Search

Na rynku dostępnych jest wiele leków przeciwdepresyjnych, ale wykorzystują one jedynie kilka wspólnych mechanizmów działania. Ponieważ znaczny odsetek pacjentów nie reaguje wystarczająco dobrze na stosowane leki, pojawienie się leku o nowym mechanizmie działania, takiego jak agomelatyna, zawsze budzi nadzieje. W artykule przedstawiono wyniki metaanaliz i badań kontrolowanych, a także kilku badań otwartych dotyczących pewnych szczególnych aspektów terapii. Zaprezentowane badania zostały opublikowane w ostatnich latach – w roku 2013 i później. Wyniki metaanaliz nie są jednoznaczne, ale nowsze publikacje mogą wskazywać na wysoką skuteczność agomelatyny. Co istotne, nie potwierdzają się wcześniejsze opinie o znacznej hepatotoksyczności leku. Rezultaty badań kontrolowanych niemal jednoznacznie wskazują, że pod względem skuteczności i bezpieczeństwa agomelatyna nie ustępuje lekom przeciwdepresyjnym z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Przeprowadzone w ostatnich latach badania dotyczące wpływu agomelatyny na anhedonię mają charakter badań otwartych, agomelatyna nie była w nich porównywana z innymi lekami przeciwdepresyjnymi, stąd też trudno jednoznacznie zinterpretować uzyskane wyniki.

W artykule przedstawiono obszerny przegląd badań dotyczących stosowania pregabaliny, głównie w terapii zaburzeń lękowych, ze szczególnym uwzględnieniem zespołu lęku uogólnionego. Zostały również krótko wspomniane inne możliwe zastosowania tego leku. Pregabalina jest ligandem podjednostki alfa-2-delta napięciowozależnych kanałów wapniowych zlokalizowanych na zakończeniach neuronów w mózgu i rdzeniu kręgowym. Przeprowadzono szereg badań wskazujących na to, że pregabalina to lek istotnie skuteczniejszy od placebo w terapii zespołu lęku uogólnionego, także przebiegającego z wyraźnie nasilonymi objawami depresji. Oceniano różne dawki pregabaliny – od 150 do 600 mg/dobę. Niższe dawki (od 150 mg/dobę) są skuteczne w zwalczaniu psychicznych objawów lęku, jednak leczenie objawów somatycznych wymaga przeważnie stosowania dawek wyższych (300 i więcej mg/dobę). Pregabalina jest lekiem z reguły dobrze tolerowanym. Do najczęściej wymienianych objawów niepożądanych zalicza się zawroty głowy, senność i uczucie oszołomienia. Donoszono też o występowaniu objawów odstawiennych przy zbyt gwałtownym zmniejszaniu dawki leku. Niektórzy autorzy zwracają uwagę na potencjał uzależniający pregabaliny, jednak wydaje się, że ryzyko nadużywania leku istnieje przede wszystkim w szczególnej podgrupie osób, które w przeszłości nadużywały substancji psychoaktywnych.

Wprowadzony ze względów czysto akademickich podział na leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne i normotymiczne jest mylący. W praktyce klinicznej z pewnością nie każdy rodzaj depresji należy leczyć lekami określanymi jako przeciwdepresyjne, a działanie leków przeciwpsychotycznych z pewnością nie ogranicza się do leczenia tzw. psychoz (rozumianych jako choroby psychiczne, którym towarzyszą objawy wytwórcze). Bardzo dobrym przykładem jest tutaj terapia choroby afektywnej dwubiegunowej. W chorobie afektywnej dwubiegunowej typu pierwszego często w ogóle odradza się stosowanie leków przeciwdepresyjnych (także w okresach depresji), z kolei w chorobie afektywnej dwubiegunowej typu drugiego przydatność leków przeciwdepresyjnych ocenia się najczęściej jako „ograniczoną”. Z jednej strony występuje tu ryzyko zmiany fazy depresyjnej na hipomaniakalną, z drugiej często spotkać się można z lekoopornością. W tej sytuacji warto zadać pytanie o pozycję atypowych leków przeciwpsychotycznych w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. W artykule przedstawiono aktualne wyniki badań dotyczących stosowania olanzapiny, kwetiapiny i amisulprydu w terapii depresji i manii w przebiegu tej choroby. Wspomniano również o roli leków z omawianej grupy w terapii zapobiegawczej (normotymicznej). Wyniki wielu poprawnych metodologicznie badań, przeprowadzonych z wykorzystaniem metody podwójnie ślepej próby oraz grupy kontrolnej placebo, wskazują na skuteczność olanzapiny w leczeniu zarówno depresji, jak i manii w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Można także wykorzystać olanzapinę, choć raczej w kuracjach skojarzonych, jako lek normotymiczny. Podstawowym problemem związanym ze stosowaniem tego leku jest częste występowanie zespołu metabolicznego. W przypadku kwetiapiny również istnieją dane dotyczące możliwości jej użycia w terapii depresji i manii. Autorzy badań nad kwetiapiną zwracają uwagę na to, że działanie zależy od dawki. W dawkach do 300 mg na dobę lek wykazuje głównie skuteczność przeciwdepresyjną. W leczeniu manii konieczne są dawki większe – zwykle powyżej 500 mg na dobę. Kluczowy problem związany z tym lekiem dotyczy występowania nadmiernej sedacji. W przypadku amisulprydu brakuje wystarczającej liczby badań, by stwierdzić przydatność leku w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Bardzo interesujące są doniesienia kazuistyczne wskazujące na możliwość profilaktycznego działania amisulprydu u osób z istotnymi zaburzeniami metabolicznymi.

Zaburzenia lękowe to jedne z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Dotychczas stosowane metody leczenia nie są wystarczająco skuteczne, dlatego podejmuje się kolejne próby. Pregabalina uchodzi za lek obiecujący pod tym względem: w badaniach klinicznych wykazano, że jest co najmniej równie skuteczna w terapii zespołu lęku uogólnionego jak leki przeciwdepresyjne o działaniu serotoninergicznym. Przeprowadzono także badanie oceniające jej skuteczność w leczeniu zespołu lęku społecznego (wykorzystano metodę podwójnie ślepej próby, działanie leku porównywano z placebo) – wyniki wskazują na skuteczność pregabaliny. Opublikowano również serię opisów kazuistycznych na temat wykorzystania pregabaliny w terapii lekoopornego zespołu obsesyjno-kompulsyjnego. Również w tym przypadku lek okazał się skuteczny. W badaniach dotyczących zaburzeń lękowych skuteczność pregabaliny była porównywalna do skuteczności benzodiazepin, choć takie porównanie nie jest w pełni uzasadnione – benzodiazepin nie można stosować w długotrwałych kuracjach, a skuteczność pregabaliny rośnie z upływem czasu. Pregabalina to lek bezpieczny i dobrze tolerowany, zgodnie ze wskazówkami World Federation of Societies of Biological Psychiatry stosowany jako lek pierwszego rzutu w terapii zespołu lęku uogólnionego. Pewne obawy może budzić ewentualne działanie uzależniające pregabaliny, o którym ostatnio coraz więcej się pisze. W artykule zostaną omówione dane dotyczące skuteczności, bezpieczeństwa i tolerancji tego leku w terapii zaburzeń lękowych.

Wenlafaksyna jest lekiem o co najmniej dwóch istotnych mechanizmach działania przeciwdepresyjnego. Hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny (5-HT) ujawnia się już podczas stosowania niskich dawek, a hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny – dopiero przy dawkach istotnie wyższych. Za punkt odcięcia przyjmuje się na ogół dawkę 225 mg na dobę, choć zmiana z jednego mechanizmu działania na dwa ma najprawdopodobniej charakter spektralny. Możliwe, że w dawkach powyżej 375 mg na dobę lek wykazuje również działanie dopaminergiczne, ale tak duże dawki wenlafaksyny nie są zalecane przez producenta. Stosowanie wyższych dawek przekłada się na większą skuteczność przeciwdepresyjną leku. Należy jednak pamiętać, że zmiana dawki może być związana z ujawnieniem się odmiennego profilu działań niepożądanych (choć zależy to także od indywidualnej wrażliwości pacjenta). Działanie serotoninergiczne bywa odbierane jako uspokajające, sedujące, powodujące nadmierną senność, a nawet zobojętnienie i apatię. Działanie noradrenergiczne może z kolei wywoływać uczucie nadmiernego pobudzenia i zaburzenia snu. To, czy dane działanie jest odczuwane jako niewpływające na funkcjonowanie, czy też jako trudne do zniesienia, zależy ponadto od pory dnia, w której występuje. Działanie nasenne pacjent uzna za korzystne wieczorem, natomiast działanie rozbudzające – rano. Wydaje się, że pora podawania wenlafaksyny może wpływać na subiektywną tolerancję leku. W artykule opisano dwie sytuacje ilustrujące ten punkt widzenia. Nie jest do końca jasne, dlaczego pacjenci odczuwają działanie leku najsilniej wkrótce po jego przyjęciu (nie da się wykluczyć swoistego efektu placebo). Mimo to w przypadku wielu chorych subiektywna tolerancja wenlafaksyny bez wątpienia ma związek ze sposobem podawania leku; lekarze powinni brać tę okoliczność pod uwagę.

Anxiety disorders are the most prevalent mental disorders. A vast majority of patients with such problems are treated by the primary health care physicians. In practice, the most available form of treatment at this level of health care is pharmacotherapy. The most frequently chosen drugs belong to the group of benzodiazepines. Benzodiazepine anxiolytics exhibit the commonly known advantages: they are effective in the short run and very well tolerated. A bit less attention is paid to their severe disadvantages. These disadvantages comprise first of all: inclination to induce dependence which is often connected with the need to increase the dose of the drug to obtain a comparable effect, adverse impact on cognitive functions, and the risk of a significant increase in the dose of the drug after discontinuation of benzodiazepine (rebound phenomena). The article presents disadvantages and advantages of benzodiazepines and benefits connected with the use of the underestimated though effective anxiolytic – hydroxyzine. The results of controlled studies point to the efficacy of this drug in therapy of generalized anxiety disorder. Hydroxyzine may be also effectively used during discontinuation of benzodiazepines. This drug does not exhibit any addictive properties and its administration does not cause disturbances in cognitive functions. Psychotherapy continues to be the basic form of treatment of anxiety disorders, but its use in everyday medical practice conditions is often very difficult. In pharmacotherapy of anxiety the use of hydroxyzine is safer than the use of benzodiazepines, and it is often equally effective. Also other drugs, which are not discussed extensively in this article, such as antidepressants in the group of selective serotonin reuptake inhibitors, buspirone and pregabalin, exhibit significant anti-anxiety effects.

W pracy omówiono wyniki badań dotyczących stosowania wenlafaksyny w dawkach przewyższających 225 mg/dobę. Wydaje się, że stosowanie takich dawek może być celowe zwłaszcza u pacjentów z depresją lekooporną. W dawkach do 225 mg/dobę wenlafaksyna jest lekiem o działaniu głównie serotoninergicznym (hamującym wychwyt zwrotny serotoniny). W dawce przewyższającej 225 mg/dobę lek wywiera istotne działanie na hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny. Nie bez znaczenia jest również fakt, że w przypadku dawek w zakresie 225–300 mg/dobę zwiększa się hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny. Choć efekt ten jest stosunkowo niewielki (oceniany na około 5%), to zdaniem części autorów może być klinicznie znaczący. Cechy te sprawiają, że wenlafaksyna w dużych dawkach jest lekiem skuteczniejszym niż leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oceniane jako cała grupa, a także skuteczniejszym niż fluoksetyna. Pod względem skuteczności wenlafaksyna jest także lekiem najmniej porównywalnym z lekami z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych. Tolerancja wenlafaksyny nawet w dużych dawkach jest zazwyczaj zadowalająca. Problem mogą stanowić przykre objawy występujące podczas odstawiania wenlafaksyny (zawroty głowy, nudności, wymioty, ogólne złe samopoczucie), nie ma jednak dostatecznych dowodów wskazujących na to, że częstość występowania oraz stopień nasilenia tych objawów mogłyby zależeć od stosowanej dawki leku – jest to raczej reakcja indywidualna.

Wielu lekarzy mówi o swoich trudnościach z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Problemy te nie dziwią ani mnie, ani nikogo, kto ma do czynienia z takimi pacjentami. Trudność sprawia zwłaszcza rozpoznanie manii lub hipomanii, szczególnie gdy pacjent nie przechodzi jej w momencie wizyty u lekarza. Hipomanie i manie występują rzadziej i trwają krócej niż depresje. Pacjenci w manii nie odczuwają także potrzeby wizyty w gabinecie lekarskim, stąd dodatkowe trudności diagnostyczne. Mając je na uwadze, postanowiłem opracować krótkie narzędzie zawierające 10 prostych pytań, pomocnych w praktyce lekarskiej. Proponowany kwestionariusz nie został zwalidowany, zatem nie może funkcjonować jako narzędzie diagnostyczne czy oficjalny kwestionariusz rozpoznawania ChAD. Rozpoznanie ustala lekarz na podstawie badania klinicznego, które każdy psychiatra umie przeprowadzić bez dodatkowej pomocy. Proponowany zestaw pytań ma jednak charakter przesiewowy – zadajemy je, aby zdecydować, czy prowadzić dalsze badanie w kierunku ChAD. Pytania opracowałam na podstawie kilkudziesięciu lat praktyki w rozpoznawaniu ChAD. Korzystam z nich w czasie wywiadu z pacjentem – pomagają mi trafniej i szybciej określić jego stan. Zaletą proponowanego kwestionariusza jest jego prostota. Z pełną świadomością ograniczyłem się do kilku wątków, które wydają mi się najbardziej charakterystyczne. Kwestionariusz zupełnie pomija np. pytania związane z depresją. Uważam, że nie są konieczne, gdyż w jej przypadku dysponujemy szeregiem pomocnych narzędzi. Z załączonych pytań można skorzystać, jeśli mamy jasność co do tego, że u pacjenta występowały lub występują niebudzące wątpliwości zaburzenia depresyjne.