Search

ÖZETHavacılık sektöründe Ti6Al4V alaşım malzemesine oranla gün geçtikçe kullanımı ve önemi artan Ti-5553 alaşım malzemesinin talaşlı işlenebilirliği ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Ti-5553 alaşım malzemesinin Ti6Al4V alaşım malzemesine oranla çekme ve yorulma dayanımı gibi özelliklerinin daha yüksek olması talaşlı işlenebilirlikte problemler çıkarmaktadır. Meydana gelen bu problemleri daha iyi anlayabilmek ve çözüm üretebilmek için sonlu elemanlar yöntemlerinden yararlanılmaktadır. Bu tez kapsamında, Ti-5553 havacılık alaşım malzemesinin dik kesme işleminde talaş açısının, kesme hızının ve kriyojenik, minimum miktarda yağlama (MQL) gibi kesme koşullarının kesme kuvvetleri, kesme sıcaklıkları, talaş morfolojisi ve yüzey bütünlüğü gibi çıktılara etkileri ilk kez araştırılmıştır. Ti-5553 alaşım malzemesi için sonlu elemanlar yöntemiyle farklı kesme koşulları ve parametrelerinde dik kesme simülasyonları yapılmıştır. Farklı koşullar ve farklı kesme parametreleri altında kesme kuvvetleri, talaş morfolojisi ve sıcaklıkların tahmin edilebilmesi için Johnson-Cook bünye denkleminden yararlanılmıştır. Model Fortran dilinde kod olarak yazılmış ve Deform-2D sonlu elemanlar yazılımına entegre edilmiştir. Böylece çok farklı kesme koşulları ve parametrelerinde meydana gelen kesme kuvvetleri, talaş morfolojisi ve sıcaklıklar tahmin edilerek, deneysel olarak elde edilen sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Modelin Ti-5553 alaşımın talaş kaldırma sürecini çok iyi tahmin edebilme kabiliyetine sahip olduğu görülmüştür.Dik kesme sonucu elde edilen numunelerin yüzey bütünlüğü analizleri kapsamlı şekilde yapılmıştır. Kesme koşullarının ve kesme parametrelerinin iş parçası yüzey bütünlüğü karakteristiklerini önemli ölçüde etkilediği gözlemlenmiştir. Farklı koşullarda talaş kaldırma operasyonu sonucu faz dönüşümleri ve tane küçülmeleri gözlemlenmiştir. Bu malzemenin yüzey bütünlüğü özelliklerinin talaş açısı, kesme hızı ve kesme koşulları ile doğrudan ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ti-5553 alaşımın yüzey bütünlüğü tahmini kapsamında Zener-Hollomon modeli Fortran dilinde kod olarak yazılarak, Deform-2D sonlu elemanlar yazılımında talaş kaldırma simülasyonuna entegre edilmiş ve farklı kesme koşulları, kesme parametreleri için tane küçülmesini tahmin edebilen simülasyonlar gerçekleştirilerek deneysel verilerle kıyaslanmıştır. ABSTRACTIn the aviation sector, studies are being conducted on the machinability of Ti-5553 alloy material, which is increasingly used and increasing in importance compared to Ti6Al4V alloy material. Ti-5553 alloy material has higher properties such as tensile strength and fatigue strength compared to Ti6Al4V alloy material, which causes problems in machinability. In order to better understand these problems and to be able to produce solutions, finite element methods are used.In this thesis, in the machinability of Ti-5553 aerospace alloys, the effects of rake angle, cutting speed and dry, MQL and cryogenic coolant on machining performance of this Ti-5553 alloy by measuring cutting forces, cutting temperature, chip morphology etc. were investigated. Ti-5553 alloy material, different cutting conditions and parameters were simulated by finite element method. The Johnson-Cook constitutive equation has been used to estimate cutting forces, chip morphology and temperatures under different conditions and different cutting parameters. The model was written as subroutine using Fortran and integrated into Deform-2D finite element model software to simulate chip formation process. Thus, cutting forces, chip morphology and temperatures were predicted and compared to the experimental results obtained in very different cutting conditions and parameters. Experimental comparision shows that the model is well capable of predicting chip formation process of this alloy. Surface integrity characteristics of the parts obtained from orthogonal cutting tests have been extensively investigated. It was found that cutting conditions and parameters substantially affects surface integrity characteristics. Machining process leads to occuring phase transformation and grain refinement under various conditions. It was demonstrated that surface integrity characteristics of this alloy is very sensitive to rake angle, cutting speed and cutting conditions.Zener-Hollomon model was utilized to predict surface integrity characteristcs of this alloy. The model was written as Fortran code and integrated into Deform 2D during cutting simulation to predict surface integrity characteristics including grain size induced from cutting parameters and conditions. Simulation results are compared with experimental data.

URL: http://sutod.selcuk.edu.tr/sutod/article/view/82, Hız mekanizmaları takım tezgahlarının hareket ve güç iletiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu mekanizmalar, tezgahlarda en küçük ve en büyük devir sayısı arasında belirli aralıklarda ve sınırlı sayıda devir hızı sağlayan sistemlerdir. Bu çalışmada, iki veya çok eksenli, 4, 6, 8, 9 ve 12 kademeli hız mekanizmalarının kinematik tasarımı ele alınmıştır. Geliştirilen bir yazılım aracılığı ile hız mekanizmasının devir sayılarının geometrik diziye göre dağılımları, iletme oranları, dişlilerin diş sayıları ve devir sayıları, mil çapları gibi önemli tasarım parametrelerinin hesaplanması ve optimizasyonu yapılmıştır. Bu çalışmada klasik yöntemlerle uzun süreler alan kinematik analiz ve optimizasyon işlemlerinin daha hızlı ve esnek bir şekilde yapılması sağlanmıştır. Bunun yanında, uygulamanın daha önce denenmemiş bir şekilde web tabanlı olarak gerçekleştirilmesi, internet kullanıcılarının sistemi test edebilmesi imkanını verecektir., Speed mechanisms are widely used in motion and power transmission of machine tools. These mechanisms are systems which provide between the smallest and the largest number of cycles a certain interval and a limited number of the rotation speed on machine tools. In this study, two or multi-axis, kinematic design of 4, 6, 8, 9 and 12-step speed mechanisms are discussed. The calculation and optimization of important design parameters such as the distribution based on geometric array of the rotation number of speed mechanisms, transmission rates, the number of teeth of gears and rotation numbers, shaft diameters are determined via developed a software. In this study, the kinematic design and optimization processes which last long with conventional methods have been aimed to be carried out more quickly and flexibly. Beside, the realization of application as a web-based, will provide internet users to be able to test the system.

ÖZETMAKİNA VE EKİPMAN SEÇİMİNE AKSİYOMATİK TASARIM YAKLAŞIMI Uluslararası piyasada rekabet edebilmenin koşulu, teknolojiyi sadece kullanmakla kalmayıp aynı zamanda onu yönetebilmektir. Gelişen teknolojide yönetilmesi gereken en önemli unsurlardan biri de üretimin vazgeçilmez bir parçası haline gelen CNC tezgahlardır. Doğru yönetim doğru tezgahın seçilmesi ile başlar. Verimli, hassas ve hızlı bir üretim ancak imal edilen ürüne uygun, ihtiyaçları tam olarak karşılayan makinelerin seçilmesi ile sağlanabilir. Çünkü imalattaki en büyük kayıplar makinelerin verimsiz çalıştırılmasından kaynaklanır. İmalatı yapılacak parçanın, talaş kaldırma değerlerini dikkate alarak bu talaşı kaldırabilecek mekanik yapı ve motor gücüne sahip makineler seçilmelidir.Bu tezde, birçok alternatif arasından, çeşitli alt-elemanlardan oluşan optimum tezgah seçimi için Aksiyomatik Tasarımın Bilgi Aksiyomu'ndan yararlanılacaktır. Aksiyomatik Tasarım, karar verme sürecinde hem nicel hem de nitel kriterlerin dikkate alınmasını gerektiren problemlerin çözümünde kullanılabilecek çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden birisidir. Çalışmada tezgahlar, işlenecek iş parçasının özellikleri ve kullanıcı tercihleri doğrultusunda belirlenen kısıtlar altında imalatçı firma tarafından belirlenen tezgâh performansı kriterlerine göre değerlendirilecek daha sonra ön eleme sonucu belirlenen tezgahlar bilgi aksiyomuna göre sıralanacaktır.ABSTRACTAXIOMATIC DESİGN APPROACH TO THE MACHINE AND EQUIPMENT SELECTIONThe condition to be able to compete in international market is not only to use the technology but also manage it. In developing technology one of the most important element, that should be managed, is CNC machine tools, which become an indispensable part of production. The right management begin with the choice of the right machine tool. A productive, sensitive and rapid production is obtained only with the choice of machines, which are suitable for produced good, meet the needs completely. Because, in manufacturing the most loss is resulted from unproductive run of machines. Taking into consideration chip removal conditions of work piece that will be manufactured; the suitable machines should be chosen. These machines should have mechanical structure and engine power that can remove these chips. In this thesis, for the optimum choice of machine tool, which consist of various sub-component, will be benefit from the Information Axiom of Axiomatic Design among lots of alternatives. Axiomatic design is one of the multi-criteria decision method, which can be used in solution of problems that are required to be considered both quantitative and qualitative criteria in decision process. In this study, machine tools will be evaluated according to machine tool performance criteria, which are determined by manufacturer company under specific constraints in accordance with the properties of manufactured work piece and preference of user. Later, after preselection determined machine tools are listed in order according to information axiom.

Bu çalışmada, Ç1050 ve Ç4140 çeliklerinin kaplamasız ve kaplamalı seramik kesici takımlarla işlenmesinde, kesme parametreleri ile iş parçası ve takım sertliklerinin, takım ömrü ve takım aşınması üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Taguchi Tekniği kullanılarak en yüksek takım ömrü değerlerini veren optimum kontrol faktörleri belirlenmiştir. Tahminsel takım ömrü denklemleri çıkartılmıştır. Ayrıca, aşınmış uçların SEM görüntüleri incelenerek takım aşınma tipleri belirlenmiştir. Deneysel sonuçlar, sırasıyla iş parçası sertliği, kesme hızı, kesme hızı-ilerleme miktarı etkileşimi, kesme hızı-iş parçası sertliği etkileşimi, talaş derinliği-kesici takım sertliği etkileşimi, ilerleme miktarı-iş parçası sertliği etkileşimi ve ilerleme miktarının takım ömrü üzerinde en etkili faktörler olduğunu göstermiştir. Faktör etkileşimlerinin yer aldığı ikinci dereceden tahminsel denklem daha güvenilir sonuçlar vermiştir. Ç1050 ve Ç4140 çeliklerinin seramik takımlarla işlenmesinde çentik, yan kenar ve krater aşınması gözlenmiştir. In this study, the effects of cutting parameters and the effects of workpiece hardness and tool hardness on tool life and tool wear have been investigated in machining of AISI1050 and AISI4140 steels by uncoated and coated ceramic cutting tools. Optimum cutting conditions for maximum tool life were determined using the Taguchi technique. Predictive tool life equations were derived. In addition, types of tool wear were observed by shown worn surfaces with a scanning electron microscope (SEM). The results indicated that the workpiece hardness, cutting speed, cutting speed-feed rate interaction, cutting speed-workpiece hardness interaction, dept of cut-cutting tool hardness interaction, feed rate-workpiece hardness interaction and feed rate were found out to be the most effective factors among control factors on tool life. It is observed that the second order predictive equation provided more reliable results. In machining AISI1050 and AISI4140 steels, notch wear, flank wear and crater wear observed on ceramic tools. Gazi Üniversitesi TEF-07/2003-38

ivTAKIM TEZGAHLARININ TIRLAMA TİTREŞİMİNDESÜREÇ SÖNÜMLEMELERİN TEORİK VE DENEYSEL İRDELENMESİErol TÜRKEŞÖZETYapılan bu çalışmada, düşük ve orta kesme hızlarında tırlama titreşimindemeydana gelen süreç sönümlemelerinin neden ve nasıl oluştukları araştırılmıştır.Literatürdeki konu ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde bu neden ve nasılsorularına kesin bir cevap bulunamadığı görülmektedir. Süreç sönümlemelerinin,dinamik kesme sistemine nasıl etkidikleri tam olarak anlaşılamaması sebebiyle kesmesisteminin yapısal sönümlemesine ne kadar etki ettikleri de bulunamamaktadır. Bunedenle bu çalışmada kesme mekaniğinin temelini oluşturan dik kesme için önceliklekomplike bir dinamik kesme modeli oluşturulmuştur. Oluşturulan model daha sonratornalama ve frezeleme takım tezgahlarının kesme sistemlerine uygulanmıştır.Komplike dinamik kesme modeli, kesilme açısının değişimine bağlı olarak dinamikkesme kuvvetlerinin modellenmesi ve takım ucunun dalgalı yüzeye batmasından oluşanbatma kuvvetlerinin modellenmesinden oluşturulmuştur. Dinamik kesme kuvvetlerininmodelinden statik ve dinamik kesme katsayıları, batma kuvvetleri modellemesinden debatma kuvvetleri elde edilmiştir. Bu terimler, kesme sisteminin kararlılık analizi içintüretilen hareket denklemlerinde hesaba katıldığında sistemin sönümleme oranlarınınarttığı görülmüştür. Bu artışların değerlerini bulabilmek için tornalama ve frezelemededeğişik malzemeler, takım uzunlukları ve mil hızları için modal analiz ve kesme testleriyapılarak kararlı kesme derinlikleri elde edilmiştir. Bilinen kararlılık diyagramlarınınçizdirilmesi prosedürü tersten işletilerek kararlı kesme derinliklerine karşılık gelentoplam süreç sönümleme değerleri hesaplatılmıştır. Böylece bu değerlerin ne kadarınınkesilme açısının değişiminden ve ne kadarının da takım ucunun dalgalı yüzeyebatmasından kaynaklandığı bulunmuştur. Son olarak da geliştirilen dinamik kesmemodelinin doğrulanması; kesilme açısının değişiminin araştırılmasındaki açı sabitininve takım ucunun batmasındaki iş parçası malzemesinin spesifik kesilme direncinindoğrulanmasıyla yapılmıştır. Ayrıca bu çalışmada, süreç sönümlemelerin en çok hangietkenlere bağlı olduğu konusu da araştırılmıştır. Sonuçta, takım ucu batmasının süreçsönümlemenin oluşumundaki etkisinin daha çok olduğu ortaya çıkmıştır.Anahtar Kelimeler: Takım tezgahı, Tırlama titreşimi, Süreç sönümlemesi. vTHEORETICAL AND EXPERIMENTAL ANALYSIS OF PROCESS DAMPINGIN MACHINE TOOL CHATTER VIBRATIONErol TÜRKEŞSUMMARYThe subject of this Ph.D. thesis is to research how and why the process dampingoccurs in chatter vibrations under low cutting speed conditions. Answers to thosequestions could not be found in the former research available in literature. Since howthe process damping affects the orthogonal cutting is not clearly understood, theadditional effect of the process damping to the cutting system?s structural dampingcould not be determined as well. In this thesis, a complex dynamic system is modeledprior to the orthogonal cutting which forms a mechanical cutting basis for all cuttingprocesses in general. This dynamic system is used for turning and milling machineslater on. The complex dynamic system consists of dynamic cutting system force modelwhich is based on the shear angle oscillations and the penetration forces which arecaused by the tool flank contact with the wavy surface. Static and dynamic cuttingcoefficients are obtained by using the dynamic cutting force model. Using thesecoefficients in the motion equations derived for the stability analysis increased the totaldamping ratio of the system. In order to determine the increased values of the dampingratio, modal analysis and chatter stability tests were performed for different materials,tool length and spindle speed. By employing the stability diagrams, the values of thetotal process damping corresponding to the stable depth of cuts are calculated. Theproportions of calculated values due to the shear angle oscillations and the contactbetween the tool and wavy surface are determined. Finally, the verification ofdeveloped dynamic cutting model is done for not only the shear angle oscillationcoefficient, but also for the specific cutting resistance of workpiece in penetration.Furthermore, the most effective factors in the process damping are also included inresearch.Keywords : Chatter vibration, Machine tools, Process damping. 213

XI IV ÖZET BİLGİSAYAR KONTROLLÜ SAYISAL TEZGAHLARI İÇİN PAKET PROGRAM HAZİRLAMA YÖNTEMLERİ İLİÇ, Oğuz Yüksek Lisans Tezi, Makine Mühendisliği Bölümü Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Yaşar KARAGÖZ Temmuz 2003, 166 sayfa Teknolojik gelişmelerin son hızda yaşandığı, sınırların kalktığı, küreselleşme yolunda hızlı adımların atıldığı günümüz yaşamında, üretimin; hızlı, kaliteli, rekabet edebilir durumda yapılabilmesi önem kazanmıştır. Üretim sürecinde hataların ortadan kaldırılması, kaliteli üretim yapılması, hassas ve karmaşık parçaların üretilebilmesi ve üretimde verimliliğin sağlanması amacıyla, insanoğlu bulduğu her yeni tekniği üretim sürecinde kullanmıştır, insansız, esnek ve tam otomatik üretim sistemlerinin uygulandığı gelişmiş ülkeler, bu sistemleri daha da geliştirme çalışmalarını sürdürmektedirler. Üretim hattında insan etkisini en aza indirebilmek için kapalı üretim sistemlerini geliştirmişler böylece sıfır hataya ulaşmada önemli yol almışlardır. Teknolojideki her yeni buluş, üretim sistemlerini de etkilemiş, geliştirmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, üretimin en önemli araçlarıxn olan takım tezgahlan, bilgisayarların kullanılmasıyla sanayide devrim niteliğini taşıyacak önemli değişikliklere uğramıştır. Artık bu tip tezgahlar özellikle bilgisayar kontrollü takım tezgahlan (CNC: Computer Numerical Control) üretim sistemlerinde yoğun alarak kullanılmaktadır. Günümüzde bu tezgahların sanayide önemi tartışılamaz ve üretimde kaliteye giden yol bu tezgahlarla sağlanabilir. Ülkemiz sanayisinde de bu tip tezgahlar kullanılmakta ve bu oran gün geçtikçe hızlı bir artışa sahip olmaktadır. Hızla artan bu kullanıma karşılık, bilgisayar kontrollü takım tezgahlarını kullanacak personel sayısı az düzeyde kalmış, bu personeli yetiştirmek için gereken eğitimin önemi hala anlaşılamamıştır. Ülkemiz sanayisinin geleceği açısından, takım tezgah sanayisinin geliştirilmesi son derece önemlidir. Gerçekleştirilen bu çalışmada, bilgisayar kontrollü takım tezgahlarının önemini vurgulamak açısından; tarihçesine, gelişim sürecine, kullanım alanlarına, yapılarına ve tezgahın programlanmasına yer verilmiştir. Programlama kodlan küçük örneklerle ve şekillerle desteklenmiş, en son bölümde işleme programlarına yer verilerek programlamanın anlaşılması amaçlanmıştır. Anahtar sözcükler Takım tezgahlan, sayısal kontrol, bilgisayar kontrollü takım tezgahlan, CNC, programlama. xm ABSTRACT THE METHODS OF OBTAINING SOFTWARE FOR THE COMPUTER NUMERICAL CONTROLLED MACHINES İLİÇ, Oğuz MSC in Civil Eng. Supervisor: Prof. Dr. Yaşar KARAGÖZ July 2003, 166 pages Nowadays, it has got importance that doing production under fast, of good quality and competitable conditions. Human being has used every new founded techniques at the production process for the aim of removing the errors from the production process, doing of good quality production, can be produced sensitive and complex parts and obtaining the productivity at the production. Developed countries where the flexible and full-automatic production systems are used, continue the improvement studies of these systems. They have improved the closed production systems for reducing the human effect minimum at the production line, thus they tiad important advance to reach the zero mistake. Every invention at the technology have effected and improved the production systems also. As ihe results of theseXIV improvements, the machine tools which are the most important tools of the production have undergone important changes by the usage of computers, those may be qualified as a revolution in the industry. This kind of looms, especially the computer numerical controlled (CNC) looms are frequently used in the production systems from now on. Nowadays, the importance of these looms at the industry is not disputable and the way to the quality at the production can be obtained by these looms. This kind of looms are also being used in the industry of our country and this ratio has a rapid increase day by day. In spite of this rapid increase at the usage of the CNC looms, the amount of the staff who may use these looms stay less and the importance of the education for training these staff is not being understood yet. However the improvement of the machine tools industry is more important for the future of our country's industry. To emphasise the importance of the computer numerical controlled looms, the history, development process, usage fields, structure and the programming of the CNC s are placed at this study. Programming codes are propped up with the small examples and drawings, at the last chapter the comprehension of the programming aimed by placing the operation programs. Key Words : Machine tools, numerical control, computer numerical controlled looms, CNC, programming. 190

TAKIM TEZGAHLARININ YAPAY ZEKA TEKNİKLERİNE DAYALI SİSTEMATİK TASARIMI ( Doktora Tezi ) Mustafa BOZDEMİR GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Temmuz 2003 ÖZET Takım tezgahlarının mekanik sistem yapılarının tasarımı ve geliştirilmesi için, sistematik, kolay anlaşılabilir ve bilgisayar destekli bir tasarım işlem modeli geliştirilmiştir. Tasarım işlem modelinin şartname aşamasındaki problemin tarifinin yapılmasında, fonksiyon temsilleri kullanılmıştır. Şartnamede belirtilen tasarım sınırlandırmaları, ihtiyaç- fonksiyon grafiği kullanılarak çıkarım bileşenlerine dönüştürülür. Şartnameye bağlı gerçekleşen kavramsal tasarım işlemi sonrasında, ihtiyaçları karşılayan değişik tasarım çözüm önerileri sunulmaktadır. Bu alternatif çözümlerin değerlendirilmesinde, bir uzman sistem karar mekanizması kullanılmıştır. Hazırlanan tasarım işlem modelinin torna tezgahı uygulaması olan TASİTA programında, klasik torna tezgahı tasarımı ve CNC torna tezgahlarının seçimini yapabilen iki ayrı bilgi tabanına sahip uzman sistem karar mekanizması geliştirilmiştir. TASİTA programında, şartname hazırlama, karar verme, fonksiyon-form ilişkisi sağlama, tasarım ön hesaplamalarının yapılması ve tasarım raporu hazırlama işlemleri geliştirilen sistem tarafından gerçekleştirilmiştir. Bilim Kodu : 708 Anahtar Kelimeler : Takım tezgahları, Sistematik tasarım, Uzman sistem Sayfa Adedi : 243 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Faruk MENDİ 11 SYSTEMATIC DESIGN OF MACHINE TOOLS BASED ON ARTIFICIAL INTELLIGENCE TECHNIQUES ( Ph.D. Thesis ) Mustafa BOZDEMİR GAZI UNIVERSITY INSTUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY July 2003 ABSTRACT A Computer aided design process, which is easy to understand and systematic, is developed in order to design and develop the mechanical system structures of machine tools. Function representations are used for definition of the problem at the specification stage of design process model. Design limitations defined in the specification are transformed into the result components by using necessity-function graphs. After the conceptual design process based on the specifications, various design solution suggestions that meet the same needs are presented. In evaluation of these alternative solutions, an expert system decision mechanism is used. At the TAŞITA program, which is an application of design process of lathes, an expert system decision mechanism which can select classical and CNC turning machine tools and which has two different data bases has been developed. At the TAŞITA program, preparing the specifications, decision making, ensuring function-form relationship, making precalculations of the design and preparing the design report procedures are carried out by the developed system. Science Code Key Words Page Number Adviser 708 Machine Tools, Systematic Design, Expert System 243 Prof. Dr. Faruk MENDİ 243

YÖK Tez ID: 127418 Günümüzde Bilgisayar Bütünleşik İmalattaki (BBİ) gelişmelere paralel olarak karmaşık şekillere sahip parçaların işlenmesi gerçekleştirilebilmektedir. Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT) programları (AutoCad, Urographies, CATIA, Mechanical Desktop, I-DEAS vb.) kullanılarak tasarlanan parçaların imalinde tezgahlarla olan etkileşim 'Son işlemciler' adı verilen arayüzler yardımıyla gerçekleştirilir. Bu çalışmada, hem Bilgisayar Kontrollü Tezgahlarda kullanılan kontrol üniteleri ve değişkenleri hakkında bilgi verilmiş hem de BDT ve Bilgisayar Destekli İmalat (BDİ) programları kullanılarak elde edilen kesici yolu verilerini (CLDATA) istenilen kontrol ünitesine ait programa dönüştürebilen bir son işlemci yazılımı gerçekleştirilmiştir. Katı model ve CLDATA oluşturma işlemi I-DEAS programı yardımıyla gerçekleştirilmiş, arayüzün tasarımında ise Visual Basic 6.0programı kullanılmıştır. Tasarım modülünde hazırlanmış katı model bilgilerini kullanarak ve CLDATA değerlendirilerek, parça üzerindeki işlemler ve Mazak, Sinümerik ve Fanuc kontrol üniteleri için parça programlarına ait çıktılar elde edilmiştir. Elde edilen çıktıların gerçek üretim ünitesinde kullanılan programlar ile karşılaştırılması yapılmıştır. ANAHTAR KELİMELER : Son işlemci, CLDATA (Kesici Konum Verileri), Bilgisayar Destekli Tasarım ve İmalat (BDT/BDİ), Bilgisayar Bütünleşik İmalat (BBİ), Kesici Yolu. Nowadays, it can be possible that the parts which have complex shapes can be manufactured easily with the improvements on the Computer Integrated Manufacturing (CIM). Cutter Location Data (CLDATA) can be created with the Computer Aided Manufacturing (CAM) softwares, such as AutoCad, Unigraphics, CATIA, Mechanical Desktop, I-DEAS etc.,then the integration with the CNC machine tools is made by the postprocessors. In this study our target was making a flexible postprocessor which can work for all described control unites. I-DEAS was used for solid modeling of the part and CLDATA creation and the postprocessor is designed with Visual Basic 6.0. Using data taken from I-DEAS Design and Manufacturing Modules as specifications of solid model and CLDATA, the output of machining operations and part programs for Mazak, Fanuc and Sinumerik were Üİ ftJKseKOGK*:ni¥tfujfcjfitaken. Taken output of part programs were compared with programs which were used in real production unites. KEY WORDS : Postprocessor, CLDATA, CAD (Computer Aided Design), CAM (Computer Aided Manufacturing), CM (Computer Integrated Manufacturing), Tool Path.

BİLGİSAYAR SAYISAL DENETİMLİ TAKIM TEZGAHLARINDA DEĞİŞİK İŞLEME KOŞULLARININ YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜNE ETKİSİ (Yüksek Lisans Tezi) Burçak ÖZSES GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ OCAK 2002 ÖZET Bu çalışmada, bilgisayar sayısal denetimli (BSD) tezgahlarda değişik işleme koşulları ile işlenmiş iş parçalarının yüzey pürüzlülüğünün gösterdiği değişim deneysel olarak incelenmiştir. Deneyler, ERG Şirketler Grubuna ait Pi Makina Fabrikasında yer alan Cincinnati Avenger 200 MT ve Topper TNL 100 BSD torna, Cincinnati Lancer 1500 BSD dik işleme merkezi ve Defom DBN 100N BSD borverg tezgahlarında gerçekleştirilmiştir. Deneylerde fabrikanın olağan üretim planında yer alan partilerden seçilen parçalar kullanılmıştır. Ölçümler, Mitutoyo SJ-201 yüzey pürüzlülük cihazı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Deneylerde, ilerleme hızı, iş parçası/takım dönme hızı (devri) ve paso derinliği gibi işleme parametreleri değiştirilmiş ve ortalama yüzey pürüzlülüğünün (Ra) gösterdiği değişim incelenmiştir. Fener mili ve iş mili dönme hızı (devri) arttırıldığında yüzey pürüzlülüğünün iyileştiği, takım ilerlemesi ve tabla ilerlemesi arttırıldığında yüzey pürüzlülüğünün kötüleştiği görülmüştür. Bilim Kodu Anahtar Kelimeler Sayfa Adedi Tez Yöneticisi 625.01.04 Yüzey pürüzlülüğü, BSD tezgahları, işleme parametreleri 114 Prof. Dr. Can ÇOĞUN EFFECT OF MACHINING PARAMETERS ON SURFACE ROUGHNESS IN CNC MACHINE TOOLS (M.Sc. Thesis) Burçak ÖZSES GAZI UNIVERSITY INSTUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY January 2002 ABSTRACT In this study, the variation of surface roughness of the work pieces with varying machining parameters is investigated experimentally in Computer Numeric Control (CNC) machine tools. The experiments are conducted using Cincinnati Avenger 200 MT and Topper TNL 100 CNC lathes, Cincinnati Lancer 1500 CNC vertical milling machine and Defum DBN 100N CNC horizontal milling machine placed in Pi Makina Factory of ERG Group Companies. The specimens used in the experiments are selected from the daily production schedule of the factory. The measurements are made by using Mitutoyo SJ-201 surface roughness measurement instrument. In the experiments feedrate, spindle speed and the depth of cut are changed and the variation of the average surface roughness (Ra) is observed. It is found that the surface roughness decreases with increased spindle speed in CNC turning machines, CNC vertical and horizontal-milling machines and it increases with increased feed rate of the cutting tool and worktable. Science Code : 625.01.04 Key Words : Surface roughness, CNC machine tools, cutting parameters Page number : 114 Adviser : Prof. Dr. Can CO?UN 114

CNC TAKIM TEZGAHLARININ GELİŞİMİ ve ÜLKEMİZ TALAŞLI İMALAT SEKTÖRÜNDEKİ YERİ ÖZET Türk imalat sektöründe CNC takım tezgahları artık büyük bir ilgi ve kabul gördüğü halde, bu ülkedeki CNC kullanıcıları üzerine yapılmış spesifik bir çalışma yoktur. Diğer bir deyişle, bu teknolojinin kullanımının imalat sektörümüz üzerindeki sosyal ve ekonomik etkileri ortaya konamamıştır. Bu tür çalışmalarla gelişmiş teknolojilerin kullanımının getirdiği avantajlar ortaya çıktığında, Türk imalat sektörünün dünya seviyesindeki rekabet ortamında yerini belirlemesi kolaylaşacaktır. Bununla birlikte, CNC teknolojisinin kullanıcılara ne gibi avantajlar sağladığı, ne gibi dezavantajlarla karşı karşıya oldukları ve bu teknolojiden beklentileri açığa çıkacaktır. Bu çalışmayla, Türkiye'de CNC tezgah kullanan imalatçı firmaların bir profili çizilmiştir. CNC takım tezgahları, bir işçinin parça resmine göre, gerekli işleme parametrelerini kendi kabiliyet ve tecrübesine dayanarak belirlediği konvansiyonel tezgahlardan oldukça farklılıklar göstermektedir. Bu yüzden konvansiyonel tezgahların işleme kalitesi ve prodüktivitesi büyük oranda operatörün becerisine bağlı olmaktadır, aynı parçanın farklı tezgahlarda farklı işçiler tarafından üretilmesi üretim kalitesinde de farklılık gösterecektir. CNC takım tezgahlarında makine fonksiyonlarının kontrolü parça programı ve işleme verileri tarafından belirlendiği ve operatörün inisiyatifinde olmadığı için, CNC takım tezgahları konvansiyonel tezgahlarda karşılaşan ürün kalitesi farklılıklarını ortadan kaldırmaktadır. Nümerik kontrollü takım tezgahları, oldukça yüksek programlanabilme esnekliğine sahip; küçük, orta ve büyük miktardaki parçaların üretimi için ideal olarak kullanılabilen üretim sistemleridir. CNC takım tezgahlarının en başta gelen avantajları; üretim esnekliği ve üretim hızlarının çok yüksek oluşu, parça programlarının minimum manuel veri girişi ile değiştirilebilmesi ve başlangıç ayar zamanlarının çok kısa olmasıdır. Bu çalışma ile Türk imalat sanayiindeki işletmelerde CNC takım tezgahlarının kullanımı, hazırlanan anket formu vasıtasıyla ve daha önce bu alanda yapılmış araştırmalar da göz önünde bulundurularak ortaya konmuştur. Firmalar bulundukları 'dÖİIÂİUSYON MERffiZİşehir ve faaliyet gösterdikleri sektörlere göre belirlendikten sonra, firmalardaki farklı tip bilgisayarların proje çalışmaları, mühendislik ve araştırma-geliştirme gibi çeşitli işletme faaliyetlerinde ne oranda kullanıldığı ortaya konmuştur. Firmalar, OECD' nin yaptığı sınıflandırma baz alınarak sahip oldukları personel sayısına göre sınıflandırılmış, küçük ve orta ölçekli işletmelerin ülke sanayiindeki önemi vurgulanmıştır. Grafikler ışığında imalatçı firmalar için potansiyel pazarlar ifade edilmiştir. Yine tablo yöntemiyle firmaların büyüklüklerine göre hangi pazarlara iş yaptıkları açıklanmıştır. Araştırmaya dahil olan firmalarda CNC tezgahların göz ardı edilmiş veya öne çıkmış yönlerini ortay koymak için, firmaların CNC teknolojisine geçmelerinin sebepleri, amaçları, bu teknolojinin kendilerine sağladığı avantajlar ve yaşadıkları sıkıntılar grafik ve tablolar yoluyla açıklanmıştır. Bunun yanında firmaların CNC teknolojisi hakkındaki bilgi seviyeleri ve bu teknolojiye geçerken tam otomatik esnek bir üretim sistemine sahip olmak gibi ileri bir amaçları olup olmadığı belirlenmiştir. Firmaların kullandığı CNC takım tezgahı türleri ve sayısı belirledikten sonra, dünyada ve Türkiye' de takım tezgahları üretimi ve tüketimi analiz edilmiş, bu konuda Türkiye ve bazı ülkeler arasında kıyaslamalar yapılmıştır. CNC torna tezgahları, CNC freze tezgahları, CNC taşlama tezgahları, CNC tel erozyon tezgahları ve işleme merkezlerinin Türkiye' de imalatçı firmaların en çok kullandığı CNC takım tezgahı tipleri olduğu karşımıza çıkmaktadır. CNC boru bükme, CNC punch pres, CNC sac şekillendirme tezgahları ve CNC lazer tezgahları ise işletmelerde kullanılan diğer tip CNC tezgahlarıdır. CNC tezgahların programlanması ve kullanılması ile ilgili kişilerin işletmelerde prodüktiviteyi etkileyen en önemli faktörlerden biri olduğu saptanmıştır. CNC tezgahların ortalama çalışma saatleri, programlama yöntemleri, herhangi bir sebepten dolayı çalışmamaları sonucu ortaya çıkan günü kayıpları ve firmalarda bu tezgahların bakım ve onarımından sorumlu personelin durumu grafiklerle ortaya konmuştur. XI THE DEVELOPMENT AND THE PLACE OF CNC MACHINE TOOLS IN TURKISH METAL CUTTING SECTOR SUMMARY Although there is such a wide acceptance of CNC machine tools employed in Turkish manufacturing industry, there is not any spesific study on the use of CNC technology in this country. In other words, there is a lack of comprehensive study on the social and technical impacts of the use of this technology. Such a study would, if planned properly and carried out successfully, enlighten the way towards more advanced manufacturing technology to be used and developed in order to push Turkish industry to the world' s competitive edge. This kind of studies might reveal the real problems and advantages which the CNC technology users faced with and their expactations from using CNC machine tools. The present study recognizes this fact and hence aims to draw the profile of the manufacturers employing CNC machine tools in their plants. CNC machine tool differs considerably from conventional machine, which is operated manually by a skilled worker who reads the part drawing and then applies the required machinig parameters based on experience. Thus with conventional machine tools, machining quality and productivity depend to a great extend on the operator' s skill, which explains why quality of production varies from one worker to another and from day to day. CNC machine tools overcome this inconsistency because the control of the machine' s function is determined by a part program and is thus largely indepent of the operator. CNC machine tools are freely programmable manufacturing devices and are exceptionally well suited to the automatic production of small-to-medium-lot sizes. Their main advantages are their flexibility and speed with which the machining programs can be changed with a minimum of manual interference, that is, with minimized set-up time. Within the scop of the present study, it was aimed to investigate the use of CNC machine tools in Turkish manufacturing industry by means of questionnary form and the previously published studies based on this subject. After the firms investigated XIIwith respect to cities and sectors, the use of computers in the companies was analyzed regarding the possible application fields such as project works, engineering and R-D, accounting etc. The number of employees in the firms was interpreted with respect to OECD classification and the importance of small and medium sized enterprises was emphasized. The potential foreign markets of the enterprises were illustrated and interpreted in the light of graphical presentation. In addition, the size of enterprises compared with the potential markets in the tabular form. To analyze the backround and foreground of CNC machine tools employment in respondent companies participated in the survey, the puposes, reasons, advantages and burdens of CNC employment were presented by means of both graphs. Besides, the level of CNC knowledge in the enterprises and ultimate aim the firms for reaching a fully automated flexible manufacturing system inquired. After the types of CNC machine tools purchased by the enterprises were introduced, machine tool production, consumption and trade in the world and some of the selected countries were analyzed by comparing the same aspects in Turkey. CNC lathes, CNC milling machines, CNC grinding machines, machining centers are the mainly employed CNC types on which the comments were intensified. CNC tube bending and CNC lazer cutting machines were the other types of CNC machines employed in the firms. Operators and programmers of CNC machine tools are important factor influencing the productivity of the production in the firms. During analyzing the operators and programmers in the firms, the collected data were interpreted by the help of graphical illustration. However, the best methods, if employs, that should be benefical for the CNC users, were explained also. Operating hours, program input media, workdays lose due to breakdowns and people in charge of maintance of CNC machines also interpreted by means of graphs. XIII 164

ÖZET Yirminci asrın ikinci yansında insan, tüm tarih boyunca görülmeyen bir ilerleme kaydetmiştir. İcat edilen her türlü araç-gereci kullanarak hayat standardını iyileştirmeye ve yükseltmeye çalışmıştır. CNC tezgahlar bu yüzyılda en önemli icatlardam birisidir. Pearson Şirketi ve M.I.T (Massachusetts Institue of Technology), 1952 yılında A.B.D. Hava Kuvvetleri için karışık parçaların seri üretimi için ilk sayısal denetimli tezgahı geliştirdi. Mikroişlemcilerin gelişmesi üzerine NC makinalann üretimi büyük oranda arttı. Bilgisayarlı Sayısal Denetim(CNC), bir takım tezgahına, işlenen bir parçayı nasıl ve hangi ölçülerde üreteceğini komut yoluyla bildiren bir bilgisayar kullanır.CNC, taşlama, tor-na, freze ve laserle kesme makinalarında kullanılabilir. Yüksek kesme kapasitesi, hassas hız, daha uzun ömür, CNC makinalann atelye ve fabrikalardaki sayışım arttırdı. Fakat bu da NC konusunda yetişmiş personel ihtiyacı doğurdu. Bu yüzden NC eğitimi okulda ve sanayide büyük öneme sahiptir. Tez çalışmamda eğitim ve alıştırma amaçlı bir takım tezgahı tasarladım ve imal ettim. Bilgisayar denetimli olduğundan daha önce bilgisayarla kumandayla tanışmamış olanlar için iyi bir fırsat olacaktır. Adım motorlan tarafından sürülen tezgahın tablası 80 mm boyuna (bize yaklaşan ve uzaklaşan) ve 250 mm yatay(yandan yana) hareket imkanına sahiptir. Kesici takım ise aşağı ve yukan doğru 150 mm'lik dikey bir hareket yapar.. Tezgah, Pascal, C ve Delphi gibi programlama dilleri ile adım adım programlanır. Öğrenci programını makinaya yükler ve sonucunu hemen tezgahta görebilir. Bu da öğrenciyi birçok kuru ve teorik bilgilerden kurtaracaktır. Öğrencinin talaş kaldırma işlemlerini daha iyi anlamalanm sağladığı gibi iş için uygun takım ve alet seçme yeteneğini geliştirir. HAZİRAN 200 1 MURAT ÖZDEVECİ VI ABSTRACT The humanbeing in the second half of the 20th century has recorded a progress which hasn't been seen along all the history. He has tried to heal and increase the life standard by using every kind of equipment being invented. Computerized Numerical Control(CNC) uses a computer to instruct a machine tool to what dimensions and how to produce a machining part. CNC can be used on any type of machine tool including milling machines, lathes, grinders and laser cutting machines. CNC machine is one of the most important inventions in this century. In 1952, Pearson Inc. and the M.I.T. (Massachusetts Institute of Technology) developed the first numerically controlled machine tool for the production of particularly complicated workpieces on behalf of the United States Air Force. By reason of the development of the microprocessor, the production of the NC machines grew enor mously. Higher cutting capacity, precision speed, longer life have increased the number of CNC machines in workshops and factories. But these advantages have involved high demand for NC-trained personel. Therefore training is of utmost importance in school and industry. I have designed and built a machine tool for educational and training purposes in my thesis study. It has a computerized control for those who has never dealt with computers before, and this will be an opportunity for some students to get acquainted with computer. The machine's table that is driven by step motors has two movements, longitudinal(away and towards us) with 80 mm and horizontal (side from side) with 250 mm. Cutting tool moves a vertical movement with 150 mm. The machine is programmed step by step with programming languages such as Pascal, C, Delphi. Then the student puts the program immediately into the machine and see the result right away. And this will save him many dry, theoretical lessons. It enables the students to understand machining technology better and strengthens their ability to choose proper fixture and tooling system. VII 130

CNC FREZELEMEDE ALTERNATİF BAŞLAMA NOKTALARI VE İŞLEM BASAMAKLARINA GÖRE ZAMAN ANALİZİ (Yüksek Lisans Tezi) Ahmet Murat PİNAR GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Ağustos 2000 ÖZET Bu çalışmada, Dyna Myte 2900 Dik îşleme Merkezinde kullanılan BSD programlarını incelemeye yönelik bir bilgisayar programı hazırlanmıştır. İncelenecek program kullanıcı tarafından klavyeden elle, bir bilgisayar dosyası olarak disketten ya da hard diskten veya tezgah dan seri kablo (RS-232) ile BSD kod editörüne aktarılır. Programdaki iki önemli işlemciden biri olan süre hesaplama işlemcisi, kod editöründeki tüm kodları inceler ve tüm hareketlerin dakika olarak süresini hesaplar. Diğer işlemci olan kod türetme işlemcisi de her bir talaş kaldırma hareketini inceler ve boş zamanlan minimize etmeye yönelik yeni kodlan oluşturur. Kullanıcı isteğe bağlı olarak düzenlenen programı tezgaha yollamadan önce 4m Simülasyon programında kontrolünü yapabilmektedir. Bilim Kodu : 626.12.01 Anahtar kelimeler : BSD Frezeleme, BSD Parça Programlanması Takım Yolu Planlaması, İşleme Süresi, G Kod, Sayfa Adedi : 91 Tez yöneticisi : Yrd.Doç.Dr. Abdulkadir GÜLLÜ TIME ANALYSIS BASED ON ALTERNATIVE STARTING POINTS AND OPERATION PHASES IN CNC MILLING (M. Sc. Thesis) Ahmet Murat PİNAR GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY AUGUST 2000 ABSTRACT In this study, a computer program has been prepared in order to analyze CNC programs, which are used in Dyna Myte 2900 Vertical Macliining Center. The program, which will be analyzed, is transferred into CNC code editor from a floppy disk or a local disk as a computer file or from the machine with serial cable (RS-232) or from the keyboard manually. The processor for time calculating which is one of the two important processors in the program, analyses all CNC codes in the code editor, and calculates the time of all movements in minute. The other processor, code generator processor, analyses each machining movements, and creates new CNC codes in order to minimize non cutting time. In the end, the user can control the new CNC codes in 4M simulation program before transferring the new program into the machine Science code : 626.12.01 Key words : CNC Milling, CNC Work Piece Programming, Toolpath Planning, Cutting Time, G-Code Page number : 91 Adviser : Associated Professor Abdulkadir GÜLLÜ 91

GELENEKSEL TAKİM TEZGAHLARININ PLC YARDIMIYLA PROGRAMLANABİLİR HALE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ (Doktora Tezi) Mustafa Kemal KÜLEKÇİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Haziran 2000 ÖZET Bilgisayar destekli imalat sistemleri (CAM), ülkemizde gün geçtikçe artan bir şekilde alışılmış imalat sistemlerinin yerini almaktadır. Bunun kaçınılmaz bir sonucu olarak klasik tezgahlar yerlerini programlanabilir tezgahlara bırakmaktadır. Ancak programlanabilir tezgahların maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle yer yer klasik tezgahların kullanımı, dezavantajlarına rağmen devam etmektedir. Bu duruma ekonomik bir çözüm olarak, gereken durumlar için eldeki klasik tezgahların programlanabilir hale dönüştürülmesi önerilmekte ve bu yönde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada, PLC (Programmable Logic Control - Programlanabilir lojik kontrol) yardımıyla bir pres tezgahının prototipinin tasarımı ve imalatı gerçekleştirilmiş ve sistem programlanabilir hale getirilmiştir. Geleneksel pres tezgahı ve prototiple yapılan işlemler, birim zamanda üretim miktarı, kusurlu üretim ve işlem parametreleri yönünden ölçülerek karalaştırılmıştır. Tezgahta kullanılan denetim elemanları ile birlikte endüstriyel otomasyonda kullanılan mantık algılayıcıları, sınırlayıcılar gibi yönlendirici elemanlar ve uygulama alanları irdelenmiştir. PLC ve FLC (bulanık mantık) uygulamaları üzerinde durulmuştur. Bilim Kodu :626.08.01. Anahtar Kelimeler :PIc, Flc(Bulanık Mantık), Programlanabilir kontrolörler, Takım Tezgahlan, Otomasyon Sayfa Adedi :I30 Tez Yöneticisi :Doç. Dr. Faruk MENDİ RETROFITTING OF CONVANTIONEL TOOL MACHINE TO PROGRAMMABLE WITH PLC (Phd. Thesis) Mustafa Kemal KÜLEKÇİ GAZİ UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY June 2000 ABSTRACT In manufacturing processes, conventional manufacturing systems are increasingly being replaced by computer aided manufacturing systems(CAM). As a result of this trend in production operations, programmable machine tools are taking the place of classical ones. In the other hand, because of the high costs of the programmable machine tools, conventional machine tools are still being in spite of their disadvantages. An economical solution to this is retrofitting of classical machine tools to programmable machines. In this study a prototype of a press machine is modified to become programmable by using Programmable Logic Controllers (PLC's). For this reason, in addition to the control elements which are used in the application, other intelligent industrial automation elements have been examined. ScinceCode : 626.08.01. Key Words :PLC, FLC (Fuzzy Logic), Programmable Logic Controllers, Controllers, Automation, Page Number : 130 Adviser : Assoc. Prof. Dr. Faruk MENDİ üic yükseköğretim kuruu 147

ÖZET Fiziksel ve kimyasal işleme metodlan, herhangi bir mekanik kuvvet olmaksızın, elektrik, kimyasal veya termik enerji kullanılan talaş kaldırma metodlandır. Oldukça yeni sayılan bu işleme metodlanmn birçoğu; EDM (Electrical Discharge Machining), ECM (Elektrochemical Machining), EBM (Electron Beam Machining) v.b. günümüzde geniş uygulama alam olan ve geleneksel işleme metodlanmn üretkenliklerine denk bir özelliğe sahip metodlardır. Bu metodlann birçoğu ile geleneksel metodlarla işlenemeyen, iç yüzey şekillendirmeleri, çok sert ve yüksek mukavemetli, ısıya dayanıklı malzemeleri; kompleks şekilli ve hassasiyeti yüksek makine ve kalıp parçalan, zor fabrikasyon işleri yapılabilmektedir. Bu tez çalışmasında, tüm bu fiziksel ve kimyasal işleme metodlanndan en yaygın kullanıma sahip, EDM (Electrical Discharge Machining) metodu aynntılı olarak incelendi. EDM ile metal işleme teknolojisi, tekniği, sımflandınlması, fiziksel prensibi, uygulama alanlan, tezgah seçimi, işlemedeki karakteristik faktörler, tezgahın kısımlan ve daha birçok konu ilk bölümlerde incelendi. EDM işlemi, iş parçası ve elektrod arasında dielektrik sıvı ortamında, çok kısa zaman diliminde gerçekleşen kontrollü kıvılcımlarla yapılan bir aşındırma işlemidir. İşlenecek malzeme türüne göre metal elektrodlar (Elektrolitik Bakır, Bakır - Tungsten, Çelik v.b), metal olmayan elektrodlar (Grafit) kullamlabilmektedir. Elektrod dizaynı, karakteristiği, imalatı, seçimi, maliyet, zaman, aşınma, aşınmasız üretim, imalat metodlan, bağlama sistemleri konulan ile elektrod konusu diğer bölümlerde detaylı olarak anlatılmaya çalışılmıştır. Ekler kısmında yer alan, çeşitli deney ve tecrübelerle hazırlanan tablolardan faydalanarak elektrod, teknoloji, amper v.b. ayarlan pratik bir şekilde yapılabilmekte; böylelikle hazırlık zamanı kısalmaktadır. Aynca, bu çalışmanın son bölümlerinde teorik ve pratik olmak üzere uygulamalara yer verilerek; konunun daha iyi anlaşılabilmesine çalışılmıştır. SUMMARY Physical and chemical operations are the methods of chip removal by using electric, chemical or thermic energy. Most of these methods are new EDM (Electrical Disvharge Machining), ECM (Electrochemical Machining), EBM (Electron Beam Machining) etc. and they have a vide variety of usage area and they have the similar production methods. Most of these methods; interior surface shaping, complex shaped and intensive heat resistant high levelled machine and its parts can be done by difficult fabrication operation. In this study EDM (Electrical Discharge Machining) was examined which has widely used from the physical and chemical operating methods. The technology called metal processing with EDM, its physical principle, application areas, tool chosing, characteristic factors while processing, the parts of tool and more subject are investigated in the first chapters. The operation of EDM which is happening in a very short time controlled strikes is a erosion operation in the liguid dielectric area between the workpiece and electrod. Metal electrods (Electrolitic - Copper, Copper - Tungsten and Steel and etc.) or unmetal electrods (Grafit) can be used according to equipment we have. Electrod design, its caracteristic, production, chosing, cost, time, erosion, production without erosion, production methods, handling systems and electrod were mentioned in the other chapters in detailed. With the help of tables which are the result of some experiments and experiences, electrod, tecnology, amper and etc. levels can be done in a practical way; so that the preparation time can be less. Nevertheless at the end of this study teoric and practical exercises can be seen; so that this subject can be understood easily. _rf',. TSk '?,(,», ^ -*`` 175

FREZE TEZGAHINDA GERİNİM ÖLÇME ESASLI, BİLGİSAYAR BAĞLANTILI DİNAMOMETRENİN TASARIMI VE İMALATI (Doktora Tezi) M.A1İ DÖNERTAŞ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Mayıs 1999 ÖZET Klasjk iiretim^öatemjeri içerisinde talaşlı imalaljçak önemli bir yer tutar. Freze tezgahlan talaşlı üretimin en önemli takım tezgahlarındandır. Bu çalışmada, freze tezgahlanndaki talaş kaldırma işlemleri sırasında oluşan, kesme kuvvetlerini ölçebilecek bir dinamometre tasarımı, imalatı ve bilgisayar bağlantısı yapılmıştır. Dinamometrenin imalatında, germim ölçer teknolojisi kullanılmış ve kuvvetlerin algılanabilmesi için, malzemelerin elastik deformasyonundan yararlanılmıştır. Ölçme köprülerinden (Wheatstone köprüsü) elde edilen gerilim farkları çok küçük olduğundan, operasyonel amplifikatörü (OPAMP) kullanılması gerekli olmuştur. Ölçme köprülerinden alınan analog sinyallerin kazancı OPAMP ile yükseltilerek, 12 bit'lik çevirici yardımıyla sayısala dönüştürülmüştür. Çalışma başlangıcında, öncelikle literatür araştırması yapılmış, talaş kaldırma teorisi, gerinim ölçer teknolojisi ve dinamometrenin imalatı için gerekli kriterler incelenmiştir. Bu çalışmanın sonunda, kesme parametrelerindeki değişimlere bağlı olarak ortaya çıkan kesme kuvveti değişimleri grafiklerle gösterilerek tartışılmıştır. Bilim Kodu : 625.02.07/225.05.01 Anahtar Kelimeler : Freze tezgahı, Dinamometre, Gerinim Ölçer, Kesme Parametreleri Sayfa Adedi : 153 Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Kürşad DÜNDAR 11 DESIGN AND MANUFACTURING OF A DYNAMOMETER WHICH CAN DO MEASURING WITH STRAIN GAGES ON A MILLING MACHINE AND HAS CONNECTION TO A COMPUTER (Ph.D.Thesis) M.A1İDÖNERTAŞ GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY May 1999 ABSTRACT Chip removal processes have a very important place in manufacturing techniques. Milling machines are among the most important machine tools in chip removal operations. In this study, design, manufacturing and computer connections of a dynamometer that can measure the cutting forces that occur during the chip removal operations on a milling machine have been done. In the manufacturing of the dynamometer, strain gage technology was used and elastic deformation of materials was used for the sensing of forces. Since the analog signals gained from the measurement bridges ( Wheatstone Bridge ) were too low, the use of operationals amplifiers ( OP AMPS ) were needed. The analog signal received from the measurement bridges were amplified with an OPAMP and converted to digital signals by using a 12 bit analog/digital converter ( 12 bit A/D C ). At the beginning of the study, first of all the literature survey has been made and theory of metal cutting, strain gage technology and criteria for manufacturing of the dynamometer have been investigated. At the end of this study, the variations in the cutting forces depending on the variations in the cutting parameters have been explained and discussed by means of graphics. Scientific Code : 625.02.07/225.05.01 Key Words : Milling Machine, Dynamometer, Strain Gage, Cutting Parameters Number of Page : 153 Adviser : Prof. Dr. Kürşad DÜNDAR 167

NC BİR TAKIM TEZGAHININ CNC BİR TAKIM TEZGAHINA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ (Yüksek Lisans Tezi) Oğuz USTUN GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Ocak 1999 ÖZET Bu çalışmada nümerik kontrollü bir takım tezgahının bilgisayar kontrollü olarak çalıştırılması için gerekli sistemin tasarımı ve uygulaması gerçekleştirilmiştir. Sistem; bir bilgisayar, adım motorları ve matkabın bulunduğu bir mekaniki sistemi kapsamaktadır. Tasarlanan adım motoru sürme devreleri bir arabirim kartı ile bilgisayara bağlanmıştır. Sürme devreleri bilgisayarın paralel portundan aldıkları sinyaller ile adım motorlarını kontrol etmektedir. Tezgah eksenleri üç adet 8 fazlı adım motoru ile hareket ettirilmiştir. Sekiz fazlı bir adım motorunun faz sıralaması kontrolü için 8 bitlik bilgi gerekmektedir. Çalışmada, lojik sıralayıcı kullanarak 2 bitlik bilgi ile adım motorunun faz sırası kontrol edilmiştir. Böylece bilgisayarla yapılan kontrol için gerekli port sayısı azaltılmış ve kontrol yazılımı basitleştirilmiştir. Bilim Kodu : 626.01.01 Anahtar Kelimeler : CNC, Adım Motorları, Bilgisayarlı Kontrol. Sayfa Adedi : 83 Tez Yöneticisi : Doç. Dr. Çetin ELMAS 11 CONVERSION OF A NC WORKBENCH TO A CNC WORKBENCH (M.Sc. Thesis) Oğuz ÜSTÜN GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY February 1999 ABSTRACT In this study, design and implementation of a system has been achieved to operate a numerically controlled workbench as a computer controlled workbench. The system includes a computer, stepping motors and a mechanical part with drill. Designed stepping motor drive circuits have been connected to computer by an interface card. Driving circuits control stepping motors trough signals taken from computer's parallel port. Workbench axes have been moved by three 8-phase stepping motors. Eight data bits are required to control phase-sequence of an 8-phase stepping motor. In the study, phase-sequence of an 8-phase stepping motor has been controlled by using logic sequencer with only two data bits. Thus, required number of port for control have been reduced, and control software has been simplified. Science code : 626.0 1.0 1 Key words : CNC, Stepping motors, Computer Control Page number : 83 Adviser : Assoc. Prof. Dr. Çetin ELMAS 83

ÖZET Anahtar KelimelenElektronik ölçüm, Fotoelektriksel tarama, Tezgah verimliliği, Üretim maliyeti. Bu tezde, literatürde var olan bazı elektronik yer değişim ölçüm sistemlerinin prensipleri araştırıldı, bu sistemlerin dayandığı bilimsel temeller saptandı. Endüstri uygulamalarında karşılaşılan problemler ve çözüm yöntemleri vurgulandı. Klasik ölçme yöntemleriyle karşılaştırılarak verim ve maliyete olan etkisi saptandı. Birinci bölümde, elektronik ölçüm sistemlerinin genel özellikleri, takım tezgahlarına getirdikleri üstünlükler ele alındı. İkinci bölümde, yer değişimin elektronik verilere çevrilme prensiplerinden bazıları araştırıldı. Konu iki ana kısımda incelendi. Birinci kısımda elektriksel veri elde etme yöntemleri (direnç değişimi, kapasitans değişimi, manyetik endüktif işlemler) ele alındı. İkinci kısımda ise direk dijital (lojik) çıkış elde etme yöntemleri (fırçalı ve elektro-optik sistemler) incelendi. Üçüncü bölümde, elektro-optik sistemlerin (foto-elektriksel tarama) endüstri uygulamaları incelendi. Karşılaşılan problemler (montaj, ısıl davranış) değerlendirildi. Dördüncü bölümde ise, geometrileri birbirinden farklı olan iki makina elemanı, hem dijital ölçme sistemi kullanılarak hem de klasik ölçme sistemi kullanılarak imal edildi. Bu uygulama ile, imalatta dijital ölçme sistemi kullanmanın maliyete olan etkisi araştırılmıştır. Ayrıca geometri farklılığının elde edilen sonuçları değiştirip değiştirmediği belirlenmiştir. Sonuçlar bölümünde ise, mekanik ölçme ile dijital ölçme kıyaslanarak elde edilen sonuçlar tartışıldı. SUMMARY THE ANALYSIS OF DIGITAL READOUTS IN MODERNISATION OF CONVENTIONAL TOOLING Keywords: Electronic measurement, Photoelectrical scaning, Productivity of tooling, The cost of production. In this thesis, the prenciples of some electronic system of displacement measurements that are in literature were searched and the scientific bases that based upon these system were fixed. The problems encountered at the industrial aplications and soluation methods were emphasizsed. Comparing with the classical methods of measurements and its effect on cost and productivity was fixed. In the first chapter, general features of electronic displacement system and superiorities that gained by tooling were discussed. In the second chapter, some of the transduction prenciples of displacement to electronic outputs were searched. This was searched in two parts. At the first part, the methods of getting electrical output (resistance change, capacitance change, magnetic inductive processes) were discussed. At the second part, the methods of getting direct digital (logic) output were look up (with brushes system or electro- optic system). In the third chapter, the industrial applications of electro-optic system (photo electrical scaning) were discussed. Encountered problems (mounting, thermal behaviour) were evaluated. In the four chapter, two workpiece these are different each other of geometry were produced using both digital measuring system and classical measuring system. In this working, the effect of use of digital measuring system in production to cost price was searched. In the addition the effect of different of geometry to outcomes were studied. At the conclusion, comparing mechanical measurement with electronic measurement and outcomes were discussed. XI 64

IV ÖZET Yapılan tez çalışmasının amacı konvansiyonel bir torna tezgahının CNC (Bilgisayar Nümerik Kontrollü) tezgah haline dönüştürülmesidir. Bu çalışmada puntalar arası uzaklığı 1.5 m iş mili ekseninin kızaklardan yüksekliği 180 mm olan MKE yapısı torna tezgahına öncelikle statik duyarlılık deneyleri uygulanmıştır. Tezgah bir onarıma tabi tutulmuş ve statik duyarlılığı istenen limitlere getirilmiştir. Bu tezgaha E.I.P marka E-500 CNC kontrol biriminin tesis edilebileceği uygun görülmüş ve bunun için gerekli konstrüktif değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Bundan sonra söz konusu tezgahta talaş kaldırma çalışmaları yapılmış ve tezgahın statik ve dinamik duyarlılığının yükseldiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler : Dönüştürme, Bilgisayar Nümerik Kontrol, Takım Tezgahı, Torna Tezgahı ABSTRACT The aim of this study is to retrofit traditional lathe into CNC (Computer Numerical Control). In this study, initially static accuracy tests were applied on a lathe that has a point to point distance 1.5m and a height of 180 mm between center of spindle axis and the guides. The lathe was repaired and the static accuracy of the lathe became with in limits. E.I.P E-500 CNC control unit was found appropriate to be installed on the lathe and necessary desing changes are accomplished. Finally, the metal cutting process was achieved and it was determined that static and dynamic accuracy of the machine was increased. Key Words: Retrofitting, Computer Numerical Control, Machine Tool, Lathe 91

ÖZET Anahtar kelimeler: CNC Tezgahlar, motor parçaları, programlama Dünyada, bilgisayar alanındaki gelişmeler, takım tezgahlarında da bilgisayarın kullanım alanının artmasına sebep olmuştur. Ülkemizde de yaygın olarak kullanılmaya başlanan, CNC tezgahlarda her makineyi kullanan bir operatör bulunmaktadır. İnsan faktörünün en aza indirgendiği ve tam otomasyonun gerçekleştirilebildiği sistemlerde, CNC tezgahlar insan müdahalesinin en aza olabileceği şekilde programlanmalıdır. Gelişmiş ülkeler arasında kaba bir yer almak isteyen Türkiye'de, bu hedefi gerçekleştirmenin en etkin araçlarından birisi de endüstriyel bazda teknolojik gelişmenin sağlanmasıdır. CNC takım tezgahlarının ülkemiz makine imalat sanayinde kullanımı her geçen gün artmaktadır. 10 Kişiden az personel çalıştıran küçük ölçekli atölyelerde dahi CNC tezgah kullanımı yaygınlaşmaktadır. CNC Teknolojisi ilk defa 70'li yıllardaki bilgisayar teknolojisinin gelişmesine paralel olarak ve mikro bilgisayar sisteminin yaygınlaşmaya başladığı günlerde ortaya çıkmıştır. CNC Tezgahların üç temel özelliği vardır. Bunlardan birincisi harfler ve sembollerle bu makineye bilgi verilebilir. İkinci özelliği bu makine girdiğimiz detayı anlar ve girilen bilgi üzerinde işlem ve hesap yapar. Bunada bilgi işleme denir. Üçüncüsü ise makine verilen data ve hesaplanan değerlere göre talimatları yerine getirir ve imal eder. vııı SUMMARY PROGRAMME OF MOTOR PİECES BY CNC WORKBENCH Keywords: CNC Workbenchs, motor pieces, the programme In the world quick developments of the computer had been caused to increaseof using the computer in the setup of workbenchs too. The beginning of use widespread CNC workbenchs in our country, there had been a surgeon to use every machine. CNC workbench, must programmed the intervention of humang If Turkey wants to take a permanent place between the development countries, one of the most active means to materialize of this aim is roof the industryel base of technologic development. It is quickly increase to use a CNC set workbench, in the machine manufacture ndustry. Also worked more less ten person which the little measure works shops were widespread to use CNC workbench. At first time CNC technology had been gone out the midle in ninities years of computer technology is develops being parelel and begining of widespread days of the micro computer system. There are three foundation peculiarity of CNC workbench. At first of these may give information to this machine with types and symbols. Second peculiarity, this machine understands the information. Third one, machine is materialize the instructions and manufacture according of the colculation price and »x 123

ÖZET Firmalar, tasarım ve üretim süreçlerini gözden geçirerek, daha verimli ve uygun performansta çalışarak, daha az maliyetli, ve yüksek kalitede ürünler almasını sağlayacak Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD, Computer Aided Design) ve Bilgisayar Destekli Üretim (CAM, Computer Aided Manufacturing) sistemlerinin getirdiği avantajlardan faydalanmak için sisteme geçmek istemektedirler. Ancak, ülkemizde bu geçiş süreci ve kullanım aşamasına gereken önem verilmeyerek, yapılan yanlış yatırımlarla firmalar zarara uğramaktadır. Söz konusu hataların başladığı nokta seçim aşaması olup, ihtiyaçların, amaç ve hedeflerin sağlıklı bir şekilde belirlenmemesi, yöneticilerin gerek firma, gerekse de konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları ve araştırma da yapmamaları sebebiyle sistemden yararlanmak bir yana, eski sistemi arar duruma gelinmektedir. Tüm bu nedenlerden ötürü, son derece hassas olan bu konu üzerine eğilip, öncelikle CAD/CAM kavramlarına açıklık getirilerek, sistem genel olarak tanıtılmış, faydalarından bahsedilmiş ve sistemin Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (CİM) anlayışının bir parçası olduğu vurgulanarak, sistemden maksimum fayda almanın diğer CİM öğelerini de kazanarak gerçekleşeceği belirtilmiştir. CAD/CAM Sistemleri hakkında genel bir fikir verildikten sonra, üretim sektöründe makina endüstrisi ele alınarak, sistemin sektördeki yeri hakkında bilgi verilmiş ve sisteme geçiş kararı alan bir firmanın sağlıklı seçim yapabilmesi için geçmesi gereken aşamalar, yapması gereken faaliyetler ele alınmıştır. Burada tüm faaliyetler ile hesaplama ve değerlendirme yöntemlerinden bahsedilerek, konu gerçek örneklerle desteklenmiş, yapıcı önerilerde bulunulmuştur. Sonraki bölümde, gereksinimlerine uygun CAD/CAM sistemine, doğru ve isabetli kararlar alarak geçiş yapan firmanın, sistemden gerektiği gibi verim alabilmesi için yapması gereken faaliyetler olan başta eğitim ve organizasyon çalışmaları üzerinde durulmuş ve dünya üzerindeki saygın firmaların yaptığı araştırma sonuçları ile konunun önemi çarpıcı bir şekilde ifade edilmiştir. Bir başka bölümde CAD/CAM yazılımları üzerinde ayrıntılı bir şekilde durularak, tüm özelliklerinden bahsedilmeye çalışılmış ve daha sonra üretim sektöründen CAD/CAM yazılımı seçimi uygulamasıyla gerçek bir örnek verilerek, konu netleştirilmiştir. vii SUMMARY SELECTING CAD/CAM SYSTEMS IN MECHANICAL INDUSTRY and EFFICIENT USE OF THESE SYSTEM The purpose of Industrial Companies invest on Computer Aided Design and Computer Aided Engineering (CAD/CAM) systems are to work more productive and appropriate performance and product high quality. However, selection and use of CAD/CAM systems are not considered in our country. Therefore, selection and use processes would generate wrong decision. The purpose of this study is to help companies how the CAD/CAM systems select properly and how the system use efficiently. The thesis contains five sections. The followings is a brief description of each station : In the first chapter, the general conceptions which is concerning about CAD/CAM were defined. To talk about these definitions briefly: Computer Aided Design (CAD), Computer Aided Manufacturing (CAM), Computer Aided Engineering (CAE), and Computer Integrated Manufacturing (CIM) describe four separate but closely related disciplines in computer graphics. The common goal of all these areas is to use the computer ' s huge memory capacity, fast processing speed, and user-friendly interactive graphics capabilities to automate and tie together otherwise cumbersome and separate engineering or production tasks, thus reducing the time, and cost of product development. CAD/CAM Systems involve the use of the digital computer to accomplish certain functions in design and productions. CAD is concerned with the use of the computer to support the design engineering function, and CAM is concerned with the use of the computer to support manufacturing engineering activities. The combination of CAD and CAM in the term CAD/CAM integrate the design and manufacturing functions in the industrial companies. Computer Aided Design can be defined as any design activity that involves the effective use of the computer to create, modify, or document an engineering design. CAD is most VUlcommonly associated with the use of an interactive computer graphics system, referred to as a CAD system. The term CAD/CAM system is also used to support manufacturing as well as design applications. CAD is used to define some type of geometry for a mechanical part, architectural structure, electronic circuit, building layout, or other items. This information is stored in a computer database, from which it is as the basis for further work and to produce engineering drawings. There are several important reasons for using a CAD system to support the engineering design function: 1. To increase the productivity of the designer. This is accomplished by helping the designer to conceptualize the product and its components. In turn this helps to reduce the time required by the designer to synthesize, analyze, and document the design*. 2. To improve the quality of the design. The use of a CAD system with appropriate hardware and software capabilities permits the designer to do a more complete engineering analysis and to consider a large number and variety of design alternatives. The quality of the resulting design is thereby improved. 3. To improve design documentation. The graphical output of a CAD system results in better documentation of the design than what is practical with manual drafting. The engineering drawings are superior, and there is more standardization among the drawings, fewer drafting errors, and greater legibility. 4. To create a manufacturing data base. In the process of creating the documentation for the product design ( geometric specification of the product, dimensions of the components, materials specifications, bill of materials, etc.) much of the required data base to manufacture the product is also created. CAM systems provide the data and instructions to automated machines for making parts, assemblies, and circuits, often using the geometric data from CAD as a starting point. CAM includes applications that support manufacturing engineering, such as numeric codes generation, and simulation. The solid model generated by CAD softwares is important for representing part definition. M of me part's features can be defined and displayed in this model. There are other key factors paramount to successful manufacturing operation: Graphics, data management, associatively, and applications. IXCAE, computer software is available for performing a wide range of analysis and simulation. Such tools allow engineers to see how the product will behave under various conditions and catch any errors early in the design cycle, thus optimizing the design and reducing overall product development time and cost. Probably the most widely used method of computer analysis in engineering is the `Finite Element Method`. Other types of tools include kinematics, dynamics, and rapid prototyping. As given below, there are several important benefits for using CAD / CAM / CAE system : - Qualified design : Evolved model is evaluated a lot of alternative, because of optimum result for the model, design is qualified, and fine tuned. - Design reliability : Using sensible analysis method and simulation techniques for the design, reliability border is increased. - Decrease of design and production time : Due to computerizability, design and production time is reduced. - Availability of documentation easily : Drafts, reports and graphics are prepared easily and quickly - Economy of material and labour : The result of making optimum design is to save material and labour. - Changing and evolving design easily : It can be applied to change on design and production methods quickly. In addition to correcting errors in a short time and producing new models can be possible. - Presentation of product in the market in a short time : Since design and production times are reduced, product is presented in the market quickly. Chapter two provides detail on a selecting process of CAD / CAM systems. Firms can choose CAD/CAM system in two ways. First, determined firm' s system; following scientific selection methods. Second, firms supported to choose a system which turn key project by other firms. According to recent research, the most way to choose CAD/CAM system in firms is to make their own decisions. Because, firms know their own necessities and goals. Also, when firms choose a system, firm get knowledge about CAD/CAM systems. The following is a proposed method of this dissertation for selecting CAD/CAM system. 1. Starting decision. 2. To organize a team which its goal is to select the CAD/CAM system.3. To determine mission and goal for the company. 4. To define requirements and analyze the present system. 5. To receive proposal and pre-evaluate. 6. To evaluate remaining proposal with different methods, including demos. 7. Decision about selection. Facilities which started at took a decision on system' s investment and organized project team, attending to make a project planning about goals and necessities. It should be pointed out that needs determined correctly. If occurred any error in this part, selection process would generate wrong decision. While studying on selection, it should be taken into considering CAD/CAM systems which are required modern production and management methods and processes. This important point has been discussed in this chapter. In this thesis, it is asserted that make a system analysis and considering new production method are most important in order to system efficiency and for the return on investment in short time. Also, other important points can be arranged as the followings: 1) Reliability proposal 2) Service and support utilities 3) Delivery and implementation studies 4) Test installation 5) Software architecture In the other part of study, treat of evaluating CAD/CAM systems and some scoring models, economic analysis methods have been discussed. For example: - Scoring Models:. Unweighted 0-1 factor model. Unweighted factor scoring model. Weighted factor scoring model. Constraint weighted factor scoring model - Economic Analysis Methods:. Pay back period. Return on investment. Net present value a. Internal rate of return In chapter 3, return on investment for a short duration in order to reach a system efficiency have been studied. The following questions are answered in this chapter. 1) What does firm acquire with CAD/CAM system ? 2) How much money and time assigned for training ? 3) What is the return on investment in first year and in economic life ? 4) What is the minimum limit of investment ? 5) How much time is necessary for training from engineers and designers ? 6) How much productivity would loss during training ? 7) How can be planned on to productivity increase in long term ? 8) How can be organize ? Industrial companies which adopted the CAD/CAM system examined carefully later, studies about minimum productivity loss and loss time have been discussed with examples. After that, treat of training of CAD/CAM system. How system training can be given and purpose of training told. In another title, treat of organization concept and given an information about firms organizational structure which use CAD/CAM system. In chapter 4, commercial CAD/CAM softwares with their features, definition of important terms, and general characteristic of softwares have been explained. Also, showed all of CAD/CAM features. In this part, it has been pointed out that Product Data Management which is important for CAD/CAM systems. Furthermore data entrance, organization and control which is related to product and formation of product management told and it is a technology which is used for Product Data Management. In chapter 5, given an example which is a CAD/CAM system selecting in a industry and all explanations brought up concretely. In this part, selecting evaluation and calculation methods determined. At the end of this part, study about firms which produce CAD/CAM/CAE software. As a result, in this study, given general software features and definitions have given in many ways. Xll 136

Bu çalışmada, SODICK APT II A adlı CNC tel erezyon tezgahı için CNC parça programı hazırlayan bir paket program geliştirilmiştir. Hazırlanan prog ram AutoLİSP dilinde yazılmıştır. AutoCAD ortamında çizilmiş iki boyutlu metal parçaların, zımba ve dişi parça kesimleri için CNC parça programını, tezgah orijinal yazılımındaki gibi elde etme çalışması gerçekleştirilmiştir. Program; etkileşimli olarak, önce kullanıcıdan kesme işlemi öncesi ayarları ve kesme yolunun tanıtımını istemektedir. Sonra CNC parça program satırla rı programda yazılan kurallar çerçevesinde, otomatik olarak türetilmiştir, Üretilen programlar tezgah üzerinde denenmiş ve başarılı sonuçlar elde edil miştir. In this work, a package program which prepares CNC part programs for SODICK CNC EDM has been developed. The program has been written in AutoLISP language. The study of producing CNC part programs which receives the necessary data from 2D AutoCAD drawings that have punch and die shapes has been carried out as done in the original software. First, the program interactively asks the user to define the cutting path and settings before cutting. Then CNC lines have been automatically prepared by the program according to the rules. Produced programs have been tested on the SODICK-EDM machine tool and the successful results have been obtained. 68

Bu çalışmada CNC takım tezgahlarında üretilen makine parçalarında yüzey kalitesine etki eden faktörler incelendi. Talaş kaldırma işlemlerinde, yüzey pürüzlülüğü, çalışılan malzeme ile kesici takım, tezgah gücü, bağlama şekli, işleme tekniği ve çevresel faktörlerden etkilenir. Kaliteli yüzey elde etmede kullanılacak takımın ömrü, kesme hızı, verilecek talaş derinliği, kesme geometrisine ait açılar, kesici takımın uç radüs' ü, kesen ve kesilen malzeme faktörü, titreşim,soğutma sıvısı ve yağlama olarak ifade edilen bu elemanlar yüzey işlemede birbirlerini aynı anda etkilerler. Bu çalışmada CNC freze tezgahlarında düz, konveks ve konkav yüzey işlemede, yüzey geometrisi ile kesici takım geometrisi dikkate alındı ve en uygun takım yolu aralığı tespit edildi. Sonuçta en düşük pürüzlülük değerini veren grafik ve matematiksel model ortaya konuldu. Düz ve eğrisel yüzeyler CNC ye konvansiyonel freze tezgahlarında farklı kesme şartlarında işlendi. Düz ve eğrisel yüzeylerde silindirik ve küresel bir parmak freze ile kaba ve ince talaş kaldırmada teşekkül eden yüzey pürüzlülüğü ölçüldü. Devir sayısı ve kesme derinliği sabit tutulduğunda kesici takım ilerleme hızının değiştirilmesi ile yüzey pürüzlülüğü' nün artış gösterdiği görüldü. İlerleme hızı sabit tutulduğunda kesici devir hızı arttıkça yüzey pürüzlülüğü değerinin arttığı görüldü. Bu etkenlerin en aza indirilmesi için gerekli veriler yapılan deney ve araştırmalar sonucunda, grafik ve matematiksel model ortaya konuldu. Eğrisel yüzeylerin 5 eksenli CNC Freze tezgahlarında silindirik bir parmak feze ile işlenmesi sonucunda elde edilen pürüzlülük değeri, 3 eksenli CNC freze tezgahında, küresel uçlu bir parmak freze ile elde edilen yüzey den, daha az işleme zamanı ve daha az pürüzlülük değeri elde edildi. Eğriliği az olan yüzeylerin işlenmesinde silindirik parmak frezelerin küresel parmak frezelere kıyasla işleme zamanının azalmasında ve yüzey kalitesi yönünden daha verimli olduğu görüldü. Eğrisel yüzeylerin işlenmesinde küresel parmak frezelerin eğrisel yüzeylere rahat ve kolay uyum sağladığı görüldü. Ancak parmak frezelerin dezavantajı, üretildiği malzemenin genelde HSS olması nedeniyle kesme kabiliyetleri düşüktür ve karbür uçların yerini tutmazlar. Bunun yerine eğriliği az ve geniş yüzeyler işlenirken, düz bir parmak frezenin parça üzerinde 5 derece eğilerek işleme yeteneği deneysel olarak tespit edildi. Ancak hasıl olan küresellik, düz parmak frezenin çapı ile sınırlı kaldı. Sonuçta, düz parmak frezeler; geniş eğrilikteki yüzeylerin işlenmesinde daha hızlı bir etki gösterdiği görüldü. Kaliteli yüzey elde etmek için, kaliteli takma uçlu kesici ile yüksek hızlarda kesme işlemi yapıldı ve farklı kesme hızlarında değişik yüzeypürüzlülük değeri elde edildi. Soğutma sıvısının, talaşın uzaklaştırılmasında ve takım yüzeyi ile parça yüzeyi arasında soğutucu etkisi olduğu görüldü. In this study the effect on surface quality in machining part of machines in CNC milling machines were investigated. Surface roughness are effected from material of workpiece, cutter tool, power of workbench, form of fasten and method of machining at the operation of cutting cutter, speed depth of chip angle of cutting geometry, radius of cutter, vibration, fluid of cooling and lubrication effecting each other at the same time at machining operation. In this study geometry of surface and geometry of cutter were taken in consideration together and most apropriate tool path space held fixed at the machining. Flat, concav and convex surface at CNC milling that are given most value of surface roughness, mathematical model and graphic obtained at the end. Flat and curved surface were machined with different cutting condition at the CNC milling and convansiyonel milling were measured, surface roughnes made at the rough and thin cutting operation with end mills and ball mills on the flat and curved surface were measured, when spindle speed and depth of cutting held fixed with change of feed. It was* shown that surface roughness increased. When feed speed held fixed, it is shown that cutter speed increased with value of surface roughness. Required data on investigation of resulting graphic and mathematical model on that made experiment to reduce less negative inclination of this factories has been exposed.After generating five axis NC part programs sculptured surface were, machined with a five axis CNC milling machine from machining tests. It was shown that the machining of free form surfaces using a five axis CNC milling machine with an end mill had smaller cusp heights and shorter cutting time than when using at three axis CNC milling machine with a ball end mill. It was shown that end mills are more efficent in surface quality and in reducing cutting time than ball mills in machining low curvature surfaces. When curved surfaces were machined, it was shown that ball mills had a better match and easiness on curved surfaces. But a further dizadvantage. is that ball mills are usually made from high speed steel because of this their capability is low and they can not take place of the carbide inserts cutters. XIIsurface geometry and hence reduce the number of surface passes required they also have a much better efficency of material removel and longer tool life it is shown that the use of end mills for curved surface work can typically reduce the overall cutting time versus ball mills. The cutter operation were made with quality cutter at different cutting speed to obtain quality surface and has been obtained different surface roughness. When cutting speed to be high then the effect of water pressure has been cooled beetwen workpiece and tool. Morever has been moved chip. X 135

Bu çalışmada bilgisayar yardımı ile CNC'Ii turna ve freze tezgahlarında optimum takım seçimi gerçekleştirilmiştir. Çizi m ortamı olarak CAD editörü ve Pascal 7.0 programlama dili kullanılmıştır. Operatör, CAD çizim programıyla torna parçalarım iki boyutlu, freze parçalarını üç boyutlu çizmekte yada aynı programla önceden çizilmiş bir şekli kullanabilmektedir. Çizilen parçanın koordinatları Pascal 7.O dilinde yazılan program yardımıyla ana programa aktarılmaktadır. Takım seçimi ana programında; malzeme seçimi, yüzey pürüzlülüğü seçimi, tezgah gücü seçimi ve kesici uç radyüsü seçimi yapılmaktadır. Daha sonra takım seçimi ana program tarafından takım magazininden uygun kesici takım seçilmektedir. Geliştirilen bu program, zaman bakımından üretim kalitesi ve üretim maliyeti açısından çalışanlara ekonomik faydalar sağlayacaktır. In this study, optimum tool selection have been performed by computer for CNC turning and milling machine. CAD editor and Pascal 7.0 programming language have been used as a drawing medium. Operator, draws two dimensions for turning parts and three dimensions for milling parts or with some programming can use before with a drawing. The coordinates of drawing parts for tool selection transfers to main program Pascal 7.0 on main program, the selection of material, surface roughness, machine power and cutting edge radius have been performed. Then the proper cutting tool of tool magazines has been selected by the main program of tool selection. The program advanced here for working people has been provided some economical benefit based on the production quality and cost with regarding to time. 124

ÖZET Bu çalışmada, tek pasolu ve çok pasolu tornalama için optimum metal kesme değişkenlerinin belirlenmesi problemi ele alınmıştır. Amaç fonksiyonu olarak maliyet denklemi kullanılmıştır. Güç, yüzey pürüzlülüğü ve ilerleme fonksiyonları ise optimizasyon probleminin kısıtlayıcı denklemleridir. Tek pasolu tornalama işleminde metal kesme değişkenlerinin optimizasyonu geometrik programlama yöntemi ile yapılmıştır. Çok pasolu tornalama işleminde metal kesme değişkenlerinin optimizasyonu ise geometrik programlama ve dinamik programlama yöntemlerinin birlikte kullanılmasıyla gerçekleştirilmiştir. ABSTRACT In this study, the problem of determining the optimum cutting conditions for single-pass and multi-pass turning is considered. As an objective function, production cost is used. Power, surface finish and feed functions are constraints of the optimization problem. Optimization of cutting conditions of single-pass turning is carried out by using geometric programming method. Optimization of cutting conditions of multi-pass turning is carried out by using geometric programming method in conjunction with dynamic programming method. 68

V ÖZ ' Gönümüzde parça programlama CNC tezgahlan ile imalatta önemli bir yer tatmaktadır. Programlama esnasında'olaa hatalar kaçınılmazdır. Bu hatalar iş parçalarının imalatı esnasında ortaya çıktıklarında CNC tezgah ve kesicilerezarar vermektedir. Bu durum. aynı zamanda gereksiz zaman kayıplarına da sebep olmaktadır. Bu çalışma ile CNC programı için gerekli olan veriler CAD çizim programından alınmakta ve imalatta kullanılacak olan CNC tezgahına uygun parça programı komutlarına dönüştürülmektedir. Aynı zamanda kesici' takımın * kesme esnasında yapacağı hareketler de ekranda benzetim olarak izlenebilmektedir. Bunlara ilaveten iş parçası için imalat süresi ve maliyeti de hesaplatilmaktadır. *VI ABSTR4CT t The first step in Computer Aided Manufacturing (CAM) is to write part programmes. Manual programming often becomes a time-consuming process and it requires highly skilled workers. Any errors made during programming stage may damage the CNC machine tool or workpiece and cause waste of time. Therefore, in this study it is aimed to produce part programs directly by using CAD drawings of the component Hence, the risk of making error and skilled labor requirment for the selection of process parameters have been eliminated by simplifying the task of programming. The prepared programme also determine the machining time, machine cost and simulates the operation on the screen. «a 104

ÖZET Doktora Tezi TAKIM TEZGAHLARI DİŞLİ SİSTEMLERİNİN BİLGİSAYAR DESTEKLİ OPTİMAL TASARIMI Haşim ŞENYİ?İT Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makina Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof.Dr. Ali ÜNÜVAR 1996, Sayfa: 218 Jüri: Prof.Dr.Ali ÜNÜVAR Prof.Dr.İrfan SAYGILI Prof.Dr.Mustafa SAVCI Bu çalışmada, takım tezgahları hız kutusununda giriş şaftından iş miline kadar uzanan, üzerlerinde dişli, rulmanlı yatak gibi güç iletim elemanlarının bulunduğu şaftlar sisteminin bilgisayar yardımıyla tasarımı amaçlanmıştır. Bu maksatla müstakil çalışabilen şaft, düz dişli, rulmanlı yatak, iş mili ve dişli zinciri programları hazırlanmış, sonra bunların integrasyonu yapılmıştır. Bir elemandan diğerine iletilen kuvvet ve reaksiyon kuvvetleri dikkate alınarak bütün sistemin tasarımı yapılmıştır. Düz dişli tasarımı programında dişli kavrama açısı, pinyon diş sayısı, pinyon ve dişli devir sayıları, giriş gücü, dişli malzemesi ve çalışma şartları giriş parametrisi olarak alınarak, dişlinin modülü, diş sayısı, genişliği, kalınlığı, hatvesi, bölüm dairesi çapı ile iletilen kuvvetler ve momentler gibi değerler belirlenir. Şaft tasarımı programında, şaft tipi, şaft üzerindeki dişliler, şaft üzerindeki istasyon sayısı, istasyonlar arası mesafeler, şaft devir sayısı, şaft malzemesi giriş parametrisi olarak alınarak, şaft çapı çeşitli kriterlere göre hesaplanır. Rulmanlı yatak seçimi programında, şaft çapı, ömür, devir sayısı ve yüklere bağlı olarak rulmanlı yatak seçimi yapılıp, seçilen yatağın istenilen ömrü sağlayıp sağlamadığı kontrol edilir. Takım tezgahlarında hareket iletiminin son elemanı olan iş mili, tezgah hassasiyet ve doğruluğuna direk etki ettiğinden, iş mili tasarım programı, şaft tasarımından ayrı olarak hazırlanmış ve tahrik sistemiyle bütünleştirilmiştir. Bu program ayrı olarak iş mili tasarımı yapabilecek özelliktedir. Dişli zinciri programı takım tezgahı tahrik motorundan hareketle giriş şaftında, ara şaftta ve çıkış şaftında hızları, momentleri, dişlilerin diş sayılarını, çevrim oranlarını, dişlilerin şaft üzerindeki yerlerini, tepki kuvvetlerini belirler ve şaft sistemlerinin integrasyonunu sağlar. Dişli zinciri programından elde edilen diş sayıları, devir sayıları, nakledilen momentler, tepki kuvvetleri gibi değerler diğer programlar için giriş parametreleri olarak kullanılır. Anahtar kelimeler : Bilgisayar yardımıyla tasarım, güç iletimi, şaft tasarımı, rulmanlı yatak seçimi, düz dişli tasarımı, iş mili tasarımı dişli zinciri tasarımı. ABSTRACT Ph.D.Thesis COMPUTER AIDED OPTIMAL DESIGN OF MACHINE TOOL DRIVE SYSTEMS Haşim ŞENYİ?İT Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Mechanical Engineering Supervisor: Prof.Dr. Ali ÜNÜVAR 1996, Sayfa: 218 Jury: Prof.Dr.Ali ÜNÜVAR Prof.Dr.İrfan SAYGILI Prof.Dr.Mustafa SAVCI In this study, shaft systems in the machine tools, extending from input shaft to the spindle are designed optimally computer aided. They are power transmission elements on gear and antifriction bearing. In this content a programme for shaft, spur gear, antifriction bearing, spindle and gear train which can work seperatly has been prepared and integrations have been carried out using these programmes. Taking into consideration, the force transmitted and the reaction forces from one element to the other, the whole system has been designed. In the spur gear design programme, pressure angle, number of pinion, rpm of pinion and teeth, input power, gear material and working conditions are taken as input parameters. Later, module, number of teeth, face width, thicness, circular pitch, pitch circle diameter, forces, torque and others are determined. In the shaft design programme, shaft diameter has been calculeted with various criterias by considering the parameters like shaft type, gear on the the shaft, station number, on the shaft distance between the stations, rpm of shaft, shaft material. By the antifriction bearing selection programme, depending on the shaft diameter, life, number of revolation and load, antifriction bearing is selected. The selected antifriction bearing is checked whether the life satisfy the requried life. Spindle, whcih is the last element of the motion transfer in the machine tool, effects the sensitivity and the accuracy of the machine tool directly, so that the program of the spindle is designed independly from the shaft design. This program is capable of considering the spindle designs seperately. The gear train programme allows the integration of the shaft sytems and the machine tool from motor drive with the movement of the shafts, speeds, moments, number of tooth in the gear, ratios, places of the gear on the shaft, and the reaction forces. The parameters obtained from the gear trains programme like number tooth in the gear, number of revolations, torque transfered, action forces can be used for other programmes. Key words:Computer-aided design, power transmission, shaft design, antifriction bearing selection, spur gear design, work head spindle design, gear train design.TEŞEKKÜR Bu çalışmanın hazırlanmasında hiçbir zaman yardımlarını esirgemeyen ve görüşleriyle çalışmaya yön veren değerli hocam Prof. Dr. Ali ÜNÜVAR'a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca program çalışmalarında yardımcı olan Kimya Müh. Ömer BAYSAL'a. program çalışmalarında ve integrasyon da yardımcı olan Fizik Müh. Orhan KÜÇÜKAHMETLER'e, tashihlerde yardımcı olan Kim.Yük.Müh. Mustafa İMAN'a, Mak.Yük. Müh. Veysel ÖZDEMİR'e ve Dr. Hadi GÖKÇEN'e ve çalışmalar boyunca desteğini gördüğüm sevgili eşim Sülbiye ŞENYİGİT'e teşekkür ederim. 236

ÖZET Bu çalışmamda,otomatik kontrol teorisinin bir takım tezgahına uygulanmasını hedefledim.Bundaki amacım hızla gelişen teknolojide bilgisayar- makina arabirimim inceleyerek bunun sağladığı kolaylık ve üretim artışının Türkiye için önemim vurgulamaktır. Çeşitli sebeplerle bulunduğum değişik amaçlı fabrikalarda,üretimin verimsiz ve güçsüz olduğunu tespit ettim.Bunun başlıca sebelerinden biri tezgah verimsizsizliği idi. Gerçekten ülkemizde ekonomik ömrünü tamamlamış bir çok takım tezgahı ile hala üretim yapılmaya çalışılıyor.Bu tezgahların CNC tezgahlarla değişimi yerine modernizasyonu hem parasal ve hemde üretim gücü açısından büyük fayda sağlayacaktır. SUMMARY In this study,I marked applying automatic control theory on a tooling machine.My target was, researching of computer-machine interface and accenting it's advantages for Türkiye.In many causes,I have been found some factories of Türkiye.1 established manufacturing was poor and expensive. Greatest cause of this situaion was old tooling machines.This machines was reached it's economical life.If this machines arm to numerical control unit (or computerized control unit),it's efficiency upgrade to very sufficentlt's economical need. n 107

i... TAKIM VE MATKAP TEZGAHININ CIZIMI, TASARIMI VE TEKNOLOJİSİ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) NASER-SAATSAZ MA?REBİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EYLÜL 1996 ÖZET Bu araştırma takım tezgahlan ile İlgili bütün tasarımlar yapılıp bütün elemanları detaylı şekilde `Design Card` adlandırdığımız bir sayfa üzerine yazılıp ve formüller bilgisayarda yazılı şekilde sıralanmıştır. Sonuç olarak matkap tezgahının yapımı ve onunla ilgili olarak bütün hesaplamalarda yapılmış ve elde edilen sonuçlardan gerekli istifade edilebileceği kanaatindeyiz. Bilim Kodu : 225.07.01 Anahtar Kelimeler : Sayfa Adedi : 85 Tez Yöneticisi : Yrd. Doç.Dr. Kurtuluş BORAN ii TECHONOLGY AND DESIGN OF DRILLING DRAWING AND TOOLS (M. Arch. Thesis) NASER-SAATSAZ MA?REBİ GAZI UNIVERSITY INSTITUE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY SEPTEMBER 1996 ABSTRACT In these research, all designs relative with tools and drilling were made. It has been lined as called `design card` on a page all component and formulas were lined in the computer as writed. Consequently, It has been also made manufacturing of drilling relative with calculation. We suppose that present results are become useful. Science Code Key Words Page Number Adviser 225.07.01 85 Assoc.Prof. Kurtuluş BORAN 32

170

TAKIM TEZGAHLARINDA KULLANILAN HIZ MEKANİZMALARININ BİLGİSAYAR DESTEKLİ KİNEMATİK TASARIMI (Yüksek Lisans Tezi) Cengiz ELDEM GAZİ ÜNİVERSİTESİ FENBİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ OCAK 1995 OZ Bu çalışmada, Takım Tezgahlarına uyarlanan, hız kutularının kinematik tasarımında kullanılan bir bilgisayar programı hazırlanmıştır. Programda,tasarlanacak her sistemin kuruluş ve hız diyagramlarına göre gerekli parametreler girilerek, sistemdeki min. ve max. hızlar arasındaki devir sayılarının geometrik diziye göre dağılımı,genel ve kısmi iletme oranları, standart çıkış devir sayıları,tolerans sınırlan içerisinde belirlenebilmekte ve devir sayılarının değişik kombinasyonları gerçekleştirilebilmektedir.Uzun ve yorucu bir çalışmayı gerektiren bu tip tasarım çalışmalarına, hız, esneklik ve kolaylık kazandırılması bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Ek bölümünde kullanıcıya kolaylık sağlamak amacıyla programın işleyişi ana hatlarıyla tanımlanmış ve örnek problemler verilmiştir. Bilim kodu : 225.07.01 Anahtar kelimeler : Kinematik kuruluş, dişli kutuları, takım tezgahlarınız mekanizmaları. Sayfa sayısı : 99 Tez Danışmanı : Doç.Dr. Faruk MENDİ COMPUTER AIDED KINEMATICAL DESIGN OF SPEED MECHANISMS USED IN MACHINE TOOLS (GEAR BOXES KINEMATIC ARRENGEMENT DIAGRAMS) (M.Sc. Thesis) CENGİZ ELDEM GAZİ UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY JANUARY 1995 ABSTRACT In this study, a computer program that is used in kinematical design of speed boxes that are adapted to machine tools has been developed. In the program depending on the constraction and speed diagrams of the system the necessary parameters are entered,the distrubition of the range of RPM' s between the maximum and minimum values of the system according to the geometrical array is completed. General and partial transmission ratios,standart output RPM's can be determined with in the tolerances. Varian RPM levels can be achieved. The main objective of this study was to bring speed and flexibility to the studies of this kind of work which requires long and tiresame working. To make the program easily understandable by the uses an outline of the process and sample problems are by given. Science Code : 225.07.01 Key Words : Kinematical arrengement,Gear boxes,Machine tools,Speed Mechanism. Page numbers : 99 Adviser : Ass.Prof. Dr.Faruk MENDİ n 63

ÖZET İşleme merkezleri tarihçesi pek yeni olmayan takım tezgahlarıdır. İlk yatırım maliyetlerinin fazla olmasından dolayı ülkemizde sadece belli başlı işletmelerde kullanılmaktadır. İşleme merkezlerinin en önemli özelliği getirmiş oldukları otomasyon derecesidir. Bilgisayar kullanımı parça programlama prosesinde önemli gelişmeler sağlamıştır. İşleme merkezlerinin kontrolünde bilgisayar teknolojisine bağlı olarak önemli gelişmeler göstermiştir. Bu araştırmada, işleme merkezleri, bu tezgahların kontrolünün yanısıra, işleme merkezlerinde kullanılan takımlar, aparatlar konusununda değinilmiştir. Ayrıca burada takım tezgahlarının gelişmesine ve bugüne kadar olan gelişmelerede yer verilmiştir. İlk bölümde konuya kısa bir giriş yapılarak, işleme merkezlerinden bahsedilmiştir. İkinci bölümde takım tezgahlarının gelişmesi ve kontrol yöntemleri anlatılmıştır. Üçüncü bölüm, takım tezgahlarında nümerik kontrollün tanıtıldığı kısımdır. Dördüncü bölümde, işleme merkezleri üzerinde durulmuş ve bu konu incelenmiştir. Beşinci bölüm parça programının nasıl yazıldığı ve nümerik kontrollü tezgahlarda bulunan komutların tanıtıldığı bölümdür. Altıncı bölümde Türk Elektrik Enstitüsünün Topkapıda bulunan fabrikasında işleme merkezi ile imalatı yapılan bazı parçalar ele alınarak, bunların işleme zamanları ile bu parçaların konvansiyonal tezgahlarda üretilmesi için geçen zamanlar karşılaştırılmadır. VII ABSTRACT Machining centers consists of machine tools. Due to high investment costs, they are used in only some major companies in Turkey (in our country). Its most important advantage is the automation. The use of computers causes significant developments in parts programming process. Then the control of machining centers is improved with respect to the computer technology. This research involves the information on machining centers, control of machine tools and other equipments being used in the machining centers. Additionally, the development of machine tools and progress in this market are included. The first section is a brief introduction to machining centers. The development and control of machine tools are explained in the second part. The third section is on the application of digital control for machine tools. The machining centers are described in the fourth section. The fifth part gives the information on the parts programming and commands for digital control of machine tools. Finally, the sixth section lists some parts being processed in the machining centers of TEE plant, Topkapi, and compares the required times for these parts with processing by conventinal machine tools. VIII 127

ÖZET Talaş kaldırma yöntemi ile metallerin işlenmesi,üretim metodları arasında değişime ve gelişmeye en açık yöntemlerden biridir. Gelişen Metal işleme endüstrisinin gerektirdiği yüksek verimlilik ve ekonomiklik değeri metallerin kesme yolu ile işlenmesi göz önüne alındığında,takım malzemesi,takım geometrisi,talaş geometrisi,talaş tipleri, kesme şartları,iş parçası malzemesi,talaş kontrol teçhizatı gibi önemli faktörlerden etkilenmektedir.Bu nedenle üretim yöntemleri arasında talaş kaldırma prosesisinin önemli bir yer tuttuğu endüstrilerde görev yapan uygulamacı ve mühendisler;Talaş oluşumu ve talaş oluşumu üzerine etkileri bulunan değişkenler,talaş kontrolü ve proses ü- zerine etkilerinin yanısıra çok iyi bir talaş kırılma prosesi bilgisine sahip olmak mecburiyetindedirler. Yapılan bu çalışmanın ilk bölümünde talaş kaldırma operasyonlarında karşılaşılan problemlerin karmaşıklıkları ve değişkenlikleri nedeniyle uzun zamandır araştırmacı ve teorisyenlerin çalışmalarına konu olduğu,gelişen üretim teknolojileri doğrultusunda bu problemlerin metal kesme operasyonlarının verimlilik ve ekonomiklik değerini etkileyen faktörlerin başında geldiği belirtilmekte,bununla beraber yüksek verimlilik ve ekonomiklik değerine sahip bir talaş kaldırma prosesinin,talaş oluşu- mu,talaş kontrolü,talaş kırılması proseslerinin eksiksiz bir şekilde incelenerek takım geometrisi ve talaş kırıcı formunun takım performansı üzerine etkilerinin belirlene bilmesi ile sağlanabileceği vurgulanmaktadır. Tezin ikinci bölümünde ise;en basit anlamda ana bir metal kütleden görece daha küçük parçacıkların kopması olarak bilinen talaş oluşumunun gerçekte elastik ve plastik şekil değişim esaslarına dayanan,çeşitli talaş kaldırma operasyonları için farklı karaktere sahip,farklı modelde talaş tipleri içeren,bir çok değişkenin yönlendirdiği kompleks bir proses olduğu ortaya konmaktadır. Üçüncü bölümde,talaş oluşumu ve talaş kırılma prosesleri arasındaki bağlantıyı oluşturan talaş kontrol prosesi irdelenerek ideal bir talaş kontrolünün gerekleri ile bunun talaş kırılması ve proses verimliliği üzerine etkileri açıklanmaktadır.Talaş kaldırma operasyonlarının en önemli safhalarından birini oluşturan talaş kırılmasının incelendiği tezin dördüncü bölümünde;talaş kırılma mekanizması,(a)-(s) diyagramı üzerindeki değişik kesme bölgeleri için ayrı ayrı açıklanmakta,talaş kinci tipleri ve teknolojik gelişmeleri incelenerek kabul edilebilir karakterde talaş geometrisine ulaşmayı sağlayacak optimal talaş kinci formunun geometrik özellikleri ortaya konmak tadır. Tezin beşinci bölümünü oluşturan deneysel çalışmalar kısmında;îki farklı talaş kinci geometrisine sahip sert metal kesme plaketi farklı ilerleme (s) ve kesme derinliği (a) değerlerinde test edilmekte elde edilen sonuçlar yardımı ile (a)-(s) diyagramında belirlenen efektif talaş kırma alanları bakımından karşılanmaktadır.. Tezin son bölümünde ise tüm yukarıdaki araştırma ve çalışmalar doğrultusunda, talaş kaldırma prosesisin;Talaş oluşumu,talaş kontrolü ve talaş kırılması mekanizmalarım içeren bir proses olduğu,gelişen teknolojinin gereği olan yüksek verimlilik ve ekonomiklik değerine eksiksiz bir talaş kaldırma bilgisi ve iyileştirilmiş bir takım performansı ile ulaşılabileceği vurgunlanmaktadır. ABSTRACT Machining metals by the help of chip removing is the most suitable production method for developments.The high productivity and economic properties which are very important for developing tecnology,in cutting metals is related with variables of opera tion such as;Tool material,tool geometry,chip geometry,types of chip formation, cutting conditions, Work piece material and chip control equipments. Therefore;Apliers and engineers,working industries in which Chip removing process has got a very big importance,should have the complete knowledge of chip for mation and chip formation parameters,chip control and its effects on process and chip breaking In the first part of the thesis;There are fundamental informations about variable and complex problems which are related with the productivity of metal cutting process and in order to reach a chip removing process which has got high productivity degree; chip formation,chip control,chip breaking process should be studied carefully and their effects on tool performance should be highlighted. In the second part of the thesis,There are fundamental informations about chip removing, which is known as small local ruptures which are called chips,from a main metal block. Essentially chip removing is a kind of process that is related with elastic and plastic properties of metals and a complex process which has got different kind of chip formation for different kinds of metal cutting operations In the third part of the thesis,there are fundamental informations about chip con trol process which has got a very big importance between chip formation and chip breaking processes, and its effects on chip breaking and chip removing process Chip breaking is the most important stage of the chip removing process so in the fourth part of the thesis there are fundamental informations about chip breaking process for different cuting sections on (a)-(s) diagram.However there are informations about chip breakers and their technological developments and main properties of an optimal chip breaker which has got the best conditions for acceptable chip geometry.In the fifth part of the thesis There are experimental studies and their results.In the experiments two different Hard metal cutting insert were usedin different feed (s) and different depth of cut (a) ranges and finally their effective chip breaking areas were defined on the (a)-(s) diagram and were compared with each others. In the last part of the thesis there are important results about chip removing pro cess which is directly related with chip formation,chip control and chip breaking proc esses and also there are informations about modified tool ferformance and its im portance on the productivity of chip removing process. 161

ÖZET Dünyada, bilgisayar alanındaki hızlı gelişmeler, Takım Tezgahlarında da bilgisayarın kullanım alanının artmasına sebep olmuştur. Ülkemizde de yaygın olarak kullanılmaya başlanan CNC tezgahlarda, her makinayı kontrol eden bir operatör bulunmaktadır. însan faktörünün en aza indirgendiği ve tam otomasyonun gerçekleştirilebildiği sistemlerde, CNC tezgahlar, insan müdahalesinin az olabileceği şekilde programlanmalıdır. Buda `CUSTOM MACRO` olarak bilinen parametrik programlama ile yapılabilir. CNC Tezgahlarda programlama için, her bir fonksiyonu ifade eden çeşitli komutlar kullanılır. Bu komutlar adres olarak tanımlanan bir harf ve onu ta kip eden rakamlardan oluşur. Bu komutlar parça resmi ve kullanılacak kesici takımlara göre belirli bir sırada düzenlenerek parça programı oluşturulur. Custom Macro programlamada, bilgiler gurubunu içeren bir fonksiyon, alt program şeklinde hafızada saklanır. Custom Macro yapısını oluşturan bu bilgiler gurubunda, değişkenler, değişkenler üzerinde ger çekleştirilebilen işlemler ve Custom Macro bilgileri içindeki değişkenlere atanabilen gerçek deçerler mevcuttur. Custom Macro programlama ile karışık şekle sahip parça programları daha kolay yazılabildiği gibi, robot mekanizması ile çalışan tezgahlarda, takım aşınması sonucu oluşabilecek kazalara sebebiyet vermemek için takımların belirli periodlarla ölçülmesi, belirli parça sayısından sonra makinanın durması gibi fonksiyonları gerçekleştirmek mümkün olmaktadır. işlem merkezlerinde takım değiştirme, takım boyu ölçme gibi işlemler, Custom Macro yapısında oluşturulmuş alt- programlar şeklinde hafızada bulundurulup, tek bir program komutu ile çağırılarak fonksiyon gerçekleştirilebilir. iv SUMMARY CUSTOM MACRO PROGRAMMING The Outline Of The Programming : Before making correct programming for varius types of jobs, some procedure has to be considered. From the origi nal drawing of workpiece, style of part dimensioning is changed for easier programming. Cutting sequence, cutting direction and chucking location are planned. In respect of cutting speed, depth of cut and feedrate, cutting condition are determined and cutting tools are selected. According to cutting area for each cutting tools, the program is writen by using standart programming commands. For program configuration, a group of commands given to the NC for operating the machine is called the program by specifying the commands, the tool is moved along a straight line or an arc, or the spindle motor is turned on and off. A group of commands at each step of the sequence is called the block. The program consists of a group of block for a series of machining. The number for discriminating each block is called the sequence number and the number for discriminating each program is called the program number. Each block consists of a sequence number for indicating the NC operation sequence at the beginning of the block, prog ram command including an adress and the number specifies a function and a CR code for indicating the end of the block. vThe Program Format : Following explanation are for the addresses and the instructions for program format use. Address Function The Instruction for their use Program Number Designated by 4-digits number following the address O N Block Number Designated by a maximum 4 -digit (Sequence Number) number (usually 3-digits no.) following the address N Preparatory Function Designated by a 2-digits number following the address G. The motion of the slides can be programmed by using the G codes Feed Function The feed function directly designates the amount of feed per revolutions of the spindle. Spindle-Speed Function Specifies the amount of spindle speed in r.p.m. surface speed in meter per a minute. T Tool Function T specifies the selection of the turret station and the tool offset number. M Miscellaneous Function Designated by a 3-digits number following the address M for specifying auxilary function, such as spindle start and spindle stop. VIp u X Dwell Specify the number of dwell time by using 8-digits number following the address P, used with code GO 4. Radius of arc Specify the value of the radius when using G01, G02 or G03. The points of movement in the X-axis Specify the absolute coordinate point in the X-axis. u The points of Specify the relative coordinate movement in the point in the X-axis. X-axis The points of Specify the absolute coordinate movement in the point in the Z-axis Z-axis W The points of Specify the relative coordinate movement in the point in the Z-axis Z-axis / Block Skip When the `Block delete` switch is set to ON position, the commands of a block containing `/` will not be executed. (CR) End of Block Designates the end of a block. The coordinate zero point (work coordinate zero point) is determined to be any place such as the face of chuck, the face of the part etc. However the face of the work- piece on chucking work and cut-off face on bar work are convenient. vxi6 - Function ( Preparatory Function ) : The G code indicates a 2 digit number following the address G for specifying the motion of the slides such as linear or circular. Standart G codes used for the program ming of CNC lathes are as follows. 6 00 : Positioning ? This command is used for the positioning of tool by moving at a rapid traverse rate for each slide direction. 6 01 : Linear Interpolation ; A tool is moved on a straight line at a feedrate specified by the F code. 6 02, 6 03 : Circular Interpolation ; When G 02 or G 03 is commanded, a tool is moved along an arc at a feed- rate specified by F code. Arc radius is given by R command. Rotation direction of G 02 is clockwise and G 03 is counter clockwise. 6 04 : Dwell ; The feed can be stopped for a designa ted period of time by programming this command. 6 10 : Changing of tool offset amount ; This command is used to input offset values by a program. 6 20, 6 21 : Inch / Metric Input ; Either inch or metric input can be selected by these codes respectively. 6 28 : Automatic return to reference point ; The tur ret slide is moved at a rapid traverse rate for each direc tion simultaneously to the reference point. G 32 : Thread cutting ; Straight, taper and face thread cutting are effected by using this command. 6 50 : Spindle Speed and Coordinate Setting ; This command is used for setting of maximum spindle speed and coordinate system setting. 6 96 : Constant Cutting Speed Control ; When S code is commanded in G 96 mode, the number following the addres S specifies the cutting speed as being meter per minute. 6 97 : Constant Cutting Speed Control Cancel ; In this mode S command specifies the spindle speed in RPM. 6 98 : Feed rate per minute G 99 : Feed rate per revolution vmH - Function ( Miscellaneous Function ) : The M Function is designated by using 2 digits number following the address M for specifying an auxilary function M 00 : Program Stop ; When M 00 is commanded in auto matic operation mode, the automatic operation will stop af ter completion of the commands in the block containing M 00 M 01 : Optional Stop ; This is usually used to stop the machine and check workpieces at the end of each tool operations. M 02 : End of Program ; This code is used in the last block of program to end the program. M 03 : Spindle Forward ; Specifies to start the main spindle rotation in counter-clockwise direction. M 04 : Spindle Reverse ; Specifies to start the main spindle rotation in clockwise direction M 05 : Spindle Stop ; Specifies to stop the main spindle rotation. M 08 : Coolant ON ; Specifies to start the coolant M 09 : Coolant OFF ; Specifies to stop the coolant M 30 : Program Stop ; Specifies at the last block of the program. M 98 : Subprogram Call ; This code is used to enter a subprogram. M 99 : End of Subprogram ; This code shows the end of program. Custom Macro Programming : In custom macro programming, a function covering a group of instructions is stored in memory as a subprogram. The stored function is represented by one instruction, so that only the representative instruction need be specified to execute the function. This group of registered instruc tions is called a `custom macro body` and the representa tive instruction is called a `custom macro instruction`. IXThe custom macro body may simply be called Macro. And the custom macro instruction may be called a macro call command. The three most significant points on custom macros are that variables can be used in the custom macro body, opera tions can be performed on variables and actual values can be assigned to the variables in custom macro instructions. In order to call custom macro body, custom macro com mand is used. It is possible to call the subprogram by using M or T code by setting related parameters. Usually M 98 code is used to call custom macro. In the custom macro body, the CNC command which uses ordinary CNC command variables, calculation and branch command can be used. The custom macro body starts from the program No. which immediately follows 0 and ends at M99. Instead of directly providing a numeral to an address in the custom macro, a variable can be specified to make the macro flexible and versatile by applying the calculated variable when calling the macro. Variables are sorted into common variables and system variables according to variable numbers. Common variables are used to change or calculate the exact program command. System variables are used for input and output signals, tool offset amount, clock confirmation, number of necessary parts and machined parts, modal information and position information. 74

161

ÖZET t Bu çalışmada sadece kesici takımların bilenme esasları ve işlemleri ele alınmıştır. Genel taşlama konuları ( Silindirik taşlama, Düzlem taşlama vb.) incelenmemiştir. Birinci bölümde kesici takım ve taş konuları işlenmiş, uygulama şekilleri gösterilmiştir. Bu bölümde ; matkaplar, torna kalemleri, freze bıçakları, sert maden uçlar, broş takımları, vida tarakları gibi kesici takımların tarif ve özellikleri, fonksiyonları, çeşitleri, fonksiyonlarına, uygun geometrileri incelenmiştir. îkinci bölümde ise, aşınma konusu ele alınmış ve metal ile metal olmayan malzemelerin aşınmaları incelenerek, aşınmanın önlenme metodları, aşınmanın doğurduğu sonuçlar ( Malzeme kayıpları, maliyete etkileri, endüstriye verdiği- kayıplar ) açıklanmıştır. Bu bölümde ayrıca, taşlarda aşınma ve kesici takımların aşınmasıda anlatılmış tır. üçüncü bölümde ise, kesici takımların bilenme esasları ele alınmış bileme metodları ( el ile, makina ile bileme ) gösterilmiştir. Dördüncü bölümde ise sonuç ve tavsiyeler ele alınmıştır. Bu bölümde sonuçlarının değerlendirilmesi yapılmış ve referanslar gösterilmiştir. 107

ÖZET Bilgisayar Yardımı ile İmalat ( Computer Aided Manufacturing - CAM ) konusu, Bir parça veya kalıbın Bilgisayar yardımı ile tasarlanıp, bilgisayar kumandalı sayısal kontrollü (NC veya CNC) takım tezgahlarında işlenmesini içerir. CAM yazılımları, parça geometrik bilgilerini kullanarak ve imalat yöntemi ile ilgili teknolojik bilgi ve verilere dayanarak, parçaların işlem sıra ve verilerini üretir. Yani kullanılacak olan sayısal tezgahın anlayacağı makina dilinde NC programını hazırlar. Sayısal Kontrollü (NC/CNC) tezgahlarda imal edilen parçaların birçoğu oldukça karmaşık şekilli parçalardır. Parçanın karmaşıklığı arttıkça elle programlama işlemi daha içinden çıkılmaz bir hal almakta ve hata yapma olasılığı artmaktadır. Bu gibi durumlarda programlama işlemine yardımcı olmak üzere bir bilgisayar kullanılması ve programcının yapması gereken bazı tekrarlı hesaplamaların bir programlama dilinin yardımı ile yapılması gerek zamandan büyük bir tasarruf sağlayacak ve gerekse programlama işleminin çok daha hassas ve verimli olmasını sağlayacaktır. Sayısal denetimli NC veya CNC Torna, Freze, Telerozyon vb. takım tezgahlarında işlenmesi düşünülen parçaların (NC) programlarının hazırlanmasına büyük ölçüde kolaylık getiren ` QuickBASIC ` Programlama dilini kullanarak bir bilgisayar programı; `CAM ve POSTPROCESSOR` aşağıdaki kotrol sistemlerine uygun olarak hazırlanmıştır. 1- CNC Freze tezgahı (Maho 432, Deckel ve Fanuc) 2- CNC torna tezgahı (Fanuc, Siemens, GE) 3- CNC tel erozyon tezgahı (Fanuc) Bu program sayesinde, herhangibir CAD sisteminde sadece teknik resmi çizilmiş olan parçanın `DXF` çıkışını programa okutmak kaydı ile NC programının ` G ve M Fonksiyonları ` kolayca ve süratli bir şekilde elde edilmesi mümkündür. Bu tezde, Ülkemizde yeni yeni kullanılmaya başlanılan CAM sistemlerine benzer Quikbasic programlama dilinde basit bir CAM programı hazırlanmıştır. Bu program, CNC takım tezgahlarının programlanması için yeterli temel bilgiye sahip olmayan, sadece talaş kaldırma teknolojisini bilen elemanlar tarafından parça resmi çizilmek kaydı ile NC parça programının istenilen tezgaha uygun olarak kolayca elde edilmesini sağlayacaktır. SUMMARY APPLICATIONS OF CAM (COMPUTER AIDED MANUFACTURING) SYSTEMS FOR CMC MACHINING TOOLS AND DEVELOPING OF POSTPROCESSOR. In this thesis, I studied `applications of CAM (Computer Aided Manufacturing) systems for CNC machining tools and developing of postprocessor`. CAD/ CAM is a term which means computer-aided design and computer-aided manufacturing. It has the technology concerned with the use of digital computers to perform certain functions in design and production. This technology is moving in the direction of greater integration of design and manufacturing. Two activities which have traditionally been treated as distinct and seperate functions in a production firm. ultimately, CAD /CAM will provide the technology base for the computer- integrated factory of the future. Computer-aided design (CAD) can be defined as the use of computer systems to assist in the creation, modification, analysis or optimization of a design. The computer systems consist of the hardware and software to perform the specialized design functions required by the particular user firm. The CAD hardware typically includes the computer, one or more graphics display terminals, keyboards and other peripheral equipment. The CAD software consists of the computer programs to implement computer graphics on the system plus application programs to facilitate the engineering functions of the user company. Examples of these application programs include stress- strain analysis of components, dynamic response of mechanisms, heat transfer calculations and numerical control part programming. The collections of application programs will vary from one user firm to the next because their product lines, manufacturing processes, and customer markets are different. These factors give rise to differences in CAD system requirements. VIIComputer-aided manufacturing (CAM) can be defined as the use of computer systems to plan, manage and control the operations of a manufacturing plant through either direct or indirect computer interface with the plant's production recources. The CAD/CAM procedure for NC programing begins with the geometric defination of the part. A significant benefit of using a CAD/CAM system is realized when this geometric data have already been created during design. If the geometric model of the part has not been previously created, it must be constructed on the graphics terminal. With the part displayed on the CRT screen, the programmer would proceed to label the various surface and elements of the geometry. The CAD/CAM system would accomplish the labeling in response to a few simple commands by the programmer. After labeling is completed, the APT ( Automatically Programmed Tools ) geometry statements can be generated automatically by the system. In addition to the ease with which the APT geometry has been defined using the CAD/CAM system, there are several other benefits afforded the user of a graphics system for NC part programming. The part can be displayed at various angles, magnifications, and cross sections to examine potential problem areas in machining. This capability to manupulate the part image on the CRT screen is helpful to the programmer in visualizing the design of the part. Tool selection is the next step in the procedure. The CAD/CAM system would typically have a tool library with the various tools used in the shop catalogued according to the type. The programmer could either select one of these tools or create a new tool design by specifying the parameters and dimentions of the new tool (diameter, corner radius, cutter length, etc.) Generation of the tool path At this point in this thesis, the programmer has a geometric model of the work-part and the tools needed to VIIImachine the part. The next step is to create the cutter path. The method of accomplishing this using interactive graphics depends on the type of operation (e.g., profile milling, turning, sheet metal working) and the complexity of the part. The currently available commercial CAD/CAM systems use an interactive approach, with certain common machining routines being done automatically by the system. These automatic routines might include profile milling arround a part outline, end milling a pocket, point-to- point, PTP presswork hole piercing, and surface contouring. The interactive approach permits the programmer to generate the tool path in a step-by-step manner with visual verification on the graphics display. The procedure begins by defining a starting position for the cutter. The programmer would then command the tool to move along the defined geometric surface of the part. As the tool is being moved on the CRT screen, the corresponding APT motion comments automatically prepared by the CAD/CAM system. The interactive mode provides the user with the opportunity to insert postprocessor statements would consist of machine tools instructions such as feed rate, speed and control of the cutting fluid The automatic machine routines are called into operation for frequently encountered part programming situations. These routines are analogues to high level MACRO subroutineswhich have been developed as part of the CAD/CAM system software. The part geometry data represent the set of the parameter definitions or the arguments for the MACRO. Accordingly, these automatic routines can be called with a minimum of the user interaction. Profiling and pocketing are two common examples of automatic machining routines that are available on most CAD/CAM systems. The profiling routine is used the generate the sequence of cutter paths for machining around a series of element which have been identified by the user. These geometry elements would Typically define the outline of the workpart. In generating the tool path on a CAD/CAM system the use of color graphics is very helpful to the programmer. The part can be display in one color, while the tool path would be shown in a different color. This permits easy visual differentiation of the tool path from the part IXoutline. Another feature which aids visualization of the machine sequence is dynamic tool path simulation on the graphics screen. Advantages of CAD/ CAM in MC programming Many of the achievements in computer-aided design and manufacturing have a common origin in numerical control. The CAD/ CAM approach offers several very significant advantages in numarical control part programming. Among these advantages are the following: * Savings in geometry defination: Since the part geometry have already been created during design using the CAD/CAM graphics ssytem, the part programmer is not required to redefine teh geometry of the part. This can be a time consuming procedure in conventional APT programming. * Immediate visual verification: The graphics terminal provides a display of the tool path for immediate verification by the part programmer. Most programming errors can be detected by the user and corrected at the time error is made. When conventional APT or other NC language, there is delay between writing the program and the verification/ correction process. * use of automatic programming routines: For common part programming situations such as profiling and pocketing, the use of automatic Macro type routines yields significant raduction in part programming time. * One-of-a-kind jobs: Because the part programming time is significantly reduced when using a CAD/ CAM system. Numerical control becomes an economically attractive method for producing one-of-a-kind jobs. Without CAD/CAM, the time required for prepare the part program represents a significant obstacle which often precludes the use of the NC for one/ off production. * Integrated with other related functions: There is the obvious opportunity to integrate the product design function part programming. Other oppurtinities for functional inntegration within manufacturing also exist.These include tool design, process planning, preperation of operator and setup instructions, grouping of parts into families for programming convenience, and so on. With the tremendeous advances made in NC programming over the last thre decades, it is not diffucult the imagine that the entire logic of the part programming process will be captured and put onthe the computer. This would permit NC programming to be accomplished completely and automatically by the computer without human assistance. XI 122

Tez (yüksek lisans) - Anadolu Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Makina Mühendisliği Anabilim Dalı, Kayıt no: 18229, CNC takım tezgahları son yıllarda endüstrinin vazgeçilmez unsur- ları olmuşlardır. Özellikle imalatta son derece hassas ve kaliteli üretimin gerçekleştirilmesi bilgisayarlı nümerik kontrollu tezgahla- rın önemini artırmakta olup, tezgahlar sürekli yeni teknolojilerle donatılmaktadır. Bu çalışmada amaç, CNC torna tezgahında üretimin kısa sürede gerçekleştirilmesi için uygulanan programlama yöntemlerini denemek, siluet programlama yöntemiyle üretimi yapılacak işparçalarının boyu, parça sayısı ve malzeme cinsini belirlemektir. Çalışmada, CNC torna tezgahında işlenebilen altı farklı boydaki işparçasının klasik ve siluet programlama ile programları hazırlanıp tezgahta işlenmiştir. İş parçası malzemesi olarak pirinç ve St. 42 kullanılmıştır. Çalışmalarda seri üretime imkan veren parça sayısı tesbit edilmiş olup, siluet programlama yazılımının avantajlı olduğu parça sayısı, parça boyu ve malzeme cinsleri tesbit edilmiştir.