Search

In dit artikel geef ik eerst een kort overzicht van de feitelijke achtergrond van de rechtszaak (par. 2). Daarna sta ik stil bij de vorderingen van Greenpeace (par. 3) en geef ik een samenvatting van de uitkomst en onderbouwing van het vonnis (par. 4). Volgens de voorzieningenrechter heeft de Staat een ruime mate van beleidsvrijheid ten aanzien van het verbinden van duurzaamheidsmaatregelen aan coronasteun (par. 5). Dat uitgangspunt lijkt me juist, maar ik plaats de kanttekening dat die beleidsvrijheid niet onbegrensd is: mijns inziens kunnen klimaatverplichtingen een kader scheppen waarbinnen coronabeleid moet worden gevormd (par. 6). Vanwege de klimaatcrisis is een groen herstel uit de coronacrisis noodzakelijk; het uitblijven van klimaatvoorwaarden aan coronasteun kan onder omstandigheden onrechtmatig zijn. Zodoende rijst de vraag of de KLM-steun toch groener had gemoeten. Die vraag beantwoord ik ontkennend, maar in de slotbeschouwing geef ik aan de hand van de rechtszaak van Greenpeace tegen de Staat een voorzet voor een verdere discussie over klimaatverplichtingen, onrechtmatigheid en beleidsvrijheid in coronatijd (par. 7).

In Nederland zijn er woningen gebouwd in gebieden met een venige ondergrond. In de zomers van 2018, 2019 en 2020 was er sprake van grote droogte. In veengebieden leidde dit tot daling van grondwaterstanden met versterkte bodemdaling tot gevolg. Dit resulteerde in een toename van meldingen van verzakkingen van woningen en funderingsschade. De schade aan woningen bestaat uit scheuren in muren en gevels en herstel van de fundering zelf. De hoge herstelkosten moeten woningeigenaren zelf dragen. In de scriptie wordt onderzocht of het mogelijk is een overheid op grond van artikel 6:162 BW en/of 6:174 BW aansprakelijk te houden voor funderingsschade door bodemdaling in veengebieden. In hoofdlijnen wordt het waterbeheer in Nederland besproken. Ook wordt gekeken naar de huidige stand van zaken in de jurisprudentie op het gebied overheidsaansprakelijkheid. De mogelijkheden die verkend worden betreft een paar specifieke gevallen, namelijk trillingsschade door wegverkeer en falen van overheidstoezicht met betrekking tot grondwateronttrekkingen.

Hoe kan de overheid zich in situaties van gefaciliteerde schade het beste opstellen? Op basis van een breed literatuuronderzoek over het bevorderen van vertrouwen in de overheid alsmede over de behoeften van gedupeerden tijdens een proces van schadeafhandeling, is de auteur in haar proefschrift gekomen tot een theoretisch kader van vertrouwenwekkend schadebeleid. In dit artikel staat zij stil bij de daaruit als relevant naar voren gekomen principes en beleidsinstrumenten aan de hand van voorbeelden uit het onderzoek.De doelstelling is om lezers, met name juristen en beleidsmakers die betrokken zijn bij het opstellen en uitvoeren van schadevergoedingen en schaderegelingen van overheidswege in brede zin, kennis te laten nemen van dit kader, dat beoogd is als handvat voor de praktijk.

Dutch legal practice has always been assumed to be in accordance with the ECHR. The question is whether this is indeed the case. This book describes whether substantive criminal law and government liability law meet the requirements arising from the positive obligations flowing from Articles 2, 3, 4, 5, 8 ECHR and Article 1 of the First Protocol thereof. It is concluded that broadly speaking, Dutch law meets the requirements of the ECHR. Nevertheless, there are still some implementation problems. To solve these problems, a series of recommendations is formulated for the legislator, executive and judiciary.

In het Amsterdamse dakopbouw-arrest van 29 mei 2019 introduceert de Afdeling onder het motto ‘meer burgerperspectief’ een driestappenplan voor de beoordeling van een beroep op het vertrouwensbeginsel. Indien de eerste twee stappen met succes doorlopen worden, vindt er in stap drie een belangenafweging plaats. Deze belangenafweging kan ertoe leiden dat de gerechtvaardigde verwachtingen niet nagekomen kunnen worden. Voor het bestuursorgaan ontstaat dan de verplichting om de schade die er zonder het gewekte vertrouwen niet zou zijn geweest (de dispositieschade) te vergoeden. Maar welke (effectieve) middelen staan de rechtszoekende ter beschikking om te komen tot vergoeding de dispositieschade? De rechtszoekende die zijn dispositieschade vergoed wil zien is aangewezen op de figuur van het onzuiver schadebesluit of de vordering op grond van artikel 6:162 BW bij de burgerlijke rechter. Vanuit rechtstheoretisch oogpunt en gelet op het burgeronvriendelijke karakter van de civielrechtelijke weg verdient de verzoekschriftprocedure van artikel 8:88 Awb de voorkeur boven de deze rechtsingangen. De verzoekschriftprocedure staat door de beperkte competentiebepaling echter niet open bij schade door schending van gerechtvaardigde verwachtingen. Daarom wordt aanbevolen om de bevoegdheden van de bestuursrechter in de verzoekschriftprocedure uit te breiden.

In dit artikel geef ik eerst een kort overzicht van de feitelijke achtergrond van de rechtszaak (par. 2). Daarna sta ik stil bij de vorderingen van Greenpeace (par. 3) en geef ik een samenvatting van de uitkomst en onderbouwing van het vonnis (par. 4). Volgens de voorzieningenrechter heeft de Staat een ruime mate van beleidsvrijheid ten aanzien van het verbinden van duurzaamheidsmaatregelen aan coronasteun (par. 5). Dat uitgangspunt lijkt me juist, maar ik plaats de kanttekening dat die beleidsvrijheid niet onbegrensd is: mijns inziens kunnen klimaatverplichtingen een kader scheppen waarbinnen coronabeleid moet worden gevormd (par. 6). Vanwege de klimaatcrisis is een groen herstel uit de coronacrisis noodzakelijk; het uitblijven van klimaatvoorwaarden aan coronasteun kan onder omstandigheden onrechtmatig zijn. Zodoende rijst de vraag of de KLM-steun toch groener had gemoeten. Die vraag beantwoord ik ontkennend, maar in de slotbeschouwing geef ik aan de hand van de rechtszaak van Greenpeace tegen de Staat een voorzet voor een verdere discussie over klimaatverplichtingen, onrechtmatigheid en beleidsvrijheid in coronatijd (par. 7).

De ingewikkelde jurisprudentie inzake het zelfstandig schadebesluit en de in de praktijk lastige toepassing van artikel 8:73 Awb zorgden voor draagvlak voor drastische hervorming van de competentieverdeling bij overheidsaansprakelijkheid met als doel een doelmatige afwikkeling van schadevorderingen. De Wet nadeelcompensatie en onrechtmatige besluiten is hiervoor opgesteld, maar leidt deze wet echt tot een doelmatige afwikkeling van schadevorderingen? Ten aanzien van nadeelcompensatie is gekozen voor de bestuursrechter als exclusieve rechter ,kunnen beslissingen over schade als gevolg van feitelijk handelen aan de bestuursrecht worden voorgelegd en de processuele connexiteit is losgelaten. Bij onrechtmatige besluiten is gekozen voor een competentieverdeling tussen de burgerlijke rechter en de bestuursrechter, is met de zelfstandig verzoekschriftprocedure afscheid genomen van het besluitmodel en is vastgehouden aan de connexiteitseis waardoor de bestuursrechter zich wederom in bochten moeten wringen om inhoudelijk een oordeel te mogen vellen over feitelijke handelingen. Het lijkt wel alsof onze wetgever bang was om echt hervormende keuzes te maken en daarom heeft gekozen voor een compromis. Het effect is echter dat elk stapje vooruit naar een doelmatige afwikkeling van schadevorderingen teniet wordt gedaan door de nadelige effecten van het compromis.

Dit artikel reflecteert op de stand van zaken waar het gaat om de behartiging van het milieubelang door middel van het privaatrecht. Een dergelijke reflectie begint in het verleden: hoe zijn wij gekomen waar wij nu zijn? En strekt zich uit naar de toekomst: welke ontwikkeling is te verwachten en wat is wenselijk? In deze bijdrage staan deze vragen centraal. Daarbij ligt de focus op civiele vorderingen tegen de overheid gericht op wijziging van beleid of regelgeving, omdat deze in strategische zin vooralsnog de grootste betekenis toekomen.

De ontwikkelingen in het planschaderecht van de afgelopen vijftien jaar vertonen een beeld van een toenemende ‘afkalving’ van deze vorm van overheidsaansprakelijkheid. De laatste voorstellen van minister Schultz van Haegen gaan echter een stap te ver. Er zitten zeker voordelen aan een nadere wettelijke normering van de voorwaarden waaronder een recht op planschadevergoeding bestaat, maar de huidige voorstellen zijn ondoordacht en roepen zoveel dogmatische en praktische vragen op dat het geen aanbeveling verdient om ze in de Omgevingswet op te nemen.

Ter handhaving van de rechten en vrijheden vervat in het EVRM heeft het EHRM verplichtingen voor de Staat in het leven geroepen om afdwingbare en effectieve wetgeving in te voeren, feitelijke maatregelen te nemen en onderzoek uit te voeren. In dit artikel staat de positieve verplichting om feitelijke maatregelen te nemen centraal. Deze ziet op het voorkomen, beperken of beëindigen van inbreuken op mensenrechten door bijvoorbeeld risicovol gedrag achterwege te laten, waarschuwingen te geven, informatie te verstrekken, beschermende materialen te verschaffen, of burgers te vrijwaren van gevaarlijke situaties. Ook in nationale procedures hebben procespartijen zich beroepen op de door het EHRM geformuleerde positieve verplichting om feitelijke maatregelen te nemen. Vertrekpunt van de Nederlandse rechter lijkt dan te zijn dat met het hier geldende rechtssysteem voldoende waarborgen worden geboden om fundamentele rechten te verzekeren. In dit artikel wordt besproken of dat terecht is. Aan de orde komt de vraag hoe de norm die in het nationale overheidsaansprakelijkheidsrecht wordt gehanteerd om vast te stellen of sprake is van aansprakelijkheid voor een falen om feitelijke maatregelen te nemen, zich verhoudt tot de positieve verplichting tot het treffen van dergelijke maatregelen die uit het EVRM voortvloeit. Is de nationale norm in overeenstemming met het EVRM? Geconcludeerd wordt dat de Nederlandse Kelderluikfactoren zonder meer ruimte laten om de Europese maatstaven toe te passen. Dat alleen is echter onvoldoende. Het is zeer de vraag of het door de Nederlandse rechter – ook met het oog op financiële belangen – ingevulde toetsingskader Straatsburgproof is.

Ter handhaving van de rechten en vrijheden vervat in het EVRM heeft het EHRM verplichtingen voor de Staat in het leven geroepen om afdwingbare en effectieve wetgeving in te voeren, feitelijke maatregelen te nemen en onderzoek uit te voeren. In dit artikel staat de positieve verplichting om feitelijke maatregelen te nemen centraal. Deze ziet op het voorkomen, beperken of beëindigen van inbreuken op mensenrechten door bijvoorbeeld risicovol gedrag achterwege te laten, waarschuwingen te geven, informatie te verstrekken, beschermende materialen te verschaffen, of burgers te vrijwaren van gevaarlijke situaties. Ook in nationale procedures hebben procespartijen zich beroepen op de door het EHRM geformuleerde positieve verplichting om feitelijke maatregelen te nemen. Vertrekpunt van de Nederlandse rechter lijkt dan te zijn dat met het hier geldende rechtssysteem voldoende waarborgen worden geboden om fundamentele rechten te verzekeren. In dit artikel wordt besproken of dat terecht is. Aan de orde komt de vraag hoe de norm die in het nationale overheidsaansprakelijkheidsrecht wordt gehanteerd om vast te stellen of sprake is van aansprakelijkheid voor een falen om feitelijke maatregelen te nemen, zich verhoudt tot de positieve verplichting tot het treffen van dergelijke maatregelen die uit het EVRM voortvloeit. Is de nationale norm in overeenstemming met het EVRM? Geconcludeerd wordt dat de Nederlandse Kelderluikfactoren zonder meer ruimte laten om de Europese maatstaven toe te passen. Dat alleen is echter onvoldoende. Het is zeer de vraag of het door de Nederlandse rechter – ook met het oog op financiële belangen – ingevulde toetsingskader Straatsburgproof is.

Het is geen sinecure om door overheidshandelen geleden schade vergoed te krijgen. De procedures die moeten worden doorlopen, zouden te ingewikkeld zijn, niet goed op elkaar zijn afgestemd, te veel drempels bevatten en te lang duren, met als gevolg dat schadevergoedingsclaims tegen de overheid niet of slechts met bovenmatige inspanningen kunnen worden verzilverd.1 Biedt het recent uitgebrachte Voorontwerp tot wijziging van de Awb uitkomst?

Strekt de plicht van een bestuursorgaan om een beslissing op bezwaar deugdelijk te motiveren van artikel 7:12 lid 1 Awb tot bescherming van de benadeelde, die zelf geen belanghebbende is bij dat besluit? Ik becommentarieer het ontkennende relativiteitsoordeel van de Hoge Raad, in een recente Amsterdamse zaak van overheidsaansprakelijkheid rondom prostitutievergunningen.

De ontwikkelingen in het planschaderecht van de afgelopen vijftien jaar vertonen een beeld van een toenemende ‘afkalving’ van deze vorm van overheidsaansprakelijkheid. De laatste voorstellen van minister Schultz van Haegen gaan echter een stap te ver. Er zitten zeker voordelen aan een nadere wettelijke normering van de voorwaarden waaronder een recht op planschadevergoeding bestaat, maar de huidige voorstellen zijn ondoordacht en roepen zoveel dogmatische en praktische vragen op dat het geen aanbeveling verdient om ze in de Omgevingswet op te nemen.

Het is geen sinecure om door overheidshandelen geleden schade vergoed te krijgen. De procedures die moeten worden doorlopen, zouden te ingewikkeld zijn, niet goed op elkaar zijn afgestemd, te veel drempels bevatten en te lang duren, met als gevolg dat schadevergoedingsclaims tegen de overheid niet of slechts met bovenmatige inspanningen kunnen worden verzilverd.1 Biedt het recent uitgebrachte Voorontwerp tot wijziging van de Awb uitkomst?

Het is geen sinecure om door overheidshandelen geleden schade vergoed te krijgen. De procedures die moeten worden doorlopen, zouden te ingewikkeld zijn, niet goed op elkaar zijn afgestemd, te veel drempels bevatten en te lang duren, met als gevolg dat schadevergoedingsclaims tegen de overheid niet of slechts met bovenmatige inspanningen kunnen worden verzilverd.1 Biedt het recent uitgebrachte Voorontwerp tot wijziging van de Awb uitkomst?

Recente ontwikkelingen inzake overheidsaansprakelijkheid