Search

The aim of this research is to examine the role of post-traumatic stress symptoms, resilience and hope in post-traumatic growth in individuals who have overcome the novel coronavirus disease (Covid-19). The study group of the research consisted of 454 participants aged between 18 and 72. The mean age of the participants was 32.91, and the standard deviation was 11.18. Participants answered the demographic information form, Post Traumatic Growth Inventory, Trait Hope Scale, Post Traumatic Stress Diagnostic Scale, and Adult Resilience Scale. The results showed that posttraumatic growth levels of women were significantly higher than men's posttraumatic growth levels. Moreover the post-traumatic growth levels of those who had the disease severely were higher than the post-traumatic growth levels of those who had the disease mildly and moderately. According to the recovery time from the disease, the post-traumatic growth levels of those who had the disease for a long time were found to be higher than the post-traumatic growth levels of those who had the disease in a short time. Post-traumatic stress symptoms, resilience and hope were found to be positive and significant predictors of post-traumatic growth. Post-traumatic stress symptoms, psychological resilience and hope-focused psychosocial interventions by mental health professionals and healthcare professionals during the epidemic may help people to endure an unknown disease and cope with the trauma that this disease has created in their lives, thus increasing their post-traumatic growth levels., Bu araştırmanın amacı yeni koronavirüs hastalığını (Covid-19) yenmiş bireylerde travma sonrası büyümede travma sonrası stres belirtileri, psikolojik sağlamlık ve umudun rolünü incelemektir. Araştırmanın çalışma grubunu yaşları 18 ve 72 arasında değişmekte olan 454 katılımcı oluşturmuştur. Katılımcıların ortalama yaşı 32.91, standart sapması 11.18 olarak bulunmuştur. Katılımcılar demografik bilgi formunu, Travma Sonrası Büyüme Envanterini, Sürekli Umut Ölçeğini, Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeğini ve Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeğini cevaplamıştır. Araştırma sonucunda cinsiyete göre kadınların travma sonrası büyüme düzeylerinin erkeklerin travma sonrası büyüme düzeylerinden anlamlı bir şekilde yüksek olduğu bulunmuştur. Hastalığı geçirme düzeyine göre hastalığı ağır atlatanların travma sonrası büyüme düzeyleri hastalığı hafif ve orta atlatanların travma sonrası büyüme düzeylerinden daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Hastalıktan iyileşme süresine göre ise hastalığı uzun sürede atlatanların travma sonrası büyüme düzeyleri kısa sürede atlatanların travma sonrası büyüme düzeylerinden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Son olarak araştırma sonuçları travma sonrası stres belirtileri, psikolojik sağlamlık ve umut değişkenlerinin travma sonrası büyümenin olumlu yönde ve anlamlı bir yordayıcısı olduğunu göstermiştir. Salgın hastalık döneminde ruh sağlığı uzmanları ve sağlık çalışanları tarafından yapılacak olan travma sonrası stres belirtileri, psikolojik sağlamlık ve umut odaklı psikososyal müdahaleler insanların bilinmeyen bir hastalığa dayanmalarına ve bu hastalığın hayatlarında oluşturduğu travmayla başa çıkmalarına yardımcı olarak travma sonrası büyüme düzeylerini artırmaya olanak sağlayabilir.

Bu araştırmanın temel amacı, duygusal sıkıntı toleransı ile travma sonrası stres belirtileri düzeyleri arasındaki ilişkide başa çıkma stillerinin aracı rolünü incelemektir. Araştırma ilişkisel tarama modeline dayalı betimsel bir araştırmadır. Araştırmanın örneklemini yaşları 18 ile 65 arasında değişen (Ort. = 28.8, SS= 10.19), 334'ü kadın (% 73.6) ve 120'si erkek (% 26.4) olmak üzere toplam 454 katılımcı oluşturmuştur. Araştırma kapsamında katılımcılara Kişisel Bilgi Formu, Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ), Başa Çıkma Tutumlarını Değerlendirme Ölçeği (COPE-R) ve Sıkıntıya Dayanma Ölçeği (DTS) uygulanmıştır. Yapılan analizlerde travma sonrası stres belirtileri ve uyumsuz başa çıkma stilleri arasında pozitif yönde bir ilişki varken, travma sonrası stres belirtileri ve duygusal sıkıntı toleransı arasındaki ilişki negatif yöndedir. Benzer şekilde travma sonrası stres belirtileri ile uyumlu başa çıkma stilleri arasındaki ilişki negatif yöndedir. Bununla birlikte, duygusal sıkıntı toleransı ve başa çıkma stillerinin travma sonrası stres belirtileri düzeyine etkisi anlamlıdır. Buna ek olarak, duygusal sıkıntı toleransı ile travma sonrası stres belirtileri düzeyi arasındaki ilişkide başa çıkma stillerinin kısmi aracı rol oynadığı görülmüştür. Bulgular ilgili alanyazını ışığında tartışılmıştır. Ayrıca araştırmacılara ve uygulayıcılara bazı öneriler sunulmuştur., The main purpose of this study is to examine the mediating role of coping styles in the relationship between emotional distress tolerance and posttraumatic stress symptom levels. The research is a descriptive survey based on relational screening model. The sample of the study consisted of 454 participants, ages ranging from 18 to 15 (Mean = 28.8, SD = 10.19), 334 female (73.6%) and 120 male (26.4%). Within the scope of the research, Personal Information Form, the Posttraumatic Diagnostic Scale, the Revised- COPE and the Distress Tolerance Scale were applied. According to results, there is a positive relationship between posttraumatic stress symptom levels and maladaptive coping skills but negative relationship exists between posttraumatic stress symptom levels and emotional stress tolerence and between posttraumatic stress symptom levels and adaptive coping skills. It is shown that coping skills and emotional distress tolerence have effect on posttraumatic stress syptom levels. As a result, it was found that has a partial mediating role coping styles in the relationship between emotional distress tolerence and posttraumatic stress symptom levels. The findings were discussed and interpreted based on the related literature. In addition, some suggestions were presented to the researchers and practitioners.

Tam Metin / Tez Bu araştırmanın amacı yeni koronavirüs hastalığını (Covid-19) yenmiş bireylerde travma sonrası büyümede travma sonrası stres belirtileri, psikolojik sağlamlık ve umudun rolünü incelemektir. Bu araştırma korelasyonel desenli nicel bir araştırmadır. Araştırmanın çalışma grubunu Türkiye’nin farklı şehirlerinden çevrim içi ve yüz yüze olarak araştırmaya katılan yaşları 18 ve 72 arasında değişmekte olan Covid-19 hastalığını yenmiş 454 katılımcı oluşturmaktadır. Katılımcıların seçiminde uygun örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın verileri demografik bilgi formu, Travma Sonrası Büyüme Envanteri, Sürekli Umut Ölçeği, Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği ve Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği ile elde edilmiştir. Tüm istatistiksel analizler IBM SPSS 22 programında gerçekleştirilmiştir. Verilerin analizi için bağımsız örneklemler için t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Scheffe testi, Pearson korelasyon analizi ve çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda cinsiyet, hastalığı geçirme düzeyi (hafif, orta, ağır) ve hastalıktan iyileşme süresine göre travma sonrası büyüme düzeyi arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur ve travma sonrası stres belirtilerinin, psikolojik sağlamlığın ve umudun travma sonrası büyüme düzeyinin anlamlı ve pozitif yönde bir yordayıcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Cinsiyete göre kadınların travma sonrası büyüme düzeylerinin erkeklerin travma sonrası büyüme düzeylerinden anlamlı bir şekilde yüksek olduğu görülmüştür. Hastalığı geçirme düzeyine göre hastalığı ağır atlatanların travma sonrası büyüme düzeyleri hastalığı hafif ve orta atlatanların travma sonrası büyüme düzeylerinden daha yüksek elde edilmiştir. Hastalıktan iyileşme süresine göre hastalığı uzun sürede atlatanların travma sonrası büyüme düzeyleri kısa sürede atlatanların travma sonrası büyüme düzeylerinden daha yüksek bulunmuştur. Travma sonrası stres belirtileri, psikolojik sağlamlık ve umut değişkenleri travma sonrası büyümenin olumlu yönde ve anlamlı bir yordayıcısıdır. Elde edilen bulgular ilgili literatür ışığında tartışılmış ve yorumlanmıştır The aim of this research is to examine the role of post-traumatic stress symptoms, resilience and hope in post-traumatic growth in individuals who have overcome the novel coronavirus disease (Covid-19). This research is a quantitative research with a correlational pattern. The study group of the research consists of 454 participants, aged between 18 and 72, who participated in the research online and faceto-face from different cities of Turkey, who survived the Covid-19 disease. Convenience sampling method was used in the selection of the participants. The data of the study were obtained with demographic information form, Post Traumatic Growth Inventory, Trait Hope Scale, Post Traumatic Stress Diagnostic Scale and Psychological Resilience Scale for Adults. All statistical analyzes were performed in IBM SPSS 22. For the analysis of the data, t-test for independent samples, one-way analysis of variance (ANOVA), Scheffe test, Pearson correlation analysis and multiple regression analysis were used. As a result of the research, a positive relationship was found between the level of post-traumatic growth according to gender, level of disease (mild, moderate, severe) and recovery time from the disease and it was concluded that post-traumatic stress symptoms, resilience and hope were significant and positive predictors of post-traumatic growth level. According to gender, post-traumatic growth levels of women were found to be significantly higher than men’s post-traumatic growth levels. According to the level of passing the disease, the post-traumatic growth levels of those who survived the disease were higher than the post-traumatic growth levels of those who survived the disease mildly and moderately. According to the recovery time from the disease, the post-traumatic growth levels of those who survived the disease for a long time were found to be higher than those who survived the disease in a short time. Post-traumatic stress symptoms, resilience and hope variables are positive and significant predictors of post-traumatic growth. The findings were discussed and interpreted in the light of the relevant literature.

Ortaya çıkmasının ardından çok kısa bir sürede tüm dünyaya yayılan COVID-19, küresel bir pandemi niteliği taşımaktadır. Hem geçmiş benzer araştırmalar hem de COVID-19 pandemi döneminde yapılan güncel çalışmalar bu sürecin bireylerin ruhsal sağlığını da ciddi olarak etkilediğini göstermektedir (Qiu ve ark., 2020). Pandemi döneminde ruh sağlığını korumak ve iyileştirmek için, bu etkilerin doğasını anlama çabası oldukça önemlidir. Bu bağlamda mevcut çalışmada; COVID-19 pandemi döneminde travma sonrası stres belirtileri, travma sonrası büyüme, kişilik özellikleri, bilişsel esneklik ve öz duyarlılık arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya yaşları 18-65 (Ort = 32.73, SS = 11.6) arasında değişen, 235’i kadın ve 257’si erkek toplam 492 gönüllü katılımcı dâhil edilmiştir. Araştırmanın verileri, Demografik Bilgi Formu, Travma Sonrası Stres Belirti Ölçeği, Travma Sonrası Büyüme Ölçeği, Temel Kişilik Özellikleri Ölçeği, Bilişsel Esneklik Envanteri ve Öz Duyarlılık Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre travma sonrası stres belirtileri nevrotiklik ile pozitif yönde; gelişime açıklık, dışadönüklük, bilişsel esneklik ve öz duyarlılık ile negatif yönde ilişkilidir. Travma sonrası büyüme ise gelişime açıklık ve dışadönüklükle pozitif yönde ilişkilidir. Ayrıca sosyoekonomik düzeyin azalmasının, COVID-19 pandemisinin günlük hayata etkisinin artmasının, evde geçen süredeki artışın, artan nevrotiklik ve olumsuz değerlik kişilik özelliklerinin ve azalan gelişime açıklık ve öz duyarlılığın travma sonrası stres belirtilerindeki artışı yordadığı bulunmuştur. Dahası, COVID-19 ile ilgili haberleri takip sıklığındaki artışın ve artan gelişime açıklık, uyumluluk ve olumsuz değerliliğin travma sonrası büyüme düzeyini pozitif yönde yordadığı saptanmıştır. Son olarak bilişsel esneklik ve öz duyarlılığın kişilik özellikleri ile travma sonrası stres belirtileri ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkilerde aracılık ettiği belirlenmiştir. Çalışmaya dair sonuçlar ilgili literatürle birlikte değerlendirilmiştir. Bu sonuçlar, COVID-19 pandemi döneminin travmatik etkilerine karşı risk altındaki bireylerin pandemi dönemine uyumunu destekleyen müdahale programlarının içeriğine ve önemine yönelik bir katkı sunmaktadır., COVID-19 is a global pandemic that has spread worldwide in a short time after its emergence. Past relevant research and limited contemporary studies indicate that these pandemics severely influence psychological well-being (Qiu ve ark., 2020). It is essential to highlight the influential roles of these experiences in order to improve psychological functioning. Therefore, the current study examined the associations among post-traumatic stress symptoms, post-traumatic growth, personality traits, cognitive flexibility, and self compassion during the COVID-19 pandemic. For this purpose, 492 volunteered participants (235 females and 257 males) whose ages were between 18 and 60 (Ort = 32.73, SS = 11.6) were included in the study. Demographic Information Form, Post Traumatic Stress Symptom Scale, Post Traumatic Growth Scale, Basic Personality Traits Scale, Cognitive Flexibility Inventory, and Self-Compassion Scale were administered for data collection. The results revealed that the symptoms of post-traumatic stress were positively correlated with neuroticism; but negatively correlated with openness to experiences, extraversion, cognitive flexibility, and self-compassion. Post-traumatic growth is positively associated with openness to experiences and extraversion. In addition, lower socioeconomic level, the impacts of the COVID 19 pandemic on daily life, more time spent at home, higher levels of neuroticism and negative valence personality traits, and the lower level of openness to experiences self-compassion predicted the increase in the symptoms of post-traumatic stress. In addition, the increase in the frequency of following the news about COVID 19 and a higher level of openness to experiences, agreeableness, and negative valence predicted the level of post-traumatic growth positively. Finally, the mediator roles of cognitive flexibility and self-compassion for the relationships between personality traits, post-traumatic stress symptoms, and post traumatic growth were also determined. The findings were discussed in the light of relevant literature. These results contribute to the content and importance of intervention programs that support the adaptation of individuals at risk to the pandemic period against the traumatic effects of the COVID-19 pandemic.

Aim of the study is to examine the mediator roles of posttraumatic cognitions and perceived social support between the trauma type (human-induced vs. nature-induced) and posttraumatic stress symptoms. The study was conducted with the participation of 216 female (70%), 91 male (30%) university students (307 in total) who were above 18 and has at least one traumatic experience. “Demographic Information Form”, Turkish forms of “The Posttraumatic Diagnostic Scale”, “Posttraumatic Cognitions Inventory” and “The Multidimensional Scale of Perceived Social Support” were conducted for data gathering. The relation between the variables was analyzed by correlation analysis. MANOVA was carried out to investigate the differences of the variables according to trauma type and lastly mediator analysis was conducted. In this study, posttraumatic cognitions refer to negative cognitions include negative cognitions about self, negative cognitions about world and self-blame subgroups. According to results, there is a positive relationship between posttraumatic stress symptoms and posttraumatic cognitions, but negative relationship exists between posttraumatic stress symptoms and perceived social support and between posttraumatic cognitions and perceived social support. After the MANOVA analysis, it is shown that trauma type has no effect on posttraumatic stress symptoms and perceived social support but effect of trauma type on posttraumatic cognitions are statistically significant which means that effect of human-induced trauma on posttraumatic cognitions is higher than nature-induced traumatic events. There is no significant relation between trauma type and posttraumatic stress symptoms but as Hayes (2009) recommended, mediator analysis was conducted. Results showed that the posttraumatic cognitions variable has an indirect effect on the relation between human-induced traumas and posttraumatic stress symptoms. Also, if the trauma type is human-induced trauma, then the traumatic experience affects the posttraumatic cognitions which later affect the perceived social support. But it is shown that the perceived social support has not a mediator effect and total effect of trauma type on posttraumatic stress symptoms is not significant. Results were discussed according to related literature. Trauma type may be an important variable while studying posttraumatic cognitions. Also, effect path of the trauma type on perceived social support was also shown in this study. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ......................................................................................................... i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI................................. ii ETİK BEYAN ................................................................................................................. iii TEŞEKKÜR ................................................................................................................... iv ÖZET ............................................................................................................................... v ABSTRACT ................................................................................................................. vii İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. ix TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................... xii ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................... xiii GİRİŞ .............................................................................................................................. 1 1.BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE ......................................................................... 3 1.1. TRAVMATİK YAŞANTI ............................................................................ 3 1.1.1. Travmatik Yaşantı Türleri ............................................................... 5 1.2. AKUT STRES BOZUKLUĞU VE TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU ..................................................................................................... 6 1.2.1. Travma Türü ve Travma Sonrası Stres Belirtileri ......................... 7 1.3. TRAVMA SONRASI BİLİŞLER ............................................................... 8 1.3.1. Travma Sonrası Bilişler ve Travma Sonrası Stres Belirtileri ....... 11 1.4. SOSYAL DESTEK ..................................................................................... 12 1.4.1. Algılanan Sosyal Destek ................................................................ 13 1.4.2. Algılanan Sosyal Destek ve Travma Sonrası Stres Belirtileri ....... 13 1.5. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ VE AMACI ................................................. 15 2. BÖLÜM: YÖNTEM ................................................................................................. 17 2.1. ÖRNEKLEM .............................................................................................. 18 2.2. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI ................................................................ 18 2.2.1. Demografik Bilgi Formu ............................................................... 19 2.2.2. Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği ................................................. 19 2.2.3. Travma Sonrası Bilişler Envanteri ................................................ 20 2.2.4. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin Gözden Geçirilmiş Formu ..................................................................................... 21 2.3. İŞLEM ......................................................................................................... 21 2.4. VERİLERİN ANALİZİ ............................................................................. 22 3. BÖLÜM: BULGULAR ............................................................................................. 23 3.1. DEĞİŞKENLERİN BETİMLEYİCİ ANALİZ SONUÇLARI .............. 23 3.2. DEĞİŞKENLER ARASI İLİŞKİLERİN İNCELENMESİ ................... 25 3.3. TRAVMA SONRASI STRES BELİRTİLERİ DÜZEYİNİN, TRAVMA SONRASI BİLİŞLERİN VE ALGILANAN SOSYAL DESTEĞİN TRAVMA TÜRÜNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI (MANOVA) ........... 25 3.3.1. Değişkenlerin Travma Türüne Göre Karşılaştırılması .................. 26 3.3.2. Travma Sonrası Bilişler Alt Boyutları ile Travma Türü Arasındaki Farklar ...................................................................................................... 27 3.4. TRAVMA TÜRÜ İLE TRAVMA SONRASI STRES BELİRTİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN TRAVMA SONRASI BİLİŞLER VE ALGILANAN SOSYAL DESTEK ARACI ROLÜ AÇISINDAN İNCELENMESİ (PROCESS UYGULAMASI) .............................................. 27 3.4.1. Travma Türünün Travma Sonrası Bilişler ve Algılanan Sosyal Destek Aracılığıyla Travma Sonrası Stres Düzeyini Yordamasına İlişkin Bulgular ................................................................................................... 29 4. BÖLÜM: TARTIŞMA ............................................................................................. 34 4.1. DEĞİŞKENLER ARASI İLİŞKİLERİN İNCELENMESİNE İLİŞKİN BULGULAR ..................................................................................................... 34 4.2. TRAVMA SONRASI STRES BELİRTİLERİ DÜZEYİNİN, TRAVMA SONRASI BİLİŞLERİN VE ALGILANAN SOSYAL DESTEĞİN TRAVMA TÜRÜNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASINA İLİŞKİN BULGULAR ..................................................................................................... 36 4.3. TRAVMA TÜRÜ VE TRAVMA SONRASI STRES BELİRTİLERİ İLİŞKİSİNDE TRAVMA SONRASI BİLİŞLER VE ALGILANAN SOSYAL DESTEK DEĞİŞKENLERİNİN ARACI ROLÜNE İLİŞKİN BULGULAR ..................................................................................................... 38 4.4. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ...................................................................... 41 4.5. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI VE ÖNERİLER ...................... 42 SONUÇ ........................................................................................................................... 43 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 45 EK 1. AYDINLATILMIŞ ONAM FORMU .............................................................. 59 EK 2. DEMOGRAFİK BİLGİ FORMU .................................................................... 60 EK 3. TRAVMA SONRASI STRES TANI ÖLÇEĞİ (TSSTÖ) ............................... 61 EK 4. TRAVMA SONRASI BİLİŞLER ENVANTERİ (TSBE) .............................. 66 EK 5. ÇOK BOYUTLU ALGILANAN SOSYAL DESTEK ÖLÇEĞİ’NİN GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ FORMU (ÇBASDÖ) ......................................................... 68 EK 6. ETİK KURUL İZNİ .......................................................................................... 70 EK 7. ORİJİNALLİK RAPORU ................................................................................ 71 Bu çalışmada travma türü (insan ve doğa kaynaklı) ve travma sonrası stres belirtileri ilişkisinde travma sonrası bilişler ve algılanan sosyal desteğin aracı rolünün gösterilmesi hedeflenmiştir. Araştırma, geçmişte en az bir travmatik yaşantısı olan, 18 yaş ve üzeri, 216’sı kadın (%70), 91’i erkek (%30) olmak üzere 307 üniversite öğrencisi ile yürütülmüştür. Çalışmada katılımcılara “Demografik Bilgi Formu”, “Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ)”, “Travma Sonrası Bilişler Envanteri (TSBE)” ve “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin Gözden Geçirilmiş Formu (ÇBASDÖ)” uygulanmıştır. Değişkenler arası ilişkiyi incelemek için korelasyon analizi uygulanmıştır. Ayrıca değişkenlerin travma türüne (insan kaynaklı ve doğa kaynaklı) göre incelenmesi amacıyla MANOVA uygulanmış ve değişkenlerin aracı etkisi, aracı değişken analizi (PROCESS) ile çalışılmıştır. Çalışma boyunca travma sonrası bilişler travmatik yaşantı sonrası sahip olunan olumsuz düşünceleri ifade etmektedir. Analiz sonuçlarına göre, travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası olumsuz bilişler arasında pozitif yönde bir ilişki varken, travma sonrası stres belirtileri ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişki negatif yöndedir. Benzer şekilde travma sonrası olumsuz bilişler ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişki de negatif yöndedir. Değişkenler travma türüne göre incelendiğinde, travma sonrası stres belirtileri ve algılanan sosyal desteğin travma türüne göre farklılaşmadığı görülmüştür. Bununla birlikte, travma türünün travma sonrası olumsuz bilişlere etkisi anlamlıdır ve insan kaynaklı travmatik yaşantılarda travma sonrası olumsuz bilişler (benlik hakkında bilişler ve kendini suçlama alt boyutları) daha yüksektir. Travma türü ve travma sonrası stres belirtileri arasında, yani bağımsız ve bağımlı değişkenler arasında, anlamlı ilişki çıkmamıştır fakat Hayes (2009)’in önerdiği gibi aracı değişken analizi uygulanmıştır. Buna göre, insan kaynaklı travmatik yaşantı ve travma sonrası stres belirtileri ilişkisine travma sonrası olumsuz bilişlerin dolaylı bir etkisi olduğu söylenebilir. İnsan kaynaklı travma yaşamak travma sonrası olumsuz bilişleri etkilemekte ve travma sonrası olumsuz bilişler de algılanan sosyal desteği etkilemektedir. Fakat algılanan sosyal desteğin aracı rolü gösterilememiştir ve travma türünün travma sonrası stres belirtilerine olan toplam etkisi de anlamlı değildir. Bulgular ilgili alanyazın ışığında tartışılmıştır. Travma türünün travma sonrası bilişler açısından önemli bir değişken olabileceği düşünülmüştür. Ayrıca insan kaynaklı travmatik yaşantıların algılanan sosyal desteği etkileyiş yolu da bu çalışmada gösterilmiştir.

Bu araştırmada son yıllarda artan bir ilgiyle etkinliği araştırılan bilgece farkındalık kavramının, travmatik yaşantılar sonrası görülen travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme sürecine etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Bilgece farkındalığın yanı sıra, alanyazında travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme kavramıyla ilişkisi sıklıkla vurgulanan temel inançlarda sarsılma, istemsiz ve istemli ruminasyonlar ele alınmıştır. Bu doğrultuda temel inançlarda sarsılma düzeyinin, istemli ve istemsiz ruminasyonlar aracılığıyla, travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme üzerindeki dolaylı etkisinin bilgece farkındalık tarafından düzenlendiğine yönelik bir düzenlenmiş aracı değişken modeli oluşturulmuş; modelde bilgece farkındalığın alt boyutları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu kapsamda araştırmaya travmatik yaşantısı olan, 19-77 yaş arası, 246 kişi katılmıştır. Katılımcılar Demografik Bilgi Formu, Travmatik Yaşantı Tarama Listesi, Temel İnançlar Envanteri, Olayların Etkisi Ölçeği Gözden Geçirilmiş Formu, Olay İlişkili Ruminasyon Envanteri, Travma Sonrası Büyüme Ölçeği ve Beş Boyutlu Bilgece Farkındalık Ölçeği'ni tamamlamıştır. Araştırma sonucunda değişkenlerden alınan puanlarda travma türüne bağlı farklılıklar göze çarpmıştır. Araştırmanın ana hipotezi olan bilgece farkındalığın düzenleyici rolü hem travma sonrası stres belirtileri hem de travma sonrası büyüme için doğrulanmıştır. Bununla birlikte bilgece farkındalığın farklı alt boyutlarının farklı etkileri olduğu dikkat çekmiştir. Değişkenlerin birbirleriyle ilişkilerine, travma türüne bağlı farklılıklara ve düzenlenen aracı model analizine ilişkin bulgular, alanyazına ve uygulamaya katkıları doğrultusunda tartışılmıştır. This study aimed to establish a moderated mediation model in light of current approaches for understanding posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth. Accordingly, the moderated mediation role of dispositional mindfulness in the relationship between core beliefs disruption, intrusive and deliberate rumination, posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth was tested, considering sub-facet of mindfulness, and type of trauma differences. 246 adults who have traumatic experience with ages ranging from 19 to 77 participated in the study. Participants filled out Demographic Information Form, a sub-scale of Posttraumatic Stress Diagnostic Scale for trauma related information, The Core Beliefs Inventory, The Event Related Rumination Inventory, Impact of Event Scale-Revised (IES-R), The Posttraumatic Growth Inventory and The Five-Facet Mindfulness Ouestionnaire. According to the results of the analysis, type of trauma have significant differences in total score from research variables. Results of this study suggested that dispositional mindfulness has a moderated mediation role of the indirect effect between the core beliefs disruption and posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth through intrusive and deliberate rumination. However, different sub-face of mindfulness has a different moderated effect on posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth. Findings of posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth were explained through core beliefs disruption, intrusive and deliberate rumination and dispositional mindfulness, and type of trauma differences. Shortcoming of the current study, contribution to literature, clinical implications of the study and the suggestion for future research of the study were presented. 152

This study aimed to investigate madiator roles of impulsivity and emotion dysregulation in university students between the level of post trumatic stres symptoms after being exposed to a traumatic event and level of alcohol and substance use. The sample consisted 256 students from different universities. Posttraumatic Diagnostic Scale, Difficulties in Emotion Regulation Scale, UPPS Impulsive Behavior Scale, Alcohol Use Disorders Identification Test, Drug Use Disorders Identification Test and Sociodemogrofic Form were applied to the sample. In the mediator analysis, the level of post traumatic stres symptoms predicts the level of alcohol and substance use, impulsivity and emotion dysregulation. Also, impulsivity was found to be an mediator in the relation of post traumatic stres symptoms and the level of both alcohol and substance use in a positive direction. However, emotion dysregulation was not found to be an mediator in the relation of post traumatic stres sympotms and alcohol use, whereas it was found to be a mediator for substance use level in a negative direction. At the end of the study, results were discussed in the light of the related literature. KABUL VE ONAY i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI ii ETİK BEYAN iii ÖZET iv ABSTRACT v TEŞEKKÜR vi İÇİNDEKİLER viii TABLOLAR DİZİNİ xi ŞEKİLLER DİZİNİ xiii GİRİŞ 1 1. BÖLÜM 3 KURAMSAL ÇERÇEVE 3 1.1. TRAVMATİK YAŞAM OLAYLARI VE STRES BELİRTİLERİ 3 1.2.1. Travma Sonrası Stres Belirtileri 4 1.1.2. DSM’de Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Belirtileri 6 1.2. ALKOL KULLANIMI VE TARİHÇESİ 7 1.2.1. Alkol Kullanımı ile ilgili Tanımlamalar 8 1.2.2. Alkol Kullanım Yaygınlığı 9 1.3. MADDE KULLANIMI ve TARİHÇESİ 11 1.3.1. Madde Kullanımı İle İlgili Tanımlamalar 12 1.3.2. Madde Kullanım Yaygınlığı 13 1.4. ALKOL VE MADDE KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ NEDENLER 14 1.4.1. Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Alkol ve Madde Kullanımı Arasındaki İlişki 16 1.5. DÜRTÜSELLİK 19 1.5.1. Dürtüselliğin Diğer Değişkenlerle İlişkisinin İncelenmesi 20 1.6. DUYGU DÜZENLEME GÜÇLÜĞÜ 23 1.6.1. Duygu Düzenleme Güçlüğünün Diğer Değişkenlerle İlişkisinin İncelenmesi 24 1.7. ARAŞTIRMANIN AMACI 27 1.8. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ 29 2. BÖLÜM 31 YÖNTEM 31 2.1. ÖRNEKLEM 31 2.2. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI 34 2.2.1. Kişisel Bilgi Formu 34 2.2.2. Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (AKBTT) 35 2.2.3. Madde Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (MKBTT) 36 2.2.4. Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ) 37 2.2.5. Duygu Düzenlemede Güçlükler Ölçeği (DDGÖ) 38 2.2.6. UPPS Dürtüsel Davranış Ölçeği (DDÖ) 39 2.3. İŞLEM 40 2.4. VERİLERİN ANALİZİ 40 3.BÖLÜM 41 BULGULAR 41 3.1 ARAŞTIRMANIN ANA DEĞİŞKENLERİNİN BETİMSEL ÖZELLİKLERİ 41 3.2. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN KORELASYON ANALİZİ SONUÇLARI 42 3.3 ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN ARACI ROLLERİNE İLİŞKİN BULGULAR 45 3.2.1 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi ile Alkol Kullanım Düzeyi Arasındaki İlişkide Dürtüselliğin ve Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rollerinin Araştırılması 45 3.2.2 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi ile Madde Kullanım Düzeyi Arasındaki İlişkide Dürtüselliğin ve Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rollerinin Araştırılması 50 4. BÖLÜM 57 TARTIŞMA 57 4.1 ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN TARTIŞILMASI 57 4.1.1 Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Alkol ve Madde Kullanımı Arasındaki İlişkiler 57 4.1.2 Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Dürtüsellik, Duygu Düzenleme Güçlüğü Arasındaki İlişkiler 58 4.1.3 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi, Travmatik Yaşam Olayı Maruziyet Sayısı ve Alkol/ Madde Kullanımı Arasındaki İlişkiler 60 4.1.4 Alkol ile Madde Kullanımı, Dürtüsellik ve Duygu Düzenleme Güçlüğü Arasındaki İlişkiler 60 4.2. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN ARACI ROLLERİNİN TARTIŞILMASI 63 4.2.1 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Şiddeti ile Alkol ve Madde Kullanım Düzeyleri Arasında Dürtüselliğin Aracı Rolü 63 4.2.2 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi ile Alkol ve Madde Kullanım Düzeyleri Arasındaki İlişkide Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rolü 65 4.3 ARAŞTIRMANIN KLİNİK DOĞURGULARI 69 4.4. ARAŞTIRMADAKİ SINIRLILIKLAR VE GELECEK ARAŞTIRMALAR İÇİN ÖNERİLER 71 SONUÇ 73 KAYNAKÇA 74 EKLER 92 EK 1 –Tez Orjinallik Formu 92 EK 2- Etik Kurul / Komisyon İzni 94 EK 3- Bilgilendirilmiş Onam Formu 96 EK 4- Kişisel Bilgi Formu 97 EK 5- Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (AKBTT) 98 EK 6- Madde Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (MKBTT) 99 EK 7- Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ) 101 EK 8-UPPS-Dürtüsel Davranış Ölçeği (DDÖ) 107 EK 9-Duygu Düzenlemede Güçlükler Ölçeği (DDGÖ) 111 Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin yaşadıkları travmatik yaşam olayları sonrasında gösterdikleri travma sonrası stres belirtilerinin şiddeti ile alkol ve madde kullanım düzeyleri arasında dürtüsellik ve duygu düzenleme güçlüğünün aracı rolleri araştırılmıştır. Araştırma örneklemi farklı üniversitelerde öğrenim gören 256 öğrenciden oluşmaktadır. Amaçlar doğrultusunda katılımcılara Travma Sonrası Stres Belirti Ölçeği, Duygu Düzenlemede Güçlükler Ölçeği, Dürtüsel Davranış Ölçeği, Sosyo demografik Bilgi formu, Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi ve Madde Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi uygulanmıştır. Araştırma sorularını yanıtlamak amacıyla uygulanan aracı değişken analizleri sonucunda travma sonrası stres belirti düzeyinin alkol ve madde kullanım düzeyi anlamlı pozitif şekilde yordadığı; travma sonrası stres belirti düzeyi ile alkol ve madde kullanımı arasındaki ilişkide dürtüselliğin anlamlı ve pozitif yönde bir aracı değişken olduğu; duygu düzenleme güçlüğünün ise travmatik stres ve alkol kullanım düzeyi arasında aracı ilişkisi tespit edilmezken madde kullanımı için negatif yönde aracılık ettiği belirlenmiştir. Bulgular ilgili alanyazın çerçevesinde tartışılmıştır.

This study aimed to investigate madiator roles of impulsivity and emotion dysregulation in university students between the level of post trumatic stres symptoms after being exposed to a traumatic event and level of alcohol and substance use. The sample consisted 256 students from different universities. Posttraumatic Diagnostic Scale, Difficulties in Emotion Regulation Scale, UPPS Impulsive Behavior Scale, Alcohol Use Disorders Identification Test, Drug Use Disorders Identification Test and Sociodemogrofic Form were applied to the sample. In the mediator analysis, the level of post traumatic stres symptoms predicts the level of alcohol and substance use, impulsivity and emotion dysregulation. Also, impulsivity was found to be an mediator in the relation of post traumatic stres symptoms and the level of both alcohol and substance use in a positive direction. However, emotion dysregulation was not found to be an mediator in the relation of post traumatic stres sympotms and alcohol use, whereas it was found to be a mediator for substance use level in a negative direction. At the end of the study, results were discussed in the light of the related literature. KABUL VE ONAY i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI ii ETİK BEYAN iii ÖZET iv ABSTRACT v TEŞEKKÜR vi İÇİNDEKİLER viii TABLOLAR DİZİNİ xi ŞEKİLLER DİZİNİ xiii GİRİŞ 1 1. BÖLÜM 3 KURAMSAL ÇERÇEVE 3 1.1. TRAVMATİK YAŞAM OLAYLARI VE STRES BELİRTİLERİ 3 1.2.1. Travma Sonrası Stres Belirtileri 4 1.1.2. DSM’de Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Belirtileri 6 1.2. ALKOL KULLANIMI VE TARİHÇESİ 7 1.2.1. Alkol Kullanımı ile ilgili Tanımlamalar 8 1.2.2. Alkol Kullanım Yaygınlığı 9 1.3. MADDE KULLANIMI ve TARİHÇESİ 11 1.3.1. Madde Kullanımı İle İlgili Tanımlamalar 12 1.3.2. Madde Kullanım Yaygınlığı 13 1.4. ALKOL VE MADDE KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ NEDENLER 14 1.4.1. Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Alkol ve Madde Kullanımı Arasındaki İlişki 16 1.5. DÜRTÜSELLİK 19 1.5.1. Dürtüselliğin Diğer Değişkenlerle İlişkisinin İncelenmesi 20 1.6. DUYGU DÜZENLEME GÜÇLÜĞÜ 23 1.6.1. Duygu Düzenleme Güçlüğünün Diğer Değişkenlerle İlişkisinin İncelenmesi 24 1.7. ARAŞTIRMANIN AMACI 27 1.8. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ 29 2. BÖLÜM 31 YÖNTEM 31 2.1. ÖRNEKLEM 31 2.2. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI 34 2.2.1. Kişisel Bilgi Formu 34 2.2.2. Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (AKBTT) 35 2.2.3. Madde Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (MKBTT) 36 2.2.4. Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ) 37 2.2.5. Duygu Düzenlemede Güçlükler Ölçeği (DDGÖ) 38 2.2.6. UPPS Dürtüsel Davranış Ölçeği (DDÖ) 39 2.3. İŞLEM 40 2.4. VERİLERİN ANALİZİ 40 3.BÖLÜM 41 BULGULAR 41 3.1 ARAŞTIRMANIN ANA DEĞİŞKENLERİNİN BETİMSEL ÖZELLİKLERİ 41 3.2. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN KORELASYON ANALİZİ SONUÇLARI 42 3.3 ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN ARACI ROLLERİNE İLİŞKİN BULGULAR 45 3.2.1 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi ile Alkol Kullanım Düzeyi Arasındaki İlişkide Dürtüselliğin ve Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rollerinin Araştırılması 45 3.2.2 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi ile Madde Kullanım Düzeyi Arasındaki İlişkide Dürtüselliğin ve Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rollerinin Araştırılması 50 4. BÖLÜM 57 TARTIŞMA 57 4.1 ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN TARTIŞILMASI 57 4.1.1 Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Alkol ve Madde Kullanımı Arasındaki İlişkiler 57 4.1.2 Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Dürtüsellik, Duygu Düzenleme Güçlüğü Arasındaki İlişkiler 58 4.1.3 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi, Travmatik Yaşam Olayı Maruziyet Sayısı ve Alkol/ Madde Kullanımı Arasındaki İlişkiler 60 4.1.4 Alkol ile Madde Kullanımı, Dürtüsellik ve Duygu Düzenleme Güçlüğü Arasındaki İlişkiler 60 4.2. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN ARACI ROLLERİNİN TARTIŞILMASI 63 4.2.1 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Şiddeti ile Alkol ve Madde Kullanım Düzeyleri Arasında Dürtüselliğin Aracı Rolü 63 4.2.2 Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Düzeyi ile Alkol ve Madde Kullanım Düzeyleri Arasındaki İlişkide Duygu Düzenleme Güçlüğünün Aracı Rolü 65 4.3 ARAŞTIRMANIN KLİNİK DOĞURGULARI 69 4.4. ARAŞTIRMADAKİ SINIRLILIKLAR VE GELECEK ARAŞTIRMALAR İÇİN ÖNERİLER 71 SONUÇ 73 KAYNAKÇA 74 EKLER 92 EK 1 –Tez Orjinallik Formu 92 EK 2- Etik Kurul / Komisyon İzni 94 EK 3- Bilgilendirilmiş Onam Formu 96 EK 4- Kişisel Bilgi Formu 97 EK 5- Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (AKBTT) 98 EK 6- Madde Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi (MKBTT) 99 EK 7- Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ) 101 EK 8-UPPS-Dürtüsel Davranış Ölçeği (DDÖ) 107 EK 9-Duygu Düzenlemede Güçlükler Ölçeği (DDGÖ) 111 Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin yaşadıkları travmatik yaşam olayları sonrasında gösterdikleri travma sonrası stres belirtilerinin şiddeti ile alkol ve madde kullanım düzeyleri arasında dürtüsellik ve duygu düzenleme güçlüğünün aracı rolleri araştırılmıştır. Araştırma örneklemi farklı üniversitelerde öğrenim gören 256 öğrenciden oluşmaktadır. Amaçlar doğrultusunda katılımcılara Travma Sonrası Stres Belirti Ölçeği, Duygu Düzenlemede Güçlükler Ölçeği, Dürtüsel Davranış Ölçeği, Sosyo demografik Bilgi formu, Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi ve Madde Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi uygulanmıştır. Araştırma sorularını yanıtlamak amacıyla uygulanan aracı değişken analizleri sonucunda travma sonrası stres belirti düzeyinin alkol ve madde kullanım düzeyi anlamlı pozitif şekilde yordadığı; travma sonrası stres belirti düzeyi ile alkol ve madde kullanımı arasındaki ilişkide dürtüselliğin anlamlı ve pozitif yönde bir aracı değişken olduğu; duygu düzenleme güçlüğünün ise travmatik stres ve alkol kullanım düzeyi arasında aracı ilişkisi tespit edilmezken madde kullanımı için negatif yönde aracılık ettiği belirlenmiştir. Bulgular ilgili alanyazın çerçevesinde tartışılmıştır.

Bu çalışmanın temel amacı, yetişkin örnekleminde öz-şefkatin, travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide düzenleyici rolünün olup olmadığını belirlemektir. Araştırmanın bir diğer amacı ise; travma sonrası büyüme ile öz-şefkat ve travma sonrası stres belirti düzeyleri arasındaki ilişkiyi saptamaktır. Bunlara ek olarak demografik özelliklerin, ana değişkenler üzerinde etkili olup olmadığı da incelenmiştir. Bu amaçlar doğrultusunda Türkiye’de yaşayan, 18-59 yaş arasındaki travmatik yaşantıya sahip yetişkinlerden araştırmaya katılmayı gönüllü olarak kabul eden 304 birey (165 kadın, 139 erkek) araştırmaya katılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak Demografik Bilgi Formu, Travma Sonrası Stres Tanı Ölçeği (TSSTÖ), Travma Sonrası Büyüme Ölçeği (TSBÖ) ve Öz-Duyarlık Ölçeği (ÖDÖ) kullanılmıştır. Araştırma kapsamında elde edilen veriler SPSS 24.0 paket programı ile çözümlenmiş; analizlerde bağımsız gruplar için T-testi, tek yönlü varyans analizi (Anova), Pearson Korelasyon Analizi ve düzenleyici (moderation) etkisini sınamak amacıyla hiyerarşik regresyon ve basit eğim analizleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, araştırmada kullanılan tüm değişkenlerin birbiriyle anlamlı ilişki içinde olduğu görülmüştür. Demografik değişkenler üzerindeki analizler sonucu, travmatik olay etkisi cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermektedir. Eğitim düzeyinin travma sonrası büyüme ve travma sonrası stres belirtileri üzerindeki etkisinin negatif yönde anlamlı olduğu bulunmuştur. Çocuk sahibi olma durumunun öz-şefkat ve travma sonrası büyüme üzerindeki etkisinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Gelir düzeyinin ise, travma sonrası stres belirtileri ile negatif yönde ilişkili olduğu görülmüştür. Yapılan hiyerarşik regresyon ve basit eğim analizleri sonucu travma sonrası stres belirtileri ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide öz-şefkatin düzenleyici olarak rol oynadığı saptanmıştır. Çalışmada bulunan sonuçların genel olarak alanyazın ile tutarlı olduğu görülmüş, mevcut alanyazın çerçevesinde tartışılmıştır., The fundamental aim of the study is to determine whether or not the self-compassion has a moderator role on the relationship between post-traumatic stress symptoms and post-traumatic growth in the adult sample. The other aim of the study is to investigate the relationship between post-traumatic growth and self-compassion and levels of post-traumatic stress symptoms. In accordance with these purposes, 304 individuals (165 females, 139 males) who are living in Turkey, are in between the ages of 18-59 and has traumatic experiences participated in the study voluntarily. Demographic Information Form, The Posttraumatic Stress Diagnostic Scale, The Posttraumatic Growth Scale and Self-compassion Scale were used as data collecting tools. Data obtained within the scope of the research was analyzed with the SPSS 24.0 program; in analyzes, for independent groups T-test, one-way variance analysis (Anova), Pearson Correlation Analysis were used as well as hierarchical regression and simple slope analyzes were used to test the moderation impact. As a result of the research, it was seen that all the variables used in the research was in a meaningful relationship with each other. According to analyzes on demographic variables, the effect of traumatic event showed differences with regard to sex. The effect of education level on posttraumatic growth and post-traumatic stress symptoms was found to be significant in the negative direction. It has been found that the effect of having child on self-compassion and post-traumatic growth is significant. The level of income was found to be negatively correlated with posttraumatic stress symptoms. According to results of conducted hierarchical regression and simple slope analyzes, it was determined that the self-compassion has moderator role on the relationship between post-traumatic stress symptoms and post-traumatic growth. Finally, it was seen that the results found in the study is consistent with the literature in general, as well as they were discussed in the context of the present literature.

Current study aimed at the investigation of the relation between type and level of exposure to terror attacks, terrorism risk perception and post-traumatic stress symptoms after the terror attack which occurred in Ankara on 13 March 2016. Additionally, roles of individual risk factors such as types of coping with stress, locus of control, positive and negative affect, and personality factors were assessed. Participants were undergraduate students of Hacettepe University who resided in Ankara at the time of the terror attack. The sample consisted of 240 female and 125 male participants. Questions which evaluated the type and level of exposure to terror attacks, Terrorism Risk Perception Survey, questions which evaluated post-traumatic stress symptoms and behavioral changes, Coping Style Scale, Locus of Control Scale, Positive and Negative Affect Schedule, Big Five- 50 Personality Test were used as assessment measures. The correlations between variables were calculated. Mediatory and direct roles of the variables on traumatic stress symptoms were evaluated. Based on the results, it was found that while both direct and indirect exposure to terror attacks through media increased, the duration and severity of traumatic stress symptoms also increased. Increase in the usage of emotion focused coping styles lead to the increase in the duration and severity of traumatic stress symptoms and associated behavioral changes. On the other hand, increase in the usage of problem focused coping styles were associated with a decrease in the duration and severity of traumatic stress symptoms and behavioral changes. Submissive coping style was found to have a mediatory role for the relationship between indirect exposure to terror attack through media and the duration and severity of traumatic stress symptoms, and associated behavioral changes. Media following after the attack compared to previous had mediatory role in the relationship between the negative affect and the duration and severity of traumatic stress symptoms, associated behavioral changes. The results were discussed according to the existing literature. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY i BİLDİRİM ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii ETİK BEYAN iv TEŞEKKÜR v ÖZET vi ABSTRACT viii İÇİNDEKİLER x TABLOLAR DİZİNİ xvi FİGÜRLER DİZİNİ xvii BÖLÜM 1 1 GİRİŞ 1 1.1. TERÖR SALDIRILARINA MARUZ KALMA DÜZEYİ VE DENEYİMLENEN TRAVMA SONRASI STRES BELİRTİLERİ 1 1.1.1. Terör Saldırılarına Doğrudan Maruz Kalma ve Travma Sonrası Stres Belirtileri 2 1.1.2. Terör Saldırılarına Dolaylı Olarak Maruz Kalma ve Travma Sonrası Stres Belirtileri 8 1.1.3. Medyanın Dolaylı Olarak Maruz Kalma Üzerindeki Etkisi 9 1.2. TERÖRİZM RİSK ALGISI 14 1.3. TERÖRİZM RİSK ALGISI VE TRAVMA SONRASI STRES BELİRTİLERİ ÜZERİNDE ETKİLİ OLABİLECEK BİREYSEL ETMENLER 18 1.3.1. Terör Kaynaklı Stresle Başa Çıkma Tarzları 18 1.3.1.1. Terör Saldırıları ve Başa Çıkma 21 1.3.2. Kontrol Odağı 25 1.3.3. Pozitif ve Negatif Duygulanım 28 1.3.4. Kişilik Özellikleri 30 1.4. ARAŞTIRMANIN AMACI VE SORULARI 32 1.4.1. Araştırmanın Amacı 32 1.4.2. Araştırma Soruları 33 2. BÖLÜM 35 YÖNTEM 35 2.1. ÖRNEKLEM 35 2.2. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI 37 2.2.1 Demografik Bilgi Formu 37 2.2.2. Terör Saldırısına Maruz Kalma Biçiminin Düzeyi 37 2.2.3. Terör Saldırısının Ardından Takip Edilen Medya Türü ve Takip Sıklığı 38 2.2.4. Terör Saldırısına Maruz Kalma: Kıyaslamalı Medya Takip Sıklığının Etkisinin Ölçümlenmesi 40 2.2.5. Terörizm Riski Algısı Anketi 40 2.2.6. Travma Sonrası Stres Belirtileri ve Davranışsal Değişiklikleri 41 2.2.6.1. Travma sonrası stres belirtilerinin süresi 41 2.2.6.2. Travma sonrası stres belirtilerinin şiddeti 42 2.2.7. Davranışsal değişiklikler 44 2.2.8. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) 45 2.2.9. Kontrol Odağı Ölçeği 46 2.2.10. Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği (PNDÖ) 47 2.2.11. Büyük Beş-50 Kişilik Testi: 47 2.3. İŞLEM 48 2.4. VERİLERİN ANALİZİ 48 3. BÖLÜM 49 BULGULAR 49 3.1. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN KORELASYON ANALİZİ SONUÇLARI 49 3.2. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN ARACI ROLLERİNE DAİR BULGULAR 56 3.2.1. Terör Saldırısına Dolaylı Maruz Kalma Düzeyi ve Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Süresi, Kaçınma Belirtilerinin Şiddeti, Aşırı Uyarılma Belirtilerinin Şiddeti, Davranışsal Değişiklikler Arasındaki İlişkide Çaresiz Yaklaşımın Aracı Rolü 56 3.2.2.Negatif Duygulanım ile Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Süresinin, Kaçınma Belirtilerinin Şiddetinin, Aşırı Uyarılma Belirtilerinin Şiddetinin, Davranışsal Değişikliklerin Arasındaki İlişkide Normal Döneme Kıyasla Medya Takip Sıklığının Aracı Rolü 59 4. BÖLÜM 63 TARTIŞMA 63 4.1. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN TARTIŞILMASI 63 4.1.1. Terör Saldırısına Doğrudan Maruz Kalma ile Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Arasındaki İlişkiler 63 4.1.2. Terör Saldırısına Medya Aracılığıyla Dolaylı Olarak Maruz Kalma ile Travma Sonrası Stres Belirtileri Arasındaki İlişkiler 64 4.1.3. Stresle Başa Çıkma Tarzları ile Travma Sonrası Stres Belirtileri Arasındaki İlişkiler 66 4.1.4. Kontrol Odağı, Duygulanım Eğilimleri ve Kişilik Özellikleri ile Travma Sonrası Stres Belirtileri Arasındaki İlişkiler 69 4.2. ARAŞTIRMADA YER ALAN DEĞİŞKENLERİN ARACI ROLLERİNİN TARTIŞILMASI 70 4.2.1.Dolaylı Olarak Maruz Kalma ile Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Süresi, Şiddeti ve Davranışsal Değişiklikler Arasındaki İlişkide Çaresiz Yaklaşımın Aracı Rolü 70 4.2.2. Negatif Duygular ile Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Süresi, Şiddeti ve Davranışsal Değişiklikler Arasındaki İlişkide Terör Saldırısının Ardından Normal Döneme Kıyasla Medya Takip Sıklığı Aracı Rolü 72 4.3. ARAŞTIRMANIN KLİNİK DOĞURGULARI 74 4.4.ARAŞTIRMADAKİ SINIRLILIKLAR VE GELECEK ARAŞTIRMALAR İÇİN ÖNERİLER 75 4.5. SONUÇ 78 KAYNAKÇA 80 EK 1. Demografik Bilgi Formu 95 EK 2. Terör Saldırısına Maruz Kalma Biçimi ve Düzeyi 98 EK 3. Terörizm Risk Algısı Anketi 100 EK 4. Travma Sonrası Stres Belirtilerinin Süresi ve Şiddeti .102 EK 5. Davranışsal Değişiklikler 104 EK 6. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği 105 EK 7. Kontrol Odağı Ölçeği 107 EK 8. Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği 111 EK 9. Büyük Beş- 50 Kişilik Testi 112 EK 10. Gönüllü Katılım Formu 114 EK 11. Orjinallik Raporu 115 EK 12. Etik Kurul İzni 116 Bu çalışmada terör saldırısına maruz kalma biçimi ve düzeyi ile terörizm risk algısı ve travma sonrası stres belirtileri arasındaki ilişki araştırılmış; stresle başa çıkma biçimleri, kontrol odağı, pozitif- negatif duygulanım, kişilik özellikleri gibi bireysel risk etmenlerinin rolleri değerlendirilmiştir. Katılımcılar, 13 Mart 2016 tarihinde Ankara’da gerçekleşmiş terör saldırısının yaşandığı dönemde Ankara’da ikamet etmekte olan, Hacettepe Üniversitesi’nin çeşitli bölümlerinde lisans eğitimlerini sürdüren yetişkinlerdir. Örneklem 240’ı kadın, 125’i erkek olmak üzere 365 katılımcıdan oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama amacıyla terör saldırısına maruz kalma biçimini ve düzeyini ölçen sorular, Terörizm Risk Algısı Anketi, travma sonrası stres belirtilerini ve davranışsal değişiklikleri ölçen sorular, Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği, Kontrol Odağı Ölçeği, Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği, Büyük Beş-50 Kişilik Testi kullanılmıştır. Araştırmada yer alan değişkenlerin birbirleriyle ilişkileri incelenmiştir. İlişkisi olduğu bulgusuna ulaşılan değişkenlerin travma sonrası stres belirtileri üzerindeki doğrudan ve aracı ilişkileri değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgularına göre, saldırıya hem doğrudan hem de medya aracılığıyla dolaylı maruz kalma arttıkça travma sonrası stres belirtilerinin süresinin ve şiddetinin arttığı görülmüştür. Duygu odaklı başa çıkma biçimlerinin kullanımı arttıkça travma sonrası stres belirtilerinin süresinin, şiddetinin ve davranışsal değişikliklerin arttığı; problem odaklı başa çıkma biçimlerinin kullanımı arttıkça travma sonrası stres belirtilerinin süresinin, şiddetinin ve davranışsal değişikliklerin azaldığı gözlemlenmiştir. Normal döneme kıyasla medya takip sıklığının, negatif duygular ile travma sonrası stres belirtilerinin süresi, şiddeti ve davranışsal değişikliklerin artmasında aracı değişken olduğu; çaresiz yaklaşımın ise terör saldırısına dolaylı maruz kalma biçiminin düzeyi ile travma sonrası stres belirtilerinin süresi, şiddeti ve davranışsal değişikliklerin artmasında aracı değişken olduğu görülmüştür. Bulgular alanyazın ışığında tartışılmıştır.

Şiddet, insan eliyle ortaya çıkan travmalardan biridir. Bu nedenle, şiddete maruz kalan kadınların psikolojik sağlığının yaşadıkları bu travmaya bağlı olarak olumsuz etkilenebileceği düşünülmektedir. Bu araştırmada, kadın konukevlerinde kalan ve eşlerinden şiddet görmüş olan kadınların travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası gelişim düzeylerini yordayan değişkenlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini, eşlerinden gördükleri şiddet nedeniyle kadın konukevlerinde yaşayan 122 kadın oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak, Sosyo-demografik Bilgi Formu, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASD-Ö), Dünyaya İlişkin Varsayımlar Ölçeği (DİVÖ), Travma Sonrası Stres Belirtileri Ölçeği (TSSBÖ) ve Travma Sonrası Gelişim Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada, korelasyon analizleri, bağımsız örneklem t testi, aşamalı regresyon ve hiyerarşik regresyon yöntemleri kullanılmıştır. Travma sonrası stres belirtileri ile ilişkili olan değişkenlerin kadınların evlenme yaşları ve evli kalma süreleri, evlenmeden önce kendi ailesinde şiddete maruz kalmak; travma sonrası gelişim ile ilişkili tek değişkenin konukevlerinde kalma süresi; temel varsayımlarla ilişkili tek değişkenin ise eşlerinden şiddet görme sıklığı olduğu bulunmuştur. Travma sonrası stres belirtilerini yordayan değişkenlerin, eğitim, yaş ve DİVÖ alt ölçeklerinden Kendilik Değeri ve Şans varsayımlarının olduğu; travma sonrası gelişimi yordayan değişkenlerin ise DİVÖ alt ölçeklerinden İyilik ve Kontrol varsayımları ve travma sonrası stres belirtileri olduğu bulunmuştur. Travma sonrası stres belirtilerinin, travma sonrası gelişimi yordama yönüne bakıldığında; travma sonrası stres belirtileri arttıkça travma sonrası gelişimin azaldığı görülmektedir. Buna ek olarak, kadınların, konukevlerinde kalma süreleri arttıkça travma sonrası gelişimlerinin de artması göz önüne alındığında, şiddete maruz kalan kadınların, ölçümlerin alındığı sırada depresyon düzeylerinin yüksek olabileceği düşünülmektedir. İlgili yazında rastlanan travma sonrası gelişimle ilgili çalışmaların pek çoğu deneyimlenen travmadan yıllar sonra yapılmış olduğundan dolayı, bu çalışmada elde edilen bulguların, travmanın erken dönem belirtileri ve travma sonrası gelişimle ilişkisine yönelik bulgular ortaya koyduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, elde edilen bulguların, travmayla çalışan psikologlar açısından önem taşıdığına inanılmaktadır. Şiddete maruz kalan kadınlarla çalışırken, öncelikli olarak depresyon düzeylerinin üzerinde durulması gerekmektedir. Daha sonra ise, sağlıklı baş etme yöntemleri üzerinde çalışarak travma sonrası gelişimleri desteklenmelidir., Violence is a kind of man-made trauma. Therefore, it is believed that violence against women has some negative impacts on women’s psychological health. The present study aims to evaluate some variables as predictors of posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth in sheltered women. The sample consists of 122 women living in shelters because of spousal violence. The data has been gathered through the use of Socio-Demographic Information Form, Multidimensional Scale of Perceived Social Support, World Assumptions Scale, Posttraumatic Stress Symptoms and Posttraumatic Growth Inventory. Correlational Analyses, Independent Samples T-Test, Stepwise and Hierarchical Regression Technique were used to analyze the data. The results of the study have shown that in sheltered women, age of marriage, duration of marriage and presence of domestic violence before marriage were the variables affecting posttraumatic stress symptoms; duration of staying in shelter was the only variable affecting posttraumatic growth; frequency of spousal violence was the only variable affecting basic assumptions. The predictor variables of posttraumatic stress symptoms were found education, age, self-worthy and luck variables of World Assumptions Subscales. The predictor variables of posttraumatic growth were found Goodness and Control subscales of World Assumptions, and posttraumatic stress symptoms. The result of the hierarchical regression analysis has shown that posttraumatic growth decreases when posttraumatic stress symptoms increase. In addition, results have shown that posttraumatic growth increase when duration of staying in shelters increases. For these reasons, it is thought that depression level can be high when women fill the research inventory. The literature review shows that many researches about posttraumatic growth have done years after trauma they had experienced. It is thought that the findings of the present study have shown relationship between posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth after short period of trauma. Therefore, it is believed that the result is crucial to psychologists who work with trauma. When they work with battered women, firstly, they have to evaluate depression level of women. Then, they have to work with coping strategy to improve posttraumatic growth.