna yakın 467 öğrenci vardır. 1881 yılında; Askerî Tıbbiye İdadisinde 206 öğrenci, Tıbbiyesinde 482 öğrenci olup Mülkî Tıbbiye'de 555 öğrenci vardı. Bu seneden itibaren sivil tıbbiyede öğrenci sayısı hep 500'ün üzerinde olmuştur. 1884 senesinde Askerî Tıbbiye'de 407, Mülkî Tıbbiye' de 550 öğrenci vardı. 1889, 1890, 1891 yılma ait yalnızca Askerî Tıbbiye öğrenci sayısını öğrenebiliyoruz. Hepsinde 302 öğrenci vardı. Mülki Tıbbiye'de de 1896'da 317, 1897'de347, 1898'deise418 öğrenci vardı. Tezimizin dördüncü bölümü, `Salnamelerde Tıbbiye ile İlgili Diğer Bilgiler`e ayrılmıştır. Bu bilgiler bölümler halinde guruplandırılarak, bu konuda çalışacaklara örnekler verilmiştir. Bu bölümün ilk sırasında Tıbbiye İdadisi ile ilgili bilgiler hakkında bilgi sunulmuştur. Askerî Tıbbiye'de bazen Tıbbiye'nin içinde bazen ayrı bir yerde yapılan bu eğitim için geniş bir muallim kadrosu olduğunu gördük. İdadi içinde ayrı bir organizasyon vardı. Müdür ve yardımcıları, ayrıca düzenden sorumlu Dahiliye zabi- tânlan görevli idi. Askerî hocalar ve dışarıdan gelen mülkî hocalar listelerde ayrı ayrı gösterilmiştir. İdadide genelde şu dersler okutuluyordu: Resim, Matematik, Hesap, Cebir, Kozmografya, Hendese, Kitabet, Tarih-i Umumi, Tarih-i Osmani, Coğrafya, Arapça, Münşeat, Farsça, Fransızca. Mülkî Tıbbiye'de ise İdadi dersleri ilk sınıfta daha basit olarak veriliyordu. Bu bölümün ikinci gurubunda; Tıbbiye'de görevli memurlar bir araya toplan mıştır. Şimdi personel dediğimiz bu gurubun içinde kâtipler ve tahrirat kâtipleri yer alıyordu. Ayrıca Fransızca yazışmaları yapan kâtipler vardı. Bu gurupta muhasebe işleriyle görevü birkaç memur vazifeli idi. 1900'lü senelerden sonra muhasebe me murları sayısı artıyordu. Bu memurların hepsi subay idi. Yalnızca Fransızca kâtipleri I (1 (/ MtCmasker değildi. Memurlar listesinde kütüphane sorumlusu, matbaa müdürü, imam, esvap emini, etüv makinesi memuru ve anbarcı da yer almıştır. Üçüncü gurup olarak ayır dığımız kısımda; Tıbbiye' de öğrencilerin disiplininden sorumlu olan `Dahiliye Zabiti` hakkında bilgi verilmektedir. Bunlar, Askerî Tıbbiye' de öğrencilerin düzeni ve disiplininden sorumlu idiler. İlk seneler bu görevde 5 zabitân varken, daha sonraları 18 zabitana çıkmıştı. Bunların rütbeleri genellikle yüzbaşı idi. Bu listelerde Serhademe ve Serbahçıvan da yer almaktaydı. Mülkî Tıbbiye' de bu görevi `mubassır`lar yapmıştır. Bu görevde genelde 7 adet mubassır vardı. Bu listelerde kapıçukadan ve depo memur ları da ilave ediliyordu. Dördüncü Bölüm'ün ayrı bir gurubunu da Tıbbiye' deki cemiyetler almaktadır. Tıbbiye'nin bünyesinde yer alan Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye ve Cemiyet-i Tıbbiye-i Mülkiye salnamelerde önemli bir yer işgal etmekteydi. Bu cemiyetlerin reis ve aza larının listeleri hemen hemen her salnamede yazılmıştır. Bu cemiyetlerin kurucuları ve üyeleri Tıbbiye hocaları idi. Bu üstelerde azaların isimleri hangi rütbede oldukları, cemiyetteki görevleri listeler halinde verilmiştir, genelde azaların Tıbbiye' deki görevleri yazılmamakla beraber ilk sayılarda bu bilgiler de ilave edilmiştir. Bu cemiyetlerden başka cemiyetler de Tıbbiye bünyesi içinde idi. Biz bunlardan en çok yer alan iki cemiyeti aldık. Bunlar halk sağlığı konusunda müfettiş görevi yapan Hıfzussıhha Müfettişleri Heyeti ile Divan-ı Harp Tedkik Komisyonu' dur. Dördüncü Bölüm'ün son iki gurubunu Tıbbiye'nin halka sağlık alanında hizmet verdiği bölümlere ayırdık. İlk gurupta Tıbbiye' deki muayenehane ve nöbet mahalleri vardır. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane halka hizmet için Tıbbiye'nin içinde poliklinik hizmetleri vermekteydi. Bu poliklinikler halka açık ve parasız idi. Burada tatil günleri hariç her gün nöbetle Tıbbiye muallimleri vazife yapıyorlardı. Tıbbiye' de görevli ebe hanımlar ve aşıcılar da poliklinikte hekimin nezâretinde görev yapıyorlardı. Nöbet mahalleri de, İstanbul'un başlıca semtlerinde kurulmuş halka bedava bakan merkezlerdi. Buralara başlarda Tıbbiye' den görevli hekimler gönderiliyordu. Bizim salnamelerde gördüğümüz, nöbet mahallerinin tıbbî kontrolü Tıbbiye'de olup oralarda devamlı görevli birer doktor ve cerrah vardı. Tıbbiye'nin Seririyat Hastahanesi ayrı bir gurubu oluşturuyor. Tıb öğrencisinin klinik derslerinin verildiği bu hastahanelerde yataklı hastalara hizmet veriliyordu. Askerî Tıbbiye'nin 100 yataklı, Mülkî Tıbbiye'nin ise 60 yataklı hastahaneleri vardı. Salnamelerde bu hastahanelerin kadrosunda görevli doktor, eczacı ve cerrahların isimleri verilmektedir. Hastahanelere gelen hasta sayısı, ölenler ve tedavi olunanlar zaman zaman verilmiştir. 1902 yılından itibaren de Gülhane Seririyat Hastahanesi hakkında bilgi verilmiş, muallim kadrosunda yazılmıştır. Bu konudaki bilgiler Adnan Ataç'ın `Gülhane Seririyat Hastahanesi 'nin Kuruluşunun Türk Tıbbının Modernleşmesine Etkileri` konulu tezinde yer aldığı için, tezimizde sadece bir örnek verilmiştir. Maarif Salnamelerinde geniş bir şekilde yer alan Mülkî Tıbbiye ile ilgili bil gilerden; öğrencilerin listesi, mezunların listesi, öğrenci talimatnamesi listeleri Ekrem Kadri Unat'm Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye adlı kitabında yer aldığından tezimize alın mamıştır. Salnamelerde incelemeler yaparken gördüğümüz önemli noktalar şunlardır: Devlet Sâlnâmelerindeki listeler ile Askerî ve Maarif Sâlnâmelerindeki listeler aynı se neler de olsa bir çok noktada benzer değildiler. Ders isimleri farklı olduğu gibi mual limlerin de isimleri farklı idi veya farkıl yazılmıştı. Askerî Salnamelerde yer alan muallimlerin doğumları, rütbeleri ve verilen madalyaları mukayese ettiğimizde, aym 161seneye ait farklılıklar gördük. Bazen peşpeşe çıkan salnamelerde bir önceki veya bir sonraki sene aynı liste olduğu gibi, çok farklı listeler de olabiliyordu. Bu sebepten bir konuda kesin bir bilgi edinebilmek için bu kaynaklara paralel diğer kaynakların da değerlendirilmesinin gerektiği kanaatindeyiz. 182

136

69 XIII. ÖZET Eczaneler bir sağlık kurumu olarak bireye ve topluma sağlık hizmeti sunmaktadırlar. Ancak halkla içice olmaları bazı etik sorunları da birlikte getir mektedir. Eczanede meydana gelebilecek sorunların bazılarını saptayarak, yirmi sorudan oluşan bir anket hazırladık. Bu anketi İstanbul'da hizmet veren 500 eczanenin sorumlu eczacısına sunduk. Verilen cevapları tablolar haline getirdik. Bu tabloları Eczacılık Etik Kuralları ve Deontolojisine göre değerlendi rerek bir sonuca varmaya çalıştık. 70 XIV. SUMMARY The pharmacies give health service to the individuals and the soci ety as a institution. Since the pharmacies work with public and are veryclose contact with patient and their relatives, we have determined some ethical problems and prepared a poll that involve twenty questions. We have distributed five hundred randomly questioners to the phar macies in Istanbul. We have evaluated results in a tables and according to the ethical rules and deontology of pharmaceutical sciences. At the end we have reached certain conclusions which are given in the text. 79

V.OZET Tifüs özellikle savaş yıllarında salgınlar yapmış bir infeksiyon hastalığıdır. Hastalık salgın dönemlerinde binlerce insanın ölümüne neden olmuştur. 1853 yılında Kırım Savaşı'nda tifüs'den ölenler çatışmada ölenlerden daha fazladır. Fransız hekim Charles Nicolle tifüs hastalığını, insandan insana bitlerin taşıdığını 1909 yılında keşfetti. Nicolle bu çalışmasıylas 1928 yılı Nobel Tıp Ödülü'nü kazandı. I.Dünya Savaşı yıllannda da Avrupa ve Osmanlı Ordulannda tifüs salgınlan görüldü. Osmanlı Ordusu'ndaki tifüs salgınlannın en şiddetlisi Kafkas Cephesinde ortaya çıkü. 1914-1915 kışında asker ve sivil pek çok insan tifüsten öldü. Salgınları önlemek için bitleri öldürmek gerekiyordu. Ancak Kafkas Cephesinde bulunan 3. Orduda etüv makinalan çok azdı. Dr.Abdülkadir Noyan tarafından önerilen yöntem kullanılarak elbiseler fırınlarda temizlendi. Dr. Tevfik Salim Sağlam tifüs hastalarının kanlanndan elde ettiği tifüs aşısını ilk kez 28 Mart 1915 günü uyguladı. İlk kez aşı yapılan 9 kişiden 5'i gönüllü hekimlerdi. 1916 yılında Dr. Ahmet Fikri Tüzer, buğu sandığı adını verdiği bir dezenfeksiyon cihazı yaptı. Buğu sandıklan 1917 yılından itibaren Kafkas Cephesinde yaygın olarak kullanıldı. Buğu sandıklarının kullanılmaya başlamasıyla tifüs salgınları kontrol altına alındı. Kafkas Cephesinde 1915 yılı Mart ayından savaşın sonuna kadar 7310 asker öldü. 1914-1918 yıllan arasında Kafkas Cephesinde 164 sağlık subayı tifüse yakalanarak vefat etti. 81 VLSUMWARY As an infectious disease, typhus has triggered many epidemics specifically in the course of wars and caused thousands of death all through the ages. The French physician Charles Nicolle (1886-1936) defined its agent as a louse transferring the disease from man to man in 1909 and was awarded with the Nobel Prize in 1928. So many cases were reported during the First World War both in the European and the Ottoman armies ;and one of the most severe epidemics broke out at Caucasian Front; a lot civilians and soldiers died in 1914-1915 winter. It had to destroy lice to prevent the epidemic but etuves in the afore mentioned front was so few to achieve that. All the clothes were cleansed in ovens by means of a methods proposed by Dr. Abdiilkadir Noyan (1886-1977). On March 28 th 1915 the first typhus vaccination was applied by Dr.Tevfik Salim (Sağlam) (1882-1963) procured out of the infected blood of the patients. In 1916 Dr. Ahmet Fikri Tüzer discovered a disinfection apparatus called `buğu sandığı` (vapour box) which was widely used in the Caucasian Front after 1917. This apparatus helped a great deal to control the typhus epidemics. 164 health officers were lost at Caucasian between 1914-1918 as well as 7310 military casualties from 1915 up to the end of the war. 82 87

ÖZET Tez çalışmamızda Osmanlı'nın meşhur hekimlerinden Ahmed Sânî'nin tercüme eseri Gunyetü 'l-Muhassılîn'in Sümûm bahsi ile aynı hekimin telif eseri Panzehir adlı risalesi incelenmiştir. Tez konusu ele alınmadan önce zehirlerle ilgili sözcükler tanımlanmış ve kısaca İslâm Tıp Teorisi'nden bahsedilmiştir. Ele aldığrmız metnin Sümûm bahsinde; zehir tedavileri, zehirlerden korunma, ağız yoluyla alman zehirlerin tedavisi, zehirli haşerat ısmnalanyla meydana gelen zehirler ile zehirli alet cerahatierinin tedavileri, haşeratı savan ve önleyen drog ve tedbirler, bütün zehirlere karşı kullanılan ortak ilaçlar başlıkları allında incelenen konular bir sınıflamaya tabi tatulmuştur. Zehirlerden korunmada; bağışıklık, aşılama, beslenme ile ilgili uyanlar, haşerata karşı alman tedbirler ve kümes hayvanları besleme gibi `koruyucu hekimlik` üzerinde duruhnuştur. Belirtilerine göre zehirler; sıcak, soğuk, kuru ve yaş olarak `hılüar nazariyesi` temelinde bir sınıflamaya tabi tutulmuş, tedavileri de bu esasa göre yapılmıştır. Ağız yoluyla alman zehirin belirtileri ve tedavileri tek tek tanımlanarak ele alınmıştır. Haşerat zehMerinin tedavisinde de her bir zehirli hayvanın türü ve cinsine göre belirtileri ve tedavileri üzerinde durulmuş, ayrıca kuduz tedavisi de işlenmiştir. Panzehir Risalesi' nde; madenî ve hayvani olmak üzere iki türü bulunan özel bir panzehir (bezoar taşı) ele alınmış, bunun yararlan ve kullanım alanlan anlatılmıştır. 70 SUMMARY In this thesis, one of the mast promenent Ottoman physician Ahmed Sam's Sümûm part of Gunyetü'l-Muhassılîn, which is a atranslated work, and his Panzehir named pamphlet are discussed. Before discussing the main subject, related words about poison are defined. At the same time, Islam Medicine Theory is briefly mentioned. The main topics of Sümûm part of the considered text are: poison treatment, how to protect from poison, treatment of poison taken orally, poisoning insects bite, treakment of suppuration as o result of poisoning machine, insect preventive drugs and measures, and drugs used in common against all kind of poison. How to protect oneself from poisoning; immunization, vaccination, nutrition are mentioned. Besides measures taken against insects, preventive medicine like fattening of poultry is also discussed. Poison according to its symptoms; on the basis of `humural` theory, these are classified as hot, cold, dry, and wet. Meanwhile, their treatment are considered in the same way. Symptoms and treatment of poison taken orally are carefully analyzed. About the treatment of insect poisoning, each species and animal kinds are considered according to their symptoms and treatment. Furthermore, treatment of rabbies is explained in the same way. Panzehir named pamphiet is about a special antidote, bezoar stone. This antidote is divided into two as metallic and animallike. Finally, uses and benefits of bezoar stone are discussed. 71 139

139 ÖZET Bu tezde, santral sinir sistemine etki eden Hypericum perforatum, Mandragora officinarum, Valeriana officinalis, Melissa officinalis, Passiflora incarnata, Papaver somniferum tıbbi bitkilerinin tarihsel süreç içerisinde ve modern tıpta kullanımları incelenmiştir. Bunun önemi, yeni gelişen bir çalışma disiplini olarak kabul edilen Fitoterapi açısından büyüktür. Fitoterapinin amacı, baza koşullarda yan etkileri fazla olan modern tıbbi tedavi metodlarına karşı bir alternatif sunmaktır. Yukarıda ismi geçen altı tıbbi bitkinin yüzyıllardır psikiyatrik rahatsızlıklarda kullanıldığı göz önüne alındığında, bu bitkilerden hazırlanmış modern preparatların günümüz psikiyatrisi için de yararlı bir kullanım alanına sahip olduğu yapılan araştırmalarda gösterilmiştir. Altı tıbbi bitkiyi içeren bu çalışma, tarihsel bir köprüyle çağdaş tıbbi uygulamaları birleştirmesi yönünden önemli bir katkı oluşturabilecektir. Anahtar Sözcükler; Tıp tarihi, fitoterapi, santral sinir sistemi, altı tıbbi bitki 140 SUMMARY In this thesis, medical plants including Hypericum perforatum, Mandragora officinarum, Valeriana officinalis, Melissa officinalis, Passiflora incarnata, Papaver somniferum that affect the central nervous system are investigated with respect to their historical and modern usage in medicine. This is significiant for phytotherapy which is a recently developing discipline. The aim of phytotherapy is to provide an alternative to modern medical therapy methods, which, although effective, may have side effects in some circumstances. The abovementioned six medicinal plants have been used for psychiatric disorders for centuries, and it is known that modern preparates consisting of these plants have proven to be useful in modern psychiatry. This study covering the six medical plants would have significant impact on connecting their historic applications to the contemporary medicine. Key Words: History of medicine, phytotherapy, central nervous system, six medical plants 164

ÖZET 1877 yılında kurulan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti gerek askerî gerekse sivil alanda pek çok önemli hizmetler ifa etmiştir. Savaş zamanlarında cephe gerisinde askerlere sağlık hizmeti sunmasının yanı sıra savaş esirleri ile ilgili olarak uluslar arası anlaşmalara uyulması ve esirlerin kurtarılması için ilgili ülkeler ile Beynelmilel Salib-i Ahmer Cemiyeti nezdinde girişimlerde bulunmuştur. Sivil alanda ise zelzele, sel, yangın vb. âfetlerde halkın yiyecek, giyecek ve barınma gibi ihtiyaçlarının karşılanmasında ak tif rol üstlenmiştir. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yapmış olduğu hizmetleri halka daha iyi duyurabilmek ve hizmet alanım daha da genişletebilmek düşüncesi ile 12 Muharrem 1346 (15 Eylül 1921) tarihinden itibaren Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası adı ile aylık bir dergi neşretmiştir. 15. sayıdan itibaren dergi Türkiye Hilâl-i Ahmer Mecmuası adı ile yayınlanmıştır. 30 Rebiülevvel 1347 (15 Eylül 1928) tarihli 85. sayı ile Arap Türkçe baskısı so na eren dergi Latin harfleri İle yayınma devam etmiştir. İncelemesini gerçekleştirdiğimiz `Arap Harfli Türkçe` baskılı dergilerde başlıca şu konular bulunmaktadır: 1 -Hilâl-i Ahmer Cemiyeti' nin merkez ve taşra teşkilatlarında yapılan seçim ha berleri 2-Merkez ve taşra teşkilatlarının gelir ve giderlerini gösterir muhasebe cetvelleri 3 -Cemiyette görevü kişilerin, tayin, azil, evlilik ve ölüm haberleri ile görev icabı yapmış oldukları yurt içi ve yurt dışı gezileri hakkındaki haberler 4-Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin halka yapmış olduğu übbî yardım ve sağlık hizmetleri ile ilgili haberler 5-Hemşirecilik faaliyetleri ile ilgili haberler 6-Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin tabiî âfetlerde ve muhtelif kazalarda halka yaptığı yiyecek, giyecek ve barınak yardımı hususundaki haberler 7- Yurt içi ve yurt dışından yapılan yardımlar ile ilgili haberler 8-Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin savaş esirlerine yönelik çalışmaları ile ahali mübadelesindeki faaliyetleri hakkındaki haberler 9-Hilâl-i Ahmer dispanserlerinin faaliyetleri hakkındaki haberler Bunlardan başka `Salib-i Ahmerler Havadisi` başhğı altında Amerika, Kanada, İngiltere, Fransa, İtalya, Almanya, Hollanda, Belçika, İsviçre, Rusya, Brezilya vb. ül kelerin Salib-i Ahmer Cemiyetlerine ait teşkilat haberleri ve yapmış oldukları çalışmalar hakkında bilgiler bulunmaktadır. Derginin son kısmında bulunan İngilizce ve Fransızca bölümünde ise Hilâl-i Ahmer Cemiyeti ile ilgili haberler İngilizce ve Fransızca olarak yer almaktadır. 244 ÖZET 1877 yılında kurulan Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti gerek askerî gerekse sivil alanda pek çok önemli hizmetler ifa etmiştir. Savaş zamanlarında cephe gerisinde askerlere sağlık hizmeti sunmasının yanı sıra savaş esirleri ile ilgili olarak uluslar arası anlaşmalara uyulması ve esirlerin kurtarılması için ilgili ülkeler ile Beynelmilel Salib-i Ahmer Cemiyeti nezdinde girişimlerde bulunmuştur. Sivil alanda ise zelzele, sel, yangın vb. âfetlerde halkın yiyecek, giyecek ve barınma gibi ihtiyaçlarının karşılanmasında ak tif rol üstlenmiştir. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yapmış olduğu hizmetleri halka daha iyi duyurabilmek ve hizmet alanım daha da genişletebilmek düşüncesi ile 12 Muharrem 1346 (15 Eylül 1921) tarihinden itibaren Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası adı ile aylık bir dergi neşretmiştir. 15. sayıdan itibaren dergi Türkiye Hilâl-i Ahmer Mecmuası adı ile yayınlanmıştır. 30 Rebiülevvel 1347 (15 Eylül 1928) tarihli 85. sayı ile Arap Türkçe baskısı so na eren dergi Latin harfleri İle yayınma devam etmiştir. İncelemesini gerçekleştirdiğimiz `Arap Harfli Türkçe` baskılı dergilerde başlıca şu konular bulunmaktadır: 1 -Hilâl-i Ahmer Cemiyeti' nin merkez ve taşra teşkilatlarında yapılan seçim ha berleri 2-Merkez ve taşra teşkilatlarının gelir ve giderlerini gösterir muhasebe cetvelleri 3 -Cemiyette görevü kişilerin, tayin, azil, evlilik ve ölüm haberleri ile görev icabı yapmış oldukları yurt içi ve yurt dışı gezileri hakkındaki haberler 4-Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin halka yapmış olduğu übbî yardım ve sağlık hizmetleri ile ilgili haberler 5-Hemşirecilik faaliyetleri ile ilgili haberler 6-Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin tabiî âfetlerde ve muhtelif kazalarda halka yaptığı yiyecek, giyecek ve barınak yardımı hususundaki haberler 7- Yurt içi ve yurt dışından yapılan yardımlar ile ilgili haberler 8-Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin savaş esirlerine yönelik çalışmaları ile ahali mübadelesindeki faaliyetleri hakkındaki haberler 9-Hilâl-i Ahmer dispanserlerinin faaliyetleri hakkındaki haberler Bunlardan başka `Salib-i Ahmerler Havadisi` başhğı altında Amerika, Kanada, İngiltere, Fransa, İtalya, Almanya, Hollanda, Belçika, İsviçre, Rusya, Brezilya vb. ül kelerin Salib-i Ahmer Cemiyetlerine ait teşkilat haberleri ve yapmış oldukları çalışmalar hakkında bilgiler bulunmaktadır. Derginin son kısmında bulunan İngilizce ve Fransızca bölümünde ise Hilâl-i Ahmer Cemiyeti ile ilgili haberler İngilizce ve Fransızca olarak yer almaktadır. 244 274

VM. ÖZET Dünya hemşirelik tarihi kadar, modern tıbbın gelişmesinde çok büyük yeri olan Florence Nightingale, 1820'de İtalya'nın Floransa kentinde asil bir İngiliz ailenin ikinci kızı olarak dünyaya geldi. Aldığı özel derslerle tam bir İngiliz hanımefendisi olarak yetiştirildi ve uzun süre Buckinghamshire, Claydon House' da yaşadı. Ancak o, diğer asillerden farklıydı ve kendini tamamen hasta ve yaralılara adadı. Ailesinin karşı çıkmasına rağmen, kendini bu yönde yetiştirdi ve Kaiserswerth Protestan Hastanesine giderek temel hemşirelik eğitimi gördü. İngiltere'ye döndüğünde bir arkadaş çevresi oluştu. Etkili kişilerle tanıştı. Gönüllü olarak hastanelerde çalışmaya başladı. 1854'de Kırım Harbi çıktı. İngiltere, Fransa ve Sardunya, Ruslara karşı, Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı. İngiltere harbe hazırlıksız yakalandı. Hasta ve yaralılar için Türkiye'de hastaneler tesis edildi. Bunlar, sonradan hastaneye dönüştürülmüş, donanımları son derece yetersiz barakalardı. Florence Nightingale, aynı yıl, 34 yaşında iken Üsküdar'daki Selimiye Kışla Hastanesine geldi. Hastanenin doktorları, başlangıçta, ona ve ekibine karşı ön yargılıydılar. Nightingale, hem onların güvenlerini kazanmaya, hem de imkansızlıkları gidermeye çalıştı. Önce, hastanedeki hijyenik koşulları düzeltmeye gayret etti. Tüm bürokratik engelleri kırmaya çalışırken, kendi çabaları ile hastane imkanlarını genişletti. 1856'da savaş sona erdiğinde, edindiği tecrübeleri ile birlikte İngiltere'ye döndü. Deneyimlerini birkaç kitapta toplayarak yayınlattı. Florence Nightingale, herşeyden önce, hemşirelik mesleğini modern bir bilim dalı haline getirdi. İlk kez ciddi hemşirelik eğitimi veren kurumlar oluşturdu ve onun adıyla tüm dünyada, çok sayıda hemşirelik okulları kuruldu. Onun fikirleri, tüm dünya modern tıbbını etkiledi. Zor şartlar altoda, gerek 52hastabakıcı yöntemlerine getirdiği yenilikler, gerekse de geliştirdiği, `Florence Nightingale- Ward` adıyla alınan pavilion sistemi ile hastaneciliğe yeni uruklar açmıştır. Hastaların hastalıklarına göre ayrı pavyonlarda yatırıldığı bu sistem, etkin bir bulaşıcı hastalıklardan korunma yöntemi olarak kabul gördü. 20. yüzyılın ortalarına kadar tüm dünya hastaneleri bu sistemden etkilendi. 1960'lı yıllarda antibiyotiklerin yaygınlaşmasıyla, hastane mimarisinde monoblok yapılara geçildi. Ancak, antibiyotiklere direncin giderek artması, ileride, pavilion sisteminin tekrar gündeme gelebileceğini düşündürmektedir. Organ nakli tekniklerinin gelişmesinden sonra, son yıllarda, bu hizmeti veren hastanelerin pavilion sisteminde yapılması düşüncesi ağırlık kazanmıştır. 53 IX. SUMMARY Florence Nightingale, a great name in the development of modern medicine as well as in the history of Nursery, was born in Florence, a city in Italy, in 1820, as the second child of a noble English family. With special lessons she took, she grew up as a lady and lived in Claydon House, Buckinghamshire. But, she was different from the others and interested in ill and wounded people. Despite her family's resistance, she educated herself in this way and went to Kaiserswerth Hospital for basic nursery education. After returning, she had close friends, very effective in England. She began to work in hospitals as a volunteer. Crimean War was began in 1854. Ottoman Empire, England, France and Sardenian were allied against Russia. England was unprepared for this war. New hospitals were created in Turkey for English war casualties. All these hospitals were technically insufficient because they were just bared barracks. In the same year, Florence Nightingale, 34 years old, came to Selimiye Barrack Hospital in Scutari. At first, doctors in the hospital did not welcome her. She tried not to irritate them but tried to gain their confidence while helpind daily ordinary activities. When succeeded, she firstly improved the sanitary condition of the hospital. By surpassing bureaucracy, she increased facilities. When the war ceased in 1856, she returned England with all her experiences. She collected them in several books and published. First of all, Nightingale made nursery a modern scientific branch. She established the first serious Nursery Schools and after her, many similar schools using her name were established all throughout the world. Her thoughts effected the world modern medicine. Under the hard conditions, both new techniques in nursery and pavilion system called `Florence Nightingale-Ward` she introduced, made improvements in medicine and hospital architecture. This system in which 54patients were seperated due to their illness was considered as an effective method in preventing contagious diseases. All hospitals in the world were affected from this system until the middle of 20th century. In the last years, as transplantation surgery was developed, Opinions to return pavilion system again in these hospitals were began to be popularized. 55 59

Çalışmamızın konusunu XIV. Yüzyılın son yarısı ile XV. Yüzyılın ilk yansında Anadolu'da yaşayan Muhammed b.Mahmûd Şirvânî ve göz hekimliğini konu alan Mürşîd adlı eserinin tenkitli metni oluşturmaktadır. Osmanlı tababetinde göz konuları genel tıp kitapları içinde yer almakta olup bu sahada yazılan Türkçe müstakil eserlerin sayısı çok azdır. Mürşîd ise göz hastalıkları ve tedavisi konusunda Türkçe yazılan kitapların içinde en sistematiği ve hacimlisidir. Eserde gözün anatomisi, fizyolojisi, yüz yirmi kadar göz hastalığının belirti, teşhis ve tedavisi etraflı bir şekilde incelenmektedir. Ayrıca Şirvanî, kendi gözlem ve tecrübelerine de eserinde yer verir. Mürşîd, Türk dili için de önemli bir kaynaktır. Tıbbi terminoloji dışında eserin dili dönemindeki Türkçe eserlere nazaran daha sade olup bol miktarda arkaik Türkçe kelimeyi ihtiva eder. Mürşîd'in Anadolu'da yazılmış ilk Türkçe tıp kitaplarından biri olması onun değerini bu açıdan da yükseltmektedir. Mürşîd'in bilimsel değeri üzerindeki yorumlan zaman içinde konunun uzmanları yapacaklardır. Ancak, Şirvânî 'nin, eserinde yararlandığı kaynakları ve bilginleri açıkça belirtmesi ve başka hekimlerden aldığı bilgileri kendi gözlemleri gibi göstermemesi onun son derece dürüst bir bilim etiğine sahip olduğunu göstermektedir. O dönemde yazılan hemen her tıp kitabının aksine Mürşîd'in hiç bir yerinde bir takım dua, efsun ve tılsıma yer verilmemesi bu eseri ve yazarım daha da önemli kıl maktadır. Our exercise constructs the criticized text of the Mürşîd, written at the last half of the XTV. Century and the first half of the XV. Century by Muhammed b.Mahmûd Şirvânî, concerned to the eye medicine The subject of the eye are written of the general medicine books, and the number of the single works, written in Turkish language are very poor. The work Mürşîd is the most systematic and the most voluminous book regarding the eye diseases and their treatment. All matters of the eye anatomy, the eye physiology, the symptoms of ap proximately hundredandtwently eye diseases, their diagnosis and treatments are analysed in details in this work, Further to this exercises, Şirvânî, is giving his own observations and experiences with a fluent language. Mürşîd is an important source for the Turkish Language. The work shows, ex cept the medical terminology, a simple design with a lot of archaic Turkish words, in comparison to other works. Mürşîd has a high value, from an another view, because, it is one of the first medical books, written in Anatolia, in Turkish. The interpretation about the scientific value of Mürşîd will follow in time by experts. But, it is a sign for honesty, that Şirvânî, lists openly the sources and the sci entist, which and who are in a supporting relation with him, and that he does not show the received information, as his own observations. Mürşîd, does not include any prayer, any spell or any charm, which are gener ally to seen at the other medical books of this time ad this brings the work ant its author more than a important stage. 337 338

197 ÖZET ve ANAHTAR TERİMLER Özet Bu çalışma, son çözümlemede, cerrahi alanında 19. yüzyıl ortalarında gerçekleşen ani ve büyük ilerlemenin, aynı yüzyılın sonunda Türkiye'ye yansımasını anlatmaktadır. Söz konusu süreç, tarih ve tarihçilik hakkında içice geçmiş bir dizi tartışma çerçevesinde ele alınıp incelenmektedir. Cerrahinin Rönesans'ta başlayan, Avrupa'da ve Kuzey Amerika'da ilerleyen gelişimi, 19. yüzyılın başında disiplinin kendi iç olanaklarıyla sağlayabileceği en yüksek düzeye erişmiş ve bir tıkanma noktasına gelmiştir. `19. Yüzyıl Cerrahi Devrimi`, kimya ve mikrobiyoloji bilimlerindeki gelişmelere dayanan iki önemli buluşla bu tıkanıklığın aşılmasını ve yeni bir çehre kazanan cerrahinin önlenemez bir yükselme eğilimine girmesini ifade etmektedir. Cerrahiye, tıbba ve dolayısıyla tüm insanlığa çok şey kazandıran, kavram ve uygulama yönlerinden tümüyle yeni olan bu iki buluş `Anestezi` ve `Antisepsi-AsepsP'dir. Bunların ilki, kendi gibi ismi de yeni ve özgün olan anestezi, kavranması ve uygulanması daha kolay olduğundan, dünya çapında hızla benimsenmiş, giderek geliştirilmiştir. Kabulü tıp nosyonu değişikliği ve bir dizi zahmetli uygulamayı gerektiren kontaminasyonu ve enfeksiyonu önleme düşüncesi ise, daha sert bir dirençle karşılaşmış, uzun mücadelelerden sonra kabul görmüştür. Antisepsi ve asepsi bu mücadele sürecinde sırayla benimsenmiş iki stratejinin, başlangıçtaki kimyasal madde kullanarak sürdürülen mikroplara yönelik `saldırgan` tutumun ve daha sonra geçilen, sıcakla ve basınçlı sıcakla sağlanmış mikropsuziuğu koruma yaklaşımının adlarıdır. 19. yüzyılın başlarında Türk tıbbı aynı kökenden geliştiği ve uzun süre daha ileri bir düzey tutturduğu Batı tıbbına göre geri kalmış bulunmaktadır. Osmanlı devletinin 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın başı itibariyle benimsediği ve bugüne kadar hem kendisi, hem üzerindeki tartışmalar devam eden Batı modeline göre yeniden yapılanma politikası çerçevesinde, ordunun yenilenmesine öncelik tanınmıştır. Bu bağlamda iki ayrı meslek olarak değerlendirilen hekimliğin ve cerrahlığın, askeri gücün destek kademesindeki yerleri ve önemleri göz önünde tutularak, 1820'lerden itibaren tıp eğitimini modernize etmeye yönelik bir dizi girişimde bulunulmuştur. Modem cerrahinin öğeleri 19. yüzyılın ortalarından itibaren, yabancı hekimler ve dış ülkelerde eğitim görenler tarafından peyderpey Osmanlı ülkesine taşınmış, ancak bu kişilerin çalışmaları ne köklü bir anlayış değişikliği yaratabilmiş, ne de modem cerrahiyi198 benimseyen ulusal tıp ve tıp eğitimi kurumları ortaya çıkarabilmiştir. Bu boyutta bir dönüşümün gerçekleşmesi, ancak asrın son on yılı içinde Avrupa'da mezuniyet sonrası cerrahi uzmanlık eğitimi alıp dönen Türk hekimlerin başkent hastanelerinde cerrahi kliniklerinin yönetimlerini devralıp donanımlarını yenilemeleri ile başlamıştır. Söz konusu genç cerrahlar kuşağının en karizmatik üyesi Cemil Topuzlu, bu dönüşümü önce askeri hekimlerin mezuniyet sonrası staj hastanesi olan Haydarpaşa'da, sonra da Demirkapı'daki tıp okulunda gerçekleştirerek, modem Türk cerrahisinin temellerini atmıştır. Aynı dönemde, Alman akademisyen cerrah Robert Rieder'in yönetiminde tümüyle modem bir mezuniyet sonrası eğitim hastanesi olarak açılan Gülhane, yeni kuşakların sistemli biçimde modem cerrahiyi öğrenip uygulamasına önemli katkı sağlamıştır. Cerrahinin küresel ve ulusal ölçeklerde yukarıda özetlenen gelişimi, tez boyunca kimi ayrıntılar ve hem tez yazarına, hem de başka müelliflere ait yorumlar eşliğinde anlatılmaktadır. Konu `tarih` ve `tarihçilik`, `tıp` ve `tıp tarihçiliği`, `cerrahi` ve `cerrah`, `evrim` ve `devrim` kavramlarının geniş biçimde sorgulandığı bir genel çerçeveye oturtulmakta ; tüm bu kavramlarla, özellikle de tarih-tarihçilik ilişkisiyle ilgili kaygılar olayların aktarımı sırasında da `leitmotiv` olarak hissettirilmeye çalışılmaktadır. Metin boyunca ana konu ve tartışmaya açılan temel kavramlar hakkında değişik görüşler ve yaklaşımlar anılarak, daha geniş açılı bir bakış yakalama ve ilgilenenlere alternatif kaynaklar gösterme amaçlanmaktadır. Kimi edebi eserlere yapılan göndermeler, dil ve üslup seçimi, akıcı olmasına çalışılan kurgu ve alt yapıya sindirilmek istenen mizah duygusu, çalışmanın bir `tıp tarihi` ve `tıp felsefesi` metni olmanın ötesinde `tıp edebiyatı` örneği sayılabilmesini sağlamaya yöneliktir. Anahtar Terimler Tıp Tarihi ; Cerrahi Tarihi ; 19. Yüzyıl Tıp Tarihi ; Türk Tıp Tarihi ; Anesteziyoloji Tarihi ; Genel Anestezi Tarihçesi ; Antisepsi Tarihçesi ; Asepsi Tarihçesi ; Askeri Hekimlik Tarihi ; Tıp Eğitimi ; Cerrahi Eğitimi ; Cerrahi Aletleri Tarihçesi ; Dişhekimliği Tarihi ; Sağlık Meslekleri ; islam Tıbbı ; Eğitim Hastaneleri ; Ünlü Kişiler ; Portreler; Historiyografi ; Tarih Yazımı ; Tıp Tarihi Eğitimi ; Edebiyatta Tıp ; 199 SUMMARY AND KEY TERMS Summary This thesis, in the final analysis, explains how the sudden and great progress made in the field of surgery in the middle of the 19th century came to Turkey towards the end of the same century. This process is considered and examined within the framework of a series of intertwined discussions about history and historiography. The development of surgery which started during Renaissance continued in Europe and North America to attain the highest level that could be achieved by the discipline's own possibilities and came to point of stagnancy in the early 19th century. The term `19th century surgical revolution` is used to express how the development of surgery passed over this point and how surgery, which gained a new appearance, caught an unstoppable rising trend, through the two important discoveries stemming from the development of chemistry and microbiology. The two discoveries which made an immense contribution to surgery, medicine and therefore to humanity are `Anasthesia` and `Antisepsis-Asepsis`, which are completely novel as concept and as practice. The former, anasthesia, whose name is as new and as original as itself has been rapidly adopted worldwide and further developed since it is easier to grasp and to apply. The thought of preventing contamination and infection, whose acceptance necessitates a change in medical notion and a sequence of cumbersome practices, however, met with firm resistance and accepted only after a long struggle. Antisepsis and Asepsis are the terms describing the two strategies adopted during this struggle; namely the agressive attitude towards the germs waged by the use of chemicals at the beginning and the approach of preservation of germlessness which was achieved by heating and pressurizing and heating simultaneously, afterwards. At the beginning of the 19th century Turkish medicine was backwards as compared to Western medicine which grew out of the same roots with Turkish medicine and which lagged behind Turkish medicine for a long time. Within the framework of `restructuring according to the Western model` policy, adopted by Ottoman State in the Iate18th and early 19th century, (a policy which is still continuing as well as the controversy over it), renovation of the army has been given priority. In this context a series of initiatives were taken to modernize medical education from 1820's on, because of the role and importance of doctorship and surgery (which were then conceived as two separate professions) in supporting military power.200 Elements of modern surgery has been brought to Ottoman Land by foreign and foreign educated doctors bit by bit starting from mid 19th century. However the practices of these people neither created a fundamental change of understanding nor brought about national medical institutions and national medical education institutions, adopting modem surgery. A transformation of this size has been realized only in the last decade of the century, when the Turkish doctors who received surgery specialization training in Europe returned, took over the management of surgical clinics in the Capital's hospitals and renew their equipment. Cemil Topuzlu, who is the most charismatic member of this new generation of young surgeons, laid down the foundations of modem Turkish surgery by inducing this transformation first in Haydarpaşa Hospital which is the practice hospital of military doctors and then in medical school. During the same period under the administration of german academician surgeon Robert Rieder, Gülhane Hospital, which was established as a postgraduation training hospital contributed a great deal to the systematic learning and application of modem surgery by the newer generations. The development of surgery on global and on national scales, whose summary is given above, is explained in some detail along with the comments of the author and some others in this thesis. The subject is considered within a general framework in which the concepts of `history` and `historiography`, `history of medicine` and `history of medicine writing`, `surgery` and `surgeon`, `evolution` and `revolution`, are broadly questioned. An attempt has been made to cause the reader to perceive the concern about all these concepts, especially the one associated with history-historiography relationship as a leitmotiv while the events are being told. Throughout the text different views and approaches on the main subject and the fundamental concepts that were opened to discussion are mentioned. In doing so the objective of attaining a wider angle of view and pointing at the alternative references for those who are interested is pursued. The purpose served by the references to some literary pieces, the selection of language and style, the effort made to render the organization fluent and the attempt to impart a sense of humour to the structure is that, this study could be regarded not only as a text of `history of medicine` and `philosophy of medicine` but as an example of `medicine in literature` as well.201 Key Terms History of Medicine ; Surgery.. History ; History of Medicine, 19th Cent. Turkey A History of Medicine ; Anesthesiology.. History ; Anesthesia, General.. History ; Antisepsis.. History ; Asepsis.. History; Military Medicine, History ; Medicine.. Education ; Surgery.. Education ; Surgical Instruments.. History ; History of Dentistry ; Health Professionals (non mesh) ; Medicine, Arabic ; Hospitals, Teaching ; Famous Persons ; Portraits ; Historiography ; Writing History ; Education, Medical History ; Medicine in Literature ; 226

200 9. ÖZET Tıbbi genetik alanındaki gelişmeler düşünüldüğünde konunun etik açıdan birçok sorunu içerdiği açıkça görülmektedir. Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye'de henüz tüm tıbbi genetik tekniklerinin yaygın olarak kullanıldığı söylenemez. Bununla birlikte alanın ülkemiz içinde gelişmeye açık bir alan olduğu ve teknik olanaklar sağlandığında akademik düzeyde yeterli olan bilgi birikimiyle hemen uygulamaya geçilebileceği de yadsınamaz. Bu nedenlerle tez boyunca tıbbı genetik, etik açıdan ele alınmasının yanında deontoloji yönünden ve öneriler getirilmeye çalışılmıştır. İlk olarak 2. Bölümde tezin başlığı bağlamında kavramsal düzeyde deontoloji, etik ve çok kısa olarak da tıbbi genetik tanımları verilmiştir. Bu bölümde özellikle başlıkta geçen deontoloji kavramı açıklanırken yönetmelik ya da yasal düzenleme düzeyinde Türkiye'deki durumun yetersizliği vurgulanarak bu konudaki çalışmalara öncülük etmesi için etik açıdan da konuların değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulmuş, bu bağlamda etik kavramı da açıklanmıştır. Genel olarak insanlığın kalıtımla ilgili olarak neler düşündükleri, bu alandaki çalışmaları, genetik biliminin gelişmesi ve son noktada bugün geldiği düzey 3. Bölümde tarihsel bir sıra gözetilerek kısaca aktarıldıktan sonra; 4. Bölümde günümüzde Tıbbi Genetik alanında bugün dünyada yürütülen uluslararası projelerden söz edilmiştir. Burada ayrıntılı teknik bilgilere girilmeksizin uygulama açısından tıbbı genetik alanında nelerin yapılabildiğine de değinilmiştir. Bu bilgiler aktarılırken konu, bir hekimin etik konulan değerlendirirken temel olarak bilmesi gerektiği düzeyde işlenmiş, bir genetikçinin bilgisi doğal olarak yansıtılmamıştır. Tezin temel bölümlerinden biri konuyla ilgi etik tartışmaların yapıldığı 5. Bölümdür. Birçok sorunun yaşandığı bu alan, ilk olarak genel çizgileriyle belirtilmiştir. Etik sorunların özellikle birikimler gösterdiği Tıbbi Genetik alanının uygulama konulan ise daha ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Burada ilkece yapılmak istenen, ele alman etik sorunları farklı boyutlanyla ortaya koyarak, çözümlerinin bu açılardan düşünülmesini sağlamaya201 çalışmaktır. Böylece bu alandaki uygulamalarla ilgili olarak hazırlanması bir zorunluluk olan yasal düzenlemeler için bir zeminin oluşturulması hedeflenmiştir. Türkiye'de bu alandaki çalışmalarla ilgili yasal düzenleme bulunmadığı için, 6. Bölümde dünyadaki belli başlı düzenlemelerden örnekler aktarılmıştır. Buradaki amaç, kültür ve toplum farklılıklarının değerlere olan etkisi gözardı edilmeyerek, evrensel bir biyoetik kavramının olabilirliğinden yola çıkıp Türkiye için ilkesel düzeyde bir çerçeveyi çizecek ipuçlarını vermek olmuştur. Söz konusu bölümün başında evrensel biyoetiğin olabilirliği tartışılırken dünyada bu konuda yapılmış araştırmalara da yer verilmiştir. Tezin amaçlarından biri, Türkiye'deki yasal boşluğun doldurulmasında bir aşama oluşturabilmektir. Ancak bu, bir hukukçu gözüyle değil, bir hekim gözüyle alanın etik sorunlarını ortaya koyarak yapılmaya çalışılmıştır. Tartışma öncesindeki son ve 7. Bölümde Türkiye'deki durum ortaya konmuştur. Bu bölüm hazırlanırken bilimsel altyapı, uygulama, var olan yasal düzenlemeler ele alınmış, daha sonra Türkiye için konuyla ilgili olarak uzmanların ortaya koydukları önerilere değinilmiştir. Tartışma Bölümünde ise, genel olarak tezde işlenen kalıtım düşüncesi, bu konudaki çalışmaların insanlığa olan katkıları ya da olası zararları irdelendikten sonra, Tıbbi Genetik alanının bugünkü düzeyi tanımlanmıştır. Konuyla ilgili etik sorunlar arasında bugün için somut çözüm önerileri görülebilenler ele alınarak işlenmiş ve Türkiye için Deontoloji yönünden yapılması gerekenler vurgulanmıştır. Anahtar Sözcükler: Tıbbi Genetik, Tıbbi Etik, Deontoloji, Türkiye, Kalıtım düşüncesi T.

44 ÖZET Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesinin Tarihi Üzerine Araştırmalar. Türkiye'de ilk veteriner okulu 1842 yılında İstanbul'da açılmış, bu okul 1933 yılında Ankara'ya nakledilmiştir. İkinci veteriner fakültesi 1970'de Elazığ'da; üçüncüsü de 1972'de İstanbul'da kurulmuştur. Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Türkiye'nin dördüncü veteriner hekimliği eğitim kurumu olarak, 1978 yılında açılmıştır. Bu çalışmada, fakültenin kuruluşu ve ilk 15 yılındaki gelişmeler araştırılmış; sonuçlar değerlendirilmiş ve ulusal ve uluslararası veteriner hekimliği eğitiminin verileri ile karşılaştırılmıştır. Çalışmanın materyali, fakülteler, üniversiteler, bakanlıklar ile diğer resmî ve özel kuruluşların arşivlerinden sağlanmıştır. Veriler çizelge ve eklerde gösterilmiştir. Fakültenin Ankara ve Uludağ Üniversitelerinin işbirliği ile kurulmuştur. Kuruluş aşamalarında, komisyonların hazırladığı raporlar her iki Üniversitenin Senatolarında inceden inceye tartışılmıştır. Tüm aşamalarda, Devlet Kalkınma Planlarındaki amaç ve hedeflerin görüş noktası olarak ele alındığı dikkati çekmektedir. Her iki üniversitenin oybirliği kararları uyarınca önce yönetici ve eğitici kadro atanmıştır. Bu öncüler, eğitim için minimum gereksinimleri sağladıktan sonra fakülte açılmış ve öğretime başlamıştır. Araştırmada sonuç olarak, Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesinin ulusal ve uluslararası standartlara uyularak kurulduğu; ilk 15 yıllık tarihinde hızlı ve sürekli bir gelişmeye sahip olduğu, mezunlarının Türkiye'de nitelikli veteriner hekim gereksinimine katkı yaptığı, yeni açılacak olan üniversite ve fakültelerin kuruluşlarında modern anlamda bir model olarak ele alınabileceği ileri sürülmüştür. Anahtar Sözcükler: Bursa Veteriner Fakültesi, Veteriner Tarihi, Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Tarihi, Uludağ Üniversitesi Tarihi. 45 SUMMARY Studies on the History of the Faculty of Veterinary Medicine University of Uludağ The first veterinary faculty was established in Istanbul in 1842 and later in 1933 it was moved to Ankara. The second and third veterinary faculties were opened in Elazığ and İstanbul respectively in 1970 and 1972. The Faculty of Veterinary Medicine of Uludağ University was opened as the fourth veterinary establishment in Turkey in 1978. In this study, the establishement and development in the first 15 years of the Faculty were investigated and the results were evaluated and compared with the figures of the national and international veterinary education. Materials of the study were obtained from sources of the archives of faculties, universities, ministries and the other private and official establishments. The data of these documents were also figured in the charts and appendices. The Faculty was founded with the cooperation of Uludağ and Ankara Universities. During its establishment, the reports prepared by the commissions were deeply discussed in meetings of the Senates of both Universities. It is noteworthy that the aims of the State Development Plans were regarded as the standpoint. According to the unanimously decision of the both universities, first, the administrative and teaching staff were appointed. Those pioneers, organized the minimum requirements for the education and then the Faculty was opened. As a result, it is concluded that the Veterinary Faculty or Uludağ University was established in accordance with the national and international standards. It has a rapid and progressive development in its first 15 years history. Its graduates have contributed in the need of qualified veterinarians in Turkey. It is also claimed that the Faculty could be regarded as a modern model in the establishment of new universities and faculties. Key Words: Bursa Veterinary Faculty, Veterinary History, University of Uludağ, Veterinary Faculty History, University of Uludağ History. 94

İÜ ÖZET Aile planlamasının temel İlkesi; ailelerin, istedikleri kadar ve istedikleri zaman çocuk sahibi olabilmeleridir. Yapılan araştırmalara göre; ülkemizde aileler az sayıda çocuk sahibi olmak istemektedirler. Aile planlaması yöntemleri, nüfus kontrolünde önemli bir yer tutmuştur. Elbette savaşlar veya büyük salgınlar gibi kısa sürede sonuç vermemesi ve vahşetten uzak olması, kimi çevrelerde tartışmalara yol açsa da bilimsel müdahaleye açık olması nedeniyle nüfus kontrolünün sağlanması için en insani yöntem olduğu gerçeğini değiştirememiştir. Yaşayan her toplumda gelişme ve değişmeler, çözümlenmemiş, yanıtlanmamış açık uçlu sorulan gündeme getirmektedir. Çoğu defa normatif sanılara yanıt arama etkinliği bir etik çalışma olarak tanımlanabilir. Tıp uygulamaları sırasında karşılaşılan etik sorunlarda belli bir karara varabilmek için etik ilkelerden yararlanmada hekimler ve öteki sağlık personeli güç bir süreç yaşarlar. Dolayısıyla etik ilkelerin her olayda yer alma biçimi kendine özgüdür. Bu ilkelerin her birinin bir sorun karşısında az veya çok bir yeri olduğu gerçektir. Çağımızda, tüm sağlık uğraşlarında uyulması gereken temel etik ilkeler irdelenmiş, bu ilkelerin aile planlaması alanında ne şekilde olabileceği, aynca yaptığımız anket çalışması ışığında aile planlamasında karşılaşılan etik sorunlar ve kadının kendi bedeni üzerinde karar verme hakkı konusu araştırılmıştır. Çalışmamızdaki kadınlar istenmeyen gebeliklerini sonlandırmada, gebeliği önleyici yöntem seçiminde kararın kendilerine ait olduğunu yanıtlan ile göstermişlerdir. Bu. kadının kendi bedeni üzerindeki hakkını kullanabilmesi bakımından sevindiricidir. Aile planlaması alanında kişilerin bilgilendirilmelerine yönelik bazı eksikliklerin etik sorunlara yol açtığı görülmüştür. Tam ve doğru bilgilendirme ile onam (Rıza) gibi tıp, hukuk ve etik açıdan önemli bir konu da çözüme ulaştırabilecektir. Etik değişim içindedir. Ancak mevcut ilkeler tekrar tekrar gözden geçirilerek sorunlann çözümü için yeni bir bakış açısı oluşturulabilir. Anahtar Kelimeler: Aile planlaması, tıbbi etik, onam, özerklik, yarar, adalet. İv SUMMARY The basic principles family planning seems to enable families to have children as many as they want and whenever they desire. According to the studies, the families in our country wish to have children in the least possible number. Family planning has always been considered vital importance in population control. Not reaching the desired solutions within a short time, though, as it is with wars and epidemics and not being associated with savagery. It seems to lead to disputes in some circles, the fact that it is the most humanitarian method in providing the control of populations has never been changed since it is always open to scientific treatment. In every society developments and transformations create disputable issues that cannot be solved and responded. The activity of finding answers to normative questions can often be regarded as an ethical study. During medical practices in order to come to a certain conclusion related with ethical problems. Physicians and other medical workers face with a difficult process in making use of these ethical principles. Thus, the way of the existence of ethical principles in each case has its own characteristic. That each of these has somewhat analogy with any issue is an unreliable fact. The principal ethical principles that have to be in conformity with overall medical studies of our age and the way adopting them into family planning were discussed. What is more, within the light of the survey we carried out. the ethical problems occurred in the process by family planning and the woman's being self-determining on her body were searched. The women in our study openly manifested in their responses, the right of terminating their own lives in cases of undesired pregnancies. This is agreeable in respect to the woman's using her own right relating to her body. It has been observed that informing individuals inadequately and inefficiently caused ethical issues. Along with the provision of the right and exact information, the consent which seems as important as medicine and law will be settled.Ethics is in a continuous transformation. However, on revising the existent principles over and over again. It is possible to have a new standpoint for the solution of problems. Key Words: Family planning, medical ethics, informed consent, autonomy, beneficence, justice. 110

91 ÖZET Besim Ömer Akalın ülkemizde modern doğumu, modern çocuk hekimliği ve hemşirelik mesleğinin kurulmasında önderlik etmiş, ebelik mesleğinin gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Kızılay (3. defa), Çocuk Esirgeme Kurumu ve Verem Savaş Derneğinin kuruluşunda da görev almış ve bu derneklerde çalışmıştır. Kadırga velâdethanesi ve Haydarpaşa Tıbbiyesinde doğum hocalığı görevini yürütmüş, Sıhhiye Müdiriyet-i Umûmisi başkanlığı, üniversite rektörlüğü ve milletvekilliği yapmıştır. Uluslararası birçok kongre ve konferansta ülkemizi temsil etmiştir. Bu konferansları ve izlenimlerini kitap olarak yayımlamıştır. Çok zengin bir yayın hayatı olan Besim Ömer Akalın hekimler, hemşireler, ebeler ve halk için birçok eser vermiştir. Halk için yazdığı eserlerinde sade bir dil kullanmış, birçok konuya değinerek toplum sağlığına katkılarda bulunmuştur. Besim Ömer Akalın tarihte ve günümüzde daima üzerinde durulan nüfus meselesine de eğilmiş, savaşlar ve bulaşıcı hastalıklar sebebiyle o yıllarda azalan nüfusumuz sorunuyla da yakından ilgilenerek nüfus meselemizle ilgili eserler vermiştir. Bulaşıcı hastalıklar, madde bağımlığı gibi nüfusu etkileyen sorunlar hakkında eserler verdiği gibi, nüfus üzerinde daha önemli bir konu olarak anne sağlığı ve özellikle çocuk sağlığı hakkında kitaplar yazmış, nüfus sorununu ve alınması gereken önlemleri dile getirmiştir. Sağlıklı bir nesil yetiştirilmişine de önem veren Besim Ömer Akalın öjenizm konusu üzerinde de durmuş ve o yılların erik anlayışı için de Batı ülkelerinde yapılan uygulamalardan örnekler vererek ülkemizde yapılabilecek uygulamaları yazmıştır. 92 SUMMARY Dr. Besim Ömer Akalın pioneered the establishment and development of modern obstetrics, pediatrics, nurse-training and played an important role for the progress of midwifery in our country. He was charged in the foundation of the Red Crescent Society, Hospice for the Orphans, Tuberculosis Eradication Association. He carried out teaching and professing at Kadırga Maternity Hospital and Haydarpaşa School of Medicine; presided over State General Health Directory, and he was elected university rector (rector of Istanbul University) and a member of parliament. He took place in several international symposiums and conferences as a delegate of the Turkish Republic. He published the texts and his impressions then. As a very prolific author Besim Ömer Akalın wrote a lot of books for nurses, midwives and the public. He employed a plain style in his popular works and contributed a lot to the public health, by writing on many topics relevant to it. Population problem which has always been important to our society as a result of human lost at wars and at contagious epidemics was a matter of special concern for Besim Ömer Akalın who wrote down many books on the subject. He wrote on maternal care and especially on infant and newborn health as well as contagious diseases, drug addiction which were influential upon the population. He also emphasized the necessary steps to be taken for the increase in the population. For bringing up a healthy generation, Besim Ömer Akalın was interested in engeuics and talked about some application in the Western countries to be exemplifieol to the precautions in our country in the framework of the ethical prerequisites of the time 107

From Philosophical, Scientific and Applied Points of View In this study, medical activity and its evolution has been considered and re evaluated in the light of a new perspective. This re-evaluation, with the concept of Esthetics as its departure point, has been realized thanks to what we have termed `Esthetics in Medicine`. Esthetics is a discipline whereby we inquire the whatness of our likings and tastes, evaluate comparatively the judgements of `beautiful` and `ugly` (and the like) in connection with the object, and form the set of the related values. However, esthetics is a comprehensive concept with its relation to other areas such as the philosophy of art and the science of the beautiful, or rather the latter's consideration in sciences. Conceptually speaking, esthetics is certainly not a branch of medicine as is ordinarily understood. As a branch of philosophy, `esthetics` has been termed in the beginning of the 18th century and has then begun to evolve as a discipline in its own right. Man tries to perceive and understand the objects and the world through his different senses such as seeing, hearing, touching, or smelling. Although different senses are involved in his perceiving the world, seeing and hearing have a priority in man's esthetic attitude. In the present study, and as is clearly seen in its title, only the visual sense has been taken as the core concept, whereby those aspects of objects (and relations) which can be evaluated by this sense have been clarified and discussed from an esthetic point of view. Although the present work is, in a general sense, a dissertation in history, the topics constituting its content have been considered by an approach which has already been termed `medical evolution`. Thus, esthetic topics in medicine have been discussed in their continuity and entirity, and to the exclusion of irrelevant historical detail. The idea of evolution makes it possible for us to consider topics in their temporal entirity and at the level of phenomena rather than singly. It then becomes possible to reach certain generalizations and more scientific conclusions in the study of a process.218 Esthetics in medicine is a differentiated extension of the idea of esthetics into the medical domain and the evaluation of medical activity from an esthetic standpoint. It can be seen as the realm of esthetics in medicine as a whole. Accordingly, the topic of esthetics in medicine and its evolutionary dimension have been grouped and discussed under three headings in this context: 1) The esthetics of those spaces where medical activity takes place in general; 2) The esthetic dimension the physician-patient relationship; and 3) The esthetic changes in the patient as a result of clinical applications. Although the basic concern of medicine is the preservation of health, the third set has been considered more comprehensively in this study. Medical activity is, above all, a pragmatic discipline with man's health problems as its subject matter. We observe this basic pragmatic priority in medicine, inevitably it seems, when we discuss and apply the idea of esthetics in the medical context. It may be said that the exploitation of esthetics for a pragmatic purpose is not reconcilable with its philosophical status. In general, too, however, esthetics does have such an applied aspect, if one excludes the (purely) esthetic evaluation of the works of art. One should not forget that a pure esthetic concern may be fruitless in applied esthetics. In the medical context, the word `space` is associated with the hospital, health center, the patient's room, or part of the hospital. In this dissertation, the term `esthetics of the space` also denotes the fixed material of the inner space such as doors and windows, and the portable elements such as beds, sheets curtains and the like. The esthetic concern in this area is apparently formed by different (sets of) factors or parameters - climatic, environmental, cultural, economic, historical. In addition to all these, as a metter of fact, what we might call a more or less pure esthetic concern has gained importance in our time, which is taken into account in the construction of new spaces. This development can possibly be regarded as a positive development in medical evolution. The esthetics of or the esthetic aspect in the physician- patient relationship has been considered here under two subheadings - that of the appearance of the physician, and the esthetic dimension in the Salter's behavior towards the patient. The first one is apparently closely related to the doctor's outward look and dress. They have changed in the course of time under the impact of factors with then- possible effects on the patient - the medical (or, rather, health) institution and the219 physician's attitude. But the change in physicians' attitude and dress is, in addition to the effect of external, social factors, patient- and physician-centered. Within the context of behavior or action, the physician-patient relationship is ordinarily questioned from the viewpoint of ethics. Whereas in this dissertation the esthetics of the physician's behavior has been stressed in the context of this relationship. The relation between esthetics and ethics, in general as well as in medical activity, has also been considered within the conceptual scope of the dissertation. If one of the most basic aims of medical activity is the treatment of the patient and the attainment of his/her well-being from a biopsychosocial viewpoint; certainly the other one is the prevention of disease. In addition to its being a pathological phenomenon, the latter leads, perhaps most of the time, to a morphological disorder in the individual concerned. Called `deformity`, this situation is caused, besides diseases, by accidents, injuries, and congenital malformations. The physician in our time is expected to treat all these deformities and to secure the patient an appearance which is as `normal` as possible. Deformity is most of the time associated with such feelings as pain and suffering; with an unwanted appearance or `ugliness` brought about by the structural and functional deficiency of a tissue and/or organ; and with a situation which is pathological. The person in such a situation is affected on the part of his/her biological, individual/psychological, and social identity. The social norms in esthetics is really important for the individual who tries to get rid of deformity and to assume a more esthetic appearance. Effected by the value judgements of the society, the individual would like to have a healthier and more beautiful physique. To be healthy and beautiful, or without a deformity, is among the necessary conditions to become a popular person. To be beautiful and without a deformity gives the individual a security. From a biological perspective, too, man is inclined to be without deformity, and makes use of the morphological aspect of his/her body in vital biological activities such as being alive, choice of the mate or reproduction; having no deformity at whatever level provides gains in these respects as well. In the present work, topics related to the biological, psychological and social aspects of medical esthetics have been discussed in a separate chapter and in an intrerrelated manner.220 While the physician tries to prevent and treat deformity in principle, his interventions, too, may from time to time lead to a temporary or permanent deformity. In such situations, and as is the case in general, the physician is involved in making use of scientific-technical and social possibilities such as prosthesis and rehabilitation, with the aim of securing the patient a more esthetic physique. The individual may demand the service of the physician not only for the correction of morphological deformities, but also for cosmetic interventions which are apparently becoming more and more widespread. In these situations, where there is no pathological sign or functional loss, the individual perceives himself/herself as `ugly` due to personal and/or social concern, and wishes to change. The fact that the therapeutic intervention involves not only the scientific and technical but also an esthetic concern has come to stress, from the viewpoint of medical evolution, the principle that the patient should be evaluated as a whole and not at the level of individual organs. In this dissertation, the biopsychosocial unity of the human being has been considered within the context of esthetics in medicine and its evolution, conceptually as well as from a scientific-technical aspect, and also from the viewpoint of ethics. Key Terms: Medical Evolution and Medical History, Visual Esthetics in Medicine, Medical Ethics and Esthetics in Medicine, Esthetics, Visual Esthetics from a Biological Viewpoint, Visual Esthetics in Psychology. 256

59 ÖZET Genel olarak, yükümlülükler bilgisi anlamında kullanılan deontoloji terimi, meslekî açıdan, yasalar ve toplumsal değer yargıları tarafından belirlenen görev, yetki ve sorumlulukları ifade etmektedir. İnsan eylemlerinin değerlendirilmesini konu alan etik, pratikte çoğunlukla deontoloji ile birlikte ya da birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Veteriner hekimliği mesleğinin tarihsel süreci içerisinde birçok örnekleri saptanan deontoloji konusu, 1762'de dünyada, 1842'de de Türkiye'de, modern anlamda ilk veteriner okullarının açılmasıyla birlikte önemli gelişmeler göstermiştir. Kişilerin ve toplumların değişen değer yargıları çerçevesinde, veteriner hekimliğinde deontoloji-etik konusu da özellikle 1980'li yıllardan sonra büyük bir ivme kazanmıştır. Türkiye'de veteriner hekimliği deontolojisi alanında kapsamlı bir araştırmaya rastlanılamamıştır. Bu alandaki boşluğu doldurmak; Türkiye'de deontoloji-etik konusunun gelişimini saptamak ve diğer ülkelerdeki gelişmelerle bir karşılaştırma yapmak amacıyla bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın materyalini konuya ilişkin tüm yazılı-basılı ürünler ile arşiv belgeleri, ulusal ve uluslararası mevzuat ve diğer ülkelerle yapılan yazışmaların yanıtları oluşturmuştur. Sağlanan bilgiler sınıflandırılarak, dört bölümde değerlendirilmiştir. Birinci bölümde, deontoloji ve etik terimleri dil ve anlam bilgisi açısından açıklanmış; ikinci bölümde, dünya veteriner hekimliği tarihinde konuya ilişkin gelişmeler incelenmiş; üçüncü bölümde, Türkiye'de veteriner hekimliğin başlangıcından günümüze kadar geçirdiği süreci içinde, eğitim, öğretim ve uygulama alanlarında görülen gelişmeler ele alınmış; dördüncü bölümde Türkiye'de ve diğer ülkelerdeki gelişmeler karşılaştırılarak bir değerlendirme yapılmıştır. Sonuçta, deontoloji-etik konusunun, Türkiye'de de uluslararası kurallar ve uygulamalara paralel olarak gelişme gösterdiği ve yirmibirinci yüzyılda veteriner hekimliğinde önemli bir yer tutacağı saptanmıştır. Anahtar Kelimeler : Veteriner Hekimliğinde Deontoloji, Veteriner Tarihinde Deontoloji, Hayvan Gönenci, Hayvanları Koruma ve Deontoloji, Deontoloji-Etik 60 SUMMARY A Comparative Study On Veteinary Deontology in Turkey And in The World The term deontology, has been used in the sense of the knowledge of duties in general, in respect of profession express the duties, rigths and responsibilities determined by laws ans social value judgements. Etichs, which examines the evaluation of the human actions, has usually been replaced with deontology in practice. The deontology has been developped considerably as an important subject- matter in veterinary medical practices with the establishment of the first modem veterinary schools in the world and in Turkey respectively in 1762 and 1 1842. In accordance with the changing value judgements of the induviduals and societies through 1980s, deontology and ethics has gained an intensive accelaretion in the field of veterinary sciences. However, just a few comrehensive research on the subject has been found in the foreing literature, but not in Turkey. For this reason, this study has been projected and carried out with the aim to trace the evaluation of the deontology in Turkey and to make a comparison with the developments in other countries. All available publications as books and periodicals, the documents from various archives, national and international laws and procedures on subject and correspondences with other countries have been researched as the materials of the study. The materials have been classified and evaluated in the four chapters. In the first chapter, the terms deontology and ethics have explained in respect of language and semantics. The developments in the history of world and Turkish veterinary medicine have been examined from deontological point of view in the second and third chapters repectively. The evaluation and the present situation of the subject in Turkey has been compared with those of other countries in the fourth chapter. As a result, it can be said that the subject of the deontology and ethics has been improved in parallel with international rules and practicec in Turkey. It will be discussed as an important subject also by the twenty-first century in Turkish veterinary medicine. Key Words: Veterinary Deontology, Deontology in Veterinary History, Animal Welfare, Animal Protection and Deontology, Deontology-Ethics 88

74 Kolonyacılık konusunda büyük başarı elde etmiş, izmir'in simgesi oldu. Altın damlası, Dalya Bahar Beş Çiçek, Kamelya, Manolya en çok tutulanıdır. Süleyman Ferit İzmir'de Eczacılık yapmaya başladığı dönemde şehrin gıda, su, yol sorunları vardı; bu nedenle Süleyman Ferit Eczane Eczacılığı ile Müstahzarat Yapımcılığı yanında şehrin sosyal durumunun düzeltilmesi için büyük zaman ayırmış ve emek vermiştir. Süleyman Ferit İzmir Milli Kütüphanesi, Hilal-i Ahmer, Müdafa-i Milliye Cemiyeti, Donanma Cemiyeti gibi ülkenin savunmasına yardımcı olabilecek çeşitli derneklerde kurucu, yönlendirici, teşvik edici görevler aldı. Sürekli çok sevdiği İzmir'de yaşadı 18 Nisan 1973 yılında İzmir'de vefat etti. Almanya'da Kimya öğrenimini bitiren Nejat Eczacıbaşı (1913-1993) izmir'e dönerek baba Süleyman Ferit'in eczanesinde ve laboratuvarında çalıştı, sorumluluklar aldı. Baba Süleyman Ferit'ten sonra ailenin en büyüğü Nejat Eczacıbaşı okul sıralarında, aile varlıklarının kuşaktan kuşağa geçmesi ile bazı dağılmalara ya da olumsuzluklarla geçimsizliklerin ortaya çıktığını çok iyi düşünerek kişisel tasarılarını tatbik ve aile yükünü hafifletmek düşüncesiyle İstanbul'a yerleşti. 1914 yılında İstanbul Laleli'de kurduğu laboratuvarda `D-Vital` adını verdiği preparatını hazırlayarak iş hayatına atıldı. Bir müddet burada çalışmalara devam etti. 1944 yılında Ecz. Süleyman Ferit Eczacıbaşı'nın üç oğlu Dr. Kim, Nejat Eczacıbaşı (sahip), Ecz. Melih Eczacıbaşı (mesul müdür) ve Vedat Eczacıbaşı (yönetici) olarak Galata Mumhane Cad. No: 109 numaraya taşındı. Sekiz odalı ve 15 işçi ile sadece Vitamin preparatları üretildi.72 IX- ÖZET 19 Ağustos 1903'te Eczacı Mektebi'nden mezun olan Süleyman Ferit Eczacıbaşı'nın öğretim dönemini aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz: Öğrencilik döneminde müslüman ilk Türk Eczacısı, Ecz. Hamdi Bey ile çeşitli mesleki çalışmalarda bulunarak iyi bir dostluk kurdu. İzmir'e dönüşünde kentin tek hastanesi olan Guraba-i Müslimin hastanesinde görev aldı. İlk kez bir müslüman eczacıya bu hastanede görev verildi. 1905 yılında hastane baş eczacısı Moiz Santo'nun Almanya'ya gitmesi üzerine Süleyman Ferit başeczacı oldu. Başeczacılığa atanan Süleyman Ferit bir süre sonra yanında çalışan kalfaların tamamını Türklerden alarak Türk çocuklarına eczacılığı öğretti, onlara daha modern eczacılığa alışmaları için imkan sağladı. 1909 yıllarına gelindiğinde Süleyman Ferit Tilkilik'teki Eczane-i Umumi'yi 215 altına satın alarak serbest eczacılığa başladı. Özel eczane açmasına rağmen Guraba-i Müslimin Hastanesindeki görevini de sürdürdü. Hastane eczanesinde hocası Delia Suda Fait Paşa (1831-1913)'dan öğrendikleri ile yurt dışından gelen Farmakoloji dergilerinden istifade ederek Guraba-i Müslimin hastanesi laboratu varında hammaddelerden küçük imalatlar yaptı. Genç yaşta yaptığı başarılı çalışmalar Guraba-i Müslimin hastanesinden ayrılırken İzmir Vilayet Genel Meclisi tarafından Eczacıbaşı unvanıyla onurlandırıldı.- 74 Kolonyacılık konusunda büyük başarı elde etmiş, izmir'in simgesi oldu. Altın damlası, Dalya Bahar Beş Çiçek, Kamelya, Manolya en çok tutulanıdır. Süleyman Ferit İzmir'de Eczacılık yapmaya başladığı dönemde şehrin gıda, su, yol sorunları vardı; bu nedenle Süleyman Ferit Eczane Eczacılığı ile Müstahzarat Yapımcılığı yanında şehrin sosyal durumunun düzeltilmesi için büyük zaman ayırmış ve emek vermiştir. Süleyman Ferit İzmir Milli Kütüphanesi, Hilal-i Ahmer, Müdafa-i Milliye Cemiyeti, Donanma Cemiyeti gibi ülkenin savunmasına yardımcı olabilecek çeşitli derneklerde kurucu, yönlendirici, teşvik edici görevler aldı. Sürekli çok sevdiği İzmir'de yaşadı 18 Nisan 1973 yılında İzmir'de vefat etti. Almanya'da Kimya öğrenimini bitiren Nejat Eczacıbaşı (1913-1993) izmir'e dönerek baba Süleyman Ferit'in eczanesinde ve laboratuvarında çalıştı, sorumluluklar aldı. Baba Süleyman Ferit'ten sonra ailenin en büyüğü Nejat Eczacıbaşı okul sıralarında, aile varlıklarının kuşaktan kuşağa geçmesi ile bazı dağılmalara ya da olumsuzluklarla geçimsizliklerin ortaya çıktığını çok iyi düşünerek kişisel tasarılarını tatbik ve aile yükünü hafifletmek düşüncesiyle İstanbul'a yerleşti. 1914 yılında İstanbul Laleli'de kurduğu laboratuvarda `D-Vital` adını verdiği preparatını hazırlayarak iş hayatına atıldı. Bir müddet burada çalışmalara devam etti. 1944 yılında Ecz. Süleyman Ferit Eczacıbaşı'nın üç oğlu Dr. Kim, Nejat Eczacıbaşı (sahip), Ecz. Melih Eczacıbaşı (mesul müdür) ve Vedat Eczacıbaşı (yönetici) olarak Galata Mumhane Cad. No: 109 numaraya taşındı. Sekiz odalı ve 15 işçi ile sadece Vitamin preparatları üretildi.75 1950 yılında bir banka kredisi ile çağdaş bir firma girişiminde bulunan Eczacıbaşılar, 1952 yılında inşaatı bitirilerek Türkiye'nin ilk ilaç fabrikası üretime girdi. Bu atılım o dönem için Türkiye ekonomisi siyaseti sosyal ve kültürel yaşamı ile yeni aşamaların ilk başlangıcı oldu. Böylece Türk sermaye ve teknoloji ile modern ilaçlar yapılabileceği fikrinin doğruluğunu ispatladı. Önce insan sağlığına dönük ilaçlar üretildi. Kazanılan başarıların ardından Türkiye'ye gelmeye gerek bulmayan dünyanın güçlü firmalarıyla işbirliği yaptı ve başarılı oldu. Bu çalışmalarla birlikte Eczacıbaşı ilaç fabrikası araştırma ve geliştirme Laboratuvarlarmda dünyadaki yenilikler takip edildi. Böylece kendi ilaçlarını ortaya çıkartarak insanlığa Tıp ve Eczacıların hizmetine sundu. Hatta bugün Rusya'da eczaneler zinciri kurmakla görevlendirilmesi, Eczacıbaşı firmasını dünya ilaç sanayiindeki saygın yerini kanıtlayıcı niteliktedir. 76 X. SUMMARY The educational period of Süleyman Ferit Eczacıbaşı, who graduated from the School of Pharmacy on 19th August 1903, can be summarized as follows: When he was a student he worked with the first Turkish muslim pharmacist Hamdi Bey. Then he came back to İzmir and worked in Guraba-i Müslimin Hospital. It was the first time that they gave duty to a muslim pharmacist in this hospital. In 1905, when the head pharmacist Moiz Santo went to Germany, Ferit was appointed to head pharmacist position. Head pharmacist Ferit chose Turkish assistants to teach them modern pharmacy. In 1909 Ferit bought the pharmacy `Eczane-i Umumi` in Tilkilik and started his own business. He worked in his own pharmacy and in Guraba-i Müslimin Hospital, at the same time. He made small productions in the laboratory of the hospital. His productions were based on his knowledge he had acquired from the pharmacist of the hospital and his teacher Delia Suda Faik Pasha and making use of the articles from pharmacology journals. When he left the hospital, he was honoured with the title of `ECZACIBAŞI` by the İzmir City Assembly because of his successful studies. For the first time in Izmir, specialities were produced in the pharmacy Eczane-i Umumi. After a while, he changed the name of the pharmacy as `KANAAT`.- 77 In 1911, he married Caferizade Kemal Bey's daughter, Saffet. Kemal Bey was a well known merchant of İzmir. The same year he bought Kemeraltı Şifa Pharmacy which was known to be the first pharmacy of İzmir. He gained reputation first in Izmir, then in the Egean region and then in allover Turkey. He bought a wharehouse on Arap Fırını Street. First he started to produce `eau de cologne` and then he started his first specialities in the laboratory located on Birinci Beyler Street. His cosmetic and medical specialities were well accepted by the public. On the upper floor of the Şifa pharmacy, the best doctors of Izmir started to examine patients. Süleyman Ferit used the symbol of a girl with Turkish flag, on his medicines. Beginning from 1911 he produced; Ferit kuvvet şurubu, Ferit nane ruhu, Ferit hafakan ruhu, Ferit diş suyu, Ferit selamet nezle ilacı, Ferit Kuvvet hapı, Nasır Kremi, Ferit Saç Suyu, Briyantin, Ferit tuvalet pudrası, Ferit yağsız Krem, Ferit Diş macunu, Talk Pudrası, Gülsuyu, Tuvalet Sabunu, Katranlı Sabun. He was successful in producing `eau de cologne` and he became the symbol of Izmir. Altın Damlası, Dalya, Bahar Beş Çiçek, Kamelya, Manolya are the most popular of his eau de cologne. At the time he started to work as a pharmacist in Izmir, the city had many problems such as food, water, road, Therefore Süleyman Ferit spent lots of time and efforts to improve the social aspect of the city. He also worked for societies whose aims were to defend the country, such as Izmir Milli Kütüphanesi, Hilal-i Ahmer, Müdafaa-i Hukuk, Donanma Cemiyeti. He lived in Izmir during his whole life and died in this city on 18th April 1973.78 When Nejat Eczacıbaşı finished his Chemistry studies in Germany, he returned to Izmir and started to work in his father's laboratory and pharmacy. Later on, Nejat Eczacıbaşı settled in Istanbul to avoid some family frictions. In 1941 he set up his laboratory in Laleli. He prepared his speciality `D-Vital`. In 1944 Süleyman Ferit's sons started to work together. They moved to Galata Mumhane cad. No. 109. Dr. Chem. Nejat Eczacıbaşı was the owner, Phar. Melih Eczacıbaşı was the director, Vedat Eczacıbaşı was the Manager. They produced vitamin specialities, in 8 rooms with 15 workers. In 1950 they started to build a modern company with bank credits and in 1 952 they completed the first Turkish pharmaceutical factory was the beginning of a new era for the Turkish economy and cultural society. Thus he justified the idea that modern drugs could be produced with Turkish capital and technology. First, human drugs were produced. As a consequence of his successes, he built strong and successful relationships with well known foreign companies. Together with these studies, worldwide developments were followed-up in the R & D Laboratories of Eczacıbaşı pharmaceutical factory. The company produced its own specialities. Today, to be assigned to build chains of pharmacies in Russia, is an evidence of the esteemed place of Eczacıbaşı in world pharmaceutical industry. 166

229

114

In dieser Forschung, deren Titel `Anatomie und Medizin nach den Keilschrifturkunden aus BoghazköT ist, versuchte man das Niveau der Medizin in Anatoiien zur Zeit der Hethiter festzustellen und verglich es mit der Medizin bei den anderen Völkern Altmesopotamiens und Altâgyptens. Die Hethiter, die in den Jahren 1650-1200 v.Chr. in Anatoiien eine grosse Zivilisation aufbauten, waren ein indogermanisches Volk. Es ist bekannt, dass Altâgypten und Altmesopotamien die Hethiter im Feld der Medizin sowie in mehreren Bereichen beeinflussten, weil sie geographisch nah waren und weil sie miteinander viel Kontakt hatten. Man glaubte, dass die Gedanken, die den Grund der modernen Wissenschaft bilden, zuerst in der alten griechischen Welt entstanden waren. Man weisst heute, dass die altgriechische (agâische) Zivilisation, die etwa ab 3000 v.Chr. im âgâischen Meer in den Inseln (besonders in Kreta) geboren wurde, mit denen der altâgyptischen, mesopotamischen und hethitischen Völkern in Berührung kam. Wenn man daran denkt, dass die altgriechische Zivilisation von der agyptischen, mesopotamischen und hethitischen Medizin beeinflusst wurde, vermehrt die Wichtigkeit des medizinischen und anatomischen Wissens im hethitischen Land viel mehr. Diese Forschung besteht aus zwei Kapiteln. İm ersten Kapitel behandelt man die Anatomie in der Periode der Hethiter in Anatoiien; im zweiten Kapitel behandelt man das Niveau der hethitischen Medizin. İm ersten Kapitel der Forschung wurden die hethitischen Fachausdrücken gesammelt, die die Organe und Systeme im menschlichen Körper betreffen. Für diesen Zweck wurden von den Keilschrifttexten und Textbearbeitungen308 Gebrauch gemachtDanach wurde die anatomische Terminologie in den Keilschrifttexten nach der modernen systematischen Anatomie klassifiziert. Auf diese Weise wurde ein hethitisches anatomisches Lexikon gebildet. Ausserdem wurden die Synonyme der hethitischen Organbezeichnungen im Sumerischen, Akkadischen, Luwischen, Churritischen, Protohattischen, Latein, Griechischen und Osmanischen hinzugefügt. Am Ende wurden die hethitischen Organbezeichnungen auf verschiedenen Diagrammen, die die Körperteile zeigen, markiert. Im zweiten Kapitel der Forschung wurden die hethitischen Krankheitsbezeichnungen und die Krankheitsbehandlung, die Ârzte und die Geburt behandelt. Die Krankheit, die Gesundheit, der Schmutz und die Sauberkeit kommen an der ersten Reihe unter den allgemeinen hethitischen Termini, die das menschliche Leben beeinflussen. Ausserdem scheint es für die Hethiter vom Belang gewesen zu sein, das Abwasser aus den Siedlungen hinauszuwerfen und das Trinkwasser zu besorgen. Die behandelten Themen in diesem Kapitel können wie folgt zusammengefasst werden: 1- Die Krankheitsnamen in den hethitischen Tafeln wurden als Organ- und Systemskrankheiten, als epidemische Krankheiten und als Wunden systematiziert. 2- Die benutzten Methoden der Diagnose und Therapie bei den Hethitern wurden nach Texten erörtert. 3- Auch der Status der Ârzte in der hethitischen Gesellschaft wurde hier behandelt. Die Existenz der Ârztinnen wurde nach den Texten festgestellt. Auch die fremden Ârzte, die man aus dem Ausland nach Anatolien einlud, wurden in diesem Kapitel erörtert.309 4- Hier wurden verschiedene Aspekte der Geburt behandelt sowie die Hebammen, die Geburtsplatze und die Lebensetappen von der Geburt bis zum Tod nach den Texten erklart. Antworten zu den folgenden Fragen wurden gesucht: 1- Weiche Faktoren wurden in der hethitischen Geselischaft als Krankheitserreger bezeichnet? 2- Wie behandelte man die Krankheiten? 3- Wie war die Ausbildung der Ârzte? Unter den Faktoren, die in der hethitischen Geselischaft als Krankheitsursachen betrachtet werden, sind der Zorn der Gottheiten, deren Feste oder Opfer man vernachlassigt, die Damonen, die böse Fahigkeiten haben und die schwarze Magie festgestellt. In der Forschung wurde festgestellt, dass die Hethiter Krankheiten gleichzeitig mit den magisch- religiösen Methoden und mit Drogen (besonders mit Pflanzen) behandelten. Obwohl man fiber die Ausbildungsweise der Arzte nicht viel wesst, ist es nach den Keilschrifturkenden aus Boghazköi War, dass es unter den Ârzten eine Meister-Lehrling Beziehung gibt. Als Ergebnis der Arbeit ergab es sich ein befriedigendes Niveau der hethitischen Medizin, die keineswegs den Kenntnissen der zeitgenössischen Völker unterlag. 347

7- ÖZET Halk sağlığı hizmetleri devletin öncülük ettiği, toplumsal katılım ile gerçekleşebilen geniş kapsamlı hizmetlerdir. Türkiye'de 1920'lerde başlayarak yürütülen sıtma savaşı 1950'lerde Dünya Sağlık örgütünün dünya ülkelerine önerdiği yöntem ve ilkelere önemli ölçüde koşutluklar içermektedir. Ülkemizde sıtma savaşının temeli, daha Kurtuluş Savaşı yıllarında, Atatürk'ün yönlendiriciliği altında atılmıştır. Savaşa, birtakım yasal düzenlemeler getirilerek başlanmış ve Sağlık Bakanlığında onun için ayrı bir örgüt kurularak çalışmalara başlanmıştır. Sıtma savaşında kullanılan ekonomik kaynakların başında devlet bütçesi gelmektedir. Dönem dönem, bazı dış yardımlar da savaşıma kaynaklıklık etmiştir. Savaşımda başta arazi iyileştirme çalışmaları ve ilaç kullanımı yöntemi izlenmiş, daha sonra D.D.T. kullanımı ağırlık kazanmıştır. Bir Halk Sağlığı çalışması olarak sıtma savaşının başarılması için, tüm toplumsal olanaklardan yararlanılmaya çalışılmıştır. ilerleyen yıllar içinde devlet, sıtma savaşına desteğini sürdürmüştür, ikinci dünya savaşı, ulaşılmış olan başarılı sonuçları geriletmiştir. Sonraki yıllarda D.D.T.'nin kullanıma geçilmesi ise sıtmanın kökten yok edilmesi beklentisini doğurmuştur. 1960'ların sonu ve 1970'lerin başında sıtma olgularının çok düşük sayılara inmesi, Halk Sağlığı yönünden sıtma savaşı çalışmalarının önemini yitirmesine ve sıtmanın gözardı edilmesine yol açmıştır. Bu son durum beklenmedik biçimde, hemen arkasından sıtma olgularının artışına yol açmıştır. Sıtma olgularının artışında Sıtma Savaş örgütü'nün, son onyıllarda etkin konumunu yitirmesinin de etkin olduğu söylenebilir. Sıtma Savaş Örgütü ilerleyen yıllar içinde sıtma dışı Halk Sağlığı hizmetlerini de yerine getirmiştir. Bu yönden örgütün 1960 yılında uygulamaya sokulan `sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi programı` sırasında gözardı edilmesi kimilerce olumsuz bir tutum olarak değerlendirilmektedir. 81Anahtar Sözcükler: Halk sağlığı Kavramı; Türkiye'de Sağlık Siyasası; Sıtma Savaşı; Türkiye'de Sıtma savaşı. 82 8- SUMMARY MALARIA ERADICATION IN TURKEY FROM THE VIEWPOINT OF PUBLIC HEALTH Public health must be under the responsibility of the state so that its wide-ranged services could be realized, from an overall organizational standpoint, by the contribution of the society. The malaria eradication program was started in Turkey in 1920, the first designs of which were in the mind of Atatürk during the War of Independence. And this program already included the methods and techniques suggested by WHO in 1950. Organizationally, it was started by certain legal arrangements and by the establishment of a Malaria Department in the Ministry of Health. The basic financial source of the program was the general state budget, with some foreign aid from time to time. The program was begun by the application of certain environmental measures. Certainly, antimalarial drugs were also used at this early stage. In 1950*s the use of D.D.T. became the most important element of the program. All the possibilities of the society have apparently been exploited in the application of the antimalarial program to overcome the epidemic, and the state has been its reguler supporter up to the present. During the Second World War, successes achieved in the previous years of the program have slowed down with a following increase in the other hand, led to the expectation of a complete eradication of malaria in this country. However, the substantial decrease in the number of malaria cases in the late 1960's and early 1970's has led to the neglect of the antimalarial campaign as a public health matter, and to a looseing in the eradication program. This has resulted, in turn, in an immediate increase in malaria cases in the country. It may justifiably be said that a loss in the active function of the Malaria Eradication Organization has been responsible in this state of affairs in Turkey. In the course of time, the latter organization has assumed a function in other public health services as well. It is obviously for this reason that 83some people have criticized its neglect during the `socialization of health services` put into practice in 1 960. Key words: The concept of Public Health; Health Policy in Turkey; Malaria Eradication; Malaria Eradication in Turkey. 84 103

ÖZET Bu çalışmada, 1843-1848 yılları arasında Journal de Constantinople'da yayınlanan, Galatasaray Tıp Okulu ile ilgili haberler ve çeşitli yazılar temel alınarak, söz konusu dönemde okul hakkındaki bilgiler derlenmeye gayret edilmiştir, öncelikle ele alınan devre hakkında genel bazı bilgiler verildikten sonra, kaynak kabul edilen gazetenin yayın hayatına, okul ile ilgisine değinilmiş; binayı bir tıp okulu olarak hazırlayan mimar Smith'in çalışmaları ve okulu mahveden 1848 yangını üzerinde durulmuştur. Ele alınan dönem içinde gazetede yayınlanan okulun yıllık faaliyet rapor metinlerinin verilmesinden sonra bu bilgilerin değerlendirilmesine gidilmiştir. Buna göre, gerek hazırlık döneminde, gerekse tıp bilimlerinin öğretimi devresinde çağdaş bir eğitim düzeyi tutturmak gayesiyle yeni düzenlemelerin yapıldığı Tıbbiye' de her yıl atılan yenilikçi adımlarla bu sağlanmış ve 1848 yılında, okul mezunu dört hekimin Viyana Tıp Fakültesi'nde verdikleri başarılı sınavlar ile bu durumu Avrupa'daki çevreler de kabul etmişlerdir. Okulda gerçekleştirilen yenilikler arasında, eğitim süresinin 10 yıla çıkarılması; anatomi derslerinde her iki cinsten kadavra üzerninde teşrih yapılabilmesi ve buna bağlı olarak teşhiste yetkinlik sağlanması; eczacı olmak için okulun eczacılık bölümünde teorik ve pratik derslerin alınması şartının getirilmesi; kadın adaylar için doğum derslerinin verildiği ebelik okulunun faaliyete geçmesi; her tıbbi branşın teorik ve pratik derslerinin okutulması; tıp, cerrahi ve göz hastalıkları derslerinin kliniklerde işlenilerek, buradaki hastaların en son bilgilere göre tedavi edilmeleri; hocalar, asistanlar ve öğrencilerin yaptıkları ameliyatlarda yüksek başarı elde etmeleri ilk bakışta sayılabilir. Yine bu dönemde okulda çeşitli müzeler kurulmuş, kimya laboratuarı açılmış; bir askeri farmakope ile bir askeri hijyen kitabı, askeri hastahaneler nizamnamesi hazırlanmıştır. Aşılama konusunda planlı bir faaliyşet yürütülerek, Hekimbaşı ismail Efendi tarafından çiçek ve kolera risaleleri hazırlanarak çiçek aşısı serumu elde edilmiştir. 1848 Yılında kloroform, anestetik madde olarak Galatasaray Tıp Okulu'nda ameliyatlarda kullanılmıştır. Çağdaş eğitimi ve örnek bir bilim kurumu olma özelliği ile dikkati çeken Okul, geçirdiği yangın sonucu faaliyetlerine son vermek zorunda kalmıştır. SUMMARY Being published in istanbul at the first half of the preceding century, Journal de Constantinople adopted a policy backing the reformative actions of the Ottoman Empire at that era. The renovative movements displayed at the modern schools of middle and higher education were given great importance and attentively followed by this newspaper. The research of the annual reports of the Galatasaray School of Medicine as well as the other news 122 ÖZET Bu çalışmada, 1843-1848 yılları arasında Journal de Constantinople'da yayınlanan, Galatasaray Tıp Okulu ile ilgili haberler ve çeşitli yazılar temel alınarak, söz konusu dönemde okul hakkındaki bilgiler derlenmeye gayret edilmiştir, öncelikle ele alınan devre hakkında genel bazı bilgiler verildikten sonra, kaynak kabul edilen gazetenin yayın hayatına, okul ile ilgisine değinilmiş; binayı bir tıp okulu olarak hazırlayan mimar Smith'in çalışmaları ve okulu mahveden 1848 yangını üzerinde durulmuştur. Ele alınan dönem içinde gazetede yayınlanan okulun yıllık faaliyet rapor metinlerinin verilmesinden sonra bu bilgilerin değerlendirilmesine gidilmiştir. Buna göre, gerek hazırlık döneminde, gerekse tıp bilimlerinin öğretimi devresinde çağdaş bir eğitim düzeyi tutturmak gayesiyle yeni düzenlemelerin yapıldığı Tıbbiye' de her yıl atılan yenilikçi adımlarla bu sağlanmış ve 1848 yılında, okul mezunu dört hekimin Viyana Tıp Fakültesi'nde verdikleri başarılı sınavlar ile bu durumu Avrupa'daki çevreler de kabul etmişlerdir. Okulda gerçekleştirilen yenilikler arasında, eğitim süresinin 10 yıla çıkarılması; anatomi derslerinde her iki cinsten kadavra üzerninde teşrih yapılabilmesi ve buna bağlı olarak teşhiste yetkinlik sağlanması; eczacı olmak için okulun eczacılık bölümünde teorik ve pratik derslerin alınması şartının getirilmesi; kadın adaylar için doğum derslerinin verildiği ebelik okulunun faaliyete geçmesi; her tıbbi branşın teorik ve pratik derslerinin okutulması; tıp, cerrahi ve göz hastalıkları derslerinin kliniklerde işlenilerek, buradaki hastaların en son bilgilere göre tedavi edilmeleri; hocalar, asistanlar ve öğrencilerin yaptıkları ameliyatlarda yüksek başarı elde etmeleri ilk bakışta sayılabilir. Yine bu dönemde okulda çeşitli müzeler kurulmuş, kimya laboratuarı açılmış; bir askeri farmakope ile bir askeri hijyen kitabı, askeri hastahaneler nizamnamesi hazırlanmıştır. Aşılama konusunda planlı bir faaliyşet yürütülerek, Hekimbaşı ismail Efendi tarafından çiçek ve kolera risaleleri hazırlanarak çiçek aşısı serumu elde edilmiştir. 1848 Yılında kloroform, anestetik madde olarak Galatasaray Tıp Okulu'nda ameliyatlarda kullanılmıştır. Çağdaş eğitimi ve örnek bir bilim kurumu olma özelliği ile dikkati çeken Okul, geçirdiği yangın sonucu faaliyetlerine son vermek zorunda kalmıştır. SUMMARY Being published in istanbul at the first half of the preceding century, Journal de Constantinople adopted a policy backing the reformative actions of the Ottoman Empire at that era. The renovative movements displayed at the modern schools of middle and higher education were given great importance and attentively followed by this newspaper. The research of the annual reports of the Galatasaray School of Medicine as well as the other news 122published at the Journal bring lots of information forth concerning the activities of the School. The School started to activate at the building in Galatasaray which had been widely modified and restored by English architect Smith, in 1839 under the directory of Dr. Bernard from Austria. Taking ail the sultanate support for granted aiming at the progress of this institution, both Hekimbaşı (The Head Physiciarvand the minister of the School) and Muallim-i Evvel (The Chief Professor) launched out various reforms of capital importance. Firstly the whole preparatory period was reorganised for assuring the basic knowledge of the students from ail the communities of the Empire and for applying an education programme integrating both French and the Eastern languages (Turkish, Arab and Persian). The board of teachers was enlarged with the graduates of Western Faculties of Medicine and with Galatasaray itself. Getting the permission for dissection on cadavers, the students were able to consolidate their diagnostics knowledge through anatomical researches. The students were trained at the bedside of the patients in the cliniques and the interns were allowed to do operations together with their professors resulting in quite a low mortality. The performance of pharmacy in the Empire were stipulated of getting education at Galatasaray School of Medicine where was opened the first class for midwifery in the country. The administration of chloroforme as the anesthetic substance was first experienced on animal and human bodies and accomplished at the operation in that School. Four graduates of this Institution who were taken to the final examinations at the Vienna School of Medicine, have been brilliantly succesful and proved the contemporary level the School had attained since its foundation. This greatly appreciated modern Institution was ruined at a fire in Pera on October 1 1 th 1848 and the Galatasaray period of Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane has thus come to an end. 123 148

Medicine, Pharmacy and Medicine industry vvhich were donated to. Deontology and Medical History Main-science Branch of Faculty of Medicine of University of istanbul forms the basis of this study. Comtributions of Dr.Feridun Frik to health sector and Turkish Medical History Organization and Dirim Magazine and its history, which has a very special place in Turkish Medicine and Pharmacy Hictory and was on continuous publication since 69 years, had been examined.4th Army Corps in Eskişehir, in 68th Legion in Adapazarı, in Military hospital in izmit comsecutively. He comtinues his heavy works in `istanbul Medical Administration` as Assistant Director in 1928. He begins his first scientific studies in the science department of a foreign company (Bayer) in 1929. Dr.Feridun Frik who continues his studies (in this compâny) was appointed to the Secretairat of DİRİM medical periodical after Dr.Marko Elnekara gets ili in 1932 and becomes the sole ovvner of the magazine in 1933. We see about 150 published articles of Dr.Feridun Frik in DİRİM medical periodical until his death. Apart from these about 60 articles of medical history was published by Dr.Feridun Frik. He serves as medicine director of Bayer Company for 15 years. He manages Bayer company very well during his management during World War II and completes a sample study showing the success and honesty of Turkish man by giving the results of his studies to ayer authorities in Germany after the war. Dr.Feridun Frik, who serves for five years in the board of directors of `Medical Products Importers Association` in 1951, becomes the leader of foundation of medicine industry in Turkey by attending `committâe Interallie deş Officiers de Mâdecine Reserv? as Turkish representative in Paris in 1955. Factories begn to be established in istanbul by some foreign companies in 1954 by the acceptance of promotion law number 6224 of foreign investments. Comsecutively the companies like Squibb, Abbot, Carlo erba in 1955, VVander in 1956, Sandoz in 1957, Roche, United German (Bayer, Knoll, Merck, Schering), Ciba in 1958, Pfizer, Wyeth in 1960 were established. in 1962 Dr.Feridun Frik levaves United German (Birleşik Alman) medicine company (BİFA) and continues his studies on his ownr company in his house in Dolmabahçe for some period and as a result begins the productio of medicines of Paris Laterna Company together with Kali-Chemie Company and comtinues his studies till today. This study reflects the life an studies of Dr.Feridun Frik who was engaged with the fondation of Turkish medicine industry in the establishment period of Turkish Republic and became the leader in its development. The rich archive documents about Medicine, Pharmacy and Medicine industry vvhich were donated to. Deontology and Medical History Main-science Branch of Faculty of Medicine of University of istanbul forms the basis of this study. Comtributions of Dr.Feridun Frik to health sector and Turkish Medical History Organization and Dirim Magazine and its history, which has a very special place in Turkish Medicine and Pharmacy Hictory and was on continuous publication since 69 years, had been examined.4th Army Corps in Eskişehir, in 68th Legion in Adapazarı, in Military hospital in izmit comsecutively. He comtinues his heavy works in `istanbul Medical Administration` as Assistant Director in 1928. He begins his first scientific studies in the science department of a foreign company (Bayer) in 1929. Dr.Feridun Frik who continues his studies (in this compâny) was appointed to the Secretairat of DİRİM medical periodical after Dr.Marko Elnekara gets ili in 1932 and becomes the sole ovvner of the magazine in 1933. We see about 150 published articles of Dr.Feridun Frik in DİRİM medical periodical until his death. Apart from these about 60 articles of medical history was published by Dr.Feridun Frik. He serves as medicine director of Bayer Company for 15 years. He manages Bayer company very well during his management during World War II and completes a sample study showing the success and honesty of Turkish man by giving the results of his studies to ayer authorities in Germany after the war. Dr.Feridun Frik, who serves for five years in the board of directors of `Medical Products Importers Association` in 1951, becomes the leader of foundation of medicine industry in Turkey by attending `committâe Interallie deş Officiers de Mâdecine Reserv? as Turkish representative in Paris in 1955. Factories begn to be established in istanbul by some foreign companies in 1954 by the acceptance of promotion law number 6224 of foreign investments. Comsecutively the companies like Squibb, Abbot, Carlo erba in 1955, VVander in 1956, Sandoz in 1957, Roche, United German (Bayer, Knoll, Merck, Schering), Ciba in 1958, Pfizer, Wyeth in 1960 were established. in 1962 Dr.Feridun Frik levaves United German (Birleşik Alman) medicine company (BİFA) and continues his studies on his ownr company in his house in Dolmabahçe for some period and as a result begins the productio of medicines of Paris Laterna Company together with Kali-Chemie Company and comtinues his studies till today. This study reflects the life an studies of Dr.Feridun Frik who was engaged with the fondation of Turkish medicine industry in the establishment period of Turkish Republic and became the leader in its development. The rich archive documents aboutMedicine, Pharmacy and Medicine industry vvhich were donated to. Deontology and Medical History Main-science Branch of Faculty of Medicine of University of istanbul forms the basis of this study. Comtributions of Dr.Feridun Frik to health sector and Turkish Medical History Organization and Dirim Magazine and its history, which has a very special place in Turkish Medicine and Pharmacy Hictory and was on continuous publication since 69 years, had been examined. 133

ÖZET Avrupa'daki yerel tabip birliklerinin kurulmaya başlamasından yaklaşık yüz yıl sonra ilk ta bip derneği Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane adı ile 1856'da İngiliz askeri hekimi Pincoff tarafından ya bancı hekimler için kurulmuştur. 1861 yılında üyeleri arasına Türk doktorlarının da katıldığı bu ku ruluş bilhassa bilimsel açıdan kongreler ve dergi yayını gibi yollarla etkili olmuştur. Cemiyet-i Tıbbi ye-i Şahane, cumhuriyet döneminde adını Türk Tıp Derneği olarak değiştirerek, bugünde varlığını sürdürmektedir. Bu derneğin ardından 1866'da kurulan Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye Türk Tabiple ri tarafından kurulan bir başka etkili dernektir. Yayın yolu ile etkili olan bu dernek halen Türkiye Tıp Akademisi ismi ile çalışmaktadır. Hekimlerin sosyal sorunlarına eğilmek ve halk sağlığını kollamak amacı ile kanunla kuru lan ilk hekim derneği cumhuriyet döneminde 1929'da faaliyete geçen Etibba Odalarıdır. Etibba Odaları kuruluş kanun ve yönetmeliğine göre Türkiye 9 bölgeye ayrılarak, oluşturu lan odaların yönetim kurulu ve başkanları seçimle iş başına gelmekteydi. Üçüncü Bölge İstanbul Etibba Odası 20 Nisan 1929 yılında Dr.Tevfik Salim Paşa başkanlı ğında ilk idare heyetini oluşturdu. 1933 yılına kadar iş başında kalan bu ilk yönetim odaya bir bina alımı ve bir kütüphane kurulmasını kararlaştırmış ve bugünkü İstanbul Tabip Odasının bulunduğu yerdeki binayı satın al mıştır. Kurulması düşünülen kütüphanenin çekirdeği 1934 yılında atılarak, asıl kütüphane 1936 yı lında açıldı. 1937-1940 yılları arasında Üçüncü Mıntıka Etibba odası halk sağlığı konferansları ve de ontoloji içerikli çalışmalar gerçekleştirdi. 1943 yılında Üçüncü Bölge Etibba Odası bünyesinde Tıp Ailesi Yardımlaşma Cemiyeti ku rularak faaliyete geçti. 1945 yılında deontoloji ağırlıklı çalışmalar yapılarak, simsarlık konusu önlenmeye çalışıldı. 1946 yılında Etibba Odaları yönetmeliği ele alınarak odaların bir federasyon çatısı altında toplanma sı konusu bakanlığa iletilerek bir komisyonda incelenmesi sağlandı. 1947 yılında hazırlanan kanun taslağı yüksek sıhhat şurasına sunuldu. 1949'da Dünya Tıp Birliği teşkilatı ile temas kurularak odanın dış dünyaya açılması ve Avrupa'daki odalarla eşit düzeye çıkarılması için çaba harcanarak ve kanun çıkarılması vurgulandı.1951 yılında Prof.Dr.Ekrem Şerif Egeli yönetiminde kanun Tabip Odaları Birliği ismi altın da son şekline getirilerek, bu günkü kanun 1953 yılında TBMM'den geçerek gerçekleşti. Oda ayrıca bu yıllar içinde hekim bulundurmak zorunluluğunda olan müesseseleri tayin etmiş Tıp Fakültesi öğ renci sayısını ayarlatmış ve deontoloji kaidelerinin uygulanmasını sağlamaya çalışmıştır. 27.4.1953 tarihinde ilk Türk Tabipler Birliği kongresini yaparak, Merkez Konseyi, Yüksek Haysiyet Divanı ve Denetleme heyetlerini seçti. Bu seçimin ardından kanunda öngörülen 22 belgede Tabip Odaları örgütlendi. 1954 yılında İstanbul Tabip Odası ilk yönetim kurulunu seçerek kuruluşu nu gerçekleştirdi. 1960 yılında Cemal Öner yönetiminde sosyal içerikli çalışmalar ağırlık kazandı. Anayasaya (Türkiye'de ferdin sağlık ve sosyal güvenliği devletin teminatı altındadır) maddesi koyduruldu. Full- Time taslağı hazırlandı, Memur Hekimler Sendikası kuruldu ve Devlet Hastanelerine atama yönet meliği hazırlandı. Full-Time yasası yapılan bu taslak esas alınarak, 1978 yılında kanunlaştı. 1969 yılında eski binanın değerlendirilerek, yeni bir bina alımı veya yapılması tartışmaları başladı. 1972 yılında Dr.Kayıhan Aydoğmuş yönetimindeki oda yönetim kurulu tarafından ihale edildi ve yeni bina 14 Mart 1975 tarihinde bitirildi. 1975 yılında hekimler arasında iletişim sağlamak amacıyla Çağdaş Hekim ve Sesiniz isimli bir dergi ve bir gazete çıkarıldı. 1980 yılına kadarki sürede Halk Sağlığı kanunları ağırlıklı uğraşlar arasında yer almıştır. 1980-1981 yılları arasında kısa süre kapatılan Oda, 1981 yılında Dr.Üstün Ko rugan başkanlığında yeni yönetim kurulunun belirleyerek çalışmaya başladı. Bu dönemde meslekdaşlar arasında iletişimi sağlamak ve medikal sorunları tartışmak amacıyla bir dergi çıkarılmasına karar verildi ve bir kütüphane kurulmasına çalışıldı. 1986-1989 yıllan arasında Dr.Ferruh Korkut Başkanlığında, yönetim kurulu Odanın ilgilen mesi gereken konuları ortaya koyarak, bunları kurduğu komisyonlara inceletti ve gerekli uygulama ları komisyon raporlarına dayandırmaya çalıştı. Kurulan komisyonlar şunlardır: 1- İnsan Hakları Komisyonu 2- Hekimle ilişkiler Komisyonu 3- Eğitim-Bilim Komisyonu 4- Bilimsel Danışma Kurulları 5- Asistan Hekim Komisyonu 6- Pratisyen Hekim Komisyonu 7- Basın Yayın Komisyonu 8- İş Yeri Hekimleri Bu dönemde ayrıca hastane temsilcilerinin seçimle belirlenmesi gerçekleştirildi. Ayrıca Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Prof.Dr.Cemal Öner, Prof.Dr.Selçuk Erez, Prof.Dr.Dr.Arslan Terzioğlu,80 - Prof.Dr.Cahit Özen'den oluşan bir komisyona hazırlatılarak, tartışmaya açıldı; fakat bugüne kadar uygulamaya konamadı. Modem gereçlerle donatılan oda üye kayıtlarını ve diğer belgeleri kurulan bilgisayar mer kezinde değerlendirmeye başladı. Mezuniyet sonrası eğitim alanında paneller ve bilim ödülleri de verildi. 1990-1991 yıllarında komisyon çalışmaları devam etti. Hekimlere çeşitli alanlarda profes yonel hizmetler sunmak amacıyla bürolar açıldı. 1- Tez Basım-Araştırma-inceleme Bürosu 2- Literatür Tarama Bürosu 3- Üyelik İşleri Bürosu 4- Sosyal Etkinlikler Bürosu ve Lokaller 5- Basın Halkla İlişkiler Bürosu Gelişerek etkinliğini sürdüren İstanbul Tabip Odası kuruluş kanununda günün koşullarına uygun değişiklikler yapmak ve Deontoloji tüzüğünü güncelleştirmek konularında yoğun çaba harca maktadır. - 81 XI- SUMMARY Approximately 100 years after the local medical chambers had been established in Europes the first medical society was instituted by Pincoff, a British Military physicion in 1856 under the title of Royal Medical Society (Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane) for the foreign physicions. This institution, among th members of which Turkish physicions were included, became effective mainly through such ways as scientific congresses and publications of journals. Royal Medical Society still continues to exist today after changing its title to Turkish Medical Society (Türk Tıp Derneği) in the period of Republic. The Ottoman Medical Society (Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye) which was founded in 1866 after the institution of the above society, is another effective society established by the Turkish physicians. This society which became effective through its publications is active under the title of Medical Academy of Turkey (Türkiye Tıp Akademisi) at present. The first physicions' society which was instituted by law to be concerned with the social problems of the physicians and to take care of Public Health is the Medical chambers which started to work in 1929 during the Period of Republic. According to the laws and Regulations underlying the foundation of Medical chambers, Turkey was divided into 9 regions, where the President and members of the Board of Administration of the chambers formed were all appointed by election. The Medical Chamber of Istanbul which was the third region comprised the first Board of Administration on April 29, 1929 under the Chairman Dr.Tevfik Sağlam. This first administration which continued until 1933 decided to purchase a building and library forthe Chamber, thus buying the present building where the Medical Chamber of Istanbul exists today. The care of the library which was thought to found was formed in 1934, which waited two more years to establish the present day libray in 1936. Between 1937-1940, the third region of Medical chamber effected aseries of studies related with public health conferences and deontology. In 1943, within the stracture of the Third Region Medical Chamber, another Society, Medical Family Aiding Society was founded. In 1945, studies concentrated on deontology were made with an attempt to prevent Jobbing. In 1946 the regulation of Medical Chambers was dealth with to realize the review of the subject in a subcommittee in the ministry whether it would be possible to unite all the chambers under a federation.82 The Bill of law which was prepered in 1947 was submitted to the High Comcil of Health. Contact was made in 1949 with the Organization of the World Medical Union to make an effort to confer a worldwide feature to the Chamber and to raise its quality to make it equal to the Chambers in Europe taking into consideration the significance of issuing law with this regard. In 1951, the law was given its final configurative context under the title of Union of Medical Chambers under the rule of Prof.Dr.Ekrem Şerif Egeli, and was issued in Turkish Grand National Assembly in 1953, which is still used today. During these years the chamber also detected the institutions which had to have a physician within its structure, anranged the number of students to study at the Medical Faculty, and exercised effort for the application of deontology rules. It also realized the first Congress of Turkish Medical Union on April 27, 1953, and elected the Central Council.High Court of Honour, and Boards of Control. Following this election. Medical Chambers were organized in 22 regons as suggested by Law. In 1954 Istanbul MedicalChamber elected its first Administrative Board, thus realizgn its foundation factually. In 1960, studies with Social context under the administration of Cemal Öner were given serious consideration. A clause was added in teh Constitutional Law, which said `Health and Social Security of every indindual in Turkey is under the guarantee of the state` A rough draft for Full- Time Law was prepared. A syndicate was established for physicians under public service, preparing a regulation of appointment to state Hospitals. This draft, which was made the basin for Full-Time Law passed into a Law. In 1969, negotiations were made to reevaluate the old building and to purchase or to construct a new building. The construction was adjudged in 1972 by the Board of Administration of the chamber under the presidency of Dr.Kayıhan Aydoğmuş, which was completed on March 14, 1975. In 1975, a journal and a newspaper were published under the title of contemporary Physician and your voice to provide communication among the Physicans. During the period until 1980, laws related with public Health were mostly dealt with. The chamber which was closed for a short period betwen 1980-1981, restarted its activities after determining its new Administrative Board under the presidency of Dr.Üstün Korugan. Meancuhile, decision was made to publish a Journal to maintains communication among colleagues and to discuss medical problems, as well as to institute a library. Between 1986,1989 the Board of Administration under the Presidency of Dr.Ferruh Korkut put before the subject matters the chamber should be concerned with, and effected an83 - investigation by th committees it established, making the committee reports the basis for the necessary practices. The committeers founded were as follows. 1- Committee for Human Rights 2- Committee for Relations with Physicians 3- Education Sacience Committee 4- Scientific adrisory Committee 5- Committee for Assistant Physicians 6- Committee for Practionees 7- Committee for Press and Publication 8- Committee for business enterprises It was during this period that the hospital representatives were determined by election. Besides regulations for Medical Deontology were also prepared by a committee consisting of Prof.Dr.Cemal Öner, Prof.Dr.Selçuk Erez, Prof.Dr.Dr.Arslan Terzioğlu, Prof.Dr.Cahit Özen, and was made open for discussion; but was not put into practice so far. The chamber which was equipped and furnished with modern apparatus started to evaluate the registration of its members and other docments by the computer center established. Panel discussions were realized and scientific prizes given in post-graduate educational field. During 1990-1991 Committee studies continued. Offices were opered with the intention of submitting professional services to the physicions in various fields. 1- Office for Thesis-Press-Research-Review, 2- Literature sereening office, 3- Office for Membership, 4- Office for Social Activities and Clubs, 4- Offic for Press and Public Relations. Istanbul Medical Chamber which continues its effectiveness through developing itself exercises great effort to make the changes suitable for the today's conditions and to put into effect the regulations of Deontology. 156

ÖZET Edirne'de sosyal hayatın idame ettirilmesinde, halkın devletin üstünden büyük bir yükü kaldırmış olduğu görülmektedir. Gerçi Osmanlı Devleti'nin hüküm sürdüğü zamanlarda, dünyada devletin sağladığı güvence denilince, sınır güvenliğini sağlama anlaşılmıştır. Halkın, genellikle ulema ve ümeranın kurduğu vakıflar olarak kabul ettiğimiz hastahaneler, imaretler ve hamamlar ile insanların bugün insan hakları denildiğinde ilk akla gelen yaşama hürriyeti ki, buna bağlı olarak beslenme, temizlik ve tedavi ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Bu müesseseler, devlet sınırlarını koruduğu ve içeride adaleti tecelli ettirdiği müddetçe hizmet verebilmişlerdir. Türk ülkesi işgal edilmeye başlandığı zaman, maalesef Edirne de bundan nasibini almıştır. Bunun sonunda vakıf müesseselerinin özellikle fiziki mekanları tahrip edilmiştir. Bu durum çalışmamızda açıkça görülmektedir. Sağlık ve sosyal yardım kurumları, bütün Osmanlı sosyal hayatında olduğu gibi Edirne'de de önemli yer tutmuştur. Edirne'de cüzzam, Sanayi Kışlası ve Redif Dairesi, Edirne Merkez, Karaağaç Askeri ve Belediye Hastahaneleri ile halkın sağlık ihtiyaçları giderilmeye çalışılmıştır. Kum Kasrı, Sokollu, Mezit Bey, Abdullah, İbrahim Paşa, Beylerbeyi, Yeniçeri, Topkapı, Tahtakale, Gazi Mihal ve Saray Hamamları ile de temizlik ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda koruyucu hekimlik açısından da önemli bir tedbir alınmaya çalışılmıştır. Yıldırım, Gazi Mihal, Muradiye, Mezit Bey, Balaban Paşa, İbrahim Paşa, Kasım Paşa, Fazlullah Paşa İmaretleri ve Sultan E. Bayezid Külliyesi ile düzenli bir şekilde insanların ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır.88 Bugün özellikle imaretlerin bazılarının fiziki mekânları bile kalmamıştır. Sadece Sultan II. Bayezid Külliyesi'nde amacı dışında da olsa kamu hizmeti verilmektedir. Hamamlar ve hastahanelerin bir kısmı kullanılabilmekle beraber, bir kısmı harabe halindedir. SUMMARY By the people in Edirne, as well as the others in different cities, in the Ottoman Period, has been supported the state to sustain the social life to keep on. In that time, it was the concept of security, related to that of the territorial and of the boundaries, all over the earth. And for a long time, the Ottoman Empire secured it for the peoplein Edime. The hospitals, Charity kitchens (Imarets), and public baths, belonging to and set in action by the foundations which have been established by the people and especially, by scholars, commanders, and superiors, tried to receive and to reciprocate and to answer the common people's needs and necessities for a good health and safety of life, as relatedto the humans' rights of life. Those foundations were of great importance in the Ottoman Society in Edirne. Those foundations served for the people in a safety secured by the state on the boundaries. But, with the beginning of the aggressions and occupations, by the hostilities were influenced and interrupted those foundations and their functions. The aggresors destroyed all their physical existences in Edirne. Our study showes it very well. The foundations dedicated to the health and social security were of great importance for the people in Edirne, as well as those of the othe cities. There were a great many of thi hospitals, such as Sanayi Kışlası, Redif Dairesi, Meslek Hastanesi, Karaağaç Askeri (Military) Hastanesi and Belediye Hastanesi, along with that of Leprosy; and also, of the public baths, such as Kum Kasrı, Sokollu, Mezit Bey, Abdullah, İbrahim Paşa, Beylerbeyi, Yeniçeri, Topkapı, Tahtakale, Gazi Mihal, and Saray to make safe of the people's good health. All the hospitals and bath are also, of great importance for the protective medicine. Besides, the imarets (charity kitchens) are interested in making safe of the other needs and necessities of the people in order. The imarets, such as Yıldırım, Gazi Mihal, Muradiye, Mezit Bey, Balaban Paşa, Kasım Paşa, Fazlullah Paşa, and also, Complex of the Sultan Bayezit E were of great importance for the common People and the sociallife in Edirne. The imarets have destroyed and disappeared completely. Today, it is not possible for us to encounter with their physical remains anymore. A public service or utility exists in the Complex of the Sultan Bayezid II. only, but in a different way and aim indeed. And also, the baths and hospitals ar not in a good conditions. 100

60 - X. SONUÇ VE ÖZET Ülkemizde dişhekimliğinin tarihî gelişimine bakıldığında, bugüne kadar Türk- ler'in bu alanda da önemli bir bilgi birikimine sahip oldukları görülmektedir. Diş sağlığı nın insan sağlığı içindeki önemini bilen Türkler eskidenberi tıbbın bu dalı ile ilgilenmiş ler; komşu kavimlerle tıp sahasında bilgi alışverişinde bulunmuşlar, yetiştirdikleri doktor lar diş hastalıkları ve tedavi yöntemleri üzerinde de durmuşlardır. İslamiyetin doğuşundan sonra kaleme alınan Türkçe, Arapça ve Farsça tıp ki taplarında diş hastalıkları ve tedavilerine tahsis edilmiş bölümler mevcuttur. Hatta 16.yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman'ın saray hekimi Musa b. Hamun sadece dişhekim liğine ait bir Türkçe eser yazmış olup, bu alanda Avrupa'da yazılanların en eskileri ara sındadır. Önceleri değişik meslek sahipleri tarafından yapılan diş tedavileri, özellikle Os manlı medreselerinin Darüşşifa denilen hastanelerinde görevli cerrahlar tarafından ilmî yöntemlerle yürütülmüştür. Rönesans'tan sonra teknolojinin birçok sahasında görülen gelişmeye ayak uy- durulamadığı için dişhekimliği de Osmanlılarda kısır kalmıştır.Osmanlı İmparatorlu ğunda 17.yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları cerrahi alanında da 1839'da Galatasa ray'da Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin tesisi ile büyük bir hız kazanmıştır. Ancak, 1909 yılında İstanbul'da Dişhekimliği Mektebi'nin açılışından sonra bağımsız dişhekimlerinin sayısı artış göstermiş; Cemil Topuzlu, Halit Şazi, Emrullah Bey gibi kişilerin gayretleriyle gerek öğretim üyesi yetiştirilmesi, gerekse bina ve modem araç-gereç sorunlarının çözülmesi yolunda Türk dişhekimliği yeni atılımlarda bulunmuş tur. 1933'te Atatürk'ün gerçekleştirdiği Üniversite Reformu ile İstanbul Tıp Fakültesi'ne bağlı Dişhekimliği Okulu'na Almanya'dan getirilen Ord.Prof.Dr.Alfred Kantorowicz'in sayesinde modern Türk dişhekimliğinin gelişmesinde yeni bir dönem başlamıştır.61 İstanbul Üniversitesi'nde 1 964'te Dişhekimliği Fakültesi'nin kuruluşundan sonra Ankara, İzmir ve diğer şehirlerde dişhekimliği fakülteleri tesis edilmiştir. 1933'ten itibaren Avrupa ve bilhassa Alman tıbbının bizdeki dişhekimliği eğitiminde de büyük tesirleri ba rizken, Ankara'da Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi'nin tesisinden sonra A.B.D.'deki diş hekimliği eğitiminin tesirleri etkili olmaya başlamış ve hatta 1990'da Marmara Üniversi tesi Dişhekimliği Fakültesi'nde İngilizce eğitime geçilmiştir. 62 - XI. CONCLUSION AND SUMMARY When the historical development of dentistry in our country is inspected, it can be seen that Turks are highly acknowledged in this particular field. Turks have been interested in this branch of medicine, have exchanged information with neighbouring countries and the physicians they have raised have discussed dental diseases and their treatment procedures, because they knew the importance of dental health in general well-being. Turkish, Arabic and Persian medical books written after the birth of Islam have sections concerning diseases of teeth and their treatment procedures. Musa b. Hamon, a court physician who lived in the 16.th century during the reign of Kanuni Sultan Süleyman, wrote a book in Turkish concerning only dentistry. And that book is one of the oldest dental monographies written in Europe. Dental therapy was carried out by people of diverse occupations at first. Especially, surgeons working in the hospitals carried out dental therapeutics scientifically. Technological changes were not kept up with after Renaissance and thus dentistry was retarded in the Ottomans. The Ottoman Empire began to flourish in the 17th century. This flourishing effect was reflected in the surgical field by the foundation of Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane in Galatasaray in 1939. However, the number of independent dentists increased after the constitution of the Dental School in İstanbul in 1909. A forward step was made from the point of view of either raising of new faculty staff and of solving the problems of accomodation and modern instrumentation, by the zealous efforts of individuals like Cemil Topuzlu, Halit Şazi and Emrullah bey. A new era was opened in the development of modern Turkish dentistry by way of the University Reform by Atatürk in 1933, whereby Ord.Prof.Dr.Alfred Kantorowicz was brought from Germany to the Dental School which was then connected to İstanbul Medical Faculty.- 63 - The Faculty of Dentistry of Istanbul University was founded in 1964. Foundations of other dental faculties followed in Ankara, Izmir and other cities. While the effects of European, especially German medicine was influential in our dental education after 1933, the accomplishments of medicine in U.S.A. became effectual after the foundation of Hacettepe Dental Faculty in Ankara.ln addition, dental education is being carried out in English in the Faculty of Dentistry of Marmara University since 1990. 83

Tıp tarihinin çeşitli yer ve dönemlerinde ortaya çıkan buluşlar, uygulamalar, okullar ve kurumlarla ilgili araştırmalar ` Tıp Tarihi ` alanındaki ürünlerin çoğunluğunu oluşturur. Bu doktora tezi çalışmasında, inceleme konusu olarak seçilen, tıbbın kendisi ve içeriği- hatta bir yerde tıbbi paradigmalar- değil; bütün bunlara temel oluşturan `Tıp Düşüncesi 'dir. Bir başka deyişle, söz konusu kavramsal yapının altında yatan mantık ve işleyiş süreci incelenmek üzere seçilmiştir. ` Batı Ortaçağı `, insan zihninin İşleme yasalarının üretilen bilgiye ve dünya görüşüne yansıması açısından kendine özgü ve ilgi çekici bir modeldir. Batı Ortaçağı insanı zihniyetinin onun ürettiği dünya tasarımına yansımasının Tıp ve Patoloji kuramlarında karşımıza çıkan görünümünü araştırmakla, bu döneme ilişkin tıp tarihi bilgilerimize yararlı ve daha derine inen bir katkı sağlayabilmek amaçlanmıştır, özellikle ` Hastalık ` kavramına ilişkin zihni mekanizmaların daha önceki dönemlere ait ` prototipleri` ni ve kaynaklarını, günümüzün Okul Tıbbı ve Halk Tıbbı içindeki uzantılarını yakalayabilmenin, ` Tıp Düşüncesi`nin yapısı ve evrimi üzerindeki anlayışımızı zengînleştirebileceği düşünülmüştür. Bu amaçla, sadece Batı Ortaçağı dünyasındaki hastalık kavramının incelendiği bu tezde, öncelikle ` tıp düşüncesi `, ` tıp kültürü `, ` hastalık kavramı `, ` Tarihsel antite ve Batı Ortaçağı antitesl ` gibi kavramlar açıklanmıştır. Daha sonra, genel olarak insan düşüncesinde ve özel olarak da tıp düşüncesinde ` etki ve etki göçü ` kavramlarının ele alındığı bu çalışmada; söz konusu çağın düşünsel yapısı, onu doğuran ana etkenlerle ve bu yapının ana özellikleriyle ayrıntılı olarak irdelenmiştir. Batı Ortaçağı'ndaki tıp düşüncesinin; îlkçağ tıbbının Ortaçağa bıraktığı mirasın ve Galenik paradigmanın yozlaşarak çökmesinin yarattığı biçimiyle değerlendirilmesinden sonra hastalık kuramlarına genel bir bakışla, incelenen bu düşüncenin günümüzün tıp düşüncesine yansıyan uzantılarına yer verilmiştir. The most of the studies in the field of ` Htstory of Medicine ` are interested in inventions, practices, schools and ör gani zat i ons wbich had appeared very different places and times of medical history. în this dissertatîon thesis, the subject is not medieine and its content - also not the medical paradigms - ; but the ` idea of medicine `. in other words, the logical process which underlies that conceptional structure, is choosen to investigate. Because of the effect to the knowledge produced by human's mlnd, and general point of view, the Middle Âges ( în Europe ) is a very specific and interesting model. The model which is produced via this mentality on the concept of pathology supplies helpfull and detailed contributions to the knowledge of medical history. Especially, the mental mechanisms which are belong to ` morbus ` concept before Middle Ages, prototypes and its origins, will enrich our mentality about medical İdea's structure and its evolution. With this aim, in that concept, only West worîd, is investigated İn this thesis. Firstly, ` medical idea `, ` medical culture `, ` morbıss concepi `, ` historical antity and the West Middle Age antitjr ` are explained. Then, generally in the human idea and specially in the medical idea, ` influence and infîuence migration ` concepts are evaluated. Thîs era's idea structure with its ma î n factors and its basic features are eraphasized. The heritage of the ` first era ` to the Medieval and the decadance of Galenic paradigma are evaluated and with a general approach, this investigated idea's projections to our today's medical idea are also explored. 143

172 ÖZET Ülkemizde aile planlaması insan hakkı olarak kabul edilmekte ve gönüllü aile planlaması uygulamaları benimsenmektedir. Çalışmamızda, poliklinik ortamında bu hakkın kullanılması sıra sında tıp etiği ilgili sorunlar olup olmadığını araştırdık. Araştırmamıza 100 danışan, 100 sağlık görevlisi olmak üzere 200 kişi katıldı. Her iki gruba uyguladığımız anket sorularından elde ettiğimiz bulguları değerlendirdik. Danışanların yarısı rahim içi araç, yarısı isteyerek düşük için baş vuran kadınları kapsamaktaydı. Danışanların hepsi evli idi, yaş ortalamala rı 29.34 idi. Sağlık görevlilerinin çoğu (% 70) doktor, bir kısmı (% 30) hemşi re ve ebe idi. Yaş ortalaması 33.15, çalışma süresi 3 yıl 3 ay idi. Çoğu (% 37) kadın-doğum uzmanlık öğrencisiydi. Çalışma sonuçlarımıza göre, bu alanda tıp etiği ile ilgili bazı sorunların varlığından söz edilebilir.173 Sağlık görevlilerinin çoğu (% 70), danışanların rahim İçin araç dışında yöntem kullanırlarsa başarılı olamayacaklarına inanmaktadırlar. Bu önyargı, danışanların aydınlatılması ve aydınlatılmış seçim sağlanması olasılığını azaltan bir etken olabilir. Danışanlar kuruma başvurmadan önce basın-yayın aracılığı ile çok az oranda (% 7.7) bilgi edinmişlerdir. Danışanların çoğu kuruma başvurmadan önce (% 75) ve kurumda (% 63), mantıklı bir şekilde gebeliği önleyici yöntem seçmelerine yetecek bilgi edinmemişlerdir. Rahim içi araç (RİA) ve isteyerek düşük girişimleri ile ilgili olarak aydınlatılmış onam elde edilmemiştir. RİA için başvuranların yarıdan fazlası (% 56), isteyerek düşük için başvuranların çoğu (% 66) hiçbir risk ve komplikasyon bilmemektedir. Danışanların hiçbirisi (% 100), görevlilerin yarıya yakını (% 44) onam formunun amacının, aydınlatılmış onam elde edildiğini göstermek olduğunu bilmemektedir. Danışanların verilen bilgiyi anlama konusundaki yetersizlik ora nı çok azdır (% 2.3). Danışanların çoğu kullanacağı gebeliği önleyici yöntemin (% 86) ve isteyerek düşük girişiminin (% 90) risk ve komplikasyonları ile ilgili bil gi verilmesini istemektedir. Görevliler, danışanlardan daha yüksek oranda paternalist rolü tercih etmektedir (p

132 ÖZET Bu çalışmada etik komitelerinin sağlık hizmetlerindeki rolüriıi anlatmaya çalıştık. Çalışmada ilk olarak etik prensiplerini ve sağlık hizmetlerinde her an karşımıza çıkabilecek, bu prensiplere dayanan etik problemleri ve ikilemleri tanıtmaya çalıştık. Sonraki aşamada Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulmuş olan etik komitelerinin gelişimlerini ve görevlerini inceledik. Bugünkü işleyişleriyle etik komitelerinin başarı düzeylerini belirleyebilmek için, Amerika'nın farklı coğrafi bölge ve kurumlarında kurulmuş onyedi etik komitesinden bilgi topladık. Sonuçta bu komitelerin daha İyi nasıl hizmet verebileceklerini tartıştık. Çalışmadaki temel amacımız, etik komitelerinin ne tıir komiteler olduğunu tanıtabilmek ve kendilerinden beklenen şekilde hizmet verip veremedikleri sonucuna ulaşıp, etik problemleri pözerken nasıl daha faydalı olabileceklerini tartışmak olmuştur. STJIVIMAJRlY In this study we have tried to define the role institutional ethics committees have been playing in heath care for some time. First, we introduced the ethical principles in health care; and secondly, we cited major ethical issues that have become problems taking their roots from conflicts between the ethical principles. Then, we studied the evolution and functions of ethics committees in the U.S.. To be more consize about the success of ethics committees, we gathered 132 ÖZET Bu çalışmada etik komitelerinin sağlık hizmetlerindeki rolüriıi anlatmaya çalıştık. Çalışmada ilk olarak etik prensiplerini ve sağlık hizmetlerinde her an karşımıza çıkabilecek, bu prensiplere dayanan etik problemleri ve ikilemleri tanıtmaya çalıştık. Sonraki aşamada Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulmuş olan etik komitelerinin gelişimlerini ve görevlerini inceledik. Bugünkü işleyişleriyle etik komitelerinin başarı düzeylerini belirleyebilmek için, Amerika'nın farklı coğrafi bölge ve kurumlarında kurulmuş onyedi etik komitesinden bilgi topladık. Sonuçta bu komitelerin daha İyi nasıl hizmet verebileceklerini tartıştık. Çalışmadaki temel amacımız, etik komitelerinin ne tıir komiteler olduğunu tanıtabilmek ve kendilerinden beklenen şekilde hizmet verip veremedikleri sonucuna ulaşıp, etik problemleri pözerken nasıl daha faydalı olabileceklerini tartışmak olmuştur. STJIVIMAJRlY In this study we have tried to define the role institutional ethics committees have been playing in heath care for some time. First, we introduced the ethical principles in health care; and secondly, we cited major ethical issues that have become problems taking their roots from conflicts between the ethical principles. Then, we studied the evolution and functions of ethics committees in the U.S.. To be more consize about the success of ethics committees, we gatheredÖZET 133 specific information from seventeen different institutional ethics committees, showing an even geographical distribution all across the United States. Finally, we concluded regarding existing problems of these committees and how those committees might have been functioning in different ways. Our purpose has been to explore what the ethics committees have l been; whether they have served as was expected of them; and how they be acting to ease the handling of ethical dilemmas which every health care provider in the world is facing day to day. 144

114 - ÖZET Hastanelerde hemen her gün birtakım etik sorunlarla karşılaşırız. Bu durumlarda yol gösterme ve danışma düzeyinde bir yardımcıya ihtiyaç duyarız. Buradaki belirsizliklerin ve düşünce ayrılıklarının giderilmesi, çalışma ortamının verimi bakımından önemlidir. Bu bağlamda ortaya çıkan sorunların çözümü konusunda en etkili yol, hastanelerde etik kurullarının kurulmasından geçmektedir. Bu etik kurulların, eğitim kaynağı olma, sorunlu durumlarda hastanenin politikasını belirleme, bunlara çözüm yolları arama, hasta ve hasta yakınlarından kaynaklanan sorunlara açıklık getirme, yasal danışmanlık etme, hastanenin yönetim ve mali politikasını saptama gibi önemli işlevleri vardır. Bu kurulların oluşmasının en önemli nedeni, biyotıp alanında ve ilgili teknolojideki hızlı gelişmelerdir. Buna bağlı olarak sağlık çalışanlarının duyarlılıklarının azalması, buna karşılık toplumda değer yargılarının değişmesi de konumuzla ilgili belirleyiciler olmaktadır. Genel olarak etik kurulları uğraşlara, işlevlerine, onları oluşturan üyelere göre sınıflandırmak olanaklıdır. Hastanelerde ise; değişik birimlerin özellikli temsilcilerinden oluşan, eğitim kaynağı olma, sorunlu, çelişen durumların çözümünde yardımcı olma, iletişim- 115 - kopukluklarını giderme, gerçekleri ve tıp konularındaki yanlış anlaşılmaları araştırma, eldeki maddi olanakların nasıl ve hangi öncelikle kullanılacağına karar verme durumlarında öneride bulunan ve yol gösteren hastane etik kurulları vardır. Birçok hastane etik kurulu, hastaya ve yakınlarına gerçeği söyleme, tedaviyi kesme, organ aktarımları vb 'den doğan etik sorunlar yerine klinik araştırma ve incelemelerini etik açısından sorgulamakla ilgilenmektedir. Hastane etik kurulları, hastanenin değişik birimlerinin özellikli temsilcilerinden oluştuğundan bunlarda disiplinlerarası bir yaklaşım gerekli olmaktadır. Kurullarda her bir üyenin bir oy hakkı vardır. Kararlar oy çokluğu ile alınır ve rapor edilerek uygulamaya konur. Bu kurulların, hastanede yapılan araştırmaların araştırma ilkelerine uygun olup olmadıklarını araştırma yetkileri de vardır. Tüm hastanedeki birimlerle işbirliği içinde çalışarak işlevlerini yürütürler. Hastanelerde bulunan ve değişik amaçlara hizmet eden öteki etik kurullar ise; biyomedikal etik kurulu, hemşirelik etik kurulu, cerrahi etik kurulu, araştırma ve inceleme etik kurulu olarak sayılabilir. Hastane etik kurullarının çalışmalarını gerçekleştirirken uymaları gereken ölçütler vardır. Bu ölçütler onların hukuk sistemi ile, ayrıca hastane çalışanları arasında çıkabilecek sorunlarda da yol gösterici rol oynar. Hastanede etiksel bir sorun tartışma- 116- konusuysa, o sorun hakkında ya bilinenler iyi anlaşılmamıştır, ya da bunlar yeterli değildir. Gerçeklere dayanan düşüncelerle donanmış tartışmalar, önce araştırmak, sonra anlamakla çözülür. Ancak, araştırma ve tartışma sürekli gelişim için yeterli değildir. Burada karar verme süreci de önemlidir. Uğraşsal sorunların çokluğu hızlı gelişimin doğal sonucudur. Bu da durağanlığın değil, gelişimin belirtisi olmalıdır. Ancak bir anda çok fazla sorunla yüz yüze kalmak sağlık çalışanlarında ve kendilerine sağlık hizmeti sunulanlarda sıkıntı yaratmaktadır. Hastanelerde bu sorunların kısa sürede çözülmesi gereklidir. Bütün bu soruların kısa zamanda en uygar bir biçimde çözülebileceği yerlerin ise, Hastane Etik Kurulları olacağını düşünmeliyiz. Türkiye'de ise henüz tam teşekküllü bir Hastane Etik Kurulu yoktur. Ancak, Sağlık Bakanlığı ve tıp fakülteleri düzeyinde, hastane etik kurullarının işlevlerini yerine getiren değişik kurullar var olagelmiştir. Daha başkalarının kurulabilmesi için ise çalışmalar yapılmaktadır. Çalışmamızın gösterdiği gibi bugün altı tıp fakültesinde araştırma etik kurulu bulunmaktadır. Araştırma Etik Kurulları 'nın kurulmasındaki ivedilik ise yaklaşık son on yılda o konudaki gereksinim ile doğrudan bağlantılı olmuştur. Yakın bir gelecekte hastanelerde çıkan güncel etik sorunların çözülmesi için etik kurullar oluşturulacağına-117- kesin gözüyle bakabiliriz. Başlığında da belirtildiği gibi bu tez ülkemizde Hastane Etik Kurulları'nın kurulması konosunda bir ön çalışma olma amacını da gütmektedir. - 118- SUMMARY Hospital Ethics Committees and the Conditions of Their Realizability in Turkey. Almost everyday we encounter certain ethical problems in hospitals. In all these situations assistance is as a rule needed to help and inform the patients. Elimination of the uncertainties involved in such situations and in the related ideas is very important to improve the productivity of the work environment. The most effective way for the solution of the problems arising in such contexts is, apparently, the establishment of ethics committees in the hospitals. The main functions of the ethics committees in hospitals could be enumerated as follows: to form a milieu for education, to determine the management and financial policy of the hospital and to find solutions to the related problems, to clear the ground for the understanding of the disputed points created by the patients and their relatives, legal advice, to help determine the managerial and financial policy of the hospital. Rapid developments and advancement in biomedicine and in the related technology are the most important factors for the need to establish these committees. Another reason appears to be the loss of-119- sensitivity on the part of the health workers, while, on the other hand, moral judgements in the society are in a process of change. It is possible to classify ethics committees acording to the professions, to their functions and to the members they are composed of. In hospitals, on the other hand, there are ethics committees whose members are special represantatives of different units. These committees are responsible for the education of the staff, for assistance to patients and their relatives in the solution of different types of problems or conflicts, for the improvement of communication, for finding and clarifying the misunderstandings in daily routine, and for making proposals in the determination of the means and priorities while using the financial resources. In addition, there are other hospital ethics committees with different kinds of functions. Rather than such functions as telling the truth to patients and to their relatives, stopping the treatment, giving information about organ transplantation and so on, they are concerned, for instance, with clinical research. As hospital ethics committees are composed of special represantatives of different units of the hospital, they must have an interdisciplinary approach. Each member of a hospital ethics committee has one vote; decisions are taken on a majority basis and reported and implemented by the committee. Moreover, hospital ethics committees are authorized to-120- control research to make sure that they are in accordance with the research policy of the hospital. They also function in cooperation with other units of the hospital. There exist further ethics commmittees in hospitals serving different purposes, such as biomedical ethics committee, nursing ethics committee, surgical ethics committee or research ethics committee. Hospital ethics committees have certain criteria in accordance with their functioning. These criteria also play a protective role for the hospital in its dealings with the judiciary, and in the disputes arising between them and the health professionals. If there is any ethical debate on a given problem in the hospital, this means that there is either misunderstanding as to the interpretation of data, or that the latter are insufficient. Discussions based on valid thinking can be solved by understanding the problems and analysing them carefully. However, investigation and discussion are not sufficent for continuous development; in this process, it is also crucial to make decisions. The multiplicitiy of professional problems is the natural result of a rapid development, and, compared with a seemingly-121.- unchanging situation, this is a good sign of progress. Problems created by rapid technological developments in health professions in a given period of time also effect, to be sure, the consumers of health services. Hospital ethics committees are evidently the only place for the solution of these problems in a reasonably short time and in a most civilised way in the hospital setting. In Turkey, however, there is as yet no fully formed hospital ethics committee. But there have existed, instead, bodies of various sorts at the levels of the Ministry of Health and medical faculties, which are functionally similar to the hospital ethics committees. And studies are underway for the setting up of other such bodies. As our work has shown, there are research ethics committees in six medical faculties in this country today. The reason for the priority of the establishment of these committees, roughly in the last decade, appears to be directly related to a need for them arising in the area of research (including considerations for publication). But we can be certain that ethics committees will be set up in the near future for the solution of the actual ethical issues arising in the course of the daily routine in hospitals. Understandably and as is mentioned in its title, the present academic work has the additional aim of being a preliminary study with a guiding function in the matter of the establishment of hospital ethics committees in this country. 131

ii ÖZET Anadolu'daki Osmanlı Sıhhî Müesseseleri tarihi, müesseseleşme olgusu ve anlayışı çerçevesinde Selçuklular zamanında başlamış ve Osmanlı imparatorluğu döneminde de gelişip büyüyerek devam edegelmiştir.Bu dönem içinde birçok hastahane ve bunlara bağlı eczane, cüzamhane, tımarhane v.s kurulmuş, kütüphaneler tesis edilmiştir.Türklerin bulundukları yerlerde tıp tedrisatı Türkçe yapılmıştır. Ancak bu büyük imparatorluk, birçok badireler atlatmış, memleket bölünmüş, bu zamanda da tıbbî müesseseler ve eserler dağılıp yok olmuştur. Bugün bu tıbbî eserlerin ve müesseselerin çok azını bilebilmekteyiz.Yine bu dönemde çok önemli tedavi usulleri uygulanmıştır. Anadolu' da mevcut sıhhi müesseseler tababet hayatının Selçuklularda çok ileri olduğunu gösterir. Bugün bunlardan Anadolu'da olanlar hariç, diğerleri Arap eseri olarak gösterilmek istenmektedir. Ancak kaynaklar dikkatle incelendiği zaman bunun doğru olmadığı görülmektedir. Anadolu Selçukluları zamanında da Türk tababeti parlak bir dönem yaşamıştır. Onlar da hastanelere, sıhhî teşkilata (eczane, cüzamhane, tımarhane, tıp medresesi, ılıca, kaplıca, hamam vb.) önem vermişlerdir. Bu devirde yetişen ve önemli eserler vücuda getiren Türk hekimleri çoktur ; Şem- seddin Ibnî, Hibü Musulî, Cerrah Fasil, Muvaffakuddin lbni'1- Matran, Muvaffakuddin b. Abdüllatif Bağdadî, Efdâluddin Huncî, Ebu'l-Fereci'l Malâtî, Ebu Salim îbni Kurabe, Kemaleddin Karatay, Takiddin Re'sülaynî, Bey Hekim, Emir Tabib Ahmed, Şeyh Nureddin Bimaristanî v.d en önemlileridir. Tıp alanında bilinen ilk Türkçe eser Havasü'l-Edviye adlı eserdir.Bu eser 1389 tarihinde îshak b. Murad tarafından yazılmıştır. XIV. yüzyıl sonlarında Ahmedi Daî ve Ahmedî'nin Türkçe Kitâb-ı Tib ve Müntâhib-i Şifâ adlı eserleri çok önemlidir.Bu mirası devralan Osmanlılar zamanında da sağlık teşkilatlan kurulmuş, esasen faaliyetlerine devam eden Selçuklu sıhhî müesseselerine ilaveler yapılarak bu sıhhî müesseselerin fonksiyonları geliştirilerek devam ettirilmiştir.Tesis edilen hasta-iii nelerde ve Tıp medreselerinde pek çok Türk hekimi yetişmiştir. Bunun dışında özel olarak yetişen tabiplere de rastlanmaktadır. Fatih döneminde darüşşifa ve tıp akademilerinin fonksiyonları çok gelişmiş bir düzeydedir. Ayrıca bu dönemde hastanelerde tıbbî müşavereler ve tartışmalar yapılmış, ayrıca eskiden de olduğu gibi halk ücretsiz muayene edilmiş ve kendilerine ilaç dağıtılmıştır. Türkler ; Selçuklular ve Osmanlılar zamanında yalnız hasta tedavisi ile uğraşmayarak hıfzıssıhha (koruyucu sağlık) konusunda da büyük bir teşkilat kurmuşlardır.Kervansaraylardaki sağlık hizmetleri, şehirlerde içtimaî muavenet teşkilatlan ve fakir hastaların resmi hekimler tarafından ücretsiz tedavisi konusunda hukukî düzenlemelere gidilmiştir. Türkler temizliğe çok önem vermişlerdir.Türk şehir ve köylerindeki hamam ve çeşmeler buna delil olarak gösterilebilir. Türklerin fethettikleri yerlerde yaptıkları müesseselerin başında hastaneler, hamamlar, çeşmeler gelir. Buralar vakıfa ait olduğu için fakir halk onlardan parasız istifade edebilmiştir. Türkler çok eski tarihlerden beri akıl hastalarına da tam bir hasta muamelesi yapmışlar ve onları Batılıların yaptığı gibi içlerine şeytan girdiği için yakıp öldürmek yerine, hastanelerde ayrılan özel yerlerde veya tımarhane dedikleri hastanelerinde gerektiğinde musikî ile tedavi etmişlerdir. Anadolu'daki sıhhî müesseseleri 1205 tarihinden itibaren izlemeye başlıyoruz. Bu tarihten itibaren Tanzimata kadar tesbit edilebilen hastahane ve ona bağlı sağlık müesseseleri bu tarihi periyot içinde küçümsenemeyecek kadar çoktur ve bunların uyguladıkları tedavi yöntemleri de birçok ulusa ışık tutmuştur.Özellikle askerlik alanında gelişen askeri tababet Türklerde o derece ilerlemiştir ki bu gelişmeleri Batı dünyası Türklerden izlemiş ve kendisine uyarlamıştır.Bunun yanında varlığı bilinen ama tesbit edilemeyen, kaynaklarla da desteklenemeyen birçok hastane ve sıhhî müessese de mevcuttur. Ayrıca, seyyar hastaneler, özel hastaneler, cüzamhaneler, tımarhaneler, eczaneler, darürrahalar, tıp medreseleri, kaplıca, ıhça ve hamamlar tıp tarihinde olduğu kadar Osmanlı müesseseleri tarihin¬ de ve dünya tarihinde kültürel gelişmişliğin tartışmasız delilidirler. IV SUMMARY History of Ottoman Medical Institutions in Anatolia has begun during the Seljuki period within the pramework of understanding of institutionalization. It has also deve loped and grown up during the Ottoman Empire era. In this period many hospitals, pharmacies, leprosy houses, lunatic asylums and libraries have been established. Medi cal lessons have been given in Turkish language m the Turkish populated places. Ho wever, the big Ottoman empire has faced with many difficulties in its period of time and in the end it was divided and fallendown. These developments has led the medical institutions and works be demolished and annihilated. Today we know only e few of these institutions and works. Cansiderable medical treatment tecniques has been practi ced during that period. Existing medical institutions in Anatolia has shown us science of medicine in Seljukies is highly developed. Today, some of these institutions which have not established in the territory of Anatolia have been trying to be indicated as Arab heritage. But a detailed examination prowed its falsness. Turkish medicine has a bright period during the Seljukies. They ha ve given importance to establish hospitals, pharmacies, leprosy houses, medical school (Medrese), lunatic Asylums, thermal baths. There are many famous Turkish physicians during that period ; Şemseddin îbnî, Hibil Musulî, Cerrah Fasil, Muvaffakuddin îbni'l- Matran, Muvaffakuddin b. Abdüllatif Bağdadî, Eflatun Huncî, Ebu'l-Fereci'l-Malatî, Ebu Salim îbni Kurabe, Kemaleddin Karatay, Takiddin Re'sülaynî, Bey Hekim, Emir Tabib Ahmed, Şeyh Nureddin Bimaristânî, can be given as an example of the most im portant physicians at that time. First Turkish work in medicine is named Havasü'1-Edviye. It has been written in 1389 by tshak b.Murad.Kitab-i Tib and Miintahib-i Şifa which have been written at the end of the XIV. century subsequentey by Ahmed-i Dâî and Ahmedi are very important works. New health organizations and institutions have been set up and complementary parts have been added to the Seljuki medical institutions still continued their functionsV in the said periodin these hospitals and medical school (Medrese) so many Turkish physicians educated. However we can find some physicians specially educated other than in these institutions. Functions of the Darüşşifa and medical academies has reaced very high level du ring the reign of Fatih. In addition to that, debates and consultations have taken place in the hospitalsand free medical treatment and medicines have been given to the people. Turks were not only dealing with medical treatment during the Ottoman period,but also established a big organization in the area of hygiene.Legal arrangement has been made concerning the healt services in Kervansarays,social aid organizations in the citi es and free medical treatment of the poor people by the official physicians. Turks attributed great importance to cleannnes. Turkish baths and fountains in the Turkish cities clearly prove this.Turks has been build up first of all hospitals, baths, and fountains after conquer a country. All of these belonged to foundations therefore in free of charge. Since many many years Turks accepted lunatic people as ill and instead of bur- ningthem like western wokLthey tried to treat them in the special places called tımar hane devoted to these kind of people in the hospitals by using vaious techniques indu ing music. Medical institutuons in Anatolica can be seen starting from the year 1205.Between 1205 and period of Tanzimat so many hospitals and healt institutions numbers of which can not be belittle have been established.Medical treatment tecniques of the se institutions had enlighten so many nation.Especially.military medicine was on the very high level and western world came after Turks in this area and adopted many tec niques from Turks. Apart from these we know that there are many hospitals and healts institutions where existance were not determined yet. Finally.mobile hospitals,hospitals for special purposes,leprosy houses,lunatic Asy- lums.pharmacies baths,medical medreses and thermal baths are the precise proof of the cultural progress in the history of the Ottoman instututions and the world history as well as history of medicine. 265

75 XI- ÖZET Lepra, antik çağdan günümüze kadar gelen bir hastalık olduğu için, oldukça eski tıp eserlerinde ve din kitaplarında bu hastalıkla ilgili bilgilere rastlayabiliyoruz. Haçlı Seferlerinden sonra kuzey ve orta Avrupa Ülkelerinde büyük bir sorun olarak or taya çıkan lepra'yı bugün her türlü sosyal ve ekonomik rahatlığa ulaşmış bu ülkelerde göremiyoruz. Lepra'nın geri kalmış veya az gelişmiş ülkelerin sorunu olduğu bilinen bir gerçektir. Afrika'da, Asya'da güney ve orta Amerika'da lepra önemli bir sorun olma özelliğini hâlâ korumaktadır. Ülkemizde ise, Türkçe ilk tıp kitaplarında cüzamın tanımı ve tedavisinden bah seden bilgilerin zenginliği dikkat çekicidir. Selçukluların Anadolu'da kurdukları ilk Türk leprozörisi Zülkadiroğlu Hasan Bey'in Kayseri'deki leprozörisidir. Osmanlı'ların Rumeli'de yaptıkları ilk cüzamhane ise II.Murad zamanında Edirne'de olmuştur. 1514 yılında Yavuz Sultan Selim zamanında yapılan ve II.Mahmud tarafından tamir gören İstanbul'daki Üsküdar Miskinhanesi ise uzun seneler onarımla ayakta kalabilmiş ve cüzam hastalığına yakalanmış kişilerle be raberindekileri barındırmıştır. Halkın destek ve yardımını gösterdiği bu cüzamlı hasta lar Dr.Mazhar Osman Uzman'ın himayesinde önce Toptaşı'na daha sonra Bakırköy'e taşınır. Akıl Hastanesi bünyesinde olan lepra pavyonlarının bağımsız bir hastane ola bilme gayretleri 1976 yılında başlar. 1981 yılında ise S.S.Y.B.'nin özel dal hastanesi olurken lepra ile mücadelede de resmiyet kazanılmış olunur. Bugünün İstanbul Lepra hastanesinin alan çalışmaları Türkiye'nin bütün illerini kapsayacak şekilde uygulanmaktadır. Çeşitli asırlarda İstanbul'da lepralıların tecrit edilmeleri veya tedavi edilmeleri amacıyla kurulan müesseselerin en son durağı olan İstanbul Lepra Hastanesi, modern ve bilimsel koşullar içerisinde lepra ve lepra dışında da geniş kapsamlı bir tedavi hizmeti vermektedir. Bu da Türk Tıp tarihi gelişim zinciri içerisindeki önemini göstermektedir. 76 XII- SUMMARY Knowledge about leprosy, which is a disease persisting through ancient times, can be met in the old literatures of medicine and theology. It is not seen in developed countries with a high socioeconomic level, though once it had been a gross problem for northern and central parts of Europe after the Crusades, while it is plain enough to admit that, the disease is a problem of underdeveloped or developing countries. It is still a grave problem for Africa, Asia, South and Central America. It is absorbing in our country, to meet erudition regarding the diagnosis and treatment of leprosy in earliest books of medicine in Turkish the leading Turkish leprosery, in Anatolia under the Seljuk dynasty, had been built in Kayseri by Zülkadiroğlu Hasan Bey. The earliest Ottoman leprosery, in Rumelia, had been built in the time of the reign of II.Murad, in Edirne. Üsküdar Leprosery in İstanbul, which had been built by Yavuz Sultan Selim, and had been restored by II.Mahmud, had outlasted for long years through restoration, and had given shelter to those suffering from leprosy and their companions. The lepers, while upon the support and favor of people, had been first transpated to Toptaşı, and then to Bakırköy, in the care of Dr.Mazhar Osman Uzman. The efforts to set an independent hospital of leprosy wards of the constitution of the Psychiatry Hospital have begun in 1976, and the struggle with leprosy has gained a formal admittance in 1981, while changing to a specified field hospital of the Ministery of Health and Social Aid. The plot studies of Istanbul Leprosarium of today are carried out with in the cities of Turkey, which are all included. Istanbul Leprosarium, as the final course of the old establishments, which had been built with an intention of isolation or treatment for centuries, has a treatment function of full capacity in modern and scientific conditions, for both the lepers and the others. This also points out the importance of leprosy during the development of Turkish medical history. 1385

190 9. ÖZET Bir doktora tezi olarak sunulan bu çalışmada `Etik açısından böbrek aktarımı` konusu ele alınmış, bu konu ile ilgili değer sorunları belirlenmeye çalışılmıştır. Organ aktarımları içinde böbrek aktarımı önemli bir yer tutar. Bu organın aktarımı son dönem böbrek yetmezliğinin tedavisinde tüm dünyada giderek yaygınlaşan bir tedavi yöntemi olmuştur. Düzenli dializ tedavisindeki hastalara oranla yaşam niteliğinin daha iyi, süresinin daha uzun olması hastaların aktarımı istemelerinin ana nedeni olmuştur. Organ aktarımı biri alıcı öteki verici iki kişi arasında gerçekleştirilmektedir. Biz çalışmamız sırasında ölecek bir hastayı kurtarmak gibi yaşamsal bir amaç uğruna başka bir kişinin doku ve organlarından yararlanmanın (insanı amaç olarak görmek ve kimseyi öldürmeden ölecek olan bir kişiyi kurtarmak ilkeleri açısından) insan haklarına ve hukuka aykırı olmadığını gördük. Bir kişinin yukarıda belirlediğimiz nedenlere bağlı olarak organlarını bağışlıyor olması konusu hemen her yerde karşımıza çıktı. Gerçekten de aktarımların çoğunda vericiler aile üyelerinden birisidirler. Aile üyelerinin organ verme istemlerinde de gönüllülük kavramının önemli olduğu görülmektedir. Tüm tıbbı cerrahi müdahalelerde olduğu gibi böbrek191 aktarımlarındada aydınlatılmış onamın sağlanmasının hekim ile hasta arasında açık ve dikkatli bir iletişimle gerçekleşebildiği görülmektedir. Organ aktarımlarında `ölüden` organ sağlamak bir seçenektir. Ancak burada sözü edilen organlar `Kalbi atan kadavralardan` alınmaktadır. îlke olarak kişilik ölümle sona erdiğine göre ölümü saptamak ceza ve medeni hukuk yanında etik açısmdanda önemli sonuçlar ortaya koyacaktır. Etik yönünden en önemlisi burada çok temel bir kavram çelişkisinin bulunuyor olmasıdır. Konu ile ilgili değer sorunlarında bir çalışma yapmak amacıyla Türkiye Organ Nakli ve Yanık Tedavi Vakfı Hastanesinde dialize devam eden ya da böbrek aktarımlı 120 hasta 30 verici ve 16 doktorla görüşülmüş, hazırlanan soru kağıtlarını cevaplamaları sağlanmış, bulgular 43 çizelge halinde sunulmuştur. Birbiri ile ilişkisi olup olmadığı araştırılan değişken grupları içinde istatistiksel önemlilik ve uygunluk düzeyleri belirlenmiş, bunun için X2 ve Kalmogorov-Simirnov çift örneklem testleri yapılmıştır. Sayıların daha büyük olabileceği bu çalışmada aktarım ve dializ grubu hastalarının büyük çoğunluğunun şehir merkezinde oturduğu, aktarım grubunun eğitim düzeyinin dializ grubundan daha yüksek olduğu, hastaların çoğunluğunun bir toplumsal güvencesi olduğu görülmüştür. Hastalar kendilerine daha iyi bir yaşam kalitesi sunduğu gerekçesi ile hekimler gibi böbrek aktarımını dialize yeğlemişlirdir. Hastalar verici kişinin belirlenmesinde ailenin önceliği ve gönüllülük konusunu önemle dile getirmişlerdir. Vericilerin bildirimleri de bu doğrultudadır. Hastaların eğitim192 düzeyleri yükseldikçe `kadavra` verici konusunda istekli oldukları belirlenmiştir. Bu bildirimin toplumdaki eksik bilgilendirmenin sonucu olduğu söylenebilir. Bütün organ aktarımlarında olduğu gibi böbrek aktarımında da çok önemli ve temel olan konunun `ölümün belirlenmesi ve tanımlanması` olduğu görülmektedir. Bu konuda tıpda yenilikleri engellemeyecek tıp etkinliğinin gelişmesine olanak verecek bir ölçü saptanmalı hayatın başlangıcı ve sonuna ilişkin ikilemler tartışılmalıdır. Bütün bunlara ek olarak organ aktarımlarının tümünde özgür ve aydınlatılmış bir onam sağlamak, insan şahsına saygı, insan vücudunun ve organlarının ticaret konusu olmaması insanla ilgili araştırmaların ve tıbbi müdahalelerin güvenirliliğinin sağlanması, argan aktarımlarında bazı zayıf gruplar için özel bir koruma sağlanmasının zorunlu olduğu önemle belirtilmektedir. 193 10. SUMMARY KIDNEY TRANSPLANTATION FROM THE POINT OF VIEWS OF ETHICS In this study, presented as a doctorate thesis, kidney transplantation and a number of related value promlems have been examined from an ethical point of view. Among organ transplants, kidney transplantation which has become more and more a therapy of choice in thefinal phase of renal deficiency deserves special attention. Kidney transplantation is preferred to regular dialysis by patients mainly because it offers then a letter quality of life and longer life expectancy. Organ transplantation involves a donor and a recipient im order to take place. In the course of our study we believe we have been able to show convincingly that organs or tissues from a human being can the used - in agreement with the primciple that takes man as an end and forhids us to take a life in order to save another life - to keep in life a patient, who would otherwise die, without contradicting either the primeiples of law or human rights. We have often seen that most donors had been moved by reasons mentioned aberve to domate their organs. As a matter of fact in many cases donors have been foundt to belong to the same family as the recipient. The sense of belongnig to the some family appears to play an important role in the194 decision of the donor to donate, the meeded organ. Im kidney transplantation, as in other medical and surgical approaches, open and careful communication is essential between the physician and the patient to obtain an imf ormed consent. Im organ transplantation, an alternative to obtaining organs or tissues from a living donor is to obtain them from a `dead` person. However, in this case, since organs are taken from a corpse whose heart is still beating, one can not help wondering about the line which separates life and death. A person ceases to exist, in principle, with death; therefore, defining and determining death becomes of olmost importance when taking organs from so called corpses. In order to examine the value problems related to organ transplantation in a conerete setting, we have interwieved 120 patients with kidney transplants, 30 donors and 16 doctors whose answers to our written questions have been presented in 43 tables in the body of this thesis. Statictical significance and the level of fitness of our data have been determined in the groups of transplantation and dialysis which were careful studied to find out whether they were interrelated as not. For this purpose, X2 and Kolmogozor-Simirnov double sample tests have been applied. It has been found that most of the patients in both dialysis andtransplantataion groups had come from down town areas of cities, that the educational levels of transplant patients were higher than that of the other group and that most of the patients from both groups enjoyed some part of social195 security. Patients said they had preferred kidney transplantation to regular dialysis since it provided them with a letter quality of life. Many patients stressed the importance of belonging to the same family as a determining factor in the choice of donors, who also expressed similar views. Finally, we have observed that the higher a patient's level of education the more likely he is to accept a `dead` donor. The prejudice against accepting organs from corpses might result from the lack of information on the subject. In kidney transplantataion, defining and determining `death` is of foremost importance. A criterion which will help to improve medical efficacy without kidnering medical imnovations must be found and dilemmas such as the beginning and the end of life must be discussed without delay. In addition to all that, the importance of a well-informed donor's consent, the respect for human personality, the principle that human body and its organs can not be made a matter of trade, that research and medical intervention on humans must conform to certain ethical principles and the necessity of protecting certain weak groups can not be over emphasized. 222

149 kısmını, engelleyebilmek için bazı çözüm yollarına başvurulması önerilmek tedir. Bunlar, öncelikle, doktorların etik eğitimin -hem tıp eğitimi sırasın da, hem de mezuniyet sonrasında eğitim şeklinde- sağlanması ile cerrahi tedaviler için aydınlatılmış onam formlarının düzenlenmesi gerektiğidir. Hastanın aydınlatılmasında ve açıklanan bilgilerin hatırlanmasında kolay lık sağladığı savunulan ve çalışmamıza katılan cerrahlar ile hastaların çoğu tarafından da yararlı olacağına inanılan, standart meslek bilgi formla rının hazırlanması gerektiğidir.147 ÖZET Ülkemizde, sağlık hizmetlerinin çoğu yataklı tedavi kurumların da hastalara sağlanmaktadır. Hastanelerde de, tedavi süreci içinde, bazı etik sorunların çıktığı gözlenilmektedir. Araştırma cerrahi tedavi ile sınır landırılarak, cerrahi tedavide, hastanın aydınlatılması ve aydınlatılmış ona nımın alınması ile ilgili etik sorunları belirlemek ve de ülkemizde kullanı lan cerrahi rıza formlarının yeterli bulunup bulunmadığını öğrenmek ama cıyla yapılan bu çalışma sonuçlarına göre, bazı etik sorunların bulunduğu nu gördük. Çoğunlukla da bu etik sorunların, doktorun ahlak, etik yükümlü lüğü ile hastanın en iyi yararına göre davranma alışkanlığından kaynaklan dığı hükmüne vardık. Araştırmamız, 118 cerrah ile 118 cerrahi hastasını içermiştir. Cerrahların tamama yakını(114) ile cerrahi hastalarının yarıya yakını- nın(58) erkek olduğu, cerrahlarda ortalama yaşın 32; (24-59), hastalar ise 45; (14-80) olduğu bulunmuştur. Cerrahlarının çoğunun(75) cerrahi uzman lık öğrencisi olduğu, hastalraın çoğunun(46) ise, ilkokul mezunu olduğu belirlenmiştir. Genel bir değerlendirmeye göre de, bu cerrahi hastalarının tama ma yakınının(HO) yeterli olduğu bulunmuştur. Açıklama ile ilgili etik sorunların; 30 yaş üstündeki hastalarda149 kısmını, engelleyebilmek için bazı çözüm yollarına başvurulması önerilmek tedir. Bunlar, öncelikle, doktorların etik eğitimin -hem tıp eğitimi sırasın da, hem de mezuniyet sonrasında eğitim şeklinde- sağlanması ile cerrahi tedaviler için aydınlatılmış onam formlarının düzenlenmesi gerektiğidir. Hastanın aydınlatılmasında ve açıklanan bilgilerin hatırlanmasında kolay lık sağladığı savunulan ve çalışmamıza katılan cerrahlar ile hastaların çoğu tarafından da yararlı olacağına inanılan, standart meslek bilgi formla rının hazırlanması gerektiğidir. 147 ÖZET Ülkemizde, sağlık hizmetlerinin çoğu yataklı tedavi kurumların da hastalara sağlanmaktadır. Hastanelerde de, tedavi süreci içinde, bazı etik sorunların çıktığı gözlenilmektedir. Araştırma cerrahi tedavi ile sınır landırılarak, cerrahi tedavide, hastanın aydınlatılması ve aydınlatılmış ona nımın alınması ile ilgili etik sorunları belirlemek ve de ülkemizde kullanı lan cerrahi rıza formlarının yeterli bulunup bulunmadığını öğrenmek ama cıyla yapılan bu çalışma sonuçlarına göre, bazı etik sorunların bulunduğu nu gördük. Çoğunlukla da bu etik sorunların, doktorun ahlak, etik yükümlü lüğü ile hastanın en iyi yararına göre davranma alışkanlığından kaynaklan dığı hükmüne vardık. Araştırmamız, 118 cerrah ile 118 cerrahi hastasını içermiştir. Cerrahların tamama yakını(114) ile cerrahi hastalarının yarıya yakını- nın(58) erkek olduğu, cerrahlarda ortalama yaşın 32; (24-59), hastalar ise 45; (14-80) olduğu bulunmuştur. Cerrahlarının çoğunun(75) cerrahi uzman lık öğrencisi olduğu, hastalraın çoğunun(46) ise, ilkokul mezunu olduğu belirlenmiştir. Genel bir değerlendirmeye göre de, bu cerrahi hastalarının tama ma yakınının(HO) yeterli olduğu bulunmuştur. Açıklama ile ilgili etik sorunların; 30 yaş üstündeki hastalarda151 As a result of our study, it was determined that ethical problems occured in surgical treatment were surgeons' paternalistic attitudes toward patients (90.6%); the prevention of patient's right of self-determination (75.4%); lack of sufficient disclosure (63.5%); failure to establish the amount of disclosure (62.7%); failure to meet patients' expectations sufficiently (62.3%); physicians' in adequacies regarding ethics and law (56.8%); failure to obtain patient's consent (66.7%), in general, neglect of using written consent forms (66.1%); and finding standart consent forms used in our country incomprehensible (51.6%) and inadequate (92.3%). Several solutions to prevent the occurence of many, if not most, of the ethical problems -medical ethics seminars and courses for physicians, preparing standard professional information forms and informed consent forms for surgical treatment - can be proposed. 190

ÖZET Bu tez çalışmamızda Osmanlılar döneminde Eczacılık mesleğinin gelişiminin sistemli bir yol izleyip izlemediğini incelemeye çalıştık. Eczacılık mesleği bilimsel nitelik alana kadar geçen sürede insanların hastalıklarla nasıl mücadele ettiklerini araştırdık. Bu dönemlerde ilaç olarak neler kullandıklarını ve ilaçları nasıl ve kimlerden temin ettiklerini incele - dik. Eczacılık okulu açılana kadar eczacıların nasıl yetiştiğini araştırdık. Eczacılık okulu açıldıktan sonra eğitimin daha düzenli yapıldığını ve okuldan mezun olan eczacıların daha bilimsel ve sistemli çalıştıklarını gördük. 45 SUMMARY We have tired to evaluate the development of pharmacology and to find out whether it has prcfressed systematically are not during otoman period. We have studied how the people used to cope with the deseases untill pharmacohopy proved it self as a science. Besides, we have studied what they used as a drog and how and from what sauree they ablained it. We have also studied in which way the education of pharmacology has been held untill the establishment of the school of pharmocology. After the estabishment of the school, the education has improved and those graduated from the school had the chance to study more systemalically and scientifically. 47

71 ÖZET XIV. ve XV. yüzyılda Osmanlı Hekimliği Selçuklu Hekimliğinin bir devamıdır. Hekimler, Selçuklularda olduğu gibi usta-çırak usulüne göre yetişiyorlardı. Yıldırım Beyazıt tarafından /3l)9 yılında Bursa' d a Yıldırım Darüşşifasının kurulmasıyla hekimlikte bir hareketlenme başlamıştır. Ana dolu'nun İbni Sina'sı olarak bilinen Hacı Paşa ve hem şair hem de hekim olan Ahmed i bu dönemin ünlü hekimler indendir. 1402 yılında Yıldırım Beyazit'in Ankara Savaşında Timur'a yenil mesinden sonra taht kavgaları başladığından hekimlikte yeni bir ilerleme görülmez. Daha sonra Sultan II. Murat tarafından Edirne'de bir cüzzamha- ne kurulmuştur. Fatih devrinde Pozitif ilimlerdeki ilerleme hekimlik alanımda etkileyip yeniden bir gelişme görülmeye başlandı. Fatih'in 1453 yılında İstanbul'u almasından sonra burada kurdurmuş olduğu külliye birimleri arasında bir darüşşifa da bulunuyordu. Burası, devrin bilimsel toplantıları nın yapıldığı tıp akademisi durumundaydı. Fatih, bugünkü Sağlık Bakanlığı'nın görev ve yetkilerine sahip olan hekimbaşıhk sistemini kurmuştur. Hekimbaşılar, ülkedeki tüm hekim lerden sorumlu kişilerdir.72 Fatih'den sonra tahta geçen Sultan II. Beyazit'in Edirne'de kur duğu külliye birimleri arasında bir darüşşifa ve tıp medresesi de bulunmak tadır. Burada hastalar musiki ile tedavi edilmektedirler. Devrin ünlü hekimlerinden Ahi Çelebi bu darüşşifada başhekim olarak çalışmıştır. Avrupa'da rönesans hareketleri ile birlikte hekimlikte de geliş meler görüldü. Bu Osmanlı hekimliğini gereğince etkilemedi. XVI. yüzyılda Osmanlılarda hastahane yapımı hızlandı. Fakat t ib da yeterli ilerleme görülmedi. 1555 yılında Kanuni Sultan Süleyman tara fından Süleymaniye Darüşşifası ve tıp medresesi yaptırıldı. XVII. yüzyılda başlayan batılılaşma hareketleri tıbbı da etkiledi. Yabancı ilaç formülleri Osmanlı Hekimleri arasında yayıldı. Bu dönemde yeni sağlık kurumları yapılmamış olmasına rağmen ünlü hekimler yetişmiş tir. Batılılaşma hareketleri XVIII. yüzyılda daha hızlandı. Osmanlı hekimleri batı eserlerini takip etmeye başladılar. Bu yüzyılda Osmanlılar da ilk matbaa kuruldu. Tıp medreselerinde okutulan dersler arasına anato mi dersi kondu. Fakat anatomi öğrenimi şematik olarak yapılmaktaydı. XVIII. yüzyılın batıdaki önemli bir olayı Edward Jenner'in çiçek aşısını bulmasıdır. Çiçek aşısı bulunduktan iki yıl sonra Osmanlılarda uygulanmaya başlandı. Bu da Osmanlı tebabetinin batıyı ve yenilikleri daha yakından izlediğini göstermektedir. XIX. yüzyılda yenilik hareketleri, padişah ve saray çevresinin katılmasıyla yeni bir hız kazandı. 1 1 1. Selim tıbbın modenleşmesi için çalış tı. Sultan II. M a hm ut tarafından 14 Mart 1827 yılında Tıphane ve Cerrha- ne-i Amire adıyla bir tıp okulu açıldı. Okulun açılmasında Hekimbaşı Mus tafa Behçet Efendi'nin büyük rolü vardır. Dersler Fransızca olarak okutul du. 1837 yılında Tıphane Galatasaray'a taşındı. 1839 yılında Viyana'dan Dr. Bernard getirildi ve ilk defa disseksiyon yapılmaya başlandı. Artık hekimlik alanında ilerlemeler hızlanmıştır.73 1865 yılında sivil tıbbiye kuruldu ve dersler türkçe okutulmaya başlandı. 1908 yılında sivil ve askeri tıp fakülteleri birleştirildi. 19. yüzyılda birçok sivil ve askeri hastaneler açılmıştır. Avrupa- daki yenilik hareketleri yakından takip edilmeye çalışılmış. Bu amaçla Avrupa'ya öğrenci gönderilmiştir. Osmanlı hekimliği modernleşme çalışma larına rağmen batı hekimliğinin seviyesine erişememiştir. 74 Resume Au XIV em et aum XV erne siecles, la medicine des Ottomans etait une suite de la medecine des Seldjuckiens. Les medecins s'elevaient com me c'etait aux Seldjuckiens a ['habitude du maître - apprenti. Un progres a commence au sujet de la Medecine avec la cons truction de l'hapital de Yıldırım a bursa en 1399 par Yıldırım Beyazit. Hacı Paşa qui est accepte comme Ibni Sina de I'Anatolie et Ahmedi qui est poete et medecin sont les plus celebres medecins de cette epoque. Des developpements en medecine ne se voient plus a cause des disputes du tröne vues apres la guerre d'Ankara ne 1402. A la tin de cette guerre, Yıldırım beyazit etait vaincu par Timur. Au plustard, un hopital ou Ton soignait des lepreaux est construit a Edirne par Sultan Murat II. A L'epoque de Fatih, les avances dans les Sciences ont influence* la medecine et de nouveau un developpement a commence. AprSs la con- quaete d'İstanbul par Fatin en 1453, un hopital aussi se trouvait dans les unites de Külliye fonda par Fatih. Cet hopital etait I'academie de medeci ne ou Ton ta isa it les assemblies scientifiques de l'epoque. Fatih a etabli le systeme du `chef de PhopitaP. Le chef de 1'hopi- tal ava it les devoirs et les pouvoirs de la Ministere de la Sante d'aujo- urd'hui. Les chefs de l'hapital sont des personnes responsables de de tous75 les medecins du pays. A Edirne, un höpital et un medress6 de medecine se trouvent entre les unites de Külliye etablies par Sultan Beyazit II qui e t a i t passe au trone apres Fatih. Les malades se soignaient ici par la musique. Ahi Çelebi q u i e t a i t un m e d e c i n c e 1 e b r e de cette e p o q u e a v a i t t r a v a i 1 1 e dans cet hopital en etant un chef de P höpital. Des progres en medecine sont vus aussi avec la naissance de la Renaissance en Europe. Ces mouvements n'ont pas beaucoup influence medecine des Ottomans. Au XVI eme siecle, la construction d'höpital est devenue plus importante aux Ottomans. Mais on n'a pas vu un progres suffisant dans la Medecine. En 1555, Süleyman Le Magnifique a etabli L'hopilal de Süley man i y e et un m e d r e s s e de Medecine. Les efforts d'etre un pays d'Occident commences au XVII eme siede ont influence la Medecine aussi. Les medecins des Ottomans ont pris les formules des medicaments d'autre pays. Pendant ces jours, bien que de nouveaux etablissements de sonte ne sont pas batis, des medecins celebres se sont eleves. Le mouvement de se diriger vers I'occidant est devenu plus important au XV 1 1 1 erne sieecle. Les medecins des Ottomans ont commen ce a suivre les oeuvres des pays occidentaux. Pendant cet siecle, la premi ere imprimerie est fondee aux Ottomans. La Leçon d'Anatomie a pris sa place dans les lecons des ecoles de medecine Mais, cette leçon eta it sche ma t i q u e. A POccidant, la decouverte du vaccin de la variole par Edward Jenner 6tait un evenement important du XVI 1 1 erne siecle. Les ottomans ont commence a utiliser ce vaccin apres 2 ans de sa decouverte. Cela montre que la medecine des Ottomans suit de plus les pays occidantaux et les nouvclles decouvertes.75 les medecins du pays. A Edirne, un höpital et un medress6 de medecine se trouvent entre les unites de Külliye etablies par Sultan Beyazit II qui e t a i t passe au trone apres Fatih. Les malades se soignaient ici par la musique. Ahi Çelebi q u i e t a i t un m e d e c i n c e 1 e b r e de cette e p o q u e a v a i t t r a v a i 1 1 e dans cet hopital en etant un chef de P höpital. Des progres en medecine sont vus aussi avec la naissance de la Renaissance en Europe. Ces mouvements n'ont pas beaucoup influence medecine des Ottomans. Au XVI eme siecle, la construction d'höpital est devenue plus importante aux Ottomans. Mais on n'a pas vu un progres suffisant dans la Medecine. En 1555, Süleyman Le Magnifique a etabli L'hopilal de Süley man i y e et un m e d r e s s e de Medecine. Les efforts d'etre un pays d'Occident commences au XVII eme siede ont influence la Medecine aussi. Les medecins des Ottomans ont pris les formules des medicaments d'autre pays. Pendant ces jours, bien que de nouveaux etablissements de sonte ne sont pas batis, des medecins celebres se sont eleves. Le mouvement de se diriger vers I'occidant est devenu plus important au XV 1 1 1 erne sieecle. Les medecins des Ottomans ont commen ce a suivre les oeuvres des pays occidentaux. Pendant cet siecle, la premi ere imprimerie est fondee aux Ottomans. La Leçon d'Anatomie a pris sa place dans les lecons des ecoles de medecine Mais, cette leçon eta it sche ma t i q u e. A POccidant, la decouverte du vaccin de la variole par Edward Jenner 6tait un evenement important du XVI 1 1 erne siecle. Les ottomans ont commence a utiliser ce vaccin apres 2 ans de sa decouverte. Cela montre que la medecine des Ottomans suit de plus les pays occidantaux et les nouvclles decouvertes. 81

236

131 ÖZET Tanzimat Döneminde önemli devlet görevlerinde bulunmuş olan Hayrullah Efendi 1817 yılında istanbul'da doğmuş, 1866 yılında elçi olarak bulunduğu Tahran'da ölmüştür. Önce ilmiye sınıfına giren Hayrullah Efendi, tıp tahsili yaparak 1844 yılında Mektebi Tıbbiye-i Adliye-i Şahane den mezun olmuştur, hekim olduktan sonra mülkiye sınıfına geçen Hayrullah Efendi, Ziraat meclisi, meclis-i Maarif-i Umumiye, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye üyelikleri, Encümen-i Dâniş ikinci başkanlığı, Mekteb-i Tıbbiye Nazırlığlı, Altıncı Daire Başkanlığı görevlerini yapmıştır. Ülkemizde İlk tiyatro eserini de yazan Hayrullah Efendi tıp, fen, tarih ve edebiyat alanlarında eserler vermiştir. 132 SUMMARY Hayrullah Efendi, one of the prominent officials of the Reformation Period (Tanzimat 1839) was born in Istanbul in 1817 and died in Tahran in the year 1866, when he was the ambassador of the ottoman Empire there. He started his education as a student of theology (Islamic studies), later started to study medicine and was graduated from the military medical school, `Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane`, in 1844. Retiring from the military service, he served as a member of the Commitee of Agriculture (Ziraat Meclisi), Board of General educations (Meclis-i Maarif-i Umumiye), Supreme Counsil of Justice (Meclis-i vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye), wise president of counsil of Educations and Sciences called `Encümen-i Dâniş`, Dean of the medical School `Mekteb-i Tıbbiye`, and head of the Sixth Department of the Municipal Organization. In addition to his works on medicine, science, history and literature Hayrullah Efendi is also the writer of the first play in Turkish. 143

Asklepieionlar, sağlık tanrısı Asklepios adına ku rulan sağlık kurumlarıdır. Bunların içinde en tanınmış olanları Epidauros, Kos ve Bergama Asklepieion' larıdır. Bergama Aslepieion'u M.ö I. ve M. S II. yüzyıllarda dö nemlerinin en yüksek tıp kademesine ulaşmıştır. İşleyiş bakımından bugünkü hastanelere benzemekle beraber teda vi, rahip-hekimler tarafından yapıldığından, günümüz hastaneleri gibi laik değildirler. Bergama Asklepieionu- nun yerinin seçimi, bugünkü hastanelere örnek olacak şekildedir. Modern sayılabilecek tuvalet ve atık su te sisleri, planlamasının çok iyi olduğunu gösterir. Sağlık merkezi olmasının yanı sıra; çarşı, kütüphane, tiyatro ile her türlü kültürel ihtiyaca cevap verebilecek kapa sitede düşünülmüş, ayrıca yılda birkaç kez yapılan şen liklerde pazar yeri niteliği kazanarak, civarının eko nomik durumuna da etkili olmuştur. Bergama Asklepieionu'nda, diğer Asklepieionlar 'da da olduğu gibi, temizlik tedavinin ilk şartı olarak dü şünülmüştür. Modern sayılabilecek çeşitli tedavi yön temlerinin kullanılmış olması dikkat çekicidir. Bunlar arasında telkin, kaplıca tedavisi, perhiz, yürüyüş ve bunun yanında güneş tedavisi de sayılabilir. Ayrıca bit kisel kökenli ilaçların ve merhemlerin tedavi maksadı- 50 ile kullanıldığına dair yazıtlar bulunmuştur. Ber gama Asklepieionu'nda küçük cerrahi müdahalelerin ya pıldığını, bulunan aletlerden anlıyoruz, örneğin; hi pertansiyona karşı kan alındığı bilinmektedir. Bergama Asklepieionu'nun iktisadi kaynağı hastalardan toplanan bir nevi ücretlerle ve şifa bulan hastaların yaptığı bağışlarla karşılanmakta idi. Zamanlarında çok büyük üne kavuşan Asklepieionlar, Hippokrates ' in bilimsel tababet dönemini başlatması ile önemini yitirmiştir. Asklepieions are known as `health centres` named after the God of Health in ancient Greek history ;Epi- dauros, Cos and Pergammon Asklepieions are the most noteworthy and well known of them all. Pergamon Askle- pieion achieved to score the highest standards in medi cal practice for three centuries (B.C I - A. D II). The running and organization of Asklepieions rep resent the first examplary of modern health centres in our society to day: However, such institutions were somewhat less secular since the doctors were chosen among clergymen, in particular. Besides other important features, the choice of location and planning of health centres has been most striking and ideal even for us to note today, since it also included sanitation facilities and recycling of sewage within the health centre. It accommodated a shopping centre, library, theathre and cultural centre, which has been used for holding festi vities and as an open bazaar to function an effective role in economic life of that time. Hygiene has been given supreme importance and strictly adhered to, as the first principle in any medical treatment. In addi tion, the exertion of several techniques, still used in our practice today, has been most intresting such as, psychotherapy, pehriz, walking and sun-bathing.- 52 - It has found the tablets referring to the drugs of plant origin used in pomad forms for therapy. We have further evidence for the surgical applications from the tools recovered, for instance, bleeding was employed against hypertension. The financial sources of Asklepieions were the treatment- fees and the domations made by the patients who have been cured of their complaints. Asklepieions have lost their significance in medi cal profession soon after the Hippocrates ' s Medical treatment era. 60

45 - -ÖZET- Bu çalışma 1970-1985 yılları arası İstanbul Tabip Oda sı Haysiyet Divanınca haklarında işlem yapılmış 39 Tıp Dokto ru ve 16 Diş hekimi olmak üzere 55 kişinin `Haysiyet Divanı Karar Defterinden`, soruşturma evrakını içeren dosyalardan, Doktor ve Diş Hekimleri için ayrı ayrı tutulmuş `Kayıt Fişle rinden` yararlanılarak hazırlanmıştır. Doktor ve diş hekimlerinin ihlâl ettiği Deontoloji kaideleri ayrı ayrı ele alınarak tablolar halinde gösterilmiş ve Haysiyet Divanı'nın bu konularda verdiği kararlarda yine bu tablolarda belirtilmiştir. En fazla ihlâl edilen Deontoloji Nizamnamesi maddele rinin sırayla 12, 7 ve 13 ncü maddeler olduğu Tabip Odası Haysiyet Divanınca verilen en ağır cezaların ise 3000 TL para cezası ve altı ay müddetle `meslekten men` şeklinde olduğu gösterilmiştir. Doktor ve Diş Hekimlerinin incelenmek üzere dosyaları nın Tabip Odasına intikal ettiği yıllara göre yaş dağılımı, doğum yerleri ve nüfus kütüğünde yazılı olduğu vilayetleri alınarak bölgelere göre dağılımı, bitirdikleri fakülte ve yıllara göre dağılımı, fakülte bitirme yaşı, ihtisasları, akademik kariyer unvanları, bildikleri lisanlar, resmi görev yaptıkları kurumlar, muayenehanelerinin ilçelere göre dağılı mı, hasta kabul gün ve saatleri ile başka bir Tabip Odasından gelip gelmedikleri ayrı ayrı ele alınarak gösterilmiştir. - 46 - SUMMARY- This study was prepared by studying `The decision re gister of the court of honor`, `The documents of investiga tion` and `The registeration cards` which were kept separa tely for the 39 physicians and the 16 dentists (a total of 55 doctors) about whom a sentence was given by the court of honor of the Istanbul Medical Association between the years 1970-1985. The deontologic regulations that were infracted by the physicians and the dentists were considered separately and were arranged as tables. The decision of the court of honor was also shown on these tables. The most frequently infracted deontologic regulations were the 12, 7 and 13th articles and the most severe penalty given by the court of honor of the Medical Association was a fine of 3000 TL and `professional prohibition` for 6 months. The ages of the physicians and the dentists at the year their file had been transfered to the Medical Associa tion, their place of birth and their distribution to regions according to the province where their state register is, their year and school of graduation, their age of graduation, their specialities, their academic titles, the languages they know, the official institutions where they have worked, the place of their private offices, their working days and hours, whether they have come from another Medical Association have been studied on tables separately. 49

Mücerrobnarae (Tecrübe Edilmiş İlaçlar Kitabı), Amasyalı Hekim Sabuncuoğlu Şerefeddin tarafımdan 873 Hj/l468 M. yılında yazılmış, hastalıkların tedavi yollarını ve ilaç terkiplerini anlatan bir kitaptır. (2-92) 14* yüzyıl sonlarıyla 15» yüzyıl ortalarında seksen küsur yıl yaşayan Sabunouoğlu Şerefeddin, Müoerrebname^ de, kendisinden önceki hekimlerin meydana getirdikleri ilaçlara ve kendisinin deneyerek geliştirdiği ilaç terkiplerini en ince ayrıntılarına varıncaya kadar açıklamış ve öğrencilerinin, hekim (tostlarının hiz metine sunmuştur. Eserdeki bilgiler, bir ömür boyu elde edilen bilgi biriki minin ve bu bilgilerin tatbikatının mahsulü olduğu için, hekim ler arasında büyük ilgi görmüş i muhtelif zamanlarda istinsah edi lerek çoğaltılmıştır. Sabunouoğlu Şerefeddin kitap yazma sebebi olarak, diğer meslektaşlarına ve hastalara yardımcı olmak için, `İnsanların »a hayırlısı, insanlara faydalı olandır.` mealindeki Hadis-i Şeriften yola çıktısını belirtyor. Bu yolda ferefedditTe Eski Yunan, Türk ve İslara hekimlerinin rehberlik ettiklerini eserinden anlıyoruz. Mücerrebname* de Sabunouoğlu Şerefeddin araştırmacı ve ili m zihniyetine sahip bir kişi olarak karşımıza çıkıyor» Kendi hayat tım bile tehlikeye atarak, geliştirdiği ilaç terkiplerini tec rübe ettiğini görüyoruz. `Tecrübe delil-i sıdktır. « (En güvenilir yol gösterici tecrübe etmektir.) masasındaki bu sözü, (Tnun denemeyi daima ön planda tutan bir bilim adamı olduğnu ortaya koymaktadır. Ayrıca tedavi yöntemi bilmediği hallerde, işi bilen birisine bırakması, hatasını kabul etmesi ve ilaç terkiplerini hazırlarken faydalandığı kişilerin isimlerini açıkça şikretmesi CPnun ilmi düşünceye ne derece bağlı bir kişi olduğunu bizlere a- çıkça göstermektedir. Bu zihniyetle yazdığı Müoerrebname* de Sabuncuoğlu Şerefeddin yaklaşık 340 çeşit hastalık ve tedaviyi gerektiren durumu ele almaktadır`. Bu hastalıkların tedavisiyle ilgili olarak da yaklaşık 600 adet drog kullanılmıştır.- ÖZET - Mücerrobnarae (Tecrübe Edilmiş İlaçlar Kitabı), Amasyalı Hekim Sabuncuoğlu Şerefeddin tarafımdan 873 Hj/l468 M. yılında yazılmış, hastalıkların tedavi yollarını ve ilaç terkiplerini anlatan bir kitaptır. (2-92) 14* yüzyıl sonlarıyla 15» yüzyıl ortalarında seksen küsur yıl yaşayan Sabunouoğlu Şerefeddin, Müoerrebname^ de, kendisinden önceki hekimlerin meydana getirdikleri ilaçlara ve kendisinin deneyerek geliştirdiği ilaç terkiplerini en ince ayrıntılarına varıncaya kadar açıklamış ve öğrencilerinin, hekim (tostlarının hiz metine sunmuştur. Eserdeki bilgiler, bir ömür boyu elde edilen bilgi biriki minin ve bu bilgilerin tatbikatının mahsulü olduğu için, hekim ler arasında büyük ilgi görmüş i muhtelif zamanlarda istinsah edi lerek çoğaltılmıştır. Sabunouoğlu Şerefeddin kitap yazma sebebi olarak, diğer meslektaşlarına ve hastalara yardımcı olmak için, `İnsanların »a hayırlısı, insanlara faydalı olandır.` mealindeki Hadis-i Şeriften yola çıktısını belirtyor. Bu yolda ferefedditTe Eski Yunan, Türk ve İslara hekimlerinin rehberlik ettiklerini eserinden anlıyoruz. Mücerrebname* de Sabunouoğlu Şerefeddin araştırmacı ve ili m zihniyetine sahip bir kişi olarak karşımıza çıkıyor» Kendi hayat tım bile tehlikeye atarak, geliştirdiği ilaç terkiplerini tec rübe ettiğini görüyoruz. `Tecrübe delil-i sıdktır. « (En güvenilir yol gösterici tecrübe etmektir.) masasındaki bu sözü, (Tnun denemeyi daima ön planda tutan bir bilim adamı olduğnu ortaya koymaktadır. Ayrıca tedavi yöntemi bilmediği hallerde, işi bilen birisine bırakması, hatasını kabul etmesi ve ilaç terkiplerini hazırlarken faydalandığı kişilerin isimlerini açıkça şikretmesi CPnun ilmi düşünceye ne derece bağlı bir kişi olduğunu bizlere a- çıkça göstermektedir. Bu zihniyetle yazdığı Müoerrebname* de Sabuncuoğlu Şerefeddin yaklaşık 340 çeşit hastalık ve tedaviyi gerektiren durumu ele almaktadır`. Bu hastalıkların tedavisiyle ilgili olarak da yaklaşık 600 adet drog kullanılmıştır. MUcerrebname (the book of the experienced medicines) is a book which had been written in 1468 by `Amasyalı Hekim Sabuncu- oğlu Sherafeddin` to tell about medical treatment ways and medi cine contents (2-92) Sabuncuoğlu Sherafeddin lived about 80 years from the end of the 14 to mid of 15 centuries. In that book he told the doctors experiences before him and explained for other doctors aind students the. âevelopped medicines by him Doctors had been interested in that book very much and it has been rewritten ih the different times. Because It was the re sult of experiments and applications in wholelPdoctor* s Irfe He said that He wanted to help the other doctors and stun- dents as a conclusion. Because the Prophet Mohammed had sa i d `The best of people is the most helper the others`. He had used the old Greek, Turk and muslini doctors books. Furthermore we see that He had a scientist and a researc her mentality. Sometimes ha. had experienced his medicines on his body in the dangerous conditions. He is owner of that sentence: `?Experiment is the best guide* ~,r When He didn^t know very much what he had to do, he has giving the work the other doctors who had been bette r in that subject. He was accepting his own mistakes and wrote the names and the authors of the books which were used in his book. He told about 340 kinds of illnesses and the ways of medi cal treatments. 600 sort of drug wareyused for preparing his medi cines. Moreover, He explained preparing and contains of that medi cines, doses, the last using dates, their using frequencies, etc. İn addition, He had never been interested in» sorcery and incantation. Methods have depended upon only medioines» All the se things are similar with the modern medically treatments. For these all reasons, MUcerrebname is an interesting book for todays s doctors and chemist.On the other hand, MUcerrebname shows the scientific,' level th of Turkey in 15 century. ` It Must be interest tag not only for medical history writers, (It has been written ta the passing term-from old Anatolian Turkish to Ottoman Turkish) but also for linguistics history writers. And Author used Turkish as a scientific language* This is very important point for Turkish culture. 186