Search

Тюркологические исследования имели особое значение при создании Международного казахско-турецкого университета имени Ходжи Ахмета Ясави, который является первым университетом тюркского мира. До создания Научно-исследовательского института Тюркологии в 2002 году в университете проводились исследования в различных областях, таких как тюркские языки, литература, история, археология и история религий. С основанием института началась новая эра в этой области. Об этом свидетельствуют такие фаакторы, как начало издания журнала «Тюркология», организация Международных тюркологических конгрессов в соответствии с календарным планом, а также организация различных академических мероприятий, хотя время от времени случались неудачи. В статье цели учреждения института и работа, проделанная им в этих рамках, время от времени подвергались критической оценке. После общей оценки проделанной на сегодняшний день работы была выявлена текущая ситуация. Параллельно с текущими событиями, происходящими в тюркском мире, возникли серьезные перспективы в вопросах, представляющих интерес для тюркологии. В реализации видения 2040, изложенного государствами-членами Организации тюркских государств путем подписания важность тюркологических исследований вновь стала очевидной. В связи с этим была предпринята попытка раскрыть будущую перспективу института в рамках «Тюркского мировоззрения - 2040». Более конкретно, история, состояние и будущее Научно-исследовательского института Тюркологии изложены и обсуждены в общих чертах в этой статье., Turkology research is very important for the establishment purposes and fields of study of Akhmet Yasawi University, the first international university of the Turkic world. Until the establishment of the Turkology Research Institute in 2002, studies were carried out in different fields such as Turkish language, literature, history, archaeology and history of religions in different units. With the establishment of the Institute, a new era has begun in this field. Although there are occasional setbacks, different academic activities, especially the start of the publication life of the journal Turkology and the organization of Turkology congresses depending on the calendar, are an indication of the quantitative effectiveness of the institute. In this article, the founding objectives of the institute and the studies it has done within this framework are critically evaluated from time to time. After a general evaluation of the studies carried out to date, the current situation has been revealed. In parallel with the current developments in the Turkic world, serious expectations have arisen in the fields of interest of Turkology. The importance of Turkology studies in the realization of the 2040 vision, which was embodied by the signatures of the member states of the Organization of Turkic States, has once again emerged. In this context, the future perspective of the institute was tried to be determined. To put it more clearly, the past, situation and future of the Turkology Research Institute are evaluated and discussed in general terms in this article., Түркі дүниесінің тұңғыш университеті Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің құрылу мақсаты мен зерттеу салалары үшін Түркологиялық зерттеулердің маңызы ерекше. Университетте, 2002 жылы Түркология ғылыми-зерттеу институты құрылғанға дейін түрік тілі, әдебиет, тарих, археология, діндер тарихы секілді әртүрлі салаларда зерттеулер жүргізілді. Институттың құрылуымен бірге бұл салада жаңа кезең басталды. Арасында сәтсіздіктер кездессе де, Түркология журналының шыға бастауы, Түркология конгрестерінің ұйымдастырылуы, түрлі академиялық іс-шаралар соның дәлелі. Мақалада институттың құрылу мақсаты мен осыған байланысты жасалған зерттеулерге сыни тұрғыдан шолу жасалады. Осы уақытқа дейін жүргізілген жұмыстарға шолу жасай отырып, қазіргі ағымдағы жағдайы айтылады. Түркі дүниесіндегі қазіргі оқиғалармен қатар, Түркологияны қамтитын салаларға жаңа қызығушылық, жаңа үміттер пайда болды. Түрік Мемлекеттері Ұйымына мүше мемлекеттердің қол қоюымен алға қойылған 2040 келешегінің жүзеге асуында Түркология зерттеулердің маңыздылығы арта түсті. Анығырақ айтқанда, Түркология ғылыми-зерттеу институтының өткені, бүгіні, болашағы мақалада баяндалып, талқыланады., Türkoloji araştırmaları Türk dünyasının ilk uluslararası üniversitesi olan Ahmet Yesevi Üniversitesinin kuruluş amaçları ve çalışma alanları için oldukça önemlidir. Üniversitede, 2002 yılında Türkoloji Araştırma Enstitüsünün kuruluşuna kadar farklı birimlerde Türk dili, edebiyatı, tarihi, arkeolojisi, dinler tarihi gibi farklı alanlarda çalışmalar yürütülmüştür. Enstitünün kuruluşuyla birlikte bu alanda yeni dönem başlamıştır. Zaman zaman aksaklıklarla karşılaşılsa da Türkoloji dergisinin yayın hayatına başlaması, Türkoloji kongrelerinin takvime bağlı olarak düzenlenmesi başta olmak üzere farklı akademik etkinlikler enstitünün nicel olarak etkinliğinin bir göstergesidir. Makalede enstitünün kuruluş amaçları ve bu çerçevede yapmış olduğu çalışmalar zaman zaman eleştirel bir şekilde değerlendirilmiştir. Bugüne kadar yapılan çalışmaların genel olarak değerlendirilmesinin ardından halihazırdaki durum ortaya koyulmuştur. Türk dünyasındaki güncel gelişmelere paralel olarak Türkoloji’nin ilgi alanına giren konularda da ciddi beklentiler doğmuştur. Türk Devletleri Teşkilatına üye devletlerin imzalarıyla somutlaşan 2040 vizyonunun gerçekleşmesinde Türkoloji çalışmalarının önemi bir kez daha ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede enstitünün gelecek perspektifi belirlenmeye koyulmaya çalışılmıştır. Daha açık bir ifadeyle Türkoloji Araştırma Enstitüsünün geçmişi, hâli ve geleceği bu makalede genel hatlarıyla değerlendirilmiş ve tartışılmıştır.

As a result of the Russian domination that began during the Tsarist era; acquaintance with Russian culture,the transformation of Kazakh into a written language, the emergence of institutions that provide education inthe mother tongue can be considered the beginning of a new era for Kazakhs. The acceleration of the transition to settled life by the state and the spread of formal education in the Soviet period reveal important changes both on Kazakh language and Kazakh culture. This process not only had an impact on the oral tradition, but also drove Kazakh language out of the public sphere and daily life in some large settlements. In the post-Soviet period, following the process of opening up to the world, Western culture also had an impact on Kazakh traditions and customs. This process is still ongoing. Despite these processes that left and continues to leave deep traces on Kazakh culture, the mastery of words unique to the strong Kazakh oral tradition shows itself in different areas of modern life. Located in the south of Kazakhstan, the city of Turkistan draws attention with its different cultural characteristics. The dominance of Kazakhs in the public space of the city and in daily life is one of the prominent differences of the city. In the city, where modernization continues rapidly, many elements of traditional culture are carried to modern life. It is observed that the wedding (toy) and the traditions related to the wedding, which have a very important place in the Kazakh culture, have become a part of modern life. Those who manage such meetings of the Kazakhs are called "asaba" in Kazakhs. But the word “tamada”, taken from Russian, is more commonly used for this person. Tamadas do this as their main occupation. Others also do that as a second job besides their main occupation. Tamadas, who have command of oral and traditional culture, are obliged to manage the meetings held on various occasions, especially for the weddings, from the beginning to the end. They are presenters who are the master of word and who skillfully use examples of different genres of folk literature, from epics to proverbs and idioms. At the same time, they take advantage of the opportunities and innovations brought by modern life to make their presentations more effective. The salary that these artists, who graduated from different modern educational institutions, receive in return for the work they perform, increases or decreases in direct proportion to their recognition and mastery. The terms asaba and tamada are discussed in this article, followed by an evaluation of the tamadas' profession of choice, process of specialization, repertory, and performance style within the context of traditional Kazakh oral culture. In order to determine if tamadas are independent artists or urban representatives of old masters of speech like jirav and akin in the city, tamadas are analyzed as a cultural transmitter. The study aims to identify the fundamental traits of the Turkestan tamadas. A diachronic and contemporaneous comparison is not made in order to stay within the bounds of the topic., Çarlık döneminde başlayan Rus hâkimiyeti neticesinde Rus kültürü ile tanışma, Kazak lehçesinin yazıdili hâline gelişi, ana dilde eğitim veren kurumların ortaya çıkışı Kazaklar için yeni bir dönemin başlangıcıkabul edilebilir. Sovyet döneminde yerleşik hayata geçişin devlet eliyle hızlandırılması, örgün eğitimin yaygınlaşması Kazak Türkçesi ve kültürü üzerindeki önemli değişiklikleri ortaya çıkarır. Bu süreç sadece sözlü gelenek üzerinde etki göstermekle kalmamış, büyük yerleşim birimlerinde Kazak Türkçesini kamusal alandan ve bazı yerlerde gündelik hayattan da silmiştir. Sovyet sonrası dönemde, Kazakistan’ın dünyaya açılma sürecini takiben Batı kültürünün de Kazak gelenek ve göreneklerine tesiri söz konusudur. Bu süreç hâlen devam etmektedir. Kazak kültürü üzerinde derin izler bırakan ve bırakmaya devam eden bu süreçlere rağmen güçlü Kazak sözlü geleneğine has söz ustalığı, modern hayatın farklı alanlarında kendisini gösterir. Kazakistan’ın güneyinde yer alan Türkistan şehri, farklı kültürel özellikleriyle dikkat çeker. Şehrin kamusal alanında ve gündelik yaşamda Kazak Türkçesinin hâkimiyeti, şehrin öne çıkan farklılıklarından biridir. Modernleşmenin hızla devamettiği şehirde, geleneksel kültürün pek çok unsuru modern hayata taşınmaktadır. Özellikle Kazak kültüründeçok önemli bir yere sahip olan toy ve toyla ilgili geleneklerin modern hayatın bir parçası hâline geldiği gözlemlenmektedir. Kazakların bu tür toplantılarını yönetenlere Kazak Türkçesinde “asaba” denilir. Ancak Rusçadan alıntılanan “tamada” kelimesi bu kişi için daha yaygın kullanılmaktadır. Tamadalar, bu işi asıl meslekleri olarak yaparlar. Bazı kişiler de asıl mesleklerinin yanında ikinci bir iş olarak tamadalık yapar. Sözlü ve geleneksel kültüre hâkim olan tamadalar, toylar başta olmak üzere çeşitli vesilelerle düzenlenen toplantıları başlangıcından sonuna kadar idare etmekle yükümlüdürler. Onlar, destandan atasözü ve deyimlere kadar halk edebiyatının farklı türlerine ait malzemeyi maharetle kullanan söz ustası sunuculardır. Aynı zamanda sunumlarını daha etkili kılmak için modern hayatın getirdiği imkân ve yeniliklerden de istifade ederler. Farklı modern eğitim kurumlarından mezun olmuş bu sanatçıların icra ettikleri iş karşılığında aldıkları ücret kendilerinin tanınırlığı, ustalığı ile doğru orantılı olarak artmakta veya azalmaktadır. Makalede asaba /tamada terimleri ele alınacak; ardından tamadaların mesleği seçişleri, mesleklerinde uzmanlaşma süreçleri, repertuvarları, icra tarzları Kazak sözlü kültür geleneği çerçevesinde değerlendirilmiştir. Tamadalar, bir kültür aktarıcısı olarak irdelenmiş ve onların gelenekte var olan “jırav”, “akın” gibi söz ustalarının şehirdeki temsilcileri mi yoksa bunlardan bağımsız gelişmiş sanatçılar mı oldukları sorusuna da cevap aranmıştır. Makalede, Türkistan tamadalarının genel icra özelliklerinin tanıtılması ve işlevsel olarak incelenmesi hedeflenmektedir. Kapsamı aşmamak için art zamanlı ve eş zamanlı bir karşılaştırmaya gidilmeyecektir.

Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonra birliğe bağlı cumhuriyetler bağımsızlıklarına kavuşurken özerk cumhuriyetler Rusya Federasyonu’na bağlı cumhuriyetler olarak yeniden yapılandırılmıştır. Sovyet sembolleri ile oluşturulmuş bayrakların yerine Sovyet sonrası dönemde bu otonom cumhuriyetler yeni bayraklarını kabul etmiş, yeni devlet armalarını belirlemişlerdir. Özerk bölgelerin bayrak tercihleri, bayraklarında kullandıkları sembollerin kaynakları da birbirinden farklı olmuştur. Dünya genelinde olduğu gibi, söz konusu özerk bölgelerde de tarihî olaylara, mitolojilere, ülke coğrafyasına, dinî sembollere ve halk kültürüne göndermeler yapan sembollerden oluşan bayraklar hazırlanarak cumhuriyetlerin yetkili organlarında kabul edilmiştir. Bildiride Çuvaş Cumhuriyetinin devlet sembollerine Çuvaş mitolojisinin ve halk kültürünün yansımaları ele alınacaktır., Кеңес өкіметі құлағаннан кейін посткеңестік мемлекеттері тәуелсіздігімен қайта қауышып жатқанда, автономиялық республикалар Ресей Федерациясына тәуелді мемлекеттер ретінде қайта құрылды. Осы автономиялық республикалар кеңестік символдармен көмкерілген тулардың орнына Кеңес тарқағаннан кейінгі дәуірде жаңа туларын қабылдады, өздерінің жаңа елтаңбаларын белгіледі. Автономиялық республикалардың өздерінің таңдаған тулары мен туларында қолданылған символдарының мағынасы арасында айырмашылықтар болды. Әдеттегідей аталмыш мемлекеттерде де әр халықтың тарихи оқиғаларынан, мифологиясынан, мемлекеттің территориясынан, діни сенімдерінен және мәдениетінен хабар беретін символдардан тұратын тулар дайындалып мемлекеттің жоғары билік органдарында бекітілді. Мақалада Чуваш Республикасының мемлекеттік рәміздеріндегі чуваш мифологиясының және мәдениетінің көріністері қарастырылады., After the collapse of the Soviet Union, the republics affiliated to the union gained their independence, while the autonomous republics have been restructured as republics affiliated to the Russian Federation. Autonomous Soviet republics, which were created with Soviet symbols during the Soviet period, adopted new flags instead of old flags and created new state arms. The flag preferences of the autonomous regions and the sources of the symbols they used in their flags were also different from each other. As in the rest of the world, flags made up of symbols referring to historical events, mythologies, country geography, religious symbols and folk culture were prepared and accepted by the competent bodies of the republics. In this paper, the reflections of Chuvash mythology and folk culture on the state symbols of the Chuvash Republic will be discussed.

It maysometimes be possible to determine the availability of a work of an author,completed or incompleted, during the studies in the archives after his/herdecease. Some of these works can be detected and published after a long time.And even some of them can't find the chance to be published. Many dictionarystudies have been done on Turkic languages since 1990's. Each increase in thecomprehensive dictioanaries of languages affects directly the quality andquantity of the works, particularly in Turkey. During their studies in Turkey,around Chuvashes, the researchers faces with similar problems for dictionaries.Although there are dictionaries from Chuvash to Turkish; there is no publisheddictionary from Turkish to Chuvash. The dictionary studied in this article wascompleted at 14th of August 1994 as it is stated in the preface of thedictionary. Considering the completion date of the work, it can be consideredas one of the first and comprehensive dictionaries prepared for that period.However, for various reasons this comprehensive dictionary could not bepublished in Turkey and Chuvashia. In this article, this dictionary of whichthe whole manuscript copy is in our hands will be studied in different aspectsand will be presented to the attentions of the scientific world., Birçokaraştırmacının, hayatta iken üzerinde çalıştığı eserlerinin bir bölümünütamamladığı, bir bölümünü ise tamamlayamadan vefat ettiği yıllar sonraarşivlerinde yapılan çalışmalarla tespit edilebilmektedir. Bu çalışmaların birkısmı aradan çok uzun bir süre geçtikten sonra tespit edilebilmekte veyayımlanmaktadır. Bazı eserler ise çeşitli sebeplerle yayımlanma şansına sahipolamamaktadır. Türk şive ve lehçeleri üzerine 1990’lı yıllardan itibaren çoksayıda sözlük çalışması yapılmıştır. Her şive ve lehçenin kapsamlısözlüklerinin artması elbette özellikle Türkiye’deki çalışmaların nitelik veniceliğini doğrudan etkilemektedir. Türkiye’de Çuvaşlar üzerine yapılançalışmalarda da sözlük konusunda benzer sorunlar yaşanmıştır. ÇuvaşTürkçesi-Türkiye Türkçesi sözlükler bulunmasına rağmen Türkiye TürkçesindenÇuvaş Türkçesine bir sözlük yayını yapılmamıştır. Makalede ele alınan sözlük deel yazısı nüshasının ön sözünde belirtildiği üzere 15 Ağustos 1994 tarihindetamamlanmıştır. Eserin tamamlanış tarihi dikkate alındığında o dönem içinhazırlanmış ilk ve kapsamlı sözlüklerden biri olarak değerlendirilebilir. Ancak çeşitli sebeplerle bu kapsamlı sözlükTürkiye’de ve Çuvaşistan’da yayımlanamamıştır. Makalede, el yazısı tam nüshasıelimizde bulunan bu sözlük çeşitli yönleriyle ele alınacak ve bilim dünyasınındikkatlerine sunulacaktır.

Recent developments in mobile device technology and artificial intelligent systems took the attention of many researchers. Historical sites and landmarks are the indispensable heritage of cities. Historic landmark recognition, including detailed attribute information, can connect people directly with the history of the cities, although they may not be familiar with the impressive historical monument. This can be achieved by integrating mobile and deep learning technologies. Therefore, we focused on establishing a deep learning (DL) based mobile historic landmark recognition system in this study. The VGG (16, 19), ResNet (50, 101, 152), DenseNet (121, 169, 201) DL architectures were trained by end-to-end learning techniques for the recognition of ten historic landmarks from the metropolitan city of Istanbul, Turkey. The dataset was prepared by collecting images of ten historical buildings from the image hosting services. The developed prototype automatically and instantly recognizes these historic landmarks from scene images and immediately provides related historic information as well as route planning. The experimental results indicate that DenseNet-169 architecture is very effective for our dataset with 96.3% accuracy. This study has shown that deep learning offers a promising alternative means of recognizing historic landmarks.

Zarif Beşiri Çarlık Rusyası ve Sovyet Rusya dönemlerinde eser vermiş bir Tatar yazardır. Sırasıyla Çuvaş edebiyatı, Özbek edebiyatı ve Uygur edebiyatları üzerine yazmış olduğu eserler, modern dönemde ayrı yazı dilleri ile temsil edilen bu toplulukların edebiyat tarihi için de önemlidir. Makalede ele alınacak olan Uygur Edebiyatı adlı eser diğerleri ile kıyaslandığında en hacimsiz olanıdır. Çarlık Rusyasından Sovyet dönemine geçiş döneminin eserleri olarak yeni dönemin ideolojik etkileri eserde dikkat çeker. Yine de eser Türk boylarının edebiyat tarihçiliği bakımından önemlidir. Eserde Uygur edebiyatı genel bir bakış ile ele alınmış ve dönemin ünlü edebiyatçılarının eserlerinden örnekler verilmiştir. Makalede Uygur Edebiyatı adlı eser bu çerçevede değerlendirilecektir., Zarif Beshiri is a Tatar writer who wrote during the times of Tsarist Russia and Soviet Russia. His works on Chuvash, Uzbek and Uighur literatures, respectively are also important for the literary history of these communities, which are represented by separate written languages in the modern period. Uighur Literature, which will be discussed in the article, is the shortest one compared to others. The ideological effects of the new period draw attention in his book as the works of the transition period from Tsarist Russia to the Soviet period. However; the books are essential works in terms of literary historiography of the Turkic tribes. In the work, Uighur literature was handled with an overview and examples from the works of famous writers of that time. In the article, the work called “Uighur literature” will be evaluated within this framework.

Latîfelerin bir araya getirildiği eserler `letâifnâme` olarak adlandırılmaktadır. Fakat latîfeler, XIX. yüzyıla kadar nadiren müstakil bir eser olarak ele alınmışlardır. Bunun dışında yer aldıkları diğer eserlerin de çok az bir kısmı oluşturmuşlardır. Ancak, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren büyük ve küçük hacimli letâif kitaplarının oldukça yaygınlaştığı görülür.I. Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e kadar olan dönemde latîfeler üzerine yazılan eserlere bakıldığında bu döneme ait letâif kitaplarının, Türk edebiyatında eski dönemlerde yazılan letâifnâmelere göre yapı ve muhteva bakımlarından değiştikleri görülür. Bu dönem letâif kitaplarında latîfe ve fıkraların bir arada yer almasının yanı sıra, latîfe yerini fıkraya bırakmaya başlamıştır. Latîfeler ve fıkralar birbirlerinden etkilenmiş, sürekli bir dönüşüme uğramışlardır. Bu dönem letâif yazarları halka daha çok yaklaşmışlar ve halkın sorunlarını mizah yoluyla aktarma çabasına girmişlerdir. Bu yüzden eserlerdeki latîfelerin konusunu genelde toplumda görülen aksaklıklar oluşturur. Bu döneme ait letâif kitaplarının insanları güldürebilmesinin yanı sıra asıl önemi, halk, latîfelerle kendini ifade yeteneği bulmuş ve dönemin sosyo kültürel, ekonomik ve siyasal değişimini ve bu alanlardaki bozukluklarını bu sayede eleştirebilmiştir.Çalışmanın esasını daha önceden Latin alfabesine aktarılmamış olan Şemseddin Sâmi'nin Letâif'i, Letâif-i Âsar, Letâif-i Tercümân-ı Hakîkat, Mükemmel Hazine-i Letâif, Letâif Hazinesi adlı eserler oluşturur. Bu eserler Latin alfabesine aktarılarak incelenmiştir. Bu letâif kitaplarının dışında bu döneme ait diğer letâif kitaplarından da inceleme safhasında faydalanılmıştır. Bu dönem latîfeleri tiplerine ve konularına göre tasnif edilmiştir. İncelenen letâif kitaplarının önemli sayıda atasözleri, deyimler, bilmeceler gibi halk edebiyatı ürünleri ile örf, âdet, gelenekler, halk inanmalarına ait birçok örnekler barındırdığı gösterilmiştir.Anahtar Kelimeler: Letâifnâme, Mizah, Halk edebiyatı, Latîfe, Fıkra Works which latîfes have been gathered are called as `letâifnâme`. However, latîfes have been considered as an independent work until the 19th. Except that, they have constituted a very small part of the other works in which they were included.Yet, it is seen that large and small sizable letâif books have become quite common from the second half of the 19th century.Considering at the works written on the latîfes from the First Constitutional period to the Republic, letâif books of this period are seen to change in terms of structure and content in comparison with `letâifnâme` in ancient times in Turkish literature. Besides lâtifes and jokes in letâif books of this period get together, lâtife has started to be replaced by joke. Lâtifes and jokes are influenced by each other, they have been constantly transforming. Letâif writers of this period are getting closer to the public and they try to convey the proplems of people through humor. Therefore, the topic of the lâtifes in the works constitutes the problems seen in the society in general. Besides the letâif books of this period can make people laugh, its main importance is that the public has found the ability to express themselves through latîfes and can criticize sociocultural, economic and political change of the period and disorders in these fields in this way.The basis of the work constitutes the works called Şemseddin Sâmi'nin Letâif'i, Letâif-i Âsar, Letâif-i Tercümân-ı Hakîkat, Mükemmel Hazine-i Letâif, Letâif Hazinesi which were not previously transfered to the Latin alphabet.These works have been examined by transfering to the Latin alphabet. Except for these letâif books, the other letâif books of this period have been also used in the examination phase. The latîfes of this period are classified according to their types and subjects. The letâif books examined have been shown to contain many examples of folk-literature products such as proverbs, idioms, riddles and customs, traditions, folk beliefs.Key Words: Letâifnâme, Humor, Folk literature, Latîfe, Joke 570

The beginning of the 20th century is one of those in which Chuvashes experienced the most complicated cultural exchange of their own. G.F Timofeyev as a graduate of Simbir Chuvash Teachers’ college and a as a priest/teacher shed a light on this era by his notes taken in his first place of duty Tıhıryal. The Middle-Volga region in which Russians lived with Turkic tribes as local Tatarians, Chuvashes, Bashkirs and Finnish people as Mordvin, Mari and Udmurt is very interesting regarding ethnical and religious relations. Timofeyev makes observations about some of these people out of the window of the Chuvashes. In these notes there are some remarkable notes just different from today’s point of view. And his notes about the Christians’ and the church’s point of view against the Chuvashes put forward some critical view to Christianity that the Chuvashes accepted as the official religion at the beginning of the 20th century. In this article the Chuvashes which have got stuck between Muslim-Tatarian and Christian-Russian cultures have been analysed for their relations with these two cultures and others and how they perceived each other under the light of G.F Timofeyev’s own notes., 20. yüzyıl başı, Çuvaşların kültürel değişim sürecinin en karmaşık olduğu tarihî dönemlerden biridir. G. F. Timofeyev, “Simbir Çuvaş Öğretmen Okulu”ndan mezun olmuş bir papaz/öğretmen olarak ilk görev bölgesi olan Tıhıryal ile ilgili kaleme aldığı notlarda bu döneme ışık tutmaktadır. Tatar, Çuvaş, Başkurt gibi Türk boyları, Mordvin, Mari, Udmurt gibi Fin halklarıyla Rusların birlikte yaşadığı Orta İdil bölgesi, etnik ve dinî ilişkiler bakımından dikkat çekicidir. Timofeyev, Çuvaş merkezli olarak bu halkların bir bölümü ile ilgili tespitlerde bulunmaktadır. Bu notlarda, günümüzde genelde hâkim olan bakış açısının tersini işaret eden dikkat çekici bilgiler yer almaktadır. Diğer yandan Hristiyanların ve kilisenin Çuvaşlara bakış açısı ile ilgili verdiği bilgiler de Çuvaşların 20. yüzyıl başında resmî olarak da olsa kabul ettikleri Hristiyanlıkla ilişkilerine eleştirel bir bakış açısı getirmektedir. Makalede temelde Müslüman-Tatar ve Hristiyan-Rus kültürleri arasında kalmış olan Çuvaşların bunlar ve diğer topluluklarla olan ilişkileri ve birbirlerini nasıl algıladıkları G.F. Timofeyev’in notları çerçevesinde değerlendirilmektedir.

The work "Uzbek Literature" published in 1930 by Tatarian author and researcher Zarif Beshiri was one of the first of its genre. However; The Tatarian roots of the author of such an important work about Uzbek Literature, which has a long tradition of written language, makes the study much more remarkable. Although it is not a voluminous work, the period it was written, its contents and the author’s perspective increase the importance of the study. Besides Beshiri’s similiar studies about Chuvash and Uigur literatures, his publication of a long story named Chuvash Girl Enise reveals his perspective. In this respect, the work called Uzbek Literature, is also important for revealing the perspective a Tatarian intellectual to the literature of Turkic communities. It is also significant for its being one of the first steps for the history of Uzbek literature. In this article, Beshiri’s work will be handled from this point of view., Tatar yazar, araştırmacı Zarif Beşiri’nin 1930 yılında yayımlanan Özbek Edebiyatı eseri bu alandaki ilk çalışmalardandır. Köklü bir yazı dili geleneğine sahip olan Özbek edebiyatı ile ilgili böyle bir eserin yazarının Tatar olması onu eseri dikkat çekici hâle getirmektedir. Çok hacimli bir eser olmasa da yazıldığı dönem, içeriği, yazarın değerlendirmeleri çalışmanın önemini artırmaktadır. Beşiri’nin Çuvaş ve Uygur edebiyatları konusunda yayımladığı benzer eserlerin yanı sıra Çuvaş Kızı Enise adlı bir de uzun öykü neşretmiş olması, onun bakış açısını da ortaya koymaktadır. Özbek Edebiyatı adlı eser bu bakımdan içeriği yanında Tatar aydınının Türk soylu halkların edebiyatına bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir. Aynı zamanda Özbek edebiyatı tarihçiliği için de ilk adımlardan birisi olması bakımından önemlidir. Bu makalede Beşiri’nin söz konusu eseri bu bakış açısı doğrultusunda değerlendirilecektir.

A. JAMIL / Istanbul Sabahattin Zaim University, Istanbul/Turkey, akhtar.jamil@izu.edu.tr -- , J. RASHEED / Istanbul Sabahattin Zaim University, Istanbul/Turkey, jawadrasheed@gmail.com -- B. BAYRAM / Yildiz Technical University, Istanbul, Turkey, bayram@yildiz.edu.tr Textual information present in videos or images offers very compact and accurate form of information that can be exploited for semantic analysis of multimedia content. This paper exploited statistical features for detection of multilingual horizontally aligned artificial text from video images. First, local entropy of the image in a local neighborhood was calculated. The local entropy is relatively higher in text regions as compare to the non-text regions. However, some complex backgrounds exhibiting similar features as that of text were also included as candidate text regions. To overcome this scenario, a local gradient difference operation is performed to the input image and then averaged with entropy information. Some morphological operations were then performed followed by geometrical constraints and heuristics to suppress noisy element which were not potential candidates for text. Moreover, to improve the overall precision of the proposed systems, the text lines were detected using the horizontal projection profiles. Finally, adaptive thresholding was applied to extract the text components. Experiments were conducted with various video images to evaluate the proposed method and it showed promising results in terms of recall, precision, and Fmeasure.

The work "Uzbek Literature" published in 1930 by Tatarian author and researcher Zarif Beshiri was one of the first of its genre. However; The Tatarian roots of the author of such an important work about Uzbek Literature, which has a long tradition of written language, makes the study much more remarkable. Although it is not a voluminous work, the period it was written, its contents and the author’s perspective increase the importance of the study. Besides Beshiri’s similiar studies about Chuvash and Uigur literatures, his publication of a long story named Chuvash Girl Enise reveals his perspective. In this respect, the work called Uzbek Literature, is also important for revealing the perspective a Tatarian intellectual to the literature of Turkic communities. It is also significant for its being one of the first steps for the history of Uzbek literature. In this article, Beshiri’s work will be handled from this point of view. © 2019 Hacettepe University 1. All rights reserved.

The first records of the Chuvash language emerged after the arrivalof the Russian into the region. Among these records there were list thatwere regarded as the first steps of the dictionary studies. The first periodworks of Chuvash dictionaries are mostly in the form of word lists and theywere prepared by people who were not specialized in language studies.After those first period works, especially parallel to missionary activitiesin Russia, new vocabulary emerged as a result of language and translationstudies. The grammar and dictionary studies that were fulfilled in order forthe religious studies to be effective are utmostly important for the historyof the Chuvash language researches. Especially in Russia, a new and serious tradition of lexicography started when academical institutions startedstudying in this field. We see the reflection of this development in Chuvashlexicography. A wide range of dictionary corpus emerged after the studiesthat became effective after academical institutionalization and missionaryefforts that were launched by world lists.The article analyses the works published from the beginning to theend as dictionaries published in Russia and out of Russia. The studiesconducted in Russia has been given in a hierarchical order. And they havebeen put in a periodical order as the dictionary studies in Czarist Russia,Soviet Russia, and the federation period post- Soviet Russia. The important words are defined in general. All the dictionaries found are classifiedand listed with their tags. The system of Doğan Aksan were used for theclassification of the dictionaries and the tags of the studies have takenplace in this classification.Many of the published dictionaries are naturally in Russia whereChuvashes live. Many dictionaries were published during Tzardom, Soviet and post-Soviet period. They are mostly classified as from Russian toChuvash language and from Chuvash language to Russian. And there arealso many conceptional dictionaries in many fields.In addition, In countries such as Finland, Germany and Turkey Chuvash dictionaries were also published. There are not many Chuvash language dictionaries published out of Russia., Çuvaşçaya ait ilk kayıtlar onların yaşadıkları bölgeye Rusların gelişi ile ortaya çıkmıştır. Farklı amaçlarla yapılan ilk kayıtlar arasındasözlükçülüğün de ilk adımları olarak değerlendirilen listeler yer almaktadır. Bu eserler farklı çalışmalar çerçevesinde zaman zaman da mesleğidilcilik olmayanlar tarafından hazırlanmıştır. Bu ilk dönem eserlerindensonra özellikle Rusya’daki misyonerlik çalışmalarına paralel bir şekilde dil, tercüme çalışmaları yanında sözlükler de ortaya çıkmaya başlamıştır. Misyonerlik çalışmaları çerçevesinde dinî alandaki çalışmalarındaha verimli olması için yapılan gramer ve sözlük çalışmaları Çuvaşçaaraştırmaları tarihi için çok önemlidir. Özellikle Rusya’da konuyla ilgiliakademik kurumların da faaliyete geçmesiyle ciddi bir sözlükçülük geleneğinin ortaya çıktığı görülmektedir. Bu gelişme Çuvaş sözlükçülüğünede yansımıştır. Kelime listeleri şeklinde başlayan misyonerlik çalışmaları çerçevesinde devam eden ve akademik kurumsallaşma ile zenginleşen çalışmalarda zengin bir sözlük külliyatı ortaya çıkmıştır. Makaledebaşlangıcından günümüze kadar geçen süre içerisinde yayımlanan sözlükler Rusya ve “Rusya dışında yayımlananlar olarak biçiminde sınıflandırılarak işlenmiştir. Rusya’da yapılan çalışmalar kronolojik bir düzeniçerisinde verilmiştir. Çarlık Rusyası, Sovyet Rusyası ve Sovyet Rusyasonrası federasyon döneminde sözlük çalışmaları şeklinde dönemlere ayrılmıştır. Önemli görülen sözlükler genel hatlarıyla tanıtılmıştır. Tespitedilen bütün sözlükler tasnif edilerek tam künyeleriyle birlikte verilmiştir.Sözlüklerin tasnifinde Doğan Aksan’ın sınıflandırması esas alınmış eserlerin tam künyeleri bu sınıflandırmada yer almıştır. Sözlük yayınlarınınbüyük bir bölümü doğal olarak Çuvaşların yaşadığı Rusya’dadır. Çarlık,Sovyet ve Sovyet sonrası dönemde çok sayıda sözlük yayımlanmıştır. Busözlükler arasında Rusçadan Çuvaşçaya veya Çuvaşçadan Rusçaya olanlar ağırlıktadır. Özellikle farklı alanlara ait çok sayıda terimler sözlüğüyayımlanmıştır. Bunun dışında Finlandiya, Almanya, Türkiye gibi bazı ülkelerde de Çuvaşça sözlükler yayımlanmıştır. Rusya dışında yayımlananÇuvaşça sözlüklerin sayısı çok fazla değildir.

As the written literature of Chuvash Turks emerged very late, Chuvash folklore is quite rich in terms of oral tradition. They have preserved their traditional religious beliefs using oral transition and they weren’t educated systematically, which reflected on the richness of their oral folk literature. In this rich folk literature, nations they were in political and cultural contact like Tatars, Russians, Maris, Mordvins were also reflected with their different aspects. Particularly, Tatars were often mentioned in various genres of the folk literature. Besides the Tatar image in the proverbs and idioms, a different Tatar image based on the contradictory contents is also seen in the historical narratives. In some works as compiled sagas which were originated from folklore materials, we come across with a Tatar image mistaken for Mongols, which is the scope of this paper, © 2018 Hacettepe University 1. All rights reserved.

Yazılı edebiyatları çok geç dönemde başladığı için Çuvaş folkloru sözlü gelenekbakımından oldukça zengindir. Özellikle yüzyıllar boyu sözlü aktarıma dayalı gelenekseldinî inançlarını korumuş olmaları ve sistemli bir eğitimden geçmemiş olmaları sebebiyle halkedebiyatının zenginliği içeriğine de yansımıştır. Bu zengin halk edebiyatında siyasi, kültürelilişkilerde bulundukları Tatar, Rus, Mari, Mordvin gibi halklar da çeşitli yönleriyleişlenmiştir. Özellikle Tatarlar konusu halk edebiyatının çeşitli türlerinde sıkça işlenmektedir.Atasözü, deyim gibi türlerdeki Tatar algısının yanında tarihî konularla ilgili anlatılarda datartışmalı içeriklere sahip başka bir Tatar algısı ile karşılaşılmaktadır. Folklordan beslenentelif destan metinleri gibi bazı eserlerde Moğollarla karıştırılmış bir Tatar algısı karşımızaçıkar. Makalede bu hususlar farklı yönleriyle ortaya koyulacaktır. As the written literature of Chuvash Turks emerged very late, Chuvash folklore is quite rich in terms of oral tradition. They have preserved their traditional religious beliefs using oral transition and they weren’t educated systematically, which reflected on the richness of their oral folk literature. In this rich folk literature, nations they were in political and cultural contact like Tatars, Russians, Maris, Mordvins were also reflected with their different aspects. Particularly, Tatars were often mentioned in various genres of the folk literature. Besides the Tatar image in the proverbs and idioms, a different Tatar image based on the contradictory contents is also seen in the historical narratives. In some works as compiled sagas which were originated from folklore materials, we come across with a Tatar image mistaken for Mongols, which is the scope of this paper

İdil-Ural bölgesinde yaşayan Çuvaş ve Tatar Türklerinin folklor konusundaki bazı ortak değerleri onların edebiyatlarına da yansımıştır. Modern Tatar edebiyatının kurucularından Abdullah Tukay’ın meşhur manzumesi Şüreli ve yine modern Çuvaş edebiyatının ilk şairlerinden Mihail Fedorov’un Arşuri manzumeleri, folklordaki anılan ortak değerlerden birisi olan orman ruhuna ilişkin halk anlatmalarının modern edebiyattaki yansımalarıdır. Her iki Türk boyu arasında Şüreli ve Arşuri hakkındaki anlatmalar paralellikler göstermektedir. Gerçekte her ikisi de aynı mitolojik varlıktır. Modern edebiyata yansımalarında ise şairlerin yetenekleri ve edebiyat gelenekleri halk anlatılarının modern şiirde farklı şekilde yansımalarına yol açmıştır. Bu anlamda her iki Türk boyundaki konu ile ilgili halk anlatıları ve inançları ile bunların modern edebiyatta işlenişleri ele alınmıştır. Aynı zamanda bu şiirlerin halk içinde uyandırdığı etki de tespit edilmeye çalışılmıştır

İdil-Ural bölgesinin batısında yaşayan Çuvaşlar özellikle dilleri ve dinleri ilebilim adamlarının ilgisini en fazla çeken Türk boylarındandır. Batı’da özellikle deMacar Türkolojisinde Çuvaşlara yönelik çalışmaların yoğunluğu dikkat çekmektedir.Bunun bir neticesi olarak dil, edebiyat, folklor, tarih, müzik gibi sosyal bilimlerinfarklı alanlarında çalışan Macar bilim adamları Çuvaşlarla ilgili çok sayıda yayınyapmışlardır. Bu bilim adamları arasında yer alan Gyula Mészáros’un Çuvaşlarlailgili yaptığı derlemeler dikkat çekmektedir. Günümüze kadar yapılan birçok çalışmanınana kaynakları arasında onun yaptığı çalışmalar özel bir yer tutar. Çuvaş folklorununher alanına ait çok sayıda malzeme, araştırmacı tarafından yayımlanmıştır.Yirminci yüzyılın başında İdil-Ural bölgesinde Tatarlardan ve özellikle Çuvaşlardanönemli malzemeler derleyen bu bilim adamının eserleri halk bilimi, dil, dinler tarihi,halk edebiyatı alanlarında temel malzemeleri teşkil etmektedir. Döneminin alan araştırmasımetotlarını mükemmel bir şekilde kullanarak çok sayıda metni derleyen vebunları iki cilt hâlinde yayımlayan Mészáros, derlemelerini yayımlamadan önce alanaraştırması tecrübesini aktardığı raporunu Macar Bilimler Akademisinde okumuş vebu raporu yayımlamıştır. Daha sonra Rusya’da da yayımlanacak olan rapor en azderlediği metinler kadar önemli başka bilgileri içermektedir. Onun derlediği metinlerinve günümüze kadar başka bilim adamlarının derleyip yayımladığı metinlerindeğerlendirilmesinde kullanılabilecek önemli açıklamalar bu raporda yer bulmuştur.Bu makalede adı geçen rapor dönemin bazı kaynaklarına da atıfta bulunularak değerlendirilmiştir.Chuvashes living in the west of Idil-Ural Region are Turkic ethnic groups whoattract attention of researchers by particularly their language and religion. The intensityof studies on Chuvashes in the west and especially in Hungarian Turcology isstriking. As a result of this, Hungarian researchers working on different branches ofsocial sciences such as language, literature, folklore, history and music, have a greatdeal of publications on Chuvashes. At this point, Gyula Mészáros, who is one of thoseresearchers and his collections on Chuvashes are remarkable. His studies have a specialplace as main references in studies carried out up to the present. Many materialsbelonging to all parts of Chuvash folklore have been published by the researcher. Theworks of that researcher, who compiled many important materials belonging to Tatarsliving in Idil-Ural Region and especially to Chuvashes, at the beginning of the twentiethcentury, constitute the main materials in folklore, language, history of religionsand folk literature. Mészáros, who compiled many texts of the period by using the fieldstudy techniques of the period perfectly and published them in the form of two volumes,had announced his report in which he reflected his field study experience to theHungarian Academy of Sciences and had published that report before he publishedhis collections. The report to be published in Russia later, includes other informationat least as important as the texts he compiled. The report in question has crucialexplanations that could be used in analyzing the texts he compiled and in the textscompiled and published by other researchers up to the present. The report mentionedin this study has been analyzed also by referring to some of the resources of the period.

Laser scanning, image processing and advancements on computer techniques brought important advancements on industrial measurement, modeling and analysis as well. Especially speed and accuracy has been greatly enhanced on complex object modeling and reverse engineering. These systems are widely used in complex production stages, where speed and accuracy is important, whether to check the produced pieces are appropriately created according to design or digitizing of piece surfaces. In the presented study, a damaged car has been modeled using optoTOP-HE optical laser scanning system and AICON 3 dimensional modeling software to identify the damage amount. Keywords: Terrestrial laser scanner, close range fotogrametry, industrial measurement, reverse enginrering, Lazer tarama, görüntü işleme ve bilgisayar tekniklerindeki gelişmeler endüstriyel amaçlı ölçme, modelleme ve analiz çalışmalarında önemli gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. Özellikle karmaşık objelerin modellenmesi sürecinde tersine mühendislik (reverse engineering) çalışmalarında hız ve doğruluk önemli ölçüde artmıştır. Karmaşık üretim aşamalarında doğruluk ve hızın önemli olduğu koşullarda, gerek üretimden çıkan parçaların tasarıma uygun olarak üretilip üretilmediğinin kontrolünde ve gerekse parça yüzeylerinin sayısallaştırılmasında bu sistemler yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Sunulan çalışmada optoTOP-HE optik lazer tarama sistemi ve AICON 3 boyutlu modelleme yazılımı kullanılarak hasar görmüş bir araç 3 boyutlu modellenerek hasar miktarı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Yersel lazer tarayıcılar, yakın resim fotogrametrisi, endüstriyel Ölçmeler, tersine mühendislik

The name of Chuvash has been mentioned firstly in Russian resources in 16th century. Firstly citing in the Russian resources and not cited in other resources until that century as today's use, attracted some of Chuvash intellectulas' (according to them Chuvash, not Suvar) attention. According to them the name of Chuvash is not an ethnonym, it is a socionym. For this reason, ethnic naming of modern day Chuvashs is Suvar, cited in the resources before 16th century. A group of intellectuals, defending this idea, has been working to rebuild Suvar identity and culture by using the richness of folk culture efficiently. As a result of this movement's works, which has partisanships among the authors, poets, artists, intellectuals, etc., the name of Suvar is been officially recorded for the censuses. In this rebuilding process Suvar Ethnopark, located in Cheboksary, fulfills important function. Suvar Ethnopark has evaluated as a designed location for protecting Chuvash folk culture previously but now it has a new function., Çuvaş adı 16. yüzyılda ilk Rus kaynaklarında zikredilmektedir. Bu yüzyıla kadar Çuvaş adının günümüzdeki şekliyle kaynaklarda geçmemiş olması ve ilk defa Rus kaynaklarında geçişi bazı Çuvaş aydınlarının (kendilerine göre Çuvaş değil Suvar) dikkatini çekmiştir. Onlara göre Çuvaş adı bir etnonim değil sosyonimdir. Bu sebeple de günümüz Çuvaşlarının etnik adlandırması da 16. yüzyıldan önceki kaynaklarda karşımıza çıkan Suvar’dır. Bu görüşü savunan bir grup entelektüel halk kültürü zenginliğini etkin bir şekilde kullanarak Suvar kimliğini ve kültürünü yeniden inşa adına çalışmalar yapmaktadır. Yazarlar, şairler, sanatçılar vb. entelektüeller arasında taraftar bulan bu hareketin çalışmaları neticesinde Suvar adı resmi olarak da nüfus sayımları için kayda girmiştir. Bu yeniden inşa sürecinde Çeboksarı’da bulunan Suvar Etnoparkı da önemli bir işlevi yerine getirmektedir. Daha önceleri Çuvaş halk kültürünün korunması için tasarlanmış bir mekan olarak gördüğümüz etnopark günümüzde yeni işleviyle karşımıza çıkmaktadır.

The problem on the ethnic identities in İdil-Ural region reflects on the folkloric products, now and then. Sometimes, folklor has been used as a means in these disputes. Fake texts have been formed in the framework of specific ideas. “Şan Kızı Epic” is a text, which is in the centre of these disputes. Tatar scientists assumed that this text is fake and not original. Disputes have been carrying through Tatar scientists. These disputes haven’t been estimated by Turkish folk scientists but this text has been assumed as an original text and it was published in Türkiye. Regardless of these disputes, researches have been started about this text. Using the debated texts as a source, caused to reach false results. Writing about Şan Kızı Epic and assuming it as an original text, bring Turkish scientists as a side about the problem of Tatar-Bulgar etnonym unconsciously., İdil-Ural bölgesinde etnik kimlikler üzerinde yaşanan sorun, zaman zaman folklor ürünlerine de yansımaktadır. Bazen de folklor, bu tartışmalar içerisinde bir araç olarak kullanılmaktadır. Belirli fikirler doğrultusunda, sahte metinler de oluşturulmaktadır. “Şan Kızı Destanı”, bu tartışmaların merkezinde bir metindir. Tatar bilim adamları, hiçbir orijinal metni olmayan bu destanı, sahte olarak kabul etmektedir. Tatar bilim adamları arasında, tartışmalar devam etmektedir. Bu tartışmalar, Türk halk bilimcileri tarafından değerlendirilmediği halde, söz konusu metin, orijinal kabul edilip, Türkiye’de de yayımlanmıştır. Yayımlanan metin üzerinde, tartışmalı durumlar dikkate alınmadan incelemeler yapılmaya başlanmıştır. Tartışmalı metinlerin incelemelerde kaynak olarak kullanılması, Türk bilim adamlarını yanlış sonuçlara ulaştırmaktadır. Şan Kızı Destanı hakkında yazılanlar ve onun orijinal bir metin olarak kabul edilişi de Türk bilim adamlarını farkında olmadan Tatar-Bulgar etnonimi meselesi konusunda bir taraf haline getirmektedir.

Çuvaşça günümüz Türk lehçeleri içerisinde taşıdığı arkaik unsurlar sebebiyle bu konuda en fazla çalışma yapılan alanlardan birisidir. Ancak 1990lı yıllardan itibaren Türkiyede Türk boyları üzerine çalışmalar artmışsa da Çuvaşların bu ilgiden tam anlamıyla faydalandığını söylemek zordur. Özellikle halk edebiyatı üzerine yapılan çalışmalarda diğer Türk lehçelerindeki terminolojiye çeşitli sebeplerle atıflarda bulunuluyorsa da Çuvaş halk edebiyatı terimlerinin çok fazla zikredilmediği görülmektedir. Bu anlamda dil, din ve folklor olarak arkaik unsurları yaşattığı konusuna dikkat çekilen Çuvaşların halk edebiyatı terminolojisi de bu arkaik özellikleri koruyor olabilir. Bu nedenle makalede konu, halk edebiyatı içerisinde biraz daha daraltılarak tür ve şekil adlandırmaları üzerinde durulmuştur. Halk edebiyatı araştırmalarının tür ve şekil tartışmalarına girilmeksizin terimler sırayla ele alınmıştır. Ele alınacak terimler genel olarak bilimsel araştırmalarda olduğu kadar sözlü kültürde de halk tarafından kabullenilmiş ve yerleşmiş terimlerdir. Ele alınan terimlerden yur?, yumah, halap gibi yaygın ve biraz da karmaşık olan terimler üzerinde daha ayrıntılı durulmuştur. Bu terimler art zamanlı ve eş zamanlı olarak ele alınmış; karşılaştırmalı bir çalışmayla bu terimlerin kökenleri ve diğer Türk boylarındaki yayılma sahaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çuvaş halk edebiyatı araştırmalarında kullanılan mit (mit), legenda (efsane), epos (destan) gibi terimler makale kapsamının dışında bırakılmıştır. Bunun yanında temel tür ve şekil adlandırmaları dışında kalan birçok terim de makalede işlenmemiştir. Due to its archaic elements, Chuvash language is one of the most studied dialects among contemporary Turkic languages. However, even though the studies on the Turkish tribes have increased in Turkey since 1990s, it is difficult to say that Chuvashes have benefited thoroughly from that interest. Even though the terminology existing in the other Turkic language accents have been referred to in many studies especially on folk literature, it has been observed that not many terms of Chuvash folk literature have been mentioned. In this context, terminology of Chuvash folk literature, which contains the archaic elements in terms of language, religion and folklore, may conserve these archaic features. Therefore, this article discusses the naming of the genres and forms through narrowing this subject within folk literature. The terms are respectively discussed without mentioning the forms and genre discussions of the researches of folk literature. The terms studied are generally the ones which are accepted and rooted in public in oral culture as well as scientific researches. The terms like yuri, yumah, halap which are common and -to an extent- complicated will be examined in more detail. Those terms are examined simultaneously and diachronically, and the origins and the spread of these terms in other Turkish tribes is tried to be determined though a comparative study. Such terms as myth, legenda, epos etc., which have been used in the studies of Chuvash folk literature have been excluded from this article. In addition, many other terms apart from the namings of genres and forms have also been excluded from this study.

Çuvaş halk edebiyatının hangi dönemi üzerine çalışma yapılırsa yapılsın, incelemede bulunulacak malzemenin gerçek anlamda bir folklor malzemesi olup olmadığı, karşılaşılan en önemli sorunlardan birisidir. Günümüze kadar halk edebiyatının çeşitli alalarındaki birçok antolojide yayımlanan çok sayıda metinde de bu tür sıkıntılar ile karşılaşılmaktadır. Özellikle de epik eserlerin yayınlandığı antolojilerde anılan türdeki metinlerin çokluğu dikkat çekmektedir. Milli kimliklerin en fazla vurgulandığı ve kimlik inşasında önemli işlevleri olan bu tür eserlerin derlemesinde böylesi metinlerin yer alması şaşırtıcı bir durum değildir. Çuvaş halk edebiyatına ait metinlerin yayımlanması esnasında İstanbulu konu alan bir şiir, Çuvaş destanları arasına yerleştirilmiştir. Bu şiirin, ilk yayımlandığı 1915 tarihinden sonra Çuvaş halk edebiyatının destan metinleri arasında yayımlanmış olması, onun önemini daha da artırmaktadır. Çuvaş modern edebiyatının başlangıç dönemi sayılabilecek bir zamanda şair N.İ. Şelepi tarafından yayımlanan bu şiirin folklor malzemelerine dayanılarak yaratıldığı belirtilmektedir. Bu makalede Konstantinapol Huline Tuni (İstanbul Şehrinin Kuruluşu) adlı şiirin kaynağını oluşturduğu belirtilen Çuvaş folklorunda bu konunun işlenip işlenmediği irdelenecektir. Aynı zamanda Folklor ile ilgili bu bağlantının ele alınmasının ardından eserin yaratılışının, dönemin tarihî olaylarıyla ya da Bizans-Rus Ortodoks geleneğiyle ilişkisi sorgulanacaktır. It is one of the most important problem that if the material, on which will be examined, is a real folkloric material or not in any era of Chuvash folk literature. Up to now, same problem confronts about lots of texts, published in many anthologies in various branches of folk literature. It is remarkable that these texts are much more especially in the anthologies, in which the epics had been published. It isn’t surprising that these studi- es are in the anthologies, in which the national identities have been emp- hasized mostly and have been important functions in building identity. While publishing the texts about Chuvash folk literatue, a poem about Is- tanbul have been situated in Chuvash epopes. Because this poem had been published within Chuvash folk literature’s epic texts after its first publication in 1915, the importance of this poem had increased even mo- re. It is stated that this poem, published by N.İ. Şelepi in the era which can be accepted as the early era of Chuvas modern literature, had been created by consisting folkloric materials. In this essay, it will be scrutini- zed whether the subject, which consists the resource of this poem, named as “Konstantinapol Huline Tuni (Founding of the city, Istanbul)”, had be- en discussed or not in Chuvash folklore. At the same time, after scrutini- zing this connection about folklore, relationship between creation of this poem and the historical events in that era or Byzantine-Russian Orthodox tradition will be questionized.

Yüzyıllar boyu sözlü olarak varlığını sürdüren Çuvaş edebiyatının yazılı edebiyata geçiş sürecinde şekil ve muhteva özellikleri bakımından Çuvaş folkloru etkin bir şekilde rol oynamıştır. 19. yüzyılda Avrupada görülen folklor-edebiyat ilişkisine benzer bir süreç Çuvaşlar arasında da yaşanmıştır. Sadece millî edebiyat için değil bir yazılı Çuvaş edebiyatı oluşturmak için de en önemli rolü folklor oynamıştır. Çuvaş yazılı edebiyatının ilk şairleri ve yazarları zengin Çuvaş folkloru malzemelerini eserlerinin temeline yerleştirmiştir. Bu şairlerden biri olan Mihail Fedorov “Arşuri” adlı manzumesinde Çuvaş folklorunun mitolojik varlığı “Arşuri”yi eserine konu eder. Çuvaş folklorunda çok sayıda anlatmada karşımıza çıkan bu mitolojik varlık Çuvaş yazılı edebiyatının ilk eserlerinden biri olan manzumede de yer alır. Çuvaş folklorunda arşuri ile ilgili anlatmalar son dönemlerde yapılan yayınlar dikkate alındığında oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Geleneksel Çuvaş dinî inanışlarının yakın dönemlere kadar Çuvaşlar arasında etkisini sürdürmüş olması sebebiyle bu anlatmalar Çuvaşlar arasında da etkilerini sürdürmüştür. Çuvaşlar arasında bu derece yaygın olan anlatmalar Fedorovun eseriyle yazılı edebiyata taşınmıştır. Mihail Fedorovun bu manzumesine arşuri hakkındaki anlatılarının nasıl yansıdığı ele alınacaktır. In the transition process of Chuvash written literature, which has carried on literally for ages, Chuvash folklore has played an efficient role in terms of form and theme features. A similar process of relationship between folklore and literature seen in 19th century in Europe, has also been existed among Chuvashes. Folklore has also played the most important role for not only creating national literature, but also comprising written Chuvash literature. The first poets and authors of modern Chuvash literature, have placed the folkloric materials into the base of their literary works. Mihail Fedorov, who is one of these poets, has chosen the theme “Arshuri”, the mythological creature of Chuvash folklore, in his poem named as “Arshuri”. This demonic creature, which we confront in many narrations of Chuvash folklore, takes part in this poem, which is one of the first written literary works of Chuvash literature. As the publications in the last terms are taken into consideration, the narrations about Arshuri in Chuvash folklore have occupied quite important place. Because the effects of traditional Chuvash religious beliefs have gone on through Chuvashes till the recent terms, these narrations’ effects have continued among Chuvashes. The narrations, widespread to this extent through Chuvashes, have been transferred to modern literature by Federov’s work. In this essay, how the narrations about Arshuri has reflected to Mihail Fedeorv’s poem will be examined.

Çarlık Rusyası döneminden başlayarak günümüze kadar Tatar Türklerinin destanları üzerine çok sayıda çalışma yapılmış ve birçok metin yayımlamıştır. Ancak yapılan bu çalışmalar ve metin yayımları çeşitli dönemlerde farklı sebeplerle zaman zaman müdahelelere maruz kalmıştır. Derlenmiş olmasına rağmen birçok metin de arşivlerden çıkarılıp yayımlanamamıştır Değişen şartlar, bu konu üzerinde yeni çalışmaların yapılmasına imkan tanımıştır. Bu yeni imkanlar sayesinde, sözlü geleneklerinden çok sayıda destanın derlendiği Sibirya Tatarlarının iki yeni destanı da Sovyet sonrası dönemde yayımlanabilmiştir. Marsel Ahmetjanov tarafından yayımlanan metinler, Tatar destanlarının araştırılmasına önemli katkılar sağlayacak metinlerdir. Konu bakımından oldukça dikkat çekici olan bu iki tarhî destan, resmî veya özel arşivlerde henüz gün ışığına çıkmamış metinlerin olması ihtimalini daha da güçlendirmektedir. Bu durum, Tatar destanları üzerine yapılacak çalışmalara yeni katkılar sağlıyacak niteliktedir. Anahtar kelimeler: Destan, Tatar destanları, Sibir Tatarları, tarihi destan Starting with the era of Tsardom Russia until today, a wide range of researches have been made and lots of texts have been published on the epics of Tatar Turks. But these researches and publications have been exposed to interventions from time to time arising from different reasons in various periods. Although many texts have been gathered, these texts could not be taken out from the archieves and could not be published. By the help of changing conditions, wider oppurtunities have occurred for carrying out new researches. Thanks to these oppurtunities, two new epics of Siberian Tatars, whose epics have been gathered from their verbal traditions, have been published after the Soviet era. These texts, published by Marsel Ahmetjanov, will make important contributions to the studies on the Tatar epics. These two historical epics, which are remarkable in terms of their subject, strengthen the possibility that many other texts, which have not been discovered yet, are in the offical or private archieves. This means that we can expect new studies on the Tatar epics with new contributions.

Macar Türkoloji araştırmaları tarihî, geçmişi ve bakış açısıyla batı Türkoloji araştırmalarında özel bir yere sahiptir. Etnik kökleri ve dilleri açısından Avrupalı olmayan Macarların Türk tarihi, dili, edebiyatı ve folkloruna yönelişleri de sadece oryantalist bir düşünceyle olmamıştır. Kendi köklerini tespit etme gayesiyle Türk tarihi, dili, edebiyatı ve folkloru alanında çok sayıda temel eser vermiş olan Macar bilim adamları Türk boylarından Çuvaşlara özel bir önem vermişlerdir. Çuvaşların dilleri ve dinî inanışları ile Türk boyları arasında özel bir yerde bulunan Çuvaşlar üzerine en fazla çalışma yapılan yerin Rusya’nın ardından Macaristan olduğunu söylemek mümkündür. Bu çalışmaların büyük bir çoğunluğu Çuvaş Türkçesi üzerineyse de Çuvaş folkloru konusunda da önemli çalışmalar yapılmıştır. Sayıca çok olmasa da çalışmanın amacı, metodu ve elde edilen neticeler bakımından Çuvaş folklor araştırmaları açısından bunlar oldukça önemlidir. Makalede bu çalışmalar amaç, içerik, yöntem ve ulaşılan sonuçlar bakımından ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır, Hungarian Turkology research occupies a special place in the Western Turkology studies in terms of its historical background and perpective. Interest of the Hungarians, who are originally not European in terms of ethnicity and language, in the Turkish history, language, literature, and folklore is not a mere result of the orientalistic thought. Hungarian scientists, who carried out significant studies in the fields of Turkish history, language, literature and folklore for the purpose of determining their own cultural roots, attached a special importance to the Chuvash people among the Turkish tribes. It is possible to say that Hungary is the second country after Russia with the highest number of resarches carried out on the Chuvash people concerning their language and religion. Although the majority of these studies are on the Chuvash Turkish, the number of the studies on the Chuvash folklore cannot be underestimated. Though comparatively restricted in number, these studies are important concerning the methodology applied and the results obtained. This paper examines these studies in detail in terms of their purposes, contents, methods and results

Starting with the era ofTsardom Russia until today, a wide range of researches have been made and lots of texts have been published on the epics of Tatar Turks. But these researches and publications have been exposed to interventions from time to time arising from different reasons in various periods. Although many texts have been gathered, these texts could not be taken out from the archieves and could not be published. By the help of changing conditions, wider oppurtunities have occurred for carrying out new researches. Thanks to these oppurtunities, two new epics of Siberian Tatars, whose epics have been gathered from their verbal traditions, have been published after the Soviet era. These texts, published by Morsel Ahmetjanov, will make important contributions to the studies on the Tatar epics. These two historical epics, which are remarkable in terms of their subject, strengthen the possibility that many other texts, which have not been discovered yet, are in the offlcal or private archieves. This means that we can expect new studies on the Tatar epics with new contributions.

Hungarian Turkology research occupies a special place in the Western Turkology studies in terms of its historical background and perpective. Interest of the Hungarians, who are originally not European in terms ethnicity and language, in the Turkish history, language, literature, and folklore is not a mere result of the orientalistic thought. Hungarian scientists, who carried out significant studies in the fields of Turkish history, language, literature and folklore for the purpose of determining their own cultural roots, attached a special importance to the Chuvash people among the Turkish tribes. It is possible to say that Hungary is the second country after Russia with the highest number of resarches carried out on the Chuvash people cocerning their language and religion. Although the majority of these studies are on the Chuvash Turkish, the numher of the studies on the Chuvash folklore cannot be underestimated. Though comparatively restricted in number, these studies are important concerning the methodology applied and the results obtained. This paper examines these studies in detail in terms of their purposes, contents, methods and results.

Çuvaş Türklerinin halk edebiyatı üzerine çalışma yapanlar genellikle Çuvaşlar arasında klasik bir destanın olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Fakat Çuvaşlar arasında kahramanlık konusunu işleyen başka eserler bulunmaktadır. Kahramanlık konusu masal, efsane, halk şiiri gibi farklı halk edebiyatı eserleri içerisinde yer almaktadır. Bu eserler arasında en fazla dikkat çekeni ise ?Alp Anlatmaları?dır. Alp anlatmalarının kahramanı ?alp? hayatı, fizikî ve yaşamı boyunca üstlendiği işlevler bakımından bir destan kahramanının özelliklerini taşımaktadır. Birbirinden bağımsız birçok alp anlatması konularına göre bir tasnife tâbi tutulduğunda bir destan kahramanının yaşamını ve faaliyetlerini içine alan bir destanı oluşturabilecek özelliklere sahiptir. Bu özelliklerinden dolayı anlatmalar Çuvaş epik eserleri içerisinde en önemli yeri tutmaktadır. Taşıdıkları bu özellikler sebebiyle bu anlatmalar bir Çuvaş destanı yaratma konusunda Çuvaş yazar ve şairleri için en önemli kaynak olmuştur. Bu anlatmalardan faydalanan şairler halk şiirinin özelliklerinden de faydalanıp çok sayıda destan yazmışlardır.Diğer yandan ?alp anlatmaları? Çuvaşların geleneksel dini inanışları, Çuvaş tarihi ve Çuvaşların sosyal hayatı ile ilgili malzemeleri de bünyesinde barındırmaktadır. Özellikle geleneksel Çuvaş dinî inanışlarının baskın bir şekilde yer alması dikkat çekicidir. Anlatmalar Çuvaş kültürünün temel özelliklerini yansıtmaktadır. Alp anlatmaları sadece Çuvaşların epik eserleri için değil genel anlamda Türk boylarının destan araştırmaları için de büyük önem taşımaktadır. Türk destan geleneğinin karşılaştırmalı çalışmaları için önemli olarak birçok noktayı ?alp anlatmaları?nda tespit etmek mümkündür. The researchers, studying on the folk literature of Chuvash Turks, usually reached the result that there is no classical epic in Chuvashs. But there are other works about the subject of heroism in Chuvashs. Heroism is in different works of folk literature as tale, epic, folk poem. The most remarkable ones among these are the ?Alp narratives?. Alp, the hero of these narratives, has the features of the hero of an epic in terms of his life, his body and his functions during his life. According to many independent alp narratives, they have the features which can be an epic, including the life and activities of the hero, when they are classified in terms of their subjects. Because of these features, narratives have the most important position among Chuvash epic works. For this reason they are the most important resources in creating a Chuvash epic for Chuvash writers and poets. The poets have written many epics by using these narratives and the features of the folk poems also.On the other hand, ?alp narratives? have the materials about the traditional religious beliefs of Chuvashs, the history of Chuvashs and the social life of Chuvashs in their structure. Especially, it is remarkable that traditional Chuvash religious beliefs have taken part dominantly in these narratives. Narratives have reflected the basic features of the Chuvash culture. They have great importance not only for the epic works of Chuvash but also for the epic researches about Turkish tribes in general terms. It is possible to determine many important subjects for the comparative researches of Turkish epic tradition in ?alp narratives?. 567

Çuvaş Türklerinin halk edebiyatı üzerine çalışma yapanlar genellikle Çuvaşlar arasında klasik bir destanın olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Fakat Çuvaşlar arasında kahramanlık konusunu işleyen başka eserler bulunmaktadır. Kahramanlık konusu masal, efsane, halk şiiri gibi farklı halk edebiyatı eserleri içerisinde yer almaktadır. Bu eserler arasında en fazla dikkat çekeni ise "Alp Anlatmaları"dır.Alp anlatmalarının kahramanı "alp" hayatı, fiziki ve yaşamı boyunca üstlendiği işlevler bakımından bir destan kahramanının özelliklerini taşımaktadır. Birbirinden bağımsız birçok alp anlatması konularına göre bir tasnife tâbi tutulduğunda bir destan kahramanının yaşamını ve faaliyetlerini içine alan bie destanı oluşturabilecek özelliklere sahiptir. Bu özelliklerden dolayı anlatmalar Çuvaş epik eserleri içerisinde en önemli yeri tutmaktadır. Taşıdıkları bu özellikler sebebiyle bu anlatmalar bir Çuvaş destanı yaratma konusunda Çuvaş yazar ve şairleri için en önemli kaynak olmuştur. Bu anlatmalardan faydalanan şairler halk şiirinin özelliklerinden de faydalanıp çok sayıda destan yazmışlardır.Diğer yandan "alp anlatmaları" Çuvaşların geleneksel dini inanışları, Çuvaş tarihi ve Çuvaşların sosyal hayatı ile ilgili malzemeleri de bünyesinde barındırmaktadır. Özellikle geleneksel Çuvaş dinî inanışlarının baskın bir şekilde yer alması dikkat çekicidir. Anlatmalar Çuvaş kültürünün temel özelliklerini yansıtmaktadır. Alp anlatmaları sadece Çuvaşların epik eserleri için değil genel anlamda Türk boylarının destan araştırmaları için de büyük önem taşımaktadır. Türk destan geleneğinin karşılaştırmalı çalışmaları için de büyük önem taşımaktadır. Türk destan geleneğinin karşılaştırmalı çalışmaları için önemli olarak birçok noktayı "alp anlatmaları"nda tespit etmek mümkündür.

Uygur harfli Oğuz Destanı ve Dede Korkut Kitabı, Türk edebiyatının temel eserlerinden ikisidir. Alp anlatmaları da klasik anlamda destan türüne sahip olmayan Çuvaş Türklerinin halk edebiyatı eserleri içinde epik özellikler gösteren eserlerdir. Epik kahramanların birçok özelliğini ve faaliyetlerini, müstakil anlatmalarda aktarmaktadır. Adı geçen eserlerde, “kutsal kurt” ve “Tepegöz”ün bu anlatmalardaki yer alışları dikkat çekicidir. Çuvaş alp anlatmalarında ve Oğuz epik anlatmalarındaki yukarıdaki benzerlikler tesadüfi bir benzerliğin değil, bir kültürel birlikteliğin işaretidir, The “Oghuz Epic” with Uighur letters and the “Book of Dede Korkut” are two of the basic works of Turkish literature. The “Alp tales” are the works which have epic pecularities among the folk literature works of Chuvash Turks who don’t have epics in classiccal meaning. They quote many pecularities and activities of the epic heros in seperate tales. The “holy wolf” and “cyclops” attract attention in these tales in question. The similarities in Chuvash alp tales and Oghuz epic tales are not by coincidence, they are the marks of a cultural unity.

ÖZET 20. yüzyıl Kazak destan geleneğine ait bir destan olan Alankay Batır'da aşk ve kahramanlık konuları işlenmektedir. Ömirzak Kalbayev, Alankay Batır adlı halk hikâyesini destan şekline getirmiştir. Destan nazım- nesir karışık tasnif edilmiştir. Daha önceki destan çalışmalarında gözden kaçmış olan bu metnin, tezde çeviriyazımı yapılmış, sonra metin Türkiye Türkçesi'ne aktarılmıştır. Metnin epizot ve motif yapısı incelenmiş ve destanın Kazak destan geleneği içerisindeki yeri gösterilmiştir. ABSTRACT The Alankay Batir is a epic belong to 20 th century Kazakh epic tradition included love and heroism subjects. Ömirzak Kalbayev, prepared to Alankay Batir folk story to epic. The epic was arranged to mix of poem-prose. During the last epic studies overlooked this text that firstly translated and then transferred to Turkey Turkish at this thesis. Then examined episode and motive structure and indicated to place of Kazakh epic tradition. 306

The healthy development of urbanisation affects the people who live in urban areas directly. The main task of municipalities and city planners should be the effective establishment of the relationship between city and its people. In other words it should be to propose well planned and livable towns and cities to city dwellers. The municipalities and city planners have to be constantly ahead of the city development in order to realize this purpose. This is only possible by an accurate analysis of the present and a logical prediction of the future of the city. Otherwise, we would have to face a development that has been brought by coincidences which would result in a caotic city life. The target of local goverments is to give services of good quality to city dwellers. Needles to say, it is possible to give high quality services only with the help of accurate and contemporary data. Detecting the physical changes in urban areas with the criteria mentioned above affects the quality of the sevice given directly. It is possible to make a healty analysis of the city with the help of middle scale geographic information(GIS) systems and large scale land information systems (LIS). The given data, as mentioned above, should be current, accurate and easy to reach. Today, the technology of satellite imagery is rapidly growing and renewing itself providing an economic means to meet this need. A system, which provides an opportunity to the municipalities and city planners to make fast, economic and accurate predictions in a GIS milieu in short time periods has been built by using the present 1 : 25 000 scale maps and SPOT-Pancromatic and LANTSAT-TM images. With the designed system, the phsical changes of a city can be detected half automaticly. Istanbul has been choosen as the pilot area to which the designed system has been applied. The phsical changes which have taken place from 1972 to 1990 (both regional and whole area taken as base) have been brought to light. The satellite images have been processed, analized and later turned into a data structure suitable for the GIS. The designed system is not only XIIIaimed at using the map data and satellite images together. It, at the same time, provides an opportunity to use satellite images of different times. In the Istanbul example the basic structural changes which had taken place in the city has been exposed. The obtained data embodies the quality to provide a great source for later studies. For instance, it will be possible to spot the squat areas by refering to the changes in the sattelement areas as a source first and than doing an actual ground control in the area. This sudty is not a mere application of a system, but it carries the quality of an experiment based on the methodology and consists of six chapters and twelve additions. In the first chapter, the necessity and purpose of the designed system has been mentioned by emphisizing on the importance of change detection on city planning municipality. In the second chapter, the satellite data that has been used is introduced. The theoretical bases which act as a source to the analysis and design of the system has been put forward in the work flow scheme order. Thus the theoretical structure of the proposed thesis has been established in this chapter. In the third chapter, the general structure of the system has been presented by defining the system analysis and the design. In the fourth chapter, the designed system has been implemented in the pilot area. All the phases of the designed system has been realized by using the maps and satellite imagery belonging to the pilot area.The queries, analysis, the result of the queries, tables and some other documents of the pilot area which has been obtained through change detection by the entegration of the GIS and satellite data at the and of the application has been presented. In the fifth chapter, the thesis has been discussed and evaluated in general. The problems which have occured during the formation of the system has been presented and the uses of the system has been explained. XIVIn the sixth chapter, the results that this thesis has reached has been mentioned. The contribution of a fast, economical and accurate change detection of urban areas to urban planning and municipalities has been presented through the help of the results and analysis. The experiences acquired from the thesis are presented and suggestions towards future studies have been mentioned as well. XV 135

Çarlık Rusyası döneminden başlayarak günümüze kadar Tatar Türklerinin destanları üzerine çok sayıda çalışma yapılmış ve birçok metin yayımlamıştır. Ancak yapılan bu çalışmalar ve metin yayımları çeşitli dönemlerde farklı sebeplerle zaman zaman müdahelelere maruz kalmıştır. Derlenmiş olmasına rağmen birçok metin de arşivlerden çıkarılıp yayımlanamamıştır Değişen şartlar, bu konu üzerinde yeni çalışmaların yapılmasına imkan tanımıştır. Bu yeni imkanlar sayesinde, sözlü geleneklerinden çok sayıda destanın derlendiği Sibirya Tatarlarının iki yeni destanı da Sovyet sonrası dönemde yayımlanabilmiştir. Marsel Ahmetjanov tarafından yayımlanan metinler, Tatar destanlarının araştırılmasına önemli katkılar sağlayacak metinlerdir. Konu bakımından oldukça dikkat çekici olan bu iki tarhî destan, resmî veya özel arşivlerde henüz gün ışığına çıkmamış metinlerin olması ihtimalini daha da güçlendirmektedir. Bu durum, Tatar destanları üzerine yapılacak çalışmalara yeni katkılar sağlıyacak niteliktedir, Starting with the era of Tsardom Russia until today, a wide range of researches have been made and lots of texts have been published on the epics of Tatar Turks. But these researches and publications have been exposed to interventions from time to time arising from different reasons in various periods. Although many texts have been gathered, these texts could not be taken out from the archieves and could not be published. By the help of changing conditions, wider oppurtunities have occurred for carrying out new researches. Thanks to these oppurtunities, two new epics of Siberian Tatars, whose epics have been gathered from their verbal traditions, have been published after the Soviet era. These texts, published by Marsel Ahmetjanov, will make important contributions to the studies on the Tatar epics. These two historical epics, which are remarkable in terms of their subject, strengthen the possibility that many other texts, which have not been discovered yet, are in the offical or private archieves. This means that we can expect new studies on the Tatar epics with new contributions

Yazılı edebiyatları çok geç dönemde başladığı için Çuvaş folkloru sözlü gelenek bakımından oldukça zengindir. Özellikle yüzyıllar boyu sözlü aktarıma dayalı geleneksel dinî inançlarını korumuş olmaları ve sistemli bir eğitimden geçmemiş olmaları sebebiyle halk edebiyatının zenginliği içeriğine de yansımıştır. Bu zengin halk edebiyatında siyasi, kültürel ilişkilerde bulundukları Tatar, Rus, Mari, Mordvin gibi halklar da çeşitli yönleriyle işlenmiştir. Özellikle Tatarlar konusu halk edebiyatının çeşitli türlerinde sıkça işlenmektedir. Atasözü, deyim gibi türlerdeki Tatar algısının yanında tarihî konularla ilgili anlatılarda da tartışmalı içeriklere sahip başka bir Tatar algısı ile karşılaşılmaktadır. Folklordan beslenen telif destan metinleri gibi bazı eserlerde Moğollarla karıştırılmış bir Tatar algısı karşımıza çıkar. Makalede bu hususlar farklı yönleriyle ortaya koyulacaktır, As the written literature of Chuvash Turks emerged very late, Chuvash folklore is quite rich in terms of oral tradition. They have preserved their traditional religious beliefs using oral transition and they weren’t educated systematically, which reflected on the richness of their oral folk literature. In this rich folk literature, nations they were in political and cultural contact like Tatars, Russians, Maris, Mordvins were also reflected with their different aspects. Particularly, Tatars were often mentioned in various genres of the folk literature. Besides the Tatar image in the proverbs and idioms, a different Tatar image based on the contradictory contents is also seen in the historical narratives. In some works as compiled sagas which were originated from folklore materials, we come across with a Tatar image mistaken for Mongols, which is the scope of this paper

Son yıllarda gelişen yapay zeka teknolojisiyle birlikte makineler, insanların iş yükünü üstlenmeye başlamıştır. İnsan beyninin öğrenme yeteneğini uygulamaya çalışan bu sistemler; veri analizi, endüstri, kümeleme, örüntü tanıma, vb gibi görüntü işlemenin birçok alanında kullanılmaya başlanmıştır. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak farklı alanlarda kullanılan veri hacmi çok yüksek düzeylere ulaşmıştır. Bundan dolayı büyük miktardaki veri analizinin insanlar tarafından yapılması zorlaşmıştır. Yapay zeka algoritmalarının gelişmesi, büyük miktardaki verinin analizine imkan vermeye başlamıştır. Analizi yapılacak verinin karakteristik özelliklerinin çıkarımı da başlı başına bir iş yükü gerektirmektedir. Yapay zekanın dallarından biri olan derin öğrenme, karakteristik özelliklerin çıkarımını otomatik hale getirerek bu yükün yüksek oranda azalmasına olanak sağlamaktadır. Büyük veri setlerindeki otomatik özellik çıkarımı yeteneği olan derin öğrenme, yapay zeka gibi görüntü işleme, doğal dil işleme, vb. birçok alanda kullanılarak gerçek hayattaki problemlerin çözümünde kullanılmaya başlanmıştır. Artan görüntü miktarı, hekimlerin iş yükü, deneyimsizlikleri ve konsantrasyon eksiklikleri gibi nedenlerden ötürü hastalıkların tanı ve tedavisinde sorunlar çıkabilmekte, bunların sonuçları da insan hayatının sonlanmasına neden olabilmektedir. Dolayısıyla, tıbbi görüntülerin hızlı, doğru bir şekilde işlenebilmesi, doğru tanı konulabilmesi ve bu amaçla hekimlere ikincil bir görüş sağlayacak bir asistan sistemin, başka bir deyişle bilgisayar temelli tanı sistemlerinin etkin olarak geliştirilmesi en önemli problemlerden biridir. Dünyada her yıl yakalanma oranı gittikçe artan kanserin; erken tanı ve teşhis ile birçok ölümün, maddi/manevi kaybın önüne geçilmesi mümkündür. Bu kısımda radyolog ve konuyla ilgili hekimlerin görevi büyüktür. Tecrübe, yorgunluk, stres, vb. faktörler, uzman hekimlerin performansını etkileyebilmektedir. İnsan kaynaklı tanı ve teşhis hatalarının minimuma indirgenmesi, kanserle savaşta olduğu gibi erken tanı ve doğru tedavi süreçlerinde büyük bir rol oynamaktadır. Bu sebeple başta radyolog hekimlere yardımcı olabilecek akıllı sistemlerin geliştirilmesi büyük avantajlar sunmaktadır. Derin öğrenme yöntemlerinin de bu alanda yüksek doğrulukta performans vermesi gelecekte bu sistemlerin tıp sektöründe kullanımını artıracaktır.Çalışmanın odak noktası da bu amaç üzerine kurulmuştur. U-Net derin öğrenme mimarisi kullanılarak bu amacın ne oranda gerçekleştirilebileceği araştırılmıştır. Bu mimari, özellik aktarımı sayesinde kodlayıcı aşamasındaki özellik haritalarını kod çözücü aşamasına da aktararak veri kaybını azaltmaktadır.Çalışmada Bilgisayarlı Tomografi (BT) cihazından elde edilen, kontrast tutucu madde ile görüntülenen LiTS (Liver Tumor Segmentation) karaciğer tümörü veri seti ve Manyetik Rezonans (MR) cihazından elde edilen Medical Segmentation Decathlon beyin tümörü veri setlerindeki hastalıklı bölgelerin U-Net mimarisi kullanılarak otomatik bölütlenmesi araştırılmıştır. Sunulan tezde, farklı modaliteye sahip, farklı organlara (karaciğer, beyin) görüntülerden lezyonların otomatik yakalanmasında U-Net mimarisinin performansı araştırılmıştır.Söz konusu mimaride görüntülerin topolojik yapılarından dolayı analizlerin farklı yaklaşımlarla yapılması gerektiğinden, karaciğer veri seti 64x64 piksellik alt bölgelere, beyin veri seti ise 144x144 piksellik alt bölgelere ayrılarak U-Net mimarisinin konfigürasyonu bu boyutlara göre tasarlanmıştır. Karaciğer tümörlerinde %91 oranında Dice Benzerlik Katsayısı'na ve %92 oranında F-Skoru'na ulaşılmıştır.Beyin tümöründe ise %85 oranında Dice Benzerlik Katsayısı'na ve %92 oranında F-Skoru elde edilmiştir.U-Net mimarisinin BT ve MR görüntülerinden karaciğer ve beyin lezyonlarının otomatik olarak bölütlenmesinde kullanılabileceği sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Derin öğrenme, bölütleme, U-Net, tıbbi görüntü işleme In recent years with the development of artificial intelligence technology, computers have started to assume the hardship of humans. These systems which can make clustering, data analysis, pattern recognition, image processing, industrial process, etc. are based on learning like the human brain. With technological developments, analyzing large amounts of data by humans have become difficult. Artificial intelligence algorithms have allowed the analyzing these datas. Inferring the characteristic features of the data to be analyzed also requires a working time in itself. Deep learning, which is one of the branches of artificial intelligence, automates the extraction of the characteristic features and takes this time effort from the operators. Deep learning has many research areas like image processing, natural language processing, etc. In this areas, it has been used in solving real life problems. One of these problems is health issues. The rate of cancer is increasing every year in the world. Preventing many deaths and economic/psychological losses is possible by early diagnosis. In this part, the mission of physicians is really important. Parameters such as experience, stress, fatigue, etc. may affect the performance of physicians. Minimizing human based errors plays a major role in the fight against cancer. Therefore, the development of intelligent systems can offer great advantages to physicians. Usage of deep learning methods will be more in the future of health sector thanks to their performing high accuracy. The focus of the study is based on this aim. This architecture, by using feature transfer technique, reduces data loss by transferring feature maps in the encoder stage to the decoder stage.In this study, automatic segmentation of cancerous regions in LiTS (Liver Tumor Segmentation) liver tumor dataset and Medical Segmentation Decathlon (MedSeg) brain tumor dataset using U-Net architecture was investigated. Since the images with different topologies need to be analyzed with different approaches, the configuration of the U-Net architecture has been designed according to these dimensions by dividing the liver dataset into 64x64 pixel sub-regions and the brain dataset into 144x144 pixel sub-regions.As a result, segmentation of liver tumors, 91% Dice Similarity Coefficient (DSC) and %92 F-Score has obtained.After segmentation of brain tumors, %85 DSC and %92 F-Score has been observed.It was concluded that U-Net architecture can be used for the automatic segmentation of liver and brain lesions from CT and MR images.Keywords: Deep learning, segmentation, U-Net, medical image processing 54

Geçiş dönemleri, insanın dünyaya gözlerini açmasıyla başlayan bir süreç olup yaşamı boyunca bu süreci takip eden değişiklikleri geçirme, kabullenme ve kabul ettirme aşamalarını genel bir tanım içine sığdıran kavramdır. Bu geçiş basamakları bağlı olduğu topluluğun sosyolojisi, antropolojisi ve hatta psikolojisi hakkında ortaya koyduğu verilerle bilimsel bir kanıt değeri görebilir. Gelenekler, akraba topluluklar arasındaki benzerlikleri göstermesi açısından da son derece önem arz etmektedir.İran'ın Hemedan eyaletinin Bahar ilinde yapılan alan araştırmasında, Bahar ili ve bu ile bağlı ilçeler olan Lalecin, Salihabad ve Merkezî'de hayatın akışını bütünsel bir değişikliğe uğratan geçiş dönemleri ele alınmıştır. Çalışma; giriş, üç ana bölüm, sonuç, kaynakça ve eklerden oluşmaktadır. Giriş kısmında Güney Azerbaycan, Hemedan ve Bahar bölgesi hakkında bilgiler verilmiştir. Akabinde Güney Azerbaycan üzerine yapılan halkbilimi araştırmaları ele alınmıştır. Çalışmanın ana bölümlerinden birinci bölümde doğum, ikinci bölümde evlenme ve üçüncü bölümde ölüm âdetleri ele alınmıştır. Bu üç bölümde de gözlem, mülakat ve anket yoluyla sahadan derlenen veriler deşifre edilmiştir. Bölgeden derlenen malzemeler ortaya koyulurken sadece Anadolu sahasıyla sınırlı kalınmayarak Türk dünyasının çeşitli bölgelerindeki aynilikleri üzerinde de durulmuştur. Çalışmanın sonuç kısmında ise elde edilen verilerden hareketle bu geleneklerin hâlen yaşatılıp yaşatılmadığı üzerine durum tespitinde bulunulmuştur. Transition periods are a process that begins with the opening of human being's eyes to the world, and it is the concept that fits the stages of passing, accepting and accepting the changes that follow this process throughout life into a general definition. These transitional stages can see the value a scientific evidence by means of the data revealed about the sociology, anthropology and even psychological status of the community to which it is affiliated. In addition, traditions are extremely important in terms of showing similarities between consanguineous communities.During the field survey in Bahar city of Hemedan state's in Iran have been handled which have changed the course of life in a holistic way Bahar city and its affiliated districts the transition periods in of Lalecin, Salihabad and Central. This study, is composed of three main sections, results, bibliography and annexes. At the entrance, informations was given about the Southern Azerbaijan, the region of Hemedan and Bahar, and the studies of folk literature on Southern Azerbaijan have been handed. From the main parts of the study have tackled the birth in the first part, the marriage in the second part and the death in the third part. In these three sections, data collected from the field through observation, interview and questionnaire were revealed by deciphering. The materials collected from the region were not only limited to the Anatolian area, but also the similarities in various regions of the Turkish world have been emphasized. In the conclusion of the study, based on the data obtained, the situation was determined to determine whether these traditions are still alive. 327

Dergiler siyasi, sosyal ve kültürel bilgi alışverişini sağlayan önemli araçlardan biri olmakla birlikte aynı zamanda okuyucularına belli konular hakkında bilgiler veren, onları aydınlatan bir mektep görevi üstlenmektedir. Dilmac dergisi, Güney Azerbaycan'da yayım hayatını tamamlamış bir süreli yayımdır. Çalışmada, Dilmac dergisinde yer alan halk bilimi ile ilgili yazılar ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Çalışma; giriş, üç ana bölüm, sonuç, kaynaklar ve eklerden oluşmaktadır. Giriş kısmında tez hakkında bilgiler verildikten sonra İran Türklerinin tarihi, İran'da yaşayan Türk toplulukları, İran'da çıkan dergiler ve Güney Azerbaycan üzerine yapılan halk bilimi çalışmaları ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde Dilmac dergisi hakkında genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde Dilmac dergisinde bulunan halk bilimi yazıları ele alınarak değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde dergide yayımlanlanan makaleler üzerine istatistiksel bir çalışma yapılmış ve ardından dergideki makalelerin bibliyografyası verilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında ise elde edilen veriler değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: İran, Güney Azerbaycan, Dilmac, Dergi, Halk Bilimi. Journals are one of the most important tools for the exchange of political, social and cultural information, but also serve as a school that informs their readers about specific issues and enlightens them. Dilmac journal is a periodical published in South Azerbaijan. In this study, articles about folklore in Dilmac journal were dwell on and evaluated. This study is composed of entrance, two main sections, results, bibliyography and annexes. After giving information about the thesis in the entrance, the history of İranian Turks, Turkish communities living in Iran, journals in Iran and folklore studies on South Azerbaijan were dwell on. İn the first part of the study, general information about Dilmac journal is given. In the second part, folklore writings in Dilmac journal were evaluated. In the third part, a statistical study was conducted on the articles published in the journal and then a bibliography of the articles in the journal was given. In the conclusion of the study, the data obtained were evaluated.Key Words: Iranian, South Azerbaijan, Dilmac, Journal, Folklore. 187

Üç boyutlu kadastro çalışmaları, kentsel planlama, uygulama sürecinin izlenmesi ve çevre etkilerinin değerlendirilmesi gibi çalışma alanlarında bina çatılarının üç boyutlu olarak otomatik çıkarımı oldukça önemlidir. Bu çalışmada Adıyaman İli, Merkez İlçe, Altınşehir Mahallesi'nde bulunan 44,90 hektarlık bir alanda insansız hava aracı ile farklı yer örnekleme aralığı değerlerinde edinilen üç bantlı görüntüler ile bina çatılarının üç boyutlu çıkarımı amaçlanmıştır. Çalışma alanının ortofoto, sayısal yüzey modeli ve nokta bulutu üretimi gerçekleştirilmiştir. Çatı sınırlarının iki boyutlu çıkarımı; kontrollü sınıflandırma ve eğim analizi yöntemleri ile sağlanmıştır. Kontrollü sınıflandırma Rastgele Orman ve Destek Vektör Makinesi algoritmaları ile desteklenmiştir. Elde edilen görüntülere; genleşme, doldurma ve erozyon filtreleri uygulanarak gürültülerin büyük bölümü temizlenmiştir. Çalışmada ayrıca sayısal yüzey modellerinden her yer örneklem aralığı değeri için ayrı ayrı olmak üzere eğim değerleri hesaplanmıştır. Bu kapsamda gerçekleştirilen uygulamalarda eğim değerleri görüntüsüne uygulanan eşik değerler ile her yer örneklem aralığı değeri için ayrı ayrı ikili görüntüler oluşturulmuştur. Oluşan görüntüler vektör formatına dönüştürüldükten sonra deneysel olan belirlenen kıstaslara göre gerçekleştirilen eleme işlemlerinin ardından çalışma alanındaki 112 yapıdan, 3 cm yer örneklem aralığı için 91, 5 cm yer örneklem aralığı için 89 ve 7 cm yer örneklem aralığı için 57 tanesinin yapı olarak çıkarımı gerçekleştirilmiştir. Sonuçların doğruluğu alansal ve noktasal olarak analiz edilmiştir. Alansal analizde, elle sayısallaştırılan alanlar referans alınmıştır ve bu verilere göre Destek Vektör Makinesi yönteminin 5 cm yer örneklem aralığı değerine sahip veriye uygulandığı durum 10,04 m ² hata ile sonuç vermiştir. Rastgele Orman yönteminin 5 cm yer örnekleme aralığı değerine sahip veriye uygulandığı durum 9,95 m2 hata ile sonuç vermiştir. Noktasal analizde ise her çatılı yapı için yapının iki uzak köşesinden alınan koordinat verileri referans olarak kullanılmıştır ve bu verilere göre Destek Vektör Makinesi yönteminin 3 cm yer örnekleme aralığı değerine sahip veriye uygulandığı durum 0,17 m hata ile sonuç vermiştir. Rastgele Orman yönteminin 3 cm yer örnekleme aralığı değerine sahip veriye uygulandığı durum 0,20 m hata ile sonuç vermiştir. Son olarak üç boyutlu nokta bulutlarının iki boyutlu bu veriler ile kesilmesi sonucunda bina çatılarının üç boyutlu çıkarımı gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar, Rastgele Orman ve Destek Vektör Makinesi algoritmalarının eğim analizi ile ilişkilendirilerek üç boyutlu bina çatılarının çıkarımında verimli bir şekilde kullanılabileceğini göstermektedir. In the field of three-dimensional cadastral work, urban planning, monitoring of the implementation process and evaluation of environmental impacts, the automatic extraction of the building roofs in three dimensions is very important. In this study, by using three-dimensional images obtained from an unmanned aerial vehicle and different ground sample distance in a 44.90 hectare area located in the Adıyaman Province, Merkez, Altınşehir District, three dimensional extraction of the building roofs were aimed. Production of the orthophoto, digital surface model and point cloud of the workspace were performed. Two-dimensional extraction of the roof boundaries were provided with controlled classification and slope analysis. Controlled classification was supported with Random Forest and Support Vector Machine algorithms. Most of the noise were removed by appliyng expansion, filling and erosion filters to obtained images.In the study, slope values were also calculated separately from numerical surface models for each ground sample distance value. In the applications carried out in this scope, by using the threshold values applied to the image of the slope values the seperate binary images are created for each ground sample distance. After the images were transformed to vector format, after the sieving process which was performed according to the determined experimentally criteria, 91 for the 3 cm ground-sampling interval, 89 for the 5 cm gorund-sample distance and 57 for the 7 cm gorund sample distance period extraction were carried out as the buildings from the 112 structures.The accuracy of the results was analyzed in terms of spatial and point. In spatial analysis, the fields digitized by hand were taken as reference, and according to these data, the situation where the Support Vector Machine method was applied to the data with a gorund sample distance of 5 cm yielded an error 10.04 m². Random Forest method was applied to the data with a gorund sample distance of 5 cm yielded an error 9.95 m². In the point analysis, the coordinate data taken from the two remote corners of the structure for each roof structure were used as a reference, and according to these data, the situation where the Support Vector Machine method was applied to the data having a value of 3 cm gorund sample distance yielded an error of 0.17 m. Random Forest method was applied to the data having a value of 3 cm gorund sample distance yielded an error of 0.20 m. Finally, the three-dimensional extraction of the building roofs was carried out as a result of the cutting of the three-dimensional point clouds with these two-dimensional data. The results show that Random Forest and Support Vector Machine algorithms can be used efficiently in the extraction of three dimensional building roofs by associating them with the slope analysis. 104

Destanlar, toplumların hayatında derin izler bırakmış olaylardan kaynaklanan metinlerdir. Olaylar kişi, zaman ve yer unsurlarıyla beraber varlık bulurlar.Toponim yer adlarını inceleyen bilim dalıdır. Çalışmada, Başkurt destanlarında geçen toponimler incelenmiştir. Çalışma; Giriş, dört ana bölüm, sonuç ve kaynaklardan oluşmaktadır. Giriş kısmında tez hakkında bilgiler verildikten sonra Başkurtların tarihi ve Başkurt destanları ele alınmıştır. Akabinde onomastik ve onun alt dalı olan toponimi konusuna değinilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde destanlarda tespit edilen oykonimler, ikinci bölümünde horonimler, üçüncü bölümünde hidronimler dördüncü bölümünde ise oronimler sınıflandırılmıştır. Sonuç bölümünde ise elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Başkurtlar, Destanlar, Onomastik, Toponimi Epics are the texts that stem from the events which leave profound impacts on the lives of communities. These events come into existence with person, time and place elements.Toponymy is the field which analyzes the names of places. In this study, the toponymies that appear in Bashkir epic are reviewed. This study consist of introduction, four main sections, conclusion and the bibliography. After giving information about the thesis in the introduction section, the history of Bashkirs and the Bashkir epics are handled. Subsequently, onomastics and the topic of toponymy which is a sub-branch of it are mentioned. In the first section of this study the oykonymies, in the second sections the horonymies, in the third section the hydronymies and in the fourth and last section the oronymies that are found in these epics are classified. Within the conclusion part, the attained data are evaluated.Key Words: Bashkirs, Epics, Onomastics, Toponymy 222

Görüntülerden çizgiselliklerin özelliklerin çıkarımı görüntü işleme tekniklerininçözmeye çalıştığı en temel problemlerden biridir. Özellik çıkarımı hem verininsaklanmasında hem de analiz edilmesinde büyük avantajlar sağlamaktadır. Özellikçıkarımında derin öğrenme algoritmaları son dönemlerde oldukça popüler halegelmiştir. Bilgisayarlı görü, geomatik ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile birlikteyaygın olarak kullanılmaktadır. Modern bilgisayarların işlem kapasiteleri arttıkçabilgisayarlı görü tekniklerinin uygulama alanları genişlemekte ve daha tatmin edicisonuçlara ulaşılabilmektedir. Karayolu altyapısının güncellenmesi, afet yönetiminde,afet sonrası kullanılabilir karayollarının belirlenmesi, ulaşım altyapısı ile ilgili planlamafaaliyetleri, bilgi üretiminin standartlaştırılması bakımından çok önemlidir. Derinöğrenme algoritmaları, gürültülü ve karmaşık yapıya sahip veri setlerinde klasikleşmişmakine öğrenmesi algoritmalarına göre daha tutarlı sonuçlar vermektedir. Bu bağlamda3 bantlı (Kırmızı-Yeşil-Mavi) yüksek çözünürlüklü ortofotolar üzerinden karayollarınınotomatik bölütlenmesini sağlayan derin öğrenme modelleri eğitilmiştir. Karayollarınınçıkartılması, bir bölütleme işlemini tanımlamaktadır. Bu nedenle kodlayıcı-çözücüyapısına sahip ve bölütleme işlemleri için tasarlanan Segnet, Unet ve Linknet mimarileritemel alınmıştır. Çalışma kapsamında Savaştepe, İstanbul ve Massachusettskonumlarına ait ortofoto görüntüler derin öğrenme mimarilerinin eğitimindekullanılmıştır. Buna ek değerlendirme amacıyla Bergama konumunda elde edilenyüksek çözünürlüklü ortofoto görüntüler ile eğitilen tüm modellerin başarısı testedilmiştir. Eğitim verisinin oluşturulmasında uzman operatör tarafından sayısallaştırılankarayolları kullanılmıştır. Kullanılan etiket bilgisi uzman operatörlerin ürettiği karayolusınırlarından elde edilmiştir. Eğitimde kullanılan ortofotolar 512 piksel satır ve sütunbüyüklükte parçalara bölünmüştür. Eğitim işlemi için k-Katlı Çapraz Doğruluk yöntemiuygulanmış; k parametresi 5 olarak seçilmiştir. Buna göre veri setleri 5 parçayabölünerek her bir parça test kümesi olarak sırayla kullanılmıştır. Segnet, Unet veLinknet mimarilerine ait modeller, herhangi bir ön eğitim yapılmadan Savaştepe veriseti için 1098 örnek üzerinde eğitilmiş ve 264 örnek üzerinde test edilmiştir, İstanbulveri seti için 1064 adet örnek üzerinde eğitilmiş ve 266 örnek üzerinde de test işlemigerçekleştirilmiştir. Massachusetts veri seti için ise 1800 eğitim ve 450 test örneğikullanılmıştır. Test işlemleri için tamamen farklı bir konumdan elde edilen ve 30görüntü örneği içeren Bergama veri seti kullanılmıştır. Doğruluk ölçütü olarak Dice veJaccard katsayıları seçilmiştir. Eğitim işlemi sonucunda test doğruluğundaMassachusetts veri seti için en yüksek doğruluk Segnet mimarisi ile 0,9935 Dice ve0,9873 Jaccard olarak; Savaştepe veri seti için en yüksek doğruluk Segnet mimarisi ile0,9891 Dice ve 0,9785 Jaccard; İstanbul veri seti için en yüksek doğruluk Segnetmimarisi ile 0,9926 Dice ve 0,9854 Jaccard olarak elde edilmiştir. Her üç veri setiüzerinde eğitilen tüm modeller Bergama veri seti ile test edilerek test doğruluklarındakideğişim gözlenmiştir. Bergama ve eğitim yapılan veri seti içerisinde en az fark olanmodel Segnet modelinin İstanbul veri seti üzerinde eğitilen varyantı; en başarılı modelolarak seçilmiştir. Seçilen modelin başarısı eğitimde kullanılan Savaştepe veMassachusetts veri setlerinin tamamı ile test edilerek eğitim yapılan veri seti üzerindekidoğruluk parametrelerine göre karşılaştırılmıştır. Buna göre seçilen modelin veri setleriüzerinde elde ettiği doğruluklar; Savaştepe veri seti için 0,8983 Dice ve 0,8261 Jaccard,Massachusetts veri seti için 0,9627 Dice ve 0,9298 Jaccard olarak elde edilmiştir.İstanbul veri seti hariç elde edilen ortalama doğruluk değerleri ise; 0,9235 Dice ve0,8642 Jaccard olarak elde edilmiştir. Feature extraction from digital imagery is one of the main application domain for digitalimage processing. Feature extraction is essential for storing and analysis process. Inrecent years deep learning algorithms become very popular for feature extraction andimage processing. Computer vision is highly integrated with geographic informationsystems (GIS). As the computing capacity of modern computers increases, the field ofapplication of computer vision techniques expands and more satisfactory results can beachieved. Updating process of road infrastructure data is very important in disastermanagement, determination of usable roads after disaster, planning activities related totransportation infrastructure and standardization of information production. Deeplearning algorithms can handle noise and complexity better compared to conventionalmachine learning approaches. In this context, deep learning models has been trained on3-band (Red-Green-Blue) orthophotos for segmentation of roads. Extraction of roadsdefines a segmentation process. Therefore, Segnet Unet and Linknet architectures whichwere based on encoder-decoder structure and designed to segment images, chosen forthis study. In this study orthophoto images are used for training data which acquiredfrom Turkey, Balıkesir, Savaştepe; Turkey, İstanbul and USA, Massachusetts.Fortraining process orthophotos are divided into patches with 512-pixel width and height.K-Fold Cross Validation strategy put to work for thorough examination. k-Number offolds parameter chosen as 5 which splits datasets into 5 parts and uses each part as a testgroup while training on the rest of the dataset. Models trained on Savaştepe datasetincludes, 1098 training samples and 264 test samples; İstanbul dataset includes, 1064training sample and 266 test samples and Massachusetts dataset includes 1800 trainingsamples and 450 test samples. For testing process Bergama dataset is used whichincludes; 30 testing samples acquired from completely different location. Trainingprocess performed without any pre-trained weights. Dice and Jaccard coefficients werechosen as the accuracy metrics. After training process' completion, for Massachusettsdataset Segnet architecture achieved highest test metrics as 0,9935 Dice and 0,9873Jaccard coefficients; for Savaştepe dataset Segnet architecture achieved highest testmetrics as 0,9891 Dice and 0,9785 Jaccard coefficients and for Istanbul dataset Segnetarchitecture achieved highest test metrics as 0,9926 Dice and 0,9854 Jaccardcoefficients. Each individual model trained on each dataset tasted with Bergama datasetand test metrics assessed for choosing the best performing model. Best performingmodel is Segnet with Istanbul dataset trained variant based on Bergama dataset testprocesses. This model also tested against Savastepe and Massachusetts datasets forcomprehensive evaluation. In this regard model achieved 0,8983 Dice and 0,8261Jaccard for Savastepe and 0,9627 Dice and 0,9298 Jaccard scores for Massachusettsdatasets. Mean Dice and Jaccard coefficients are calculated without Istanbul datasetscores which are; 0,9235 and 0,8642 respecively. 95

Bu çalışmada, Çuvaş Türkologlarının yanı sıra Rus Türkologlarının da katkısıyla, Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarnıh Nauk [Çuvaş Devlet Beşeri Bilimleri Enstitüsü] bünyesinde 1941-2005 yılları arasında yayımlanan ve daha önce ilgililerin kaynak olarak kullanmakta zorluk çektiği Uçenıye Zapiski [Bilimsel Yazılar] adlı süreli yayımdaki makale başlıkları konularına göre sınıflandırılmış ve Türkçeye tercüme edilmiştir. Dergi toplamda 109 sayı yayımlanmış olup, birçok alanda makale, yazı ve bibliyografya içermektedir. Çalışmamızda kullanmış olduğumuz kaynaklar Kiril alfabesi ile Rusça olarak yazılmıştır. Süreli yayımda yer alan uzun soluklu makalelerde Çuvaş Türklerinin dili, tarihi ve kültürüne oldukça fazla yer ayrılmıştır. Uçenıye Zapiski süreli yayımı belirli bölümlerden oluşmaktadır ve her sayıda çeşitli konularda kaleme alınanan araştırmalar bulunmaktadır. `Uçeniye Zapiski` was published between 1941 and 2005 in Chuvash State Humanities Istitute with the contribution of Chuvash Turkologists and Russian Turkologists. Previously, it was difficult to use the source of the `Uçeniye Zapiski`, the title of the publication were divided according to periodicals and translated into Turkish. The journal has a total of 109 issues, including articles, articles, research and biographies. The sources we used in our study were written in Russian with Cyrillic alphabet. The long-running articles in the journal also have a lot of space in the language, history and culture of the people of Chuvash. The periodical `Uçeniye Zapiski` consists of specific chapters and there are many studies on various subjects. 221

Bu tez çalışmasında, İdil-Ural bölgesinde yaşamakta olan Çuvaşların mit ve efsaneleri konu edilmiştir. Söz konusu folklor türleri temelinde, Çuvaşların geleneksel dünya algılarının ortaya konması amaçlanmıştır. Giriş bölümünde çalışmanın amaç, yöntem ve sınırları belirlenmiş; konuyla ilgili literatür ortaya konularak kuramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Birinci bölümde, Çuvaşların mit ve efsaneye karşılık gelen türleri, dünyadaki ve Türkiye’deki folklor araştırmaları ve tür tartışmaları bağlamında değerlendirilmiştir. Çuvaşların gerçeklik ve inanışla ilgili anlatılarının bütün olarak incelenmesi ve gerekli durumlarda farklı türlerden yararlanılmasının önemine vurgu yapılmıştır. İkinci bölümde mekânın, zamanın ve insanın yaratılışı ile kültürün icadı konuları incelenmiş; Çuvaşların geleneksel dünya algısı çerçevesinde, dünyanın orta, yukarı ve alt kısımları hakkındaki düşünceler ele alınmıştır. Sonuç bölümünde, yapılan incelemelere dayalı olarak ulaşılan yargılara yer verilmiştir. Bu bağlamda, Çuvaşların gerçeklik ve inanış temelli anlatılarının farklı türlerdeki folklor verimleriyle birlikte incelendiğinde insan yaşamı, doğa ve toplum yapısı özdeşliğini yansıtan bütünlüklü bir hikâye meydana getirdiği ortaya konmuştur. Son olarak çalışma hazırlanırken yararlanılan kaynakların bulunduğu Kaynakça bölümünde sıralanmıştır. In this dissertation, the myths and legends of Chuvashes, living in İdil-Ural region, are discussed. On the basis of the folklore genres in question, it is aimed to reveal the traditional worldview of Chuvashes. In the introductory, the aim, method and limits of the study are determined; a theoretical framework has been established by introducing the relevant literature. In the first section, folklore genres of Chuvashes, corresponding to myth and legend, are evaluated in the context of folklore studies and discussions about folklore genres around the world and in Turkey. Emphasis has been placed on the importance of examining Chuvash narratives about reality and belief as a whole and making use of different genres when necessary. In the second part, creation of space, time and human and invention of culture are examined; the thoughts about the middle, upper and lower parts of the world are discussed within the framework of the traditional worldview of Chuvashes. In the conclusion, the judgments reached based on the examinations are given. In this context, when Chuvash's narratives based on reality and belief are examined together with the folklore yields of different genres, it is revealed that it creates an integrated story that reflects the identicalness of human life, nature and social structure. Finally, the references used in preparing the study are listed in the Bibliography section.

Bu tez çalışmasında, İdil-Ural bölgesinde yaşamakta olan Çuvaşların mit ve efsaneleri konu edilmiştir. Söz konusu folklor türleri temelinde, Çuvaşların geleneksel dünya algılarının ortaya konması amaçlanmıştır. Giriş bölümünde çalışmanın amaç, yöntem ve sınırları belirlenmiş; konuyla ilgili literatür ortaya konularak kuramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Birinci bölümde, Çuvaşların mit ve efsaneye karşılık gelen türleri, dünyadaki ve Türkiye'deki folklor araştırmaları ve tür tartışmaları bağlamında değerlendirilmiştir. Çuvaşların gerçeklik ve inanışla ilgili anlatılarının bütün olarak incelenmesi ve gerekli durumlarda farklı türlerden yararlanılmasının önemine vurgu yapılmıştır. İkinci bölümde mekânın, zamanın ve insanın yaratılışı ile kültürün icadı konuları incelenmiş; Çuvaşların geleneksel dünya algısı çerçevesinde, dünyanın orta, yukarı ve alt kısımları hakkındaki düşünceler ele alınmıştır. Sonuç bölümünde, yapılan incelemelere dayalı olarak ulaşılan yargılara yer verilmiştir. Bu bağlamda, Çuvaşların gerçeklik ve inanış temelli anlatılarının farklı türlerdeki folklor verimleriyle birlikte incelendiğinde insan yaşamı, doğa ve toplum yapısı özdeşliğini yansıtan bütünlüklü bir hikâye meydana getirdiği ortaya konmuştur. Son olarak çalışma hazırlanırken yararlanılan kaynakların bulunduğu Kaynakça bölümünde sıralanmıştır. In this dissertation, the myths and legends of Chuvashes, living in İdil-Ural region, are discussed. On the basis of the folklore genres in question, it is aimed to reveal the traditional worldview of Chuvashes. In the introductory, the aim, method and limits of the study are determined; a theoretical framework has been established by introducing the relevant literature. In the first section, folklore genres of Chuvashes, corresponding to myth and legend, are evaluated in the context of folklore studies and discussions about folklore genres around the world and in Turkey. Emphasis has been placed on the importance of examining Chuvash narratives about reality and belief as a whole and making use of different genres when necessary. In the second part, creation of space, time and human and invention of culture are examined; the thoughts about the middle, upper and lower parts of the world are discussed within the framework of the traditional worldview of Chuvashes. In the conclusion, the judgments reached based on the examinations are given. In this context, when Chuvash's narratives based on reality and belief are examined together with the folklore yields of different genres, it is revealed that it creates an integrated story that reflects the identicalness of human life, nature and social structure. Finally, the references used in preparing the study are listed in the Bibliography section. 289

Uzaktan algılama (RS) teknolojisindeki ilerlemeler, yüksek spektral ve mekânsal çözünürlüklerle görüntü elde etmeyi mümkün kılmıştır. Hem pahalı hem de emek yoğun olan geleneksel saha araştırmaları yaklaşımlarına ve klasik fotoğraf yorumuna tekniklerine alternatif bir çözüm sunar. Öte yandan, çoklu / hiperspektral algılayıcılar ile elde edilen görüntüler genellikle yeterli detay bilgisi sağladığından, böylece nesnelerin ayırt edilebilirliği de artmaktadır. Günümüzde uzaktan algılama teknikleri orman ve tarımsal kaynakların yönetimi ve izlenmesi gibi çeşitli uygulamalarda kullanılabilmektedir. Bununla birlikte, edinilen veri miktarının büyük olması insan eliyle yapılacak sayısallaştırma ya da kullanılan klasik teknikler zaman ve maliyet açısından öngörülür olmaktan uzaktır. Özellikle, ağaç türlerinin elle bölütlenmesi, türler arasında bitki örtüsü bilgilerinin karmaşıklığı ve spektral benzerliğinden dolayı olanaksızdır. Uzaktan algılama teknolojinin ilerlemesi ile görüntülerin çözünürlükleri artmıştır. Fakat, bu durum görüntülerden nesne çıkartma problem için yeni işlem tekniklerinin geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Sunulan tez çalışmasının odak noktası, yüksek çözünürlüklü dijital ortofoto haritalarından çay bahçelerinin tespiti için makine öğrenme temelli sınıflandırıcıların Mean-Shift bölütleme yöntemi ile entegre edilerek nesne tabanlı bir yaklaşıma dayalı çoklu kullanımlarının önerilmesidir. Önerilen yöntem birkaç ardışık adımdan oluşmaktadır. İlk adımda, pikseller arasındaki semantik ve uzamsal ilişkiyi kullanılarak nesne tabanlı bölütler elde edilmiştir. Bu amaçla parametrik olmayan nesne tabanlı Mean-Shift yöntemi kullanılmıştır. Bu nesneler daha sonra işlemin geri kalanı için yapı taşı olarak kullanılmıştır. Görüntü filtreleme ile gürültülü öğeleri elimine edilmiş ve nesne sınırlarının gürültüsüz olarak elde edilmesi için ise morfolojik işlemler uygulanmıştır.Öğrenme temelli sınıflandırma aşamasında kullanılacak özellikler üretilen nesne tabanlı bölütler kullanılarak ve bölütlerin spektral, konumsal ve doku özelliklerinden yararlanılarak üretilmiş ve daha sonra sınıflandırıcıları eğitmek ve test etmek için normalleştirilmiştir. Sadece ayırt edici olan ve sınıflandırma sonuçlarını optimize eden özellikler seçilmiştir. İleri derece ayırt edici özellik setini seçmek için Jeffries-Mautasia (JM) mesafe metriği ile sıralı ileriye doğru seçim yöntemi kullanılmıştır.Sunulan tez çalışmasında Destek Vektör Makinaları (Support Vector Meachines-SVM), Yapay Sinir Ağları (Artifical Neural Networks-ANN) ve Rastgele Orman (Random Forest-RF) yöntemleri olmak üzere üç öğrenme temelli sınıflandırıcı seçilmiştir. Bu sınıflandırıcılar, farklı istatistiksel öğrenim ailesine aittir ve büyük ölçekli veri sınıflandırması için etkili oldukları kanıtlanmıştır. Sınıflandırıcıları eğitmek için çay bahçeleri ve diğer ağaç türleri için eğitim verisi seçilmiştir. Söz konusu eğitim verileri her bir sınıflandırıcı için kullanılmıştır. Eğitim ve doğrulama setini kullanarak, her bir sınıflandırıcı için en uygun parametreleri bulmak amacıyla grid arama algoritması uygulanmıştır. Çay bahçelerinin otomatik bölütlenmesi için her bir sınıflandırıcıdan elde edilen çıktılar maksimum oylama yaklaşımı kullanılarak birleştirilmiştir.Çalışmanın son aşamasında fotogrametrik yöntem ile stereo sayısallaştırılarak elde edilen çay bahçelerine ait sınırlar elde edilen sonuçlar ile karşılaştırılarak doğruluk analizi yapılmıştır. Nesne tabanlı bölütlemenin çoklu sınıflandırıcı yaklaşımla entegrasyonunun, yüksek sınıflandırma doğruluğu ile çay bahçelerinin çıkarılması için etkili bir yöntem olduğu gösterilmiştir. Advancement in remote sensing (RS) technology has made it possible to acquire images with high spectral and spatial resolutions. It offers an alternate solution to the traditional approaches of field surveys and manual photo interpretation, which are both costly and labor intensive. On the other hand, images acquired using multi/hyperspectral sensors usually provide enough detail information so that objects even at fine scale can be obtained, which can be used in various applications, such as management and monitoring of forest and agricultural resources. However, the amount of data acquired is so large that manual interpretations by human experts become impractical in many situations. Especially, the task of tree identification is challenging due to complexity of vegetation information and spectral similarity among various species.RS data has brought both opportunities and challenges which requires development of new processing techniques to effectively extract tangible information. The focus of this research is to investigate an object-based approach based on mean shift and combination of supervised classifiers for detection of tea gardens from high resolution digital orthophoto maps obtained from an airborne sensor. The proposed method was carried out in several sequential steps. In the first step, the semantic relationship between pixels was exploited and transformed the raw pixels into an object-based representation by using the spatial relationship among pixels. Mean shift based clustering algorithm, which is a non-parametric mode seeking algorithm, was used for delineation of image objects. These objects were then used as building block for the rest of processing. Image filtering was then applied to remove unwanted noisy elements from the object-based representation before extracting features from individual objects. Morphological processing was performed to get smooth object borders and possibly remove small holes within the objects. Features were derived from spectral, spatial and texture domains from each object and then normalized to train and test the classifiers. Several features were considered, however, only those features were selected which are discriminative and optimized the classification results. Sequential forward selection method was used with Jeffries-Mautasia (JM) distance metric to select highly discriminant feature set. Three most widely used supervised classifiers were selected for this study, namely support vector machine (SVM), artificial neural network (ANN) and random forest (RF). These classifiers belong to a diverse family of statistical learning and they are proven to be effective for large scale data classification. To train the classifiers, training sample were selected for tea gardens and other types of trees. A brute force grid search algorithm was applied to find optimal parameters for each classifier using training and validation set. The outputs obtained from each individual classifier was combined using a maximum voting approach to produce the final output as thematic map for tea gardens. Finally, experiments were performed to evaluate the effectiveness of the proposed method for classification of tea gardens from high resolution digital orthophoto maps by comparing with manually digitized tea gardens images. It was shown that integration of object-based segmentation with multi-classifier approach is an effective method for extraction of tea gardens with high classification accuracy. 111

Kıyı çizgileri; küresel ısınma gibi doğal etkiler, şehirleşmenin getirdiği nüfus artışı ve insan kaynaklı oluşan çevre kirliliği etkilerinden dolayı sürekli değişim halindedir. Bu değişimin zamansal olarak izlenmesi; kıyı kaynaklarının yönetimi, kıyı alanlarındaki çevrenin korunması ve sürdürülebilir kıyı planlaması için kritik bir öneme sahiptir. Optik uydu görüntülerinin kullanılmasıyla kıyı alanlarına ait güncel, doğru, zamansal ve güvenilir bilgiler elde edilebilmektedir. Makine öğrenmesi tabanlı Derin Öğrenme algoritmaları uydu görüntülerinden otomatik kıyı çizgisi çıkarımında kullanılabilmektedir. Sunulan tezde, LANDSAT-8 uydu görüntülerinden kıyı çizgisi çıkarımı için bir semantik bölütleme algoritması olan SegNet derin öğrenme mimarisi kullanılmıştır. SegNet mimarisi; kodlayıcı, kod çözücü ve sınıflandırma katmanlarını içermektedir. Kodlayıcı katmanlarda üretilen düşük çözünürlüklü özellik haritalarının, kod çözücü katmanlarda girdi görüntü ile aynı çözünürlüğe eşlenmesi prensibi benimsenmiştir. Çalışmada, 34 LANDSAT-8 görüntüsünün mavi, kırmızı ve yakın kızılötesi bantları kullanılmıştır. Kullanılan görüntülerin 29 tanesi SegNet Derin Öğrenme Ağı'nın eğitimi için ve 5 tanesi sonuçların test edilmesi için kullanılmıştır. Eğitim veri seti için etiket oluşturmak amacıyla LANDSAT-8 görüntülerinin NDWI (Normalleştirilmiş Fark Su İndeksi - Normalized Difference Water Index) görüntüleri oluşturulmuştur. NDWI görüntülerine eşik değer uygulanarak ikili görüntüler oluşturulmuş ve etiketler belirlenmiştir. Bu işlemin ardından 4880 adet görüntü parçasından oluşan eğitim veri seti hazırlanmıştır. MATLAB platformunda VGG16 ve VGG19 mimarilerini temel alan iki farklı SegNet derin öğrenme ağı oluşturulmuş ve hazırlanmış olan eğitim seti ile eğitim işlemi gerçekleştirilmiştir. SegNet derin öğrenme ağları kullanılarak, 5 adet test görüntüsünden su ve kara sınıfları ikili biçimde elde edilmiştir. İkili görüntüler vektör formata dönüştürülerek kıyı çizgileri elde edilmiştir. Kıyı çizgilerinin doğruluklarını analiz etmek için elle sayısallaştırılan kıyı çizgileri kullanılmıştır. Doğruluk analizi için elle sayısallaştırılan kıyı çizgileri referans veri olarak kullanılmıştır.Çalışmanın sonucunda her bir test görüntüsünde SegNet-VGG19 mimarisi için sırasıyla 13.38 m (0.45 piksel), 16.16 m (0.54 piksel), 20.32 m (0.68 piksel), 9.99 m (0.33 piksel) ve 12.63 m (0.42 piksel) ortalama hata hesaplanmıştır. SegNet-VGG16 ağı için ortalama hatalar sırasıyla 9.78 m (0.33 piksel), 25.67 m (0.86 piksel), 17.07 m (0.57 piksel), 11.11 m (0.37 piksel) ve 10.69 m (0.36 piksel) olarak hesaplanmıştır. Elde edilen sonuçlar, derin öğrenmenin ve SegNet semantik bölütleme mimarisinin kıyı çizgisi çıkarımında verimli bir şekilde kullanılabileceğini göstermektedir. Shorelines are under rapid change due to natural influences such as global warming, population increase of urbanization and environmental pollution. Temporal monitoring of coastal change has a critical importance for coastal resource management, protection of coastal areas and sustainable coastal planning. By using optical satellite images, current, accurate, temporal and reliable information about coastal areas can be obtained. Machine learning based Deep Learning algorithms can be used to extract shoreline from satellite images that enable automatic shoreline extraction. In this thesis, SegNet deep learning architecture, which is a semantic segmentation algorithm is used for shoreline extraction from LANDSAT-8 satellite imagery. SegNet architecture consists of encoder layers, decoder layers and a classification layer. The principle is that the low-resolution feature maps generated in the encoder layers match to the same resolution as the input image in the decoder layers. In the study, blue, red and near infrared bands of 34 LANDSAT-8 images have been used. 29 of them have been used to obtain training SegNet Deep Learning Network and 5 of them for testing for the results. NDWI (Normalized Difference Water Index) of LANDSAT-8 images were created to generate labels for training data set. After applying the threshold value to the NDWI images, binary images have been created and the labels have been set. 4880 data sets were prepared. Two different SegNet deep learning networks based on the VGG16 and VGG19 architectures were created in the MATLAB platform and the training process was carried out using prepared training set. Using SegNet Deep Learning Networks, Land and Water classes have been obtained in binary form from 5 test images. Binary images were converted into vector format and shorelines were obtained. Manual digitized shorelines were used as reference data for accuracy assessment. As a result of study, for each test data, the calculated average errors were 13.38 m (0.45 pixel), 16.16 m (0.54 pixel), 20.32 m (0.68 pixel), 9.99 m (0.33 pixel) and 12.63 m (0.42 pixel) for SegNet-VGG19 network respectively. The average errors for SegNet- VGG16 network were 9.78 m (0.33 pixels), 25.67 m (0.86 pixels), 17.07 m (0.57 pixels), 11.11 m (0.37 pixels) and 10.69 m (0.36 pixels) respectively. The results show that deep learning and SegNet semantic segmentation architecture can be used efficiently for shoreline extraction. 74

Orman alanlarının, ağaç türlerinin otomatik olarak belirlenmesi, doğal kaynakların yönetimi açısından kritik bir öneme sahiptir. Ülkemizde kentsel ve orman haritalarının üretimi 1940' lı yıllardan günümüze dek fotogrametrik yöntemler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Hava fotoğraflarından orman sınırı ve ağaç türlerinin belirlenmesi geleneksel stereo değerlendirme yöntemleri ile yapılmakta olup, bu durum, iş ve zaman açısından yüksek maliyet gerektirmektedir. Sunulan tez çalışmasında önerilen yöntem ile otomatik olarak çay alanlarının sınıflandırılması, derin öğrenme algoritmaları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Derin öğrenme algoritmaları, özellik çıkarımı işlemini veriden otomatik olarak yapan bir makine öğrenme yöntemidir. Son zamanlarda popülerlik kazanan derin öğrenme, ses tanıma, nesne tanıma, el yazısı tanıma ve görüntü sınıflandırma gibi birçok farklı bilgisayar tanı işlemlerinde kullanılmaktadır. Sunulan tez kapsamında, derin öğrenme temelli bir yaklaşım kullanılarak yüksek çözünürlüklü görüntülerden çay alanlarının otomatik çıkartılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, görüntüler içindeki çay alanları ve çay alanları dışında kalan alanları sınıflandırmak için VGG19 ağ yapısına sahip SegNet mimarisi kullanılmıştır. Derin öğrenme temelli algoritmalar, farklı spektral bant kombinasyonları kullanılarak eğitilmiştir. Bu kombinasyonlar içerisinde; RGB (kırmızı-yeşil-mavi), NirRG (yakın kızılötesi-kırmızı-yeşil), NDVI (normalleştirilmiş fark bitki indeksi) ve NDVIRG (NDVI-kırmızı-yeşil) kombinasyonları bulunmaktadır. Multispektral görüntüler, 30x30 cm yer örneklem aralığına sahip bir sayısal hava kamerası kullanılarak elde edilmiştir.Derin öğrenme algoritmalarına ilişkin çalışmalar Matlab®' in 2017b versiyonunda gerçekleştirilmiştir. Matlab® programının lisansı, Yıldız Teknik Üniversitesi tarafından sağlanmıştır.Sunulan tez çalışması kapsamında, Trabzon' un Hayrat ilçesinde bulunan çay alanları için Nisan 2013 yılına ait 25 adet 1:5000 ölçekli yüksek çözünürlüklü ortofoto görüntü kullanılmıştır. Kullanılan ortofoto görüntüler, kırmızı, yeşil, mavi ve yakın kızılötesi (RGBNir) olmak üzere 4 banta ve her bant 8 bitlik radyometrik çözünürlüğe sahiptir. Kullanılan her bir ortofoto görüntünün yeryüzünde kapladığı alan 453.6 hektardır.Sunulan tez çalışmasında, 15 (%60) görüntü eğitim, 10 (%40) görüntü ise test amaçlı kullanılmıştır. VGG19 ağ yapısına sahip SegNet mimarisi, farklı sayıya ve bant kombinasyonuna sahip eğitim verileri kullanılarak eğitilmiştir. Eğitim verileri 200x200 piksel boyutlarında 15 adet ortofoto görüntüden rastlantısal olarak seçilerek hazırlanmıştır. Sırasıyla 250, 400, 600 ve 1000 adet görüntü seti kullanılarak sistem eğitilmiş ve sonuçlar analiz edilmiştir. Önerilen yöntemin doğruluk analizi, fotogrametri operatörünce stereoskopik sayısallaştırma ile üretilen referans verilerinin, önerilen yöntemden elde edilen sonuçların karşılaştırılmasıyla gerçekleştirilmiştir. Değerlendirme, Sørensen-Dice Benzerlik Katsayısı algoritması kullanılarak yapılmış ve doğruluklar belirlenmiştir. Önerilen yöntem için, RGB, NirRG, NDVIRG ve NDVI için sırasıyla %90.91, %91.16, %91.51 ve %53.39 doğruluk değerlerine ulaşılmıştır. Geleneksel stereo sayısallaştırma ile karşılaştırıldığında, önerilen yöntem, hem doğruluk hem işlem süresi bakımından daha etkili sonuçlar üretmektedir. Genel olarak, geleneksel stereoskopik değerlendirme işlemi, bir görüntü için yaklaşık olarak sekiz saat alırken, önerilen yöntem, aynı görüntü için ortalama beş dakikada sınıflandırma işlemini tamamlamaktadır. Automatic classification of forest areas and tree species has vital importance for environmental management issue. Urban and forest map production is realized by using photogrammetric techniques in our country since 1940's. The traditional forest map generation by stereoscopic evaluation is time consuming. In this thesis, a new method is proposed using deep learning methods for automatic extraction of tea fields. Deep learning algorithms are machine learning algorithms that automatically extract features from data. It gained more popularity in recent times and have been successfully used in various computer vision tasks such as voice recognition, object recognition, handwriting recognition and image classification.The objective of this thesis was to extract tea fields from high resolution imagery using deep learning-based approach. To achieve this objective, SegNet architecture with VGG19 network structure had been adopted to classify images into tea fields and non-tea fields. The deep learning based algorithms were trained using various combination of various spectral channels. These combinations include RGB (red-green-blue), NirRG (near infrared-red-green), NDVI (normalized difference vegetation index) and NDVIRG (NDVI-red-green). The multispectral images were acquired using an aerial digital camera at 30x30 cm ground sample distance.The algorithms used in the thesis have been implemented using 2017b version of Matlab® which is licensed by Yildiz Technical University.In this thesis, 1:5000 scaled 25 very high resolution orthophoto images of Hayrat region of Trabzon have been used. The aerial images for orthophoto creation were taken on April 2013. Each orthophoto image consists of four bands which are red, green, blue and near-infrared (RGBNir). The radiometric resolution of the orthophoto images was 8 bits. Each orthophoto map covers 453.6 ha area on the earth.For evaluation of the proposed method, 15 images (60%) have been used for training and 10 (40%) images for testing. SegNet architecture with VGG19 network structure was trained using different amount of images with different band combinations to test its efficiency under varying amount of data. The training data has been prepared from 15 orthophoto images by randomly selecting data in size of 200x200 pixels image patches. 250,400,600 and 1000 training image-set have been used respectively and system has been trained and the results have been analyzed. The photogrammetrically evaluated tree field segments have been taken as reference data for accuracy assessment. Sørensen-Dice Similarity Coefficient algorithm has been utilized for accuracy assessment. As a result, three fields have been segmented in 90.91%, 91.16%, 91.51% and 53.39% accuracy for RGB, NirRG, NDVIRG and NDVI band combinations respectively. Compare to traditional photogrammetric evaluation, the proposed method is very efficient in terms of both accuracy and processing time. Normally, stereoscopic evaluation required approximately 8 hours to process a single image. On the other side, the average processing time of the proposed method to classify the same image was 5 minutes. 73

İnsanların suya olan vazgeçilmez ihtiyacı, kıyı alanlarını insanların en çok kullandığı yerleşim yerleri haline getirmiştir. Kıyılar doğal habitat için en uygun habitatlar oluşturmaktadır. Kıyılar aynı zamanda mikroklimatik özellikleri sayesinde tatil ve dinlenme olanakları sağlayan alanlardır. Turizm, sanayi, kültür balıkçılığı, kentleşme gibi faaliyetler kıyı alanları açısından en büyük tehditlerden bazılarıdır. Bu tehditler, kıyı alanlarının korunması ve sürdürülebilir kıyı yönetimi için kıyı alanlarının izlenmesini zorunlu hale getirmiştir. Doğal çevre yönetimi, afet yönetimi, kıyı erozyonu incelemeleri, katı madde taşınımı ve kıyı morfodinamiklerinin modellenmesi gibi farklı alanlarda kıyı çizgileri yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple kıyı çizgilerinin özellikle uydu görüntülerinden elde edilmesi için çeşitli yöntemler kullanılarak birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Son yıllarda yapay zekâ kullanılarak elde edilen başarılar, çeşitli alanlarda çalışan bilim insanlarını da yaptıkları çalışmalarda yapay zekâ kullanmaya teşvik edici olmuştur.Sunulan tez çalışması kapsamında, uydu görüntülerinden kıyı çizgisi çıkarımı kendini düzenleyen haritalar, yapay sinir ağları ve rastgele orman yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yürütücülüğünü Prof. Dr. Bülent Bayram' ın yaptığı 115Y718 numaralı ve `SÜRDÜRÜLEBİLİR KIYI ALANI İZLEME MODELİ İÇİN İHA VE İHA-LİDAR VERİLERİNDEN OTOMATİK ÜÇ BOYUTLU KIYI ÇİZGİSİ ÇIKARTILMASI VE ANALİZİ: TERKOS (İSTANBUL) ÖRNEĞİ` başlıklı TÜBİTAK projesinin test alanı olan İstanbul'un Çatalca ilçesine bağlı Terkos bölgesinin Karadeniz kıyısı yöntemlerin test edilmesi için seçilmiştir. Tez kapsamında önerilen yöntemlerin söz konusu proje açısından uygulanabilirliği test edilmiştir.Karadeniz Bölgesi' nin 5 farklı konumuna ait 2017 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsü eğitim amaçlı olarak kullanılmıştır. İstanbul-Terkos bölgesine ait 2013, 2015, 2017 tarihlerine ait aynı mevsimde elde edilmiş üç veri seti, Antalya bölgesine ait 2017 yılında elde edilmiş bir LANDSAT 8, İzmir bölgesine ait 2017 yılında elde edilmiş bir LANDSAT 8, ve Erçek Gölü' ne ait 2018 yılında elde dilmiş bir görüntü olmak üzere toplam altı farklı LANDSAT 8 görüntüsü test amaçlı olarak kullanılmıştır. Uygulamanın birinci aşamasında Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi için Terkos bölgesine ait uydu görüntüsü kara ile deniz olacak şekilde kümelenmiş ve kıyı çizgisi çıkartılmıştır. Yapay Sinir Ağları Yöntemi için Karadeniz Bölgesi' ne ait 5 farklı uydu görüntüsü kullanılarak karadan ve denizden 2 adet sınıf oluşacak şekilde örnek veriler toplanmıştır. Yapay sinir ağları bu veriler ile eğitilmiş ve ağların test edilmesi için Terkos bölgesine ait uydu görüntüsü eğitilen ağlar ile sınıflandırılarak kıyı çizgileri çıkartılmıştır. Rastgele Orman Yönteminde ağaç yapılarını oluşturmak için yapay sinir ağlarının eğitiminde kullanılan eğitim verileri kullanılmıştır. Bu tezin ana amacı, Yapay Sinir Ağları Yönteminde kullanılan eğitim verileri ile Rastgele Orman Yönteminde ağaç yapılarını oluşturmak için kullanılan verilerinin Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi kullanılarak otomatik olarak toplanmasını sağlamaktır.İkinci aşamada Karadeniz Bölgesi' ne ait uydu görüntüleri Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi kullanılarak kara ile deniz olacak şekilde kümelenmiştir. Kümeleme sonuçlarına göre orijinal görüntülerden deniz ve kara sınıfları ayrılmıştır. Daha sonra, elde edilen bu veriden yararlanılarak yapay sinir ağları için her bir görüntüye ait deniz ve kara kümelerinden rastgele örnek veriler toplanmıştır. Rastgele toplanan bu veriler ile yapay sinir ağları eğitilmiş ve test alanına ait görüntülerden kıyı çizgileri çıkartılmıştır. Rastgele Orman Yöntemi için ise yapay sinir ağlarında kullanılan rastgele toplanmış veri seti, ağaç yapılarını oluşturmak için kullanılmıştır. Oluşturulan bu ağaç yapılarına göre test bölgesine ait uydu görüntüleri sınıflandırılmış ve kıyı çizgileri çıkartılmıştır.İlk iki aşamada kullanılan yapay sinir ağları Levenber – Marquardt (TRAINLM), Ölçekli Conjugate Gradient (TRAINSCG) eğitim fonksiyonları ile Hyperbolic Tangent Sigmoid (TANSIG), Logistic Sigmoid (LOGSIG) bağlantı fonksiyonlarının kombinasyonlarından tek gizli katmanlı ve 2000 iterasyonlu olarak tasarlanmıştır. Son aşama olan üçüncü aşamada TRAINSCG – TANSIG kombinasyonu kullanılarak farklı sayıda gizli katman (5, 10, 15) ve iterasyon sayılarıyla (500, 1000, 1500, 2000) yeni ağlar tasarlanmıştır. Gizli katman ve iterasyon sayılarının oluşturdukları kombinasyonlar ile tasarlanan ağlar hem kullanıcı tarafından toplanan eğitim verileri ile hem de Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi sonuçlarından rastgele toplanan eğitim verileri ile eğitilerek kıyı çizgileri elde edilmiştir.Öncelikle belirlenen kombinasyonların test edilmesi amacıyla önerilen yöntemler Istanbul-Terkos, 2017 Landsat 8 görüntüsüne uygulanmıştır. Birinci aşamadaki Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi ile elde edilen kıyı çizgisi elle yapılan sayısallaştırma sonuçları ile karşılaştırılmış ve ortalama 0,49 piksel hata ile kıyı çizgisi çıkarılmıştır. Kullanıcı tarafından toplanan eğitim verileri ile eğitilen yapay sinir ağları içerisinden TRAINSCG – TANSIG kombinasyonu ortalama 0,61 piksel hata ile en iyi sonucu vermiştir. Aynı eğitim verilerinin kullanıldığı Rastgele Orman yöntemi sonuçları içerisinden ise en iyi sonucu 50 ağaçtan oluşan ve ortalama 0,45 piksel hata ile kıyı çizgisi elde edilmiştir. İkinci aşamadaki Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi kümeleme sonuçlarına göre rastgele toplanan eğitim verileri kullanılarak eğitilen ağlardan elde edilen en iyi sonuç ortalama 0,22 piksel hata ile TRAINSCG – TANSIG kombinasyonuna aittir. Aynı rastgele eğitim verileri kullanılarak oluşturulan ağaç yapıları içerisinden 250 ağaçlı ağaç yapısı ortalama 0,79 piksel hata ile kıyı çizgisini tespit etmiştir. Üçüncü aşamadaki kombinasyonlarda kullanıcı tarafından toplanan eğitim verileri kullanılarak oluşturulan ağlardan en iyi sonucu ortalama 0,36 piksel hata ile 10 gizli katmanlı ve 1000 iterasyonlu yapay sinir ağı vermiştir. Kendini Düzenleyen Haritalar Yöntemi kümeleme sonuçlarına göre rastgele toplanan eğitim verileri kullanılarak eğitilen ağlardan elde edilen en iyi sonuç ise ortalama 0,20 piksel hata ile 5 gizli katmanlı ve 1000 iterasyonlu yapay sinir ağına aittir.Bu aşamanın ardından seçilen en iyi konfigurasyonlar göz önünde bulundurularak 6 ek test verisi kullanılmıştır. Elle sayısallaştırma sonuçları ile elde edilen sonuçlar karşılaştırılmıştır. Istanbul-Terkos bölgesi 2013 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsünden ortalama 0,47 piksel, Istanbul-Terkos bölgesi 2015 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsünden ortalama 0,36 piksel, Istanbul-Terkos bölgesi 2017 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsünden ortalama 0,36 piksel, Erçek Gölü'nün 2017 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsünden ortalama 0,57 piksel, İzmir bölgesinin 2017 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsünden ortalama 0,31 piksel ve Antalya bölgesinin 2017 yılına ait LANDSAT 8 görüntüsünden ortalama 1,31 piksel hata ile kıyı çizgileri tespit edilmiştir. Coastal areas are always very important for human being because of their habitat. In addition to it, coastal areas provide vacation and relaxation opportunities because of their microclimatic features. Activities such as tourism, industry, aquaculture and urbanization are main threads for coastal areas. Therefore, monitoring of coastal areas one of the vital issues for preserving and sustainable management of environmental heritage. Shorelines are widely used in different areas such as natural environment management, disaster management, coastal erosion studies, solid matter transport and modeling of coastal morphodynamics. For this reason, many studies have been carried out using various methods in order to extract the shoreline from satellite images in particular. Due to their advantages, Artificial Neural Network (ANN) based methods became very popular for many scientists. In this thesis, shoreline extraction from satellite image was performed by using SOM, ANN and Random Forest (RF) methods. In this study, Terkos region has been chosen for testing of the proposed methods within the scope of `TUBITAK Project (Project No: 115Y718) titled` Integration of Unmanned Aerial Vehicles for Sustainable Coastal Zone Monitoring Model – Three-Dimensional Automatic Coastline Extraction and Analysis: Istanbul-Terkos Example `.Landsat 8 imageries have been used to implement proposed algorithms. 5 Landsat 8 images have been used for training which were from different part of Black Sea region of Turkey and taken in the year of 2017. 6 Landsat 8 images were used for testing of proposed methods First data set is from Terkos-Istanbul in the years of 2013, 2015, 2017. Second one is from province of Antalya which was taken in the year of 2017, third one is from province of İzmir which was taken in the year of 2017 and last data set is from Lake Ercek which was taken in the year of 2017. NIR-RED-BLUE bands of all test data have been used for this thesis.In the first phase of the thesis, using SOM method, satellite image of Terkos region is clustered as two clusters (land – sea) and shoreline has been extracted from the clustered image. To train the ANN method, 5 different satellite images belonging to the Black Sea Region were used. From these images, sample data were collected to form 2 classes (land – sea). The same training areas have been used for both ANN and RF methods. The main aim of this thesis is to collect automatically using results of SOM method and to train ANN model and to construct tree structures for the RF method.In the second phase of the thesis, the training data-set have been classified to obtain land and sea classes. Following to this step, training of artificial network and generating of the tree structure was carried out using randomly selected data from the results of SOM. After training, SOM, ANN and RF methods have been implemented to the test images.The artificial neural networks used in the first and second steps were consisted of single hidden layer and 2000 iterations by combination of Levenber-Marquardt (TRAINLM) and Scale Conjugate Gradient (TRAINSCG) training functions with Hyperbolic Tangent Sigmoid (TANSIG) and Logistic Sigmoid (LOGSIG) transfer functions. In the final step, new networks were designed using the TRAINSCG - TANSIG combination with different numbers of hidden layers (5, 10, 15) and iteration numbers (500, 1000, 1500, 2000). The manually selected training data and results of SOM method has been used separately as training data set for all combinations.First of all, to test the defined combinations of the proposed methods were applied on Istanbul-Terkos, 2017 Landsat 8 image. The shoreline obtained by the SOM Method in the first step was compared with the manual digitization and the average error was calculated as 0,49 pixels. Among the artificial neural networks trained by user - collected training data, the TRAINSCG - TANSIG combination gave the best result with an average error of 0,61 pixels. In the results of the RF method using the same training data, which consists of 50 trees, average shoreline extraction error was 0,45 pixels. Based on the clustering results of the SOM Method at the second step, shoreline extraction error was calculated as 0,22 pixels by using TRAINSCG - TANSIG combination. The same training data were used for RF method and created 250 trees. As a result, average error was calculated as 0,79 pixels.In the third step, the best resultant network from the user-collected training data provided 10 hidden layers and 1000 iterative artificial neural networks was used and average shoreline extraction error was calculated as 0,36 pixels. The use of SOM results and by selecting of randomly training data, the ANN configuration with 5 hidden layers and 1000 iteration, the shoreline extraction error was calculated as 0.20 pixels.After this step, by considering of best combinations of proposed methods, using additional 6 images, methods were tested again. For each image accuracy assessment was realized by comparison of manual digitizing results with obtained results. The shoreline was extracted with an average error of 0,47 pixels from the LANDSAT 8 image of the Terkos region in the year of 2013. In the same way the shoreline extracted with an average error of 0,36 pixels from the LANDSAT 8 image of the Terkos region in the year of 2015. For Istanbul-Terkos, 2017 Landsat 8 image, average extraction error was calculated as 0.22 pixels. The shorelines were extracted with an average error of 0.57 pixels from the LANDSAT 8 image of Ercek Lake in the year of 2017, an average error of 0.31 pixels from the LANDSAT 8 image of the Izmir region in the year of 2017 and an average error of 1.31 pixels from the LANDSAT 8 image of the Antalya region in the year of 2017. 134

Bilgisayar Destekli Tanı (Computer-Aided Detection (CAD/BDT)), tıbbi görüntüler ile görüntü işlemenin birlikte kullanıldığı multi-disipliner bir çalışma alanıdır. BDT, radyolojik tanılarda doğruluk ve tekrarlanabilirlik geliştirerek hekimlere görüntü yorumlamada yardımcı olarak hız ve ikincil bir görüş sunmaktadır. BDT, bilgisayar algoritmalarını içeren görüntü işleme, görüntü analizi, veri sınıflandırması gibi çeşitli adımları kapsamaktadır.Radyolojik tanı ve raporlamalar, hekimin tecrübesine bağlı olarak nesnel olmayan ve hata eğilimli değerlendirmelerdir. Sunulan tez çalışması, Bilgisayarlı Tomografi görüntüleri kullanarak kalkaneus kemiğindeki tümör ve tümör benzeri lezyonların BDT ile tespiti ve 3 boyutlu modellenmesi amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada, 9 hasta ve 869 adet MDBT (Multi-dedektörlü Bilgisayarlı Tomografi) ayak görüntü kesiti kullanılmıştır. Ayakların taramasında kullanılan parametreler; kesit kalınlığı 0,5mm-3mm arasında değişmektedir, mA 100, kV 120, piksel aralığı 512x512 piksel, 16 bit gri düzeyi sağlayan tek renkli çözünürlük seklinde seçilmiştir. Aksiyal görüntüler DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) formatında alınmıştır. MDBT'den tümör ve benzeri lezyon tespitinde 3D-Doctor yazılımı ve Matlab (R2010a) programı kullanılarak görüntüler işlenmiştir. Çalışmanın, görüntü işleme adımları beş ana başlıktan oluşmaktadır. Bu adımlar; (i) gürültülerin azaltılması, (ii) bölütleme, (iii) morfoloji, (iv) 3B modelleme, (v) istatiksel analiz ve yorumlamadır.Matlab uygulama adımında, diğer bölütleme yöntemlerine göre daha iyi deneysel sonuç üreten Watershed ve Canny Algoritmalarının başarım ölçütleri kullanılmıştır. 3D-Doctor yazılımı ise, etkileşimli bölütleme ve 3B modelleme adımları için tercih edilmiştir.Değerlendirmede, dört farklı performans/başarım ölçütü `doğruluk, duyarlılık, özgüllük ve F-ölçütü` kullanılmıştır. Bölütleme yöntemleri nicel başarısı ve karşılaştırılabilir analizi sırasıyla, Etkileşimli (İnteraktif) Bölütleme>Watershed Algoritması>Canny Algoritması şeklinde elde edilmiştir. Çalışmanın performansı ROC (Receiver Operating Characteristic Analysis) ile değerlendirilmiştir.MDBT görüntülerinden kalkaneus kemiğindeki tümör ve tümör benzeri lezyonların tespitinde BDT, radyologların doğruluğunu ve hızını artıran yardımcı bir eleman olarak sunabilir. Çalışmanın sonuçları, biyometrik ve rekonstrüksiyon tekniği ile mevcut bilgiye katkı sağlayabilecektir.Anahtar Kelimeler: Sayısal görüntü işleme, tıp fotogrametrisi, BDT, bölütleme, BT, kalkaneus, tümör. Computer Aided Diagnosis (CAD) is a multi-disciplinary field of study in which brings the second opinion to physicians by processing medical images with image processing techniques. CAD includes various stages as image processing including computer algorithms, image analysis and data classification. Thus interpretation capability of physicians can be improved and it results by increasing accuracy of diagnosis and repeatability.Radiologic diagnosis and reporting depend on the physician's experience and misdiagnosis may occur due to non-objective and error-prone to evaluation of physicians. This presented thesis has been prepared for 3D modelling and determining tumor and tumor-like lesions on the calcaneus bone by CAD from computed tomography images. In this study, nine patients and 869 MDCT (Multi-detector Computed Tomography) retrospective foot images were used. The used parameters are (i) detector collimation of 64, (ii) scanning thickness of 0.5-3mm, (iii) pixel sizes of 512x512 in radiometric resolution of 16 bits' gray levels. Axial images have been obtained in DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) format. For detection of tumor and similar lesions from MDCT images, 3D-Doctor software and Matlab (R2010) program were used and images were processed. The study consists of five main image processing steps. These are; (i) noise reduction, (ii) segmentation, (iii) applying of morphological operators, (iv) 3D modelling, (v) statistical analysis and interpretation. Matlab platform was used to apply Watershed and Canny Algorithms because of their capabilities compare to other methods. The 3D-Doctor software was preferred for interactive segmentation and 3D modeling steps.For evaluation of obtained results, four different performance/accomplishment criteria `accuracy, sensitivity, specificity, and F-measure` were used. Quantitative achievement of Segmentation methods and comparable analysis were obtained as Interactive Segmentation> Watershed Algorithm> Canny Algorithm respectively. The performance of the study was evaluated by ROC (Receiver Operating Characteristic Analysis).CAD systems may serve as an auxiliary member to increase the accuracy and speed of radiologists in detecting of tumors and tumor-like lesions in the calcaneus bone from MDCT images. It is thought that obtained results of the study can contribute to existing information with biometric and reconstruction technique.Keywords: Digital image processing, medical photogrammetry, CAD, segmentation, CT, calcaneus, tumor. 128

Multiple skleroz (MS), beyni ve omuriliği tutan özbağışıklık hastalığıdır. Kısaca MS olarak anılır. Bağışıklık sistemindeki (immün sistem) savunma amaçlı gözelerin, nedeni daha anlaşılamamış bir şekilde, sinir hücrelerinin (nöronlar) çevresinde bulunan myelin kılıfını (yağlı bir zar katmanı) vücuda yabancı bir bağıştıran olarak algılamasıyla yok etmeye çalışmasıdır. Bu durum da, çeşitli sinir sistemi belirtilerini ortaya çıkarır. Bu belirtiler geçici olup, hastalığın düzeyine göre iz bırakabilir ya da bırakmadan ortadan kaybolabilirler. MS klinik muayene ile tanısı koyulabilen bir hastalıktır. Hastalığın kesin tanısı için kullanılabilecek bir laboratuvar yöntemi yoktur. Tanı olguların klinik özellikleri, hastalığın gidişi ve yardımcı laboratuvar yöntemleri kullanılarak konulur. Bazı olgularda klinik, muayene ve laboratuvar bulguları ile tanı kolaylıkla konabilir. Bu durumda bile olası diğer sebep olabilecek hastalıklar dışlanmalı ve gerekli laboratuvar incelemeleri yapılmalıdır. Bununla birlikte özellikle erken evredeki olgularda tanı koyma zorlukları sıklıkla yaşanır. Bu dönemde klinik ve radyolojik takip tanıyı kesinleştirmede önemlidir.MS tanısında erken teşhis son derece önemlidir; çünkü erken teşhisle hastalığın gidişatı değiştirilebilir ve hastalık yavaşlatılabilir. MS hastalığının ilerlemesi demek, hastaların sakat kalması anlamına gelir. Erken tanının bir diğer önemi ise MS teşhisi konulan hastanın kendi hayatını planlarken önemlidir. Manyetik rezonans görüntüleme (MR) MS teşhisinde en önemli yöntemlerden biridir. Sinir sistemini 3 boyutlu inceleme imkânı vermektedir. Beyaz cevheri çok iyi göstermektedir. MR da değişik büyüklükte beyaz cevherde MS plağı diye tanımlanan görüntüler izlenir. MR hastalık takibinde kullanılır.Sunulan tezin amacı T2 sekanslı beyin MR görüntüleri üzerinden Multipl skleroz hastalığına ait lezyonların bölütleme yöntemi ile tespiti için yeni bir uygulama geliştirmektir. MR görüntüsü olarak T2 sekanslı görüntülerinin tercih edilmesinin sebebi bu görüntülerde MS lezyonlarının görüntü içerisinde yüksek yansıma değerlerine sahip olmalarıdır. Uygulamada orijinal 16-Bit' lik MR görüntüleri kullanılmıştır. Toplamda 13 ayrı MS hastasına ait 100 adet kesit kullanılmıştır. Bunlardan 8 adet kesit test amacı ile kullanılmış, elde edilen sonuçlar diğer 92 kesitte uygulanmıştır. Uygulama yöntem olarak 2 aşamadan oluşmaktadır. İlk adımda T2 ağırlıklı beyin görüntülerindeki kafatası kemik dokusu MS lezyonları ile çok yakın gri değerlerine sahip olduğundan SIOX algoritması yardımı ile elimine edilir. İkinci adımda ise geriye kalan beyin dokusu içerisinde en yüksek gri değerlerine MS lezyonları sahip oldukları için maksimum entropi eşik değer yöntemi uygulanarak MS lezyonu tespiti sağlanmıştır. Uygulamanın duyarlık değeri 0.918, pozitif tahmin değeri 0.837, doğruluk değeri ise 0.783 olarak hesaplanmıştır. Multiple sclerosis, briefly referred as MS, is an autoimmune disease that holds on brain and spinal cord. As the reason is not known clearly yet, the immune system starts to defense the cells from themselves. The nerve cells (neurons) understands the myelin sheath (this can be defined as a kind of oily skin layer) around themselves as a foreign to the body and works for destroying it. This situation reveals a variety of nervous system symptoms. These symptoms are temporary, depending on the level of sickness, they can leave trace or disappear without leaving trace.MS is a clinical diagnosis. There have been no laboratory method for definitive diagnosis of the disease. Clinical characteristics of cases diagnosed is defined by how disease goes and by using laboratory methods. In some cases, clinical diagnosis could be easily done by examination and laboratory findings. Even in this case, other possible diseases should be exclude and the necessary laboratory investigations should be carried out. However, particular difficulties have been often experienced in patients who are in the early stage diagnosis. This period is important in the diagnosis of clinical and radiological follow-up commitment.Early diagnosis of MS is extremely important because with early detection the course of the disease could be changed and disease could be slowed down. The progression of MS means that the patient will start being disabled. The other importance of an early diagnosis for the patients who were diagnosed with MS is that they could have the chance of planning their own life.Magnetic resonance imaging (MRI) has been one of the most important method in the diagnosis of MS. MR imaging gives the opportunity of 3D inspection of the nervous system. White matter is shown very well. MR images is used for observing so-called MS plaques of various sizes in the white matter. MR is used for following disease.The purpose of this thesis is to develop a new application for determining multiple sclerosis lesions on brain T2 sequence magnetic resonance images by using segmentation methods. The reason of the choice of the magnetic resonance image as T2 images is that they are sequenced with high reflectance values for MS lesions in these images. In the thesis, in terms of having wider range of gray color scale 16-bit MR images were used. A total of 13 different MS patients were used in total 100 sections, 8 for testing the method and 92 for results. Application method consists of two stages. The first step is eliminating the skull bone tissue in T2-weighted brain images with the aid of SIOX algorithm, which has a very close reflectance values with MS lesions. The second step is detecting MS lesions which has the highest reflectance values from remaining brain tissue by the process of applying maximum entropy threshold. Implementation has the sensitivity value of 0.918, the positive predictive value of 0.837 and the accuracy value of 0.783 as calculated by the result analysis. 243