Search

▪ Yüksek lisans tezi. Sözlük anlamı kanlı savaş ve bozgun; terim anlamı ise gelecekte yaşanacak savaş, afet, kıtlık, bolluk gibi olaylar hakkında bilgi vermek olan melhemeler, dayanak olarak aldığı doğa olaylarını yaşanmış tecrübelerle de birleştirip geleceğe dair tahminlerin yapıldığı yazınsal türlerdir. Bu tahminler yapılırken de melhemelerin Dânyâl peygamberden kaldığının belirtilmesi, onların hem inandırıcılıklarını arttırmış hem de yüzyıllar boyu rağbet görmelerini sağlamıştır. Edebiyatımızda ilk olarak Selçuklular döneminde görülen melhemelerin kaynağı Arapça yazılmış olan "Kânûnü'l-edeb" adlı melhemenin Ebu'l Fazl tarafından "Usûsü'l-melâhim" adıyla Farsça yapılmış çevirisidir. Selçuklular döneminde edebiyat dilinin Farsça olması, melhemelerin Türkçe yazılmasını biraz geciktirse de kısa zaman içinde devlet yöneticileri tarafından dahi rağbet görmeleriyle Türkçeye de çevirileri yapılmıştır. Bunlar arasında Yazıcı Salih'in (Selahaddin) Şemsiyye'si, Cevrî'nin melhemesi, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan'ın melhemesi gibi çok bilindik melhemeler olduğu gibi bizim çalışmamıza konu olan eser gibi Ebu'l Fazl'ın Farsça eserine dayanan fakat yazarı ya da müstensihi bilinmeyen onlarca melheme de vardır. Çalışmamıza konu olan melheme, "Melheme-i Dânyâl Peygamber Tercemesi" adı ve "06 Mil Yz A 2010/1" demirbaş numarasıyla Ankara-Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda 104 DVD numarasıyla kayıtlıdır. Eser üzerine yaptığımız çalışma giriş, inceleme, söz dizimi, metin, sözlük ve tıpkıbasım olmak üzere altı bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında melheme kültürüne değinildikten sonra çeviri yazısını verdiğimiz eserin, Eski Anadolu Türkçesi ses ve şekil özellikleri bağlamında incelemesi yapılmış ve söz dizimi özellikleri verilmiştir.

Mehmed Konevî, XV. yüzyılın sonu ve XVI. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır. Osmanlı Devleti’nin yükselme döneminde İstanbul’a gelmiş, astronomi zalimliği ve muvakkitlik yapmıştır. Astronomi dilinin, Türkçeleşmesine katkısı inkâr edilemez bir gerçektir. Mehmed Konevî’nin, Mahzen-i Manzûm adlı Türkçe eseri astronomi ve melheme ile ilgilidir. İçeriğinde gezegenler, ayın durumları, yıldızların hareketleri, saat türleri, cümel hesabı, takvimler, haftanın günleri ve alametleri, kehanetlerden bahsedilmektedir. Eser inceledikten sonra, eserin transkripsiyonu metni verilerek eser tanıtılmıştır. Bir melheme örneği olan bu eser, Klasik Türk şiirinin diğer disiplinlerle iç içe olduğunun göstergesidir., Mehmed Konevî who lived in the end of 15th century and the first half of the 16th century, come to İstanbul during the rise of Ottoman Empire. He was a scholars of astronomy and very accurate timepiece. His one of the important contributions is making astronomy language more Turkish. Mehmed Konevî is Mahzen-i Manzûm, which is Turkish book, is about astronomy and melheme. İt is content is based on planets, the phases of the moon the movement of the stars, the types of times, abjad, the calendars, day of the week, the allegations and lastly it includes prophecies. After the work is examined, transcriptional vercion of the text will be given and the work will be introduced. This work shows that Classical Turkish poetry is interwined with other disciplines.

ÖZTakvim, Arapça kiyâm’dan düzeltmek, tanzim etmek ve yoluna koymak anlamlarına gelir. İnsanların zamanı bilme, yaşantılarını düzenleme, olayları sıralama, zamandan yararlanma gibi temel ihtiyaçlarından ve isteklerinden ortaya çıkmıştır. Yüzyıllar boyunca her medeniyet önemli saydığı bir tarihi başlangıç noktası kabul ederek Güneş veya Ay’ın hareketlerine göre takvim sistemleri geliştirmiş ve gereksinimlerine göre takvimler hazırlamıştır. Bu takvimlerden bir tanesi de dönemin Türk Edebiyatı muallimlerinden dil bilgisi ve sözlük çalışmalarıyla da tanınan Pavlakis Melitopoulos tarafından yazılmış 1914 tarihli Takvim-i Ebedi’dir. Der-Saâdet (İstanbul)’te basılan bu takvim 110 sayfadır. Karamanlıca veya Karamanlı Türkçesi olarak da adlandırılan Grek harfli Türkçedir. Takvimin \"Bir Hakikat\" ile başlayan ilk sayfasında Melitopoulos, Türkçenin daha kolay öğrenilebilmesi ve metodik bir kitabın eksikliğinin giderilebilmesi amacıyla eseri kaleme aldığını ifade eder. Başlık itibarıyla sade bir takvim gibi addolunsa da aslında takvimden öte Karamanlıların inançlarını, sözlü kültür ürünlerini, gelenek ve göreneklerini içeren folklorik bir malzeme niteliği taşımaktadır. Takvimde astrolojiye dair bilgilerin yanında hikâyeler, şiirler, atasözleri, vecizeler, hadisler de yer almaktadır. İnsanoğlunda geleceği öğrenmeye dair bitmek bilmeyen bir istek ve merak vardır. Bu istek ve merak insanları Güneş, Ay ve yıldızların hareketlerinden çeşitli hükümlere varmaya ya da şiddetli yağmur yağması, gök gürlemesi, gökkuşağının görünmesi gibi birtakım tabiat olaylarından hareketle geleceğe dair tahminlerde ve yorumlarda bulunmaya yöneltmiştir. Bu hükümler, tahminler, yorumlar zamanla belli bir sistematiğe dönüşerek yıldızname, falname, melheme ve takvim gibi eserlerde ya müstakil olarak ya da kısmen yazıya aktarılmıştır. Pavlakis Melitopoulos’un Takvim-i Ebedi’si de Devreler ve Müneccimlik bölümleriyle kısmen böyle bir eserdir. Devreler; 1914 yılından 2137 yılına kadar 28 devreyi kapsar. Bu bölümde; her bir devrede vuku bulabilecek meteorolojik olaylar, doğal afetler anlatılır. Müneccimlik ise Burçlar, Sima-Çehre, Alâim-i Sema ve Raʿd (Gök Gürlemesi) alt başlıkları içerir. Sırasıyla; on iki burca ve yüze (alın, göz, kaş, burun, ağız, kulak) göre kişilik tahlili yapılır. Akabinde gökkuşağı ve gök gürlemesi gibi tabiat hadiseleriyle ilgili inanışlar ve hükümler bildirilir. On iki ay esas alınarak bu tabiat hadiselerinin gerçekleşmesi durumunda, gelecek adına neye delalet ettiğinin cevabı verilir. Savaşlar, kıtlık, salgın hastalıklar, isyan, doğal afetler, tarım, hayvancılık gibi konularda yorumlarda ve tahminlerde bulunulur. Takvim sade bir dil ve üslupla yazılmıştır. Bu çalışmada; Devreler (6-34) ve Müneccimlik (35-56) bölümleri Grek harflerinden Latin harflerine aktarılmıştır. Metindeki terimlerin ve bugünkü Türkçede yaygın olarak kullanılmayan kelimelerin \"Sözlük\" başlığı altında bir listesi hazırlanarak anlamları yazılmıştır. Sonuç bölümünde ise dil, edebiyat ve kültür incelemelerinde astroloji, atasözü, hikâye, şiir gibi folklorik malzeme içeren bu tür takvimlerin tespitinin, neşrinin önemi dile getirilerek değerlendirme yapılmıştır. Anahtar Kelimeler Karamanlıca, Takvim-i Ebedi, Pavlakis Melitopoulos, devreler, müneccimlik. Takvim (Calendar), from the Arabic kiyâm, means correcting, arranging and putting things in order. It was developed from the basic need of people to know the time, to organize their lives, to put things in order, and to make the best use of it. Throughout the centuries, every civilization adopted a starting point of reference and developed calendar systems based on the movements of the sun or the moon in order to serve their needs. One example is the Takvim-i Ebedi, written in 1914 by Pavlakis Melitopoulos, one of the Turkish teachers of the time, who was also known for his grammar and dictionary studies. This 110-page work, written in Karamanlidika, was printed in Istanbul. In the introduction (Bir Hakikat/ A Truth) of the calendar Melitopoulos states that he wrote this book in order to develop an easier method of teaching Turkish making up of such a book at the time. Although a simple calendar, as implied in its title, it is actually a folkloric material that includes the beliefs, the customs and the oral tradition of the Karamans, rather than a calendar. In addition to information about astrology, the calendar also includes stories, poems, proverbs, aphorisms, hadiths etc. Human beings have the endless desire and curiosity to predict the future. This desire and curiosity led people to draw various conclusions from the movements of the sun, the moon and the stars, or to make predictions and interpretations about the future based on natural events such as heavy rain, thunder and the appearance of the rainbow. These conclusions, predictions, and comments were written down systematically over time either independently or partially in works such as yıldızname, falname, melheme and calendar. A part of Pavlakis Melitopoulos’ Takvim-i Ebedi contains such a work, with its sections on Devreler and Müneccimlik. Devreler (Planet circles) covers 28 cycles from 1914 to 2137. In this chapter; meteorological events and natural disasters that may occur in each period are explained. Müneccimlik (Astromancy) includes the sub-titles of Burçlar (Horoscopes), Sima-Çehre (Face), Alâim-i Sema (Rainbow) and Raʿd (Thunderstorm). Respectively; personality analysis is done according to twelve zodiac signs and facial characteristics (forehead, eyes, eyebrows, nose, mouth and ears). In addition, beliefs and predictions related to natural events such as rainbows and thunders are included. Depending on when these natural events occur within the twelve months of the year predictions can be made about the future. These predictions concerns subjects such as wars, famine, epidemics, rebellions, natural disasters, agriculture and livestock breeding. The calendar is written in a plain language and style. In this study; Devreler (6-34) and Müneccimlik (35-56) sections were transcribed from Greek letters to Latin letters. A list of terms and words from the text that are not commonly used in today\"s Turkish and their meaning is contained under the \"Sözlük\" section. In the conclusion part, the importance of the ascertainment and publication of such calendars that contain folkloric materials such as astrology, proverbs, stories and poems in language, literature and culture studies has been evaluated. Keywords Karamanlidika, Takvim-i Ebedi, Pavlakis Melitopoulos, planet circles, astromancy.

Mustafâ Nâmî Efendi tarafından Farsçadan Türkçeye tercüme edilen Kitâbü'l-Mülhime, insanların geleceğe yönelik merakının doğa olaylarının gözlemlenmesi sonucu giderilmeye çalışıldığı farklı konusuyla ilgi çeken ve birçok eskicil gramer yapısını muhafaza etmekle birlikte XIX. yüzyıl Türkiye Türkçesinin genel dil özelliklerini yansıtan önemli bir eserdir.Melhemelerin kaynağı hakkında da bilgilerin verildiği eserde, her ayda yirmi beş doğa olayının gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacağı düşünülen olaylar ve bu olayların ülkeleri ya da toplumları ilgilendiren sonuçları sistemli olarak anlatılmaktadır. Astroloji terimleri ve coğrafî yer adları bakımından zengin örnekler içeren eserde, evvelce yaşayan insanların doğa olaylarını gözlemleyerek edindiği tecrübelere ve bazı tarihî bilgilere de rastlamak mümkündür.Millî Kütüphanede 1044 numarada kayıtlı bulunan eserin üzerinde yapmış olduğumuz çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmamıza konu olan eserin tanıtıldığı, melheme türü hakkında genel bilgilerin verildiği ve bu tür üzerine yapılan çalışmaların anlatıldığı 'Giriş' kısmının ardından, birinci bölümde eserin dil özellikleri betimlemeli yöntemle incelenmiş ve bulgular 'Sonuç' kısmında belirtilmiştir. İkinci bölümde çeviri yazı harfleriyle okunan metin verilmiş, üçüncü bölümde ise metnin dizinli sözlüğü ve metnimizde geçen eklerin dizini yer almıştır. Ayrıca eserin tıpkıbasımı araştırmacılara kolaylık olması açısından, çalışmanın sonuna eklenmiştir.Anahtar Kelimeler: Astroloji, Mustafâ Nâmî Efendi, Mülhime, XIX. yüzyıl Türkiye Türkçesi. Kitâbü'l-Mülhime, translated from Persian to Turkish by Mustafa Nami Efendi, is significant work which attracts attention with its distinct content focusing on satisfying the curiosity about the future via the observation of natural phenomena. The work both preserves many old grammar structures and reflects general characteristics of XIX. Century Turkish in Turkey.The work, which also consists of information about the origin of Melhemes, provides systematical explanations about the events expected to take place as a result of the occurrence of 25 natural phenomena every month and their outcomes that affect countries and societies. In the work, it is possible to find experiences of the ancestors regarding their observations of natural phenomena and other historical information as well as a wide range of examples related to astrological terms geographical place names.Our study on this particular work, which is registered to National Library of Turkey, Number 1044, consists of three sections. In the introduction part, brief information about melheme as a genre and the studies on this genre are introduced. Section one analyzes the language properties of the work with a descriptive method followed by the conclusion part in which the findings are presented and interpreted. While the text and its transcription are presented in section two, the indexed dictionary of the text and the index of the affixes observed in the text are embodied. Furthermore, the facsimile of the work is added at the end of the study for researchers.Key Words: Astrology, Mustafâ Nâmî Efendi, Mülhime, XIX. century Turkish in Turkey. 407

Türk edebiyatının keşfedilmeyi bekleyen gizli hazineleri olarak nitelendirilebilecek olan mecmualar, içerdikleri metinler itibariyle bugün pek çok konuya ışık tutabilecek değerli eserlerdir. Ancak bu nispette değerli olan bu eserler, maalesef yeterince incelenememiş ve ilim dünyasının istifâdesine sunulamamıştır. Günümüzde mecmualar üzerine yapılan çalışmalar giderek artmakta ve bu çalışmalarda daha çok mecmua metinleri ortaya konmaya çalışılmaktadır.Milli Kütüphane 2727'de kayıtlı eser de bir mecmua özelliği göstermektedir. Bu mecmua, içerisinde manzum sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân, Tuhfe-i Şâhidî ve Tuhfe-i Vehbî'yi barındıran, bununla beraber Aruz Risâlesi, manzum melheme metni, Kasîde-i Tayyâre Li-Vehbî ve Farsça dilbilgisi kuralları hakkında bilgi veren Arapça mensur bir metni de içine alan bir eserdir. Ancak eserin büyük bir bölümünü adı geçen manzum sözlükler oluşturmaktadır. Bu nedenle de bu mecmua bir manzum sözlük mecmuası olarak nitelendirilebilir.Manzum sözlükler ilmî olmaktan çok sıbyân mekteplerine giden çocukların hem aruz üzerine bilgi sahibi olmaları hem de Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarını ezberlemeleri maksadıyla dar hacimli olarak kaleme alınmış eserlerdir. Türk edebiyatında 60 civarında olan bu eserlerden ancak dokuzunun metni yayınlanabilmiştir. Bu nedenle de manzum sözlük metinlerinin neşri ayrı bir önem taşımaktadır.İşte bizim bu çalışmamızda Milli Kütüphane 2727'de kayıtlı mecmuanın metni ortaya konmaya çalışılmıştır. Bununla beraber çalışmanın girişinde eser üzerine inceleme yapılmış, çalışmanın sonuna ise sözlük ve mecmuanın tıpkıbasımı eklenerek böylece Milli Kütüphane 2727'de kayıtlı mecmuanın ilim dünyasının istifâdesine sunulması amaçlanmıştır. Mecmuas are appraised to be very important and valueable works and trasures waiting to be discovered and examined in Turkish Literature. With texts in these mecmuas, we may illuminate many subjects at the same time. However, we haven?t searched and presented such important metarials so far. But today more and more studies are done and presented in different books or new studies.The book registered in National Library on number 2727 shows some features of a mecmua too. This mecmua includes some of our verse dictionaries Sübha-i Sıbyân , Tuhfe-i Şâhidî, Tuhfe-i Vehbî in addition to these, there is a Aruz Pamphlet, a text about verse melheme, Kasîde-i Tayyâre Li-Vehbî and a text about Persian Grammar rules written in Arabic. However this mecmua was formed mostly with these verse dictionaries. So we may call this mecmua a verse dictionary mecmua.Verse dictionaries were written for children in primary schools to teach Arabic and Persian words with their Turkish meanings and also to teach aruz but they are not in detail so they are not scientific books. Although there are about 60 verse dictionaries in Turkish Literature, of them only nine were presented. Cause of this today it is very important to publish these verse dictionaries.We aim to make trancription of the Mecmua registered on number 2727 in National Library in our study. In our study at the beginning we have a research about the mecmua; at the end we add a dictionary and a facsimile of the Mecmua thus we intend researchers to make use of the Mecmua registered on number 2727 in National Library. 549

ÖZET Türk halkbiliminin yazılı kaynaklarından birisi de melhe melerdir. Halkbilimi açısından içerisinde önemli miktarda malzeme bulunduran melhemeler, geleceklen haber veren metinlerdir. Bu melinler, geleceği bildirmesi yönüyle fal ve kehanetle benzeşmekte ancak kullandığı metotlar bakımından onlardan ayrılmaktadır. Türk Edebiyatındaki melhemeler hakkında bugüne kadar kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Yapılan çalışmalarda da konuya halkbilimi açısından yaklaşıldığı söylenemez. Ayrıca sözünü ettiğimiz metinlerin tür olarak isimlendirilmesinde bir ikilik görülmektedir. Kimi metin ve kaynaklarda bu türün adı `melhame`, kimisinde de `melheme` olarak geçmektedir. Fakat gerçekte `melhame` ve `melheme` adlarını taşıyan iki ayrı metin türü vardır ve bizim çalışma konumuzu oluşturan metinlere melheme adı daha uygun görülmektedir. Melhemelerin Danyal peygamberden kaldığına ve bazı filozoflar tarafından tecrübe edildiğine inanılmaktadır. Fakat aslında melhemeler, Mezopotamyalı kavimler tarafından geliştirilen astrolojinin ilkeleri kullanılarak ortaya konulmuştur. Melhemeler, Süryani kaynaklarından Arapça'ya nakledilmiş, Arapça'dan Farsça'ya çevrilmiş ve nihayet oradan da Türkçe'ye aktarılmıştır. Türk düşüncesine XII. yüzyılın ortalarından itibaren girmeye başlayan melhemeler, XV. yüzyıldan sonra artan bir ilgiyle okunmuştur. Türk edebiyatındaki melhemelerin çoğu, Ebu Hubeyş'in `Usulü'l-Melahim` adlı eserine dayanmakladır. Türkçe'deki melhemelerin çoğu mensurdur. Ancak Yazıcı Selahattin'e ve Çevri İbrahim Çelebi'ye ait olanlar manzumdur.Ill Melhemelerde ay veya güneş tutulması, yeni ay görünmesi, yıldız kayması, şiddetli yağmur veya dolu yağması ya da rüzgar esmesi, gökkuşağı, şimşek, yıldırım, sis, gök gürültüsü ve deprem gibi birtakım tabiat olaylarına ve bu olayların gerçekleşme zamanına bakılarak gelecekten haber verilmektedir. Melhemelerde gelecek haberleri verilirken yılın on iki ayı içerisinde gerçekleşen yirmi beş tabiat olayı kullanılmaktadır. Melhemelerde söz konusu tabiat olaylarına bakılarak gelecekte vuku bulacak savaş, kıtlık, isyan, salgın hastalık, doğal afetler, bolluk, pahalılık, ucuzluk, hükümdarların ve iklimin durumu gibi konularda bilgiler verilmektedir. Başka bir deyişle melhemelerde verilen haberler toplumsal konularla alakalıdır. Çok sayıda me I he me metni bulunmasına rağmen bu metinlerin tamamı, küçük farklılıklar olmakla beraber, muhteva bakımından birbirinin aynıdır. Sözlü kültür orlammın ürünü olan melhemeler, içerisinde halkbiliminin birçok alanıyla ilgili bilgileri barındırmaktadır. Bu bilgilere veya bu bilgilerin benzerlerine Türk kültürü içerisinde de rastlamak mümkündür. Melhemelerde yer alan bilgiler ve inanışlar, Türk kültürüne ya kültürel etkileşimler sonucunda girmiştir ya da `insan zihni aynı şartlar altında benzer şeyleri üretebildiği` için bunlar bizzat Türk düşüncesi (aral'mdan üretilmiştir. IV SUMMARY One of Ihe written sources of the Turkish folklore is 'melheme's. From the point of folklore melhemes are the texts including quite enough important materials which inform news about future. These texts are similar to omen and divination in respccl of predicting the future bul at the same time methods of using of them are different from omen and divination. A comprehensive investigation hasn't been made about melhemes in Turkish literature up today. If there are some, it is impossible to say that the themes have been analyzed from the point of folklore. In addition, the mentioned texts are named differently. It is termed as `melhame` in some texts and sources but in others This type is termed as `melheme`. But actually, there are two different sort of texts, wich are named `melhame` and `melheme` and we consider it more convinient to use the terminology `melheme` through our investigating texts. It is believed that melhemes had been emerged by prophet Daniel and experienced by some philosophers. But in reality melhemes were brougt into existence by using Ihe principles of astrology which were developed by Mesopotamia peoples. Melhemes were translated to Arabic from Syriac sources, then from Arabic- language to Persian and at the end it was transfered to Turkish language. Melhemes, wich began to enter to the Turkish conception in the middle of XII. century, were red with a great interest after XV. century. The great number of melhemes of the Turkish literature are based on to Ebu Hubeyş's book named `Usulü'l-Melahim``. Most of the Turkish melhemes are written in prose. But those which belong lo Yazıcı Selahattin and Çevri İbrahim Çelebi are written in poems.In melhemes attending the reality of the time of some nature events such as sun and moon eclipse, new moon appearance, star slipping, deluge, hail, severe wind, rainbow, lightning flash, thunderbolt, haze, thunder and earthquake and etc. we sec that they give information about the future. In melhemes, while giving information about future twenty five nature events have been used which has been coming true in twelve months of the year. In melhemes, we see, nature events give us information about different facts which will take place in future such as war, scarcity, rebellion, epidemic, naturel tragedy, wideness, expensiveness, cheapness, the position of authorities and climate and go on. In other words, the information which are given in melhemes are closely connected with social subjects. Though there are a lot of texts about melhemes, the whole of them are the same except the minor differences between them. Melhemes, which are being verbal culture environment product, shelter knowledge concerning a number of field of folklore. It is possible to come across such knowledges or similar ones in Turkish culture too. The knowledge and beliefs which lake place in melhemes enter Turkish culture either by cultural effection or as `human mental can produce similar things under the same condition` all these have been produced personally by the Turkish conception. 677

Mystic sciences or occultism means communicating the universe and creatures in the universe by supernatural methods and all the methods used for Intervening in them. The content of this concept is very large involving astrology tstral travel, magic, sorcery, prophecy, fortune telling, mediumship, alchemy, amulet, lucid dream, numerology, physiognomy and melheme. These systems which date back to ancient exist both in primitive and modern societies. They kept an important place in the life and behaviors of people. Secret sciences have always preserved their existence despite their different form in different societies and the prohibitions of divine religions or earthly laws could not remove These systems whose existence has been known in every society since ancient ages have appeared in these lands thanks to pre-Islamic beliefs and traditions and contacts with neighbor cultures. Therefore, the quests for fortune-telling, magic spell, sorcery and oracle were observed in Ottoman society and they were perceived as "science", and were called as ilm-i ahkam nucum, ilm-i rend, ilm-i zayirec, ilm-i simya. Nabi is considered to be the biggest poet of hikemi poetry who lived in the second half of the 17th century. How he addressed occultism in his works titled Divan and Hayriyye (Hayri-name) and his point of view about occultism will be evaluated in this article. The study is limited to fortune telling, geomancy, alchemy, evil eye, astrology, dream interpretation and lucid dream as addressed in Nabi's Divan and Hayriyye.