Search

Bu makalede modern Batı felsefesinde hayvanın ahlaki ve hukuki statüsü Descartes ve Bentham’ın felsefesi üzerinden karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. 17. yüzyılda Descartes’ın hayvan sorununa dair ileri sürdüğü ‘ruhsuz makine’ iddiası hayvanın ahlaki ve hukuki konumunu tartışmalı bir zemine yerleştirmiş ve insan-merkezci anlayışı pekiştirmiştir. İnsan-merkezci anlayış bütün hakları akıl sahibi insana vermekte, akıldan ve ruhtan yoksun olarak kabul ettiği hayvanlar alemine neredeyse hiçbir hak tanımamaktadır. Her ne kadar Descartes veya onun gibi insan-merkezci yaklaşımı benimseyen birçok filozof hiçbir zaman hayvanlara işkenceyi ya da kötü muameleyi doğrudan savunmamış olsa da modern Batı felsefesinde bu yaklaşım hayvanların ahlaki statüleri ve değerleri olmadığı yönünde bir anlayışla sonuçlanmıştır. 19. yüzyılda Bentham’ın hayvanların ‘acıyı duyumsayan varlıklar’ olduğunu ileri sürmesi ve eşit gözetilme ilkesini savunması onların akıl sahibi veya ruhu ölümsüz olan, dolayısıyla da bazı hakları bulunan kişiler olmamalarının kendilerinden daha yüksek türlere yani insanlara hizmet etmek amacıyla var oldukları anlamına gelmediğini göstermek için atılan ilk adım olmuştur. Ancak Bentham’ın felsefesinde eşit gözetilme ilkesi hayvanlara ‘mal ve eşya’ statüsünden başka bir statü tanımamakta, yalnızca onların gereksiz yere acı çekmemelerini sağlamayı hedeflemektedir. Bentham’ın hayvanların ‘ruhsuz makineler’ değil, ‘duyumsar varlıklar’ olduğunu gündeme getirmesi hayvan refahına yönelik olumlu bir gelişmedir, ancak ‘duyarlı olma’ özelliği her hayvanda aynı derecede bulunmamaktadır. Bu nedenle bu yaklaşım tüm hayvanları kapsamamakta ve insanlarla bazı ortak özellikleri olan veya görece insanlara daha çok benzeyen hayvanları diğerlerinden daha değerli kabul etmektedir. Bu bakımdan hayvanın ahlaki ve hukuki statüsü problemine dair Bentham’ın yaklaşımı insanı mihenk taşı olarak kabul eden insan-merkezci yaklaşımdan radikal bir ayrılışı temsil etmemektedir.

Mutluluk, insan için hayatının her alanında ulaşmak istediği en büyük hedef olarak görülmüştür. Birçok düşünür, mutluluğu, insanın var olduğu andan itibaren aradığı ve bulmak için araçlar edindiği bir unsur olarak değerlendirmiştir. Mutluluk arayışı beraberinde iyi ve kötü olanı ayırt etme olanağı sağlamıştır. Ahlak felsefesinde iyi, eylem olarak ortaya çıktığında erdem olarak tanımlanmış ve erdemler mutluluğun kaynağını oluşturmuştur. Bu açıdan erdem ve mutluluk, toplumların düzenine de yön veren iki unsur olarak tanımlanmıştır. Erdemler yalnızca iyi olan ile değil aynı zamanda bilgi ile de mutluluğa kaynaklık etmiştir. Erdem ve mutluluk ilişkisi bilgi temelli bir yaklaşım meydana getirmiştir. Farabi, temelde erdem ve bilgiyi mutluluğun en yetkin aracı olarak değerlendirerek, ahlak ve siyaset felsefesine dair sistemini bu iki araç üzerinden şekillendirmiştir. Platon ise mutluluğu, idealar kuramına bağlı olarak yüksek iyiye ulaşmak ve ona dair bilgi elde etmekle mümkün görülmüştür. Biz makalede, İslam filozofu Farabi ve Yunan filozof Platon’un mutluluk anlayışlarını aktarmaya çalışacağız.

The roles of Plato and Farabi, the most important philosophers of ancient Greek and Turkish Islamic philosophies, are very impor-tant in the expression of the concept of morality and moral un-derstanding. Both philosophers based the concept of morality on good, virtue and happiness. Plato, while describing virtue, states that the soul of the individual consists of three parts. He con-nects virtue to knowledge in his Amplitude Dialogues. Af-terwards, he reconsidered virtue and came to the conclusion that the boundaries between them should be determined. While doing this, he argued that virtue has something to do with reason and knowledge. He stated that only in this way happiness can be achieved. The most important issue in Fârâbî's moral philosophy is happiness. He built his moral philosophy on happiness. Ac-cording to Fârâbî, happiness is the good that a person wishes only for himself, not for obtaining different things. Because man does not have anything greater than happiness that he can achi-eve. Farabi argues that the ultimate goal of people's behavior and efforts is happiness., Ahlak kavramının ve ahlak anlayışının anlatımında antik Yunan ve Türk İslam felsefelerinin en önemli filozofları olan Platon ve Farabi’nin rolleri oldukça önemlidir. Her iki filozof ahlak kavra-mını iyi, erdem ve mutluluk üzerine temellendirmişlerdir. Platon, erdemi tanımlarken bireyin ruhunun üç parçadan oluştuğunu ifade eder. Kendisinin Gençlik Diyalogları’nda erdemi bilgiye bağlamaktadır. Daha sonra ise erdemi yeniden gözden geçirerek aralarındaki sınırların belirlenmesi kanaatine varmıştır. Bunu yaparken erdemin akıl ve bilgi ile ilgisinin olduğunu savunmuş-tur. Ancak bu şekilde mutluluğa ulaşılabileceğini ifade etmiştir. Fârâbî’nin ahlak felsefesinde en çok önem verdiği konu mutlu-luktur. Kendisi ahlak felsefesini mutluluk üzerine kurmuştur. Fârâbî’ye göre mutluluk, insanın farklı şeyler elde etmesi için de-ğil yalnızca kendisi için istemiş olduğu iyiliktir. Çünkü insan, mutluluktan öte ulaşabileceği daha büyük bir şeye sahip değildir. Fârâbî, insanların davranış ve çabalarının en son amacının mut-luluk olduğunu savunmaktadır.

Bir ahlak felsefesi olmasının yanı sıra kozmosun yapısını inceleyen fiziğe, insanların bu yapı içinde nasıl hareket edeceğini gösteren ahlaka ve fizik ile ahlakı koruduğu için mantığa ayrı bir önem veren Stoacılık, doğaya uygun yaşamı insanın amacı olarak kabul eden bir düşüncedir. Determinist, fizikalist ve teleolojik bir karaktere sahip olan Stoa felsefesinde doğa araştırmasının ana hedefi, salt doğal nedenleri yani olayların ilk nedenlerini öğretirken insana ahlaki yaşama yönelik dersler çıkarmasını sağlamaktır. İnsana özgü akıl, doğaya özgü akla dayandığı için doğa araştırmasında esas olan, insana doğanın aklını tanıtırken kendi aklını keşfetmesini sağlamaktır. Bu anlamda doğa araştırması, filozofların doğaya ilişkin söylemlerine ve yapıtlarına işaret etmesi bakımından felsefi eğitimin başlangıç evresinin bir parçasıdır. Fizikle elde edilen bilginin pratiğe yansıması ise insandaki ahlaki dönüşüme katkı sağlar. Bu çalışmada Stoacıların fizik öğretilerinden hareketle ahlaki yaşamı nasıl temellendirdikleri değerlendirilecektir. Bu bağlamda doğada ve insan yaşamında hâkim olan kozmik veya tanrısal düzenin anlaşılmasının doğaya uyumlu yaşam için bir zorunluluk olduğu görüşleri üzerinde durulacaktır., In addition to being a moral philosophy, Stoicism, which gives a special importance to physics that examines the structure of the cosmos, to morality that shows how people will act within this structure, and to logic, because it protects physics and morality, is a thought that accepts life in accordance with nature as the purpose of man. In Stoa philosophy, which has a deterministic, physicalist, and teleological character, the major goal of nature research is to enable people to learn about moral life while teaching only natural causes, that is, the first causes of events. Since the human-specific mind is based on the nature-specific mind, what is essential in nature research is to enable the human to discover his/her own mind while introducing the mind of nature. In this sense, nature research is part of the initial phase of philosophical education in terms of addressing the discourses and works of philosophers about nature. The reflection of the knowledge gained through physics into practice contributes to the moral transformation in people. In this study, how the Stoics ground the moral life based on physics teachings will be evaluated. In this context, it will be emphasized that understanding the cosmic or divine order that prevails in nature and human life is a necessity for life in harmony with nature.

In this study, my aim is to investigate the effect of Descartes' understanding of science and method on Spinoza's geometrical method. Descartes wanted to establish a universal science (mathesis universalis) based on arithmetic and geometry. His ideas about this universal science also shaped his understanding of method. Descartes' idea of mathesis universalis and his understanding of method were also directly effective in shaping Spinoza's understanding of geometrical method. Since I wanted to show how Spinoza's geometrical method was shaped in my work, I examined Descartes' mathesis universalis project and his understanding of method in the First Part. In this context, I discussed his ideas about geometric order. In the Second Part, in order to show the origins of Spinoza's understanding of geometrical method, I discussed Spinoza's works from Tractatus de Intellectus Emendatione, which was influenced by Descartes, to the Ethics in terms of geometrical method. My study aims to show that Spinoza's geometrical method did not emerge suddenly and developed through many stages up to the Ethics, his geometrical method was shaped in time., Bu çalışmada amacım Spinoza’nın geometrik yönteminin Descartes’a dayanan kökenlerini göstermeye çalışmaktır. Descartes aritmetik ve geometriye dayanan evrensel bir bilim (mathesis universalis) kurmak istemiştir. Onun bu konudaki fikirleri kendi yöntem anlayışında da belirleyicidir. Descartes’ın mathesis universalis düşüncesi ve yöntem anlayışı Spinoza’nın geometrik yöntem anlayışının şekillenmesinde doğrudan etkili olmuştur. Çalışmamda Spinoza’nın geometrik yönteminin nasıl şekillendiğini göstermek için Birinci Kısımda Descartes’ın mathesis universalis projesini ve yöntem anlayışını inceledim. Bu bağlamda onun geometrik düzen hakkındaki fikirlerini ele aldım. İkinci kısımda ise Spinoza’nın geometrik yöntem anlayışının nasıl doğduğunu göstermek amacıyla, hala Descartes’ın yöntem konusundaki etkilerinin görüldüğü Aklın Islahı Üzerine Bir İnceleme başlıklı çalışmasından Ethica’ya kadar olan eserlerini araştırmam bağlamında geometrik yöntemin uygulanması bakımından inceledim. Spinoza’nın geometrik yönteminin geçtiği aşamalar onun geometrik yönteminin zaman içinde nasıl gelişip değiştiğini göstermektedir. Spinoza geometrik yöntemle yazma konusunda Descartes’tan ileri gitmiş, her konuda geometrik yöntemin kullanılabileceğini söylemiştir.

Öz (tr)Nietzsche düşünce tarihinin en ünlü sözlerinden biri olan "Tanrı öldü" sözünü ilkin Şen Bilim'de kullanır ve daha sonra ifadeyi yoğun bir biçimde Böyle Buyurdu Zerdüşt adlı eserinde insanlığın içine düştüğü ahlaki ve kültürel durumu kodlamak için bir metafor olarak kullanır. "Tanrı öldü" sözü insanın içine düştüğü dekadans ahlakın nedeni ve aynı zamanda sonucu olan nihilizmin son merhalesini kodlayan bir metafordur. Metafordur, zira bir filozofun ateizmi benimsemek için Nietzsche'nin yaptığı gibi, Hristiyan teolojisinin bu kadar ayrıntılı bir tartışmasına ihtiyacı yoktur. Nietzsche'nin "Tanrı öldü" sözünün nispeten doğru bir yorumuna ulaşmak için onun yazım sanatına nasıl başvurduğuna dair bir ufkun okumaya eşlik etmesi gerekir. Lakin Nietzsche metinleri mecazlardan yalıtılmış, yalın, analitik bir dil olmanın ötesinde, yoğun bir metaforik ifadeler barındıran ve yer yer şiirimsi özellikler kazanan bir dille yazılmıştır. Öte yandan düşüncelerini tamamlanmış bir resim olarak da sunmaz, aksine metinlere parçalar halinde dağılmış ve tamamlanması gereken bir puzzle gibi sunar. Nietzsche'nin bu ifade tarzı iç/düşünce dünyasındaki kaotik kaynamanın bir dışa vurumu olarak da ele alınabilir. Bu anlamda filozofun eserleri, okuyucuya geniş bir yorum alanı açarak okuyucuyu adeta içine çeker. Nietzsche'yi günümüzde bu kadar yoğun ilgiye mazhar kılan şey yıkıcı düşünceleri olduğu kadar okuyucuya geniş yorum alanı açan bu ifade tarzıdır. Makalede bu varsayım doğrultusunda, Nietzsche'nin "Tanrı öldü" sözünün doğrudan anlamının ötesine işaret eden bir metafor olduğu ileri sürülecek ve ölen Tanrı'nın esasen Yahudi/Hristiyan, Pavlus'un ve rahiplerin hınç ve intikam Tanrısı olduğu düşüncesine bir temel aranacaktır. Bu minvalde Nietzsche'nin katolik bir ateist olmadığı, ateizmi bir maske olarak kullandığı vurgulanacak ve Nietzsche metinlerinde bu maskenin düştüğü anların izi sürülecektir., Öz (en)"God is dead," one of the most famous sayings in the history of thought, was first uttered by Nietzsche in his work 'The Gay Science.' Later, Nietzsche elaborated on the saying, which he used as a metaphor to encode the moral and cultural situation that humanity fell into, in his work 'Thus Spoke Zarathustra.' The saying "God is dead" is a metaphor that encodes the final stage of nihilism, which is both the cause and the result of the decadence morality that man has fallen into. It is indeed a metaphor, for a philosopher does not need such a detailed discussion of Christian theology, as Nietzsche has undertaken, merely to adopt atheism. In order to reach a relatively accurate interpretation of Nietzsche's word "God is dead,"a horizon regarding how the philosopher resorts to the art of literature must accompany our reading. Nietzsche has written his texts using a language that is full of metaphorical expressions, which sometimes gains poetical characteristics. Namely, his language goes beyond an analytical one isolated from metaphors. On the other hand, he does not present his thoughts as a complete picture. Instead, he presents them like a puzzle whose pieces are scattered across various texts and need to be put together. This writing style of Nietzsche can also be considered an expression of the chaotic boiling of his inner world. In this sense, the works of the philosopher open up a wide field of interpretation for the reader, almost immersing the reader in themselves. The reason why Nietzsche draws such a deep interest today is not only his destructive thoughts but also this style, which opens up a wide field of interpretation for the reader. In line with this assumption, the article will suggest that Nietzsche's word "God is dead" is a metaphor that goes beyond its literal meaning.Moreover, it will look for a basis for the idea that the God that has died is fundamentally Paul's and priests' Judeo/Christian God of ressentiment and revenge. In this context, the article will highlight that Nietzsche is not a Catholic atheist and that he merely uses atheism as a mask. In addition, it will trace the moments when this mask falls off in Nietzsche's texts.

Çalışmada, The Dark Knight (Kara Şövalye, Christopher Nolan, 2008) filmindeki Joker karakteri ve Nietzsche’nin üstinsan anlayışının benzerliği gösterilecektir. Bu bağlamda Nietzsche’nin felsefesinin temelleri ve Joker’in eylemleri/düşünceleri arasındaki doğrudan paralellikler ortaya konacaktır. Nietzsche’ye göre toplum öncesi efendilerin en büyük özelliği mesafe pathosudur ve diğer insanları araç olarak görmeleridir. Joker için diğer insanlar tamamen araçtır. Nietzsche’ye göre hakikat yoktur, insanlar ahlaki değerlerin gerçek olduğuna inanabilmek için hakikatler uydururlar. Yaşam güç istencidir. Değer sistemlerinin temelinde anlamsızlıktan, acıdan kaçma isteği, bir avuntu arayışı vardır. Ancak hepsi yaşamı değersizleştirir ve nihilizmin taşlarını döşerler. Joker’in bütün çabası insanlara bu anlamsızlığı göstermektir. O yüzden sürekli “neden bu kadar ciddisin?” diye sorar. Ahlakın altında insanların güç istençleri yatar. Kendilerini kandırırlar. Joker insanlara bu ikiyüzlülüklerini göstermeye çalışmaktadır. Nietzsche için adalet; eşitlik değil, güçlü ve güçsüzün ortaya çıkmasıdır. Kaos bunu sağlayan şeydir. Joker de kaosu adil olarak görmektedir. Joker hem yıkıcıdır hem de değerleri yeniden değerlendirmektedir. Joker varolan toplumsal değerleri önemsememekte, acıdan kaçmamakta ve sürekli tehlikeye atılmaktadır. Acıdan kaçmaması, yaşamı bir bütün olarak olumlaması (Dionysoscu Evet) bir üstinsan tavrıdır. Joker geçmişini herkese farklı anlatır çünkü Nietzsche’ye göre üstinsan belleğinin ağırlığından kurtulmuştur. Bengi dönüş öğretisine göre herhangi bir anın oluşması için sonsuzluk gerekmiştir. Tek bir anı olumlamak oluşu bütünüyle olumlamak demektir. Oluş olumlandığında ise insan; zihnini geçmişte bırakan hınç, vicdan azabı, pişmanlık gibi onu edilgin ve tepkisel kılan bütün duygulardan kurtulacaktır. Çileci idealin temsilcisi düşmanı Batman’i öldürmek istememesinin sebebi de bengi dönüş gereği rakibinin aslında hep geri gelmesidir. Batman sürünün değerlerinin koruyucusu çobandır.

Varlığın özünün isteme olduğunu düşünen Schopenhauer, ahlak ve özgürlüğü, insan ve varlık arasında bağlantı kurarak ele alır. Bu bağlamda sonsuz çeşitlilikte kendini dışa vuran, başı-sonu olmayan, evrensel ve bilinçsiz bir güç olan isteme, deneyim dünyasında hiyerarşik bir ontolojiyi ortaya çıkarır. İçinde yaşanılan bu dünya, istemenin tasarımının asgari ifadesinden, istemenin tasarımının en etkili ifadesi olan insana kadar uzanan bir bütünü ifade eder. Bu bütün içerisinde formlar aynı kalırken onları örneklendiren bireyler sürekli ölüp gider; bu nedenle deneyim dünyası acı ve yıkımla karakterize olur. Varlığı bu şekilde çatışma ve savaş içerisinde değerlendiren Schopenhauer’a göre bütün olumsuzlukların kaynağında isteme bulunur. İstemenin tatmin edilemeyen amaçsız yönelim ve çabası bütün bir hayatın kendisinde olduğu gibi insan yaşamında da acıya sebep olur. Schopenhauer’ın ahlak ve özgürlük kavrayışı bu pesimist yaklaşımından çıkar. Bu çalışmada, istemenin ontolojik analizinden hareketle Schopenhauer’ın ahlak ve özgürlüğü nasıl temellendirdiği değerlendirilecektir. Aynı zamanda bu temellendirmenin analizi, ahlak ve özgürlük arasında kurulan bağlantıyı açığa çıkarmayı hedeflemektedir., Thinking that the essence of being is the will, Schopenhauer deals with morality and freedom by establishing a connection between human and being. In this context, the will, which expresses itself in an infinite variety of ways, has no beginning and end, and has a universal and unconscious character, reveals a hierarchical ontology in the world of experience. This world we live in represents a whole that extends from the minimum expression of the design of the will to the human being, which is the most effective expression of the design of the will. While the forms remain the same in this whole, the individuals who exemplify them die constantly; hence the world of experience is characterized by pain and destruction. According to Schopenhauer, who evaluates being in conflict and war in this way, the will is the source of all negativities. The unsatisfied aimless orientation and effort of the will causes suffering in human life as well as in the whole life itself. Schopenhauer's conception of morality and freedom derives from this pessimistic approach. In this study, starting from the ontological analysis of the will, how Schopenhauer grounds morality and freedom is evaluated. At the same time, the analysis of this grounding aims to reveal the connection established between morality and freedom.

Ahlaki iyinin ne olduğuna ve onun nasıl bir toplumsal örgütlenme biçiminde yaşanması gerektiğine dair temellendirmeler 18. yüzyıldan itibaren dönüşüme uğramıştır. Kadim dönemde metafiziksel hakikat üzerinden önceden belirlenen tasarım ve normlarla, siyasal örgütlenme modeli ile oluşturulan ahlaki hayat, 18. yüzyıldan itibaren sivil toplum modeli ile yeniden inşa edilmiştir. Yeni durumla ahlaki iyi, öznellik ve olumsallıkla insanın ihtiyaç, talep ve yönelimleri doğrultusunda temellendirilmiştir. Kendiliğinden oluşan seküler bir düzeni karakterize edilen söz konusu yapılanma ile toplumsal hayatın belirlenimi de el değiştirmiştir. The justifications on what ethical good is and what kind of social organization should be experienced in ethical good have been transformed since the 18th century. The ethical life, which was created with the political organization model with predetermined designs and norms based on metaphysical truth in the ancient period, has been reconstructed with the model of civil society since the 18th century. With the new situation, the ethical good is based on subjectivity and contingency in line with human needs, demands, and orientations. The determination of social life has also changed hands with this str

Özgürlük kavramı, Kant’ın pratik felsefesine damga vurmuş önemli bir kavramdır. Özgürlük kavramınabüyük önem veren Kant, bir toplumunilerlemesinin o toplumdaki özgürlüğün ne ölçüde yayılıp geliştiğine bağlı olduğunubelirterek özgürlüğü insan türününve tarihinin başat idesi olarakbelirlemiştir. Kant gerek etik gerekse politik görüşlerinde, özgürlüğü kendisine ölçü olarak alarak görüşlerini bu kavram çerçevesinde geliştirmiştir. Kant ahlak metafiziğini etik ve hukuk olarak ikiye ayırırkenhem etik hem de hukuk alanındaözgürlüğü temele yerleştirmiştir. Kant’ın felsefesinde özgürlük kavramı, onun ahlak felsefesinden hukuk ve politik felsefesine doğru bir gelişim göstermiştir. Özgürlüğü ahlaksal bağlamda isteme ile ilgisinde, hukuksalalanda ise eylemlerimizle ilgisinde ele Kant, özgürlüğünher iki alanda da nasıl gerçekleştiğini aydınlatmaya çalışmıştır. Ahlakalanında özgürlüğü içsel anlamda elealan Kant, ahlaki özgürlük görüşünüahlak yasası bağlamındaele alıp temellendirmiştir. Ahlak yasası dışarıdanbir zor ve dayatmaolmaksızın kişininkendi aklının koyduğu bir yasadır vekişinin istemelerini bu yasayagöre belirlemesi kişininiçsel özgürlüğünü oluşturmaktadır. Hukuk alanına gelindiğinde ise özgürlük içsel alanla ilgili olmayıp kişinin başkalarını etkileyen davranışlarıyla, yani kişinineylemlerinin dışsal ve hukuksal boyutuyla ilgilidir ve hukuksalalan her zaman bir dışsal zorlamayıda beraberinde getirir.İçsel özgürlük dışsal hiçbir zorlamayıbarındırmazken, dışsal özgürlükise belli bir düzeyde zorlamayadayanmak zorundadır. Bu çalışmada, Kant’ın bahsettiğibu iki tür özgürlükgörüşünün neliğinive bunların birbiriyle ilgisini ortayakoymak amaçlanmaktadır., The concept of freedom is an important concept imprinted on Kant's practical philosophy. Kant, a philosopher who is passionate about freedom, stipulated freedom as the dominant idea of human species and history, stating that the progress of a society depends on the extent to which freedom in that society has spread and developed. Kant improved his views on this concept by taking freedom as a measure for both his ethical and political views. Kant has placed freedom on the basis of the fields of both ethics and law while classifying the metaphysics of ethics as ethics and law. The concept of freedom in Kant's philosophy has made progress from his moral philosophy towards legal and political philosophy. Kant tried to elucidate how freedom occurs in both ethics and legal fields by considering freedom in relation to the will in the ethical concept and to our actions in the legal field. Kant, who considers freedom in the field of ethics in an internal sense, has devised and based his view of ethical freedom in the context of moral law. Moral law is a law without any exterior force and compulsion, which is made by the individual’s own mind, and the individual determining his/her wishes according to this law creates the individual’s inner freedom. When it comes to the field of law, freedom is not related to the inner self, but to the behaviour that affects others, that is to say, the external and legal dimension of the actions of the person, and the legal field always comes with an external force. External freedom has to rely on a certain level of coercion, while inner freedom does not have any external constraints. This study, aims at revealing the clarity of Kant’s two types of views of freedom and their relation to each other.

Gazâlî İslam Düşünce Tarihinde gerek kendisinin gerekse içinde yaşamış olduğu toplumun krizlerine çözüm arayan, bunu da geliştirmiş olduğu düşünsel metotlar ve sofistik mülahazalar ile ister fiilî ister yazılı olarak sunan, zamansal ve mekânsal tüm kısıtları kendi ekseninde aşmış bir fenomendir. O, ihtiyaçları karşılayabilmek ve çözüme ulaşabilmek için tüm bilgi birikimiyle bilimsel disiplinler arası bir mevzide konuşlanmış, sahadaki tüm müktesebâta entelektüel bir meydan okuma gerçekleştirmiştir. Temsil ve mücadelesinde Eş’arî kelâmını, mantık felsefesini ve tasavvuf ahlâkını birer araç olarak, ustalıkla kullanır. Hepsinin temeline ise aklı -ortak bir zemin olarak- inşâ etmek ister. Bu çalışmada çağının ve coğrafyasının en mühim siyasal ve sosyal misyonunu üstlenmiş olan Gazâlî’nin fikrî terakkîsinin ve medeniyet tahayyülünün oluşumu ve gelişimi incelenmektedir. Bunu gerçekleştirirken de Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Sultanlığı’nın hem sosyo-politik hem de siyasal sistemine dair karakter ve kimlik tespitine yönelim tercih edilmiştir. Bu amaçla kişiye, dönemine ve temas ettiği meselelere dair eserler kaynak alınmış, Gazâlî’nin bizzat te’lif ettikleri ise öncelenmiştir. Netice itibariyle Gazâlî düşüncesinin her şart ve ortamda bekâ-ı devlet ülküsü doğrultusunda şekillenen bir devlet aklı olarak tekâmül ettiği sonucuna varılmaktadır. Yine bu çalışma vasıtası ile halen geçerliliğini koruyan problemlere dair Gazâlî döneminde yaşanan tartışmalardan elde edilen tecrübî bilgilerin günümüz dünyasına olası yapıcı ve somut etkilerinin okuyucu tarafından gözlemlenebilmesi de ayrıyeten hedeflenmiş bulunmaktadır. In the History of Islamic Thought, Ghazâli is a pioneer seeking solutions for the crises of his own or the ones of the society he lived in, presenting these solutions verbally or in written via intellectual methods and sophisticated remarks he developed. He has gone beyond all the time and location limitations on his own axis. Deployed in an interdisciplinary position with his fund of knowledge to meet the needs and reach the solution, he intellectually challenged all the body of knowledge in the field. He uses the kalams (islamic theology) of Ashari, the philosophy of logic and the morality of sufism expertly as tools in his representation and struggle. What he wants is to build mind as a foundation under all of these as a common ground. In this study, the formation and development of intellectual progress and apprehension of civilization of Ghazâli’s who undertook the most important political and social mission of his time and location were analyzed. Rather than the preferred tendency in this study is towards character and identity determination regarding the socio-political and political system of Abbasid Caliphate and Great Seljuk Empire. For this purpose, works related to the person, his era and the issues he mentioned were used as reference. The works Ghazâli’s compiled were prioritized. Consequently, it can be concluded that Ghazâli’s thinking evolved as reason of state shaped in accordance with continuity of the state under all circumstances and in all settings. It is also among the aims of this study to make the reader observe the constructive and concrete effects of the experiential knowledge obtained from the discussions made during the period of Ghazâli in the problems that continue to exist from past to today.

Din ve ahlak ilişkisi geçmişten günümüze, daimî olarak tartışılan ve farklı farklı görüşler ortaya konulan bir konudur. Bu sebepledir ki sözünü ettiğimiz geniş kapsamlı konuyu erdem kavramı çerçevesine alarak inceledik. Zira erdem kav-ramı ahlâkî sistemlerde bazen araç bazen amaç olarak belirlenen önemli bir kavram olarak görülmüştür. Çalışmamızı erdem kavramı çerçevesine alarak şunu amaçladık: Din ahlak ilişkisinde ahlakın kaynağı akıl yani felsefî düşünce olduğunda nasıl bir ahlaki sistem ortaya çıkar ve ahlak din ile ilişkilendirildiğinde nasıl bir ahlakî sistem ortaya çıkar. Tarih boyunca oluşturulan erdem anlayışları üzerinden ahlakî sistem incelemesi yaptık. Birinci bölümde felsefî düşünce temelli ahlak sistemi oluşturan Sokrates, Platon, Aristoteles ve MacIntyre'ın erdem anlayışlarını açıkladık. İkinci bölümde din ahlak ilişkisine dair oluşturulan düşünceleri sıraladık ve Farabî, Gazali ve Thomas Aquinas'ın din ile ilişkilendirilmiş erdem anlayışlarını ortaya koyduk. Sonuç bölümünde ise din ile ilişkilendirilmiş ve ilişkilendirilmemiş ahlâkî sistemlerin değerlendirmesine yer verdik. From past to present, the relationship between religion and ethics have been discussed permanently, and below this topic there have been revealed many opinions. This is why we examined far-reaching topic as we mentioned by taking into the frame of the virtue notion. Yet, the virtue notion seems important notion as either means or purpose in moral systems. By taking this work into the frame of the virtue notion, we aimed at: when the source of ethics becomes reason, in other words philosophical thought, in the relationship between religion and ethics, what sort of moral system shows up, and what sort of moral system shows up when ethics associates to religion. We made an moral system examination over understandings of virtue which have been formed throughout history. In the first chapter, we explained understanding of virtue of Socrates, Plato, Aristotle and MacIntyre whom formed the philosophical thought-based moral system. In the second chapter, we outlined the ideas of religious-moral relations and revealed the understanding of virtue of Farabî, Gazali and Thomas Aquinas associated with religion. In the conclusion part, we have included the evaluation of the related and unrelated moral systems associated with religion. 80

On birinci asırda yaşamış olan İslam fakihi ve yaşamış olduğu dönemin etkili bir siyasi karakteri olan Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî (M.974, H.364)'nin, ahlâk ve siyaset görüşleri aynı zamanda siyaset-ahlâk ilişkileri nasıl olması gerektiği konusundaki düşünceleri incelemeye değer bir şahsiyettir. Mâverdî, Tefsirci, Edebiyatçı, Siyasetçi, Hukukçu bir âlimdir. Şafi âlimi olarak bilinen İmam Mâverdî yaşamış olduğu asırda fikir üreterek ortaya koyduğu görüşlerle döneminde oluşmuş olan problemlere çözüm aramaya çalışmıştır. Fikirlerini beyan ederken genellikle dört mezhebin fıkhî görüşlerini tarafsız olarak vermiş olan Mâverdî tartışma bulunan ihtilaflı konularda Şafi Mezhebinin görüşlerini kabul etmiştir. Fikir ve düşüncelerini yaşamış olduğu dönemde tam olarak hayata geçirebilmiş olmasa da Mâverdî daha sonraki dönemlerde din-siyaset ahlâk-siyaset ilişkileri açısından çokça incelenmiş ve ortaya çıkmış olan siyasi düşünce tarihinde kendisine önemli bir yer bularak ışık tutmayı başarmıştır. Mâverdî günümüzde siyasi ahlâki ve siyasi görüşleriyle yaşamayı başaran bir İslam fakihi, İslam siyaset düşüncesinin yazılı olarak ilk temellerini atan ve İslam siyaset düşüncesini ortaya koyan ilim adamıdır. Biz de bu çalışmamızda İslâm siyasî düşünce tarihi içindeki devrinin önemli şahsiyeti olan ve ortaya koyduğu görüşlerle Selçukluların yönetim düşüncesine etki eden, dönemin sosyal, kültürel ve siyasal birikimlerini yansıtan Mâverdî'nin ahlâk ve siyaset anlayışını ele almaktayız. Mâverdî'nin siyaset anlayışını büyük ölçüde yansıtan "Ahkâmü's- Sultaniyye" ahlâki görüşlerini yansıtan "Edebü'd-Dünya ve'd-Din" eserlerini merkez alarak ulaşabildiğimiz tüm eserlerini incelemeye çalıştık. Bu incelemeyi yaparken de müellifin devletin varlık gayesi, etkin bir yönetimin nasıl olacağı, devlet başkanında bulunması gereken temel özelliklerin neler olduğu, ahlâkın amacı, ahlâk hakkındaki düşünceleri, ahlâki görüşlerini inceleyerek ahlâk ve siyaset hakkındaki görüşleri açıklanmıştır. Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Basri el-Mâverdî (M.974, H.364), a master of fiqh in Islam and an influential political character of his age, lived in the 11th century and not only his ideas on morality and politics but also on how the relationship between politics and morality should be are worth being analysed. Mâverdî is a scholiast, a man of letters, of politics and of law. Imam Al-Ghazzali, known as a Shafi’i scholar, tried to find solutions for the problems arising in his age by producing new ideas. While stating his own ideas, Mâverdî generally explained the fiqh-related views of the four schools of jurisprudence objectively and he accepted the views Shafi’i on conflictual subjects. Mâverdî, despite not being able to put his ideas and thoughts into practice while still alive, has been greatly analysed in later eras in respect of the relation between religion and politics and morality and politics, securing a significant position in the history of political ideology and shedding light to it. Today, Mâverdî is still alive thanks to his political and moral ideas and he is a master of fiqh, he is the one who laid the foundations of Islamic political idea in written form and who put forward the Islamic political ideology. This study focuses on the sense of morality and politics of Mâverdî, who is an important character of his age with regard to the history of Islamic political ideology, who influenced the sense of rule of the Seljukians with his ideas and who reflects the social, cultural and political accumulation of his age. Focusing mainly on “Ahkamü-s- Sultaniyye,” which considerably shows the political sense of Mâverdî, and “Edebü’d-Dünya,” which reflects his views on morality, we tried to analyse all works of Mâverdî. While doing this, Mâverdî’s views on morality and politics has been explained in the light of his ideas on the aim of existence of the state, what an effective government is like, what basic characteristics the head of the state must have, the purpose of morality, his ideas on morality and his moral views. İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET -- i ABSTRACT -- ii İÇİNDEKİLER -- iii KISALTMALAR -- v ÖN SÖZ -- vi GİRİŞ -- 1 BİRİNCİ BÖLÜM: MÂVERDÎ, HAYATI VE ESERLERİ 1.1. MÂVERDÎ: HAYATI -- 10 1.2. MÂVERDÎ’NİN YAŞADIĞI DÖNEM -- 12 1.3. MÂVERDÎ’NİN İLMİ KİŞİLİĞİ -- 14 1.4. MÂVERDÎ’NİN ESERLERİ -- 15 İKİNCİ BÖLÜM: İSLAM AHLAK FELSEFESİ VE İSLAM SİYASET FELSEFESİ 2.1. İSLAM AHLÂK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI -- 23 2.1.1. İyi-Kötü -- 27 2.1.2. Özgürlük -- 28 2.1.3. Sorumluluk -- 29 2.1.4. Erdem -- 29 2.1.5. Vicdan -- 31 2.1.6. Mutluluk -- 31 2.1.7. Ahlâk Yasası ve Ahlâki Karar -- 32 2.2. İSLAM SİYASET FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI -- 33 2.2.1. Birey -- 34 2.2.2. Toplum -- 35 2.2.3. Devlet -- 36 2.2.4 Halife (Yönetici) -- 40 iv .3. İSLAM FELSEFESİNDE AHLÂK VE SİYASET -- 41 2.3.1. Farabi de Ahlâk ve Siyaset -- 42 2.3.2. İbn Rüşd’de Ahlâk ve Siyaset -- 51 2.3.3. İbn Haldun’da Ahlâk ve Siyaset -- 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: MÂVERDÎ’DE AHLÂK VE SİYASET TASAVVURU 3.1. MÂVERDÎ’DE AHLÂK TASAVVURU -- 59 3.1.1. Ahlâk Gelişimine Etki Eden Unsurlar -- 60 3.1.2. Din ve İlim -- 65 3.1.3. Edep ve Hayâ -- 68 3.1.4. Akıl ve Heva -- 72 3.2. MÂVERDÎ’DE SİYASET TASAVVURU -- 77 3.2.1. Devlet -- 77 3.2.2. Devletin Temel Görevleri -- 80 3.2.3. Devlette Yönetici ve İdari Kadro -- 83 SONUÇ -- 97 KAYNAKÇA -- 101

Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, 16. yüzyılda yaşamış, ilmiye sınıfına mensup bir aileden gelmiş, bilimler tarihi ve biyografi alanlarında yazdığı eserleriyle meşhur olmuş, ahlaka dair de eserleri olan bir Osmanlı âlimidir. Onun en önemli özelliği eserlerinde teori ile pratiği bütünleme çabasıdır. Ahlâk-ı Adudiyye Şerhi, Taşköprülüzâde'nin ahlaka dair görüşlerini kapsamlı şekilde sunduğu bir eseridir. Şerh ettiği eserin yazarı 14. yüzyılda yaşamış, kelamcı ve Şâfiî fakihi olarak tanınan Adudüddîn el-Îcî'dir.Çalışmanın amacı Ahlâk-ı Adudiyye Şerhi'nin aile ve devlet ahlakı bölümlerini incelemek, Taşköprülüzâde'nin fert, aile ve siyaset ahlakı alanlarındaki görüşlerini tespit etmeye çalışmaktır. Birinci bölümde Taşköprülüzâde'nin hayatı, eserleri, ahlaka dair görüşlerini inceledik. İkinci bölümde ev yönetimi ilmini ve evi oluşturan unsurları, bu unsurlar arasındaki ilişkileri Taşköprülüzâde'nin diğer eserleri ve bu alanda yazılmış başka bazı metinlere de başvurarak değerlendirmeye çalıştık. Üçüncü bölümde, Taşköprülüzâde'nin devlet ahlakına dair düşüncelerini, devleti oluşturan unsurları, bu unsurların birbiriyle ilişkilerini ve genel anlamda insan ilişkilerini değerlendirdik.Çalışmamızda temel kaynağımız Taşköprülüzâde'nin Ahlâk-ı Adudiyye Şerhi oldu. Zaman zaman onun yararlandığı kaynaklara da atıf yaptık. Ahlâk-ı Adudiyye'nin 16. yüzyıl Osmanlı toplumunda tanınıp yaygınlaşmasında ve İslam Ahlak düşüncesine dair çalışmalar zincirinde Taşköprülüzâde'nin önemli bir halkayı oluşturduğunu tespit ettik. Tashkoprîzâde Ahmad Efendî is an Ottoman scholar who lived in the 16th century and was born to a family of the ilmiyya class. He became famous for his works in the fields of history of science and biography and he also has works about morality. His most important feature is his attempt to integrate theory and practice in his works. Akhlâq-ı Adûdiyya Sharhi is a work of Tashkoprîzâde which presents comprehensively view of morality. The author of the work he annotated is Adûd al-Dîn al-Îjî, who lived in the 14th century and is known as the theologian and Shafi'î scholar. The aim of the study is to examine the family and state ethics sections of Akhlâq-ı Adûdiyya Şerhi and to determine the views of Tashkoprîzâde in the fields of individual, family and political ethics. In the first part, we examined Tashkoprîzâde life, works and views on morality. In the second part, we tried to evaluate the science of home management and the elements that make up the house, the relations between these elements by referring to other works of Tashkoprîzâde and some other texts written in this field. In the third chapter, we evaluated Tashkoprîzâde's thoughts on state morality, the elements that make up the state, their relations with each other and human relations in general. The main source of our study was the Akhlâq-i Adûdiyya Sharhi of Tashkoprîzâde . From time to time, we also cited the sources that he used. We have determined that Tashkoprîzâde constitutes a prominent ring in the chain of studies on the ethics of Islam and the popularization of Morality in the 16th century's Ottoman society. 112

Tanrı’nın varlığı ile ilgili argümanlar, din felsefesinin en temel tartışma konularıdır*. Tanrı’nın varlığı lehinde geliştirilen argümanlar geleneksel olarak dört grupta toplanır:evrenin varlığı ya da başlangıcına odaklanan kozmolojik argümanlar, Tanrı kavramı üstüne soyut düşünmeye dayanan ontolojik argümanlar, evrenin ya da canlıların tasarımıya da onlardaki düzen örgülerine odaklanan teleolojik argümanlar ve değerlerin varlığı ya da algısına dayanan aksiyolojik** argümanlar. Aksiyolojik argümanlarla, estetik veya ahlaktan hareketle Tanrı’nın var olduğu gösterilmeye çalışılır. Dolayısıyla iki farklı türünden söz etmek mümkündür, estetik ve ahlak argümanları. Felsefe tarihinin çok uzun bir döneminde bu argümanlar içinde en az dikkat çekeni aksiyolojik argüman olmuştur. Argümanın tarihi Thomas Aquinas’a kadar götürülür. Birinci basım

Tez “sivil itaatsizlik” teriminin kavramsal analizi ile ilgili yapılan bir çalışmayı içermektedir. Bu amaçla kavramın tanımlanması ve anlaşılmasında önem arz eden itaat kavramı, itaatsizlik kavramı; kavramın dar, geniş ve baskın tanımı, kavramın temel unsurları, kavramın meşruiyetinin temelleri, sivil kavramının tarihsel gelişimi ve kavramın anlamsal gelişimine, pratik ve teoride, katkısı bulunan düşünürler ele alınmıştır. Demokratik kültüre uygun özel bir siyasi mücadele biçimi olması ve gerçekleşme koşullarını sadece demokratik anayasal rejimlerde, anayasanın meşruluğunu benimsemiş yurttaşların olduğu ortamda bulan bir eylem tarzıdır. Taşıdığı temel unsur ve özelliklerden dolayı eylemin gerçekleşme koşulları ve taşıdığı amaç bakımından isyan, terör ve devrimci eylem tarzlarından tamamen faklı bir özellik taşıyan bir eylemdir. Ayrıca ahlaki meşruluğunu evrensel adalet ilkelerinden alan ve şiddetsiz bir direniş biçimi olarak bilinen bir siyasi terimdir., The thesis includes a study on the conceptual analysis of the term “civil disobedience”. For this purpose, the concept of obedience which is important in defining and understanding the concept, the concept of disobedience; the narrow, broad and dominant definition of the concept, the basic elements of the concept, the foundations of the legitimacy of the concept, the historical development of the concept of civil and the semantic development of the concept, thinkers who have contributed to the practice and theory. It is a special form of political struggle appropriate to the democratic culture and a mode of action that finds the conditions of realization only in democratic constitutional regimes, in the context of citizens who have adopted the legitimacy of the constitution. Rebellion is an action that is completely different from terrorism and revolutionary modes of action in terms of the realization conditions and purpose of the action due to its basic elements and characteristics. It is also a political term that takes its moral legitimacy from the principles of universal justice and is known as a form of nonviolent resistance.