Search

Pšenica je jedna od najvažnijih ratarskih kultura na svetu koja se koristi u ishrani ljudi. U zavisnosti od nivoa zakorovljenosti, korovske biljke mogu dovesti do značajnih gubitaka prinosa, koji prema nekim procenama na svetskom nivou iznose do 10%. Bespilotne letelice (UAV) imaju široku primenu u hemijskoj zaštiti useva, ali je za sada efikasnosti herbicida primenjenih pomoću UAV nedovoljno ispitana. Cilj ovog rada bio je da se ispita mogućnost upotrebe bespilotne letelice za primenu kombinacije herbicida tritosulfuron i florasulam u zaštiti pšenice od korova. Efikasnost navedene kombinacije herbicida ispitana je u slučaju primene pomoću UAV, kao i pomoću rataske prskalice. Kombinacija herbicida tritosulfuron i florasulam primenjena pomoću UAV (norma tretiranja 30 l ha-1) je ispoljila visoku efikasnost u suzbijanju korovskih vrsta Capsella bursa-pastoris, Lactuca serriola, Sinapis arvensis i Viola arvensis, dok je efikasnosti iste kombinacije bila niža u slučaju primene ratarskom prskalicom. Na osnovu rezultata ogleda koji su ukazali na dobru efikasnost herbicida, možemo zaključiti da je sa aspekta uspešnosti zaštite pšenice od korova, upotreba UAV sasvim opravdana.

Sintetički herbicidi su duže od 70 godina najefikasnija i najekonomičnija sredstva za suzbijanje korova. Razvoj rezistentnosti i ubrzano širenje takvih korova doveli su do velikih problema i povećanja troškova poljoprivredne prozvodnje. Posebno je zabrinjavajuća situacija u usevima tolerantnim na herbicide, u kojima se razvijaju populacije korova koje su istovremeno rezistentne na više različitih mehanizama delovanja. S obzirom na istorijski uspeh koji su herbicidi imali u nedavnoj prošlosti, praksa danas vapi za novim rešenjima, odnosno herbicidima sa novim mehanizmima delovanja koji bi omogućili efikasno, bezbedno i ekonomski isplativo hemijsko suzbijanje korova. Zlatni period u razvoju herbicida je trajao od pedesetih do kraja osamdesetih godina prošlog veka, kada su hemijske kompanije, na svake tri do četiri godine, uvodile nove herbicide i mehanizme delovanja. Poslednji utvrđen mehanizam delovanja iz ovog perioda je bio iz grupe inhibitora hidroksifenil piruvat dioksigenaze (HPPD) i to pre više od 30 godina. Od tada do danas industrija herbicida se značajno promenila, počevši od spajanja hemijskih kompanija, zatim najviše zbog uvođenja genetski modifikovanih useva (dobijenih metodama genetičkog inžinjeringa) otpornih na herbicide (otpornost na glifosat kao prva i najdominantnija na tržištu), ali i drugih useva tolerantnih na herbicide (dobijenih klasičnim metodama oplemenjivanja), kao i zbog pooštravanja zakonske regulative. Istražujući mogućnosti sinteze novih herbicida i otkrivanja novih mehanizama delovanja u proces su se, pored vodećih hemijskih kompanija, uključili i manji istraživački centri sa svojim originalnim skrining kompijuterskim platformama i tehnologijama. U novim multidisciplinarinim istraživanjima sada se koriste pristupi i metode koje su preuzete prvenstveno iz farmaceutske industrije, zatim „OMIKS” tehnologije, kao i alelohemikalije poreklom iz biljka i mikroogranizmima. Za razliku od starog tzv. empirijskog pristupa koji se zasnivao na testi

Korovski suncokret (Helianthus annuus L.) je invazivna vrsta na teritoriji Republike Srbije koja izaziva značajno smanjenje prinosa u različitim poljoprivrednim kulturama. Tokom žetve suncokreta dolazi do rasipanja semena iz koga se u narednim godinama mogu razviti samonikle biljke. Ukoliko se, na određenoj površini, samonikle biljke suncokreta razvijaju duži vremenski period doći će do pojave korovskih formi ove vrste. Spontana hibridizacija korovskog suncokreta sa drugim formama suncokreta može prouzrokovati značajnu agresivnost ove invazivne vrste. Samonikle biljke suncokreta koje potiču od hibrida tolerantnih na ALS inhibitore su uglavnom nosioci gena tolerantnosti zbog čega je njihova osetljivost na herbicide značajno smanjena. Razmenom genetičkog materijala između različitih formi i tolerantnih hibrida suncokreta omogućen je transfer ALS gena koji je odgovoran za tolerantnost na herbicide ALS inhibitore na potomstvo. Poljski ogled je izveden na dva lokaliteta u okolini Požarevca, a tokom tri godine evidentirana je spontana hibridizacije između tolerantnih hibrida suncokreta (Sumo 1 PR i Rimi) i osetljivih hibrida suncokreta (hibrid Duško), samoniklog suncokreta (poreklom od osetljivog hibrida Sremac) i korovskog suncokreta.

Prvi slučaj rezistentnosti divljeg sirka na inhibitore ACC-aze (HRAC 1) u Srbiji potvrđen je 2017. godine u opštini Bač. Najverovatniji uzrok ove pojave je preveliko oslanjanje na herbicide inhibitore ACC-aze u višegodišnjoj monokulturi soje, a takvo ponašanje rezultiralo je selekcijom rezistentnih biotipova divljeg sirka na FOP (ariloksifenoksi propionate) herbicide. Do 2021. godine u okolini Bača nije potvrđena rezistentnost na predstavnike podgrupe DIM (cikloheksandione) a koji su u ovom regionu intenzivno korišćeni kao alternativa FOP herbicidima na koje je divlji sirak razvio rezistentnost. Ovaj fenomen se nije zadržao na prethodnom nivou i lokalnog karaktera, a na ovo nas je upućivala slaba efikasnost ili izostajanje efekata FOP graminicida na drugim lokalitetima, uključujući i cikloksidim kao predstavnika DIM podgrupe. U cilju ispitivanja novih slučajeva rezistentnosti na pojedine inhibitore ACC-aze, uzeti su uzorci rizoma i semena sa lokaliteta Kuzmin, Zmajevo, Plavna i Vajska. Biljke poreklom iz rizoma sa lokaliteta Kuzmin iz 2021. godine i Zmajevo iz 2022. godine testirane su sa preporučenim i trostruko većim količinama preparata na bazi fluazifop-p-butila, cikloksidima i kletodima.

Poljski ogled je postavljen 2020. i 2021. godine na oglednim poljima Instituta za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu (lokalitet Rimski Šančevi), po slučajnom blok sistemu u četiri ponavljanja. Veličina osnovne parcele je iznosila 30 m2 sa međurednim razmakom od 50 cm. Tretmani koji su primenjeni u ogledu: 1) Herbicidi posle setve a pre nicanja useva (PRE-EM herbicidi), dimetenamid-P (864 g a.s. ha-1) + metribuzin (240 g a.s. ha-1), primenjeni po čitavoj površini sa međurednom kultivacijom; 2) isti herbicidi kao u tretmanu 1) primenjeni u trake širine 25 cm koja obuhvata zonu reda useva (čime se postiže smanjenje herbicida za 50% po ha) sa međurednom kultivacijom; 3) Herbicidi posle nicanja useva i korova (POST-EM), bentazon (864 g a.m. ha-1) + imazamoks (40 g a.m. ha-1), primenjeni po čitavoj površini sa i bez međuredne kultivacije; 4) ista kombinacija herbicida kao u tretmanu 3) primenjena u trake sa međurednom kultivacijom; 5) kombinacija PRE-EM i POST-EM herbicida; 6) netretirana kontrola i 7) kontrola sa okopavanjem.

Višegodišnja istraživanja su imala za cilj da ukažu na značaj gajenja kukuruza u tropoljnom plodoredu u odnosu na monokulturu, u pogledu smanjenja brojnosti korova kao i formiranja veće lisne površine i prinosa zrna kukuruza. Rezultati su pokazali da je smena useva u tropoljnom plodoredu K-P-S značajno doprinela da brojnost korova u kukuruzu bude manja (za 51,19%), a lisna površina i prinos zrna veći (za 13,98% i 45,87%) u odnosu na monokulturu kukuruza. Razlike u brojnosti korova, lisnoj površini i prinosu zrna kukuruza između varijanti sa punom količinom herbicida i polovinom od pune količine nisu bile značajne, što ukazuje na prednosti kombinovane primene hemijskih i agrotehničkih mera za poizvodnju kukuruza i smanjenje zagađenja agroekosistema., Maize cultivation in a crop rotation, especcially when legumes are incorporated, contribute to the high yield achievement and a reduction of weed infestation. In such a crop rotation system, the lower rates of herbicides could be applied in order to achive reduction of weed species distribution. The investigations were aimed to underline the importance of crop rotation in comparision to maize continuous cropping for weed distribution reduction and increase of maize leaf area and grain yield. The results of long-term investigation showed that crop rotation contibuted to the significant decrease of weed number (51,19%) and increase of leaf area and grain yield of maize (13,98% and 45,87%, respectively) in comparision to maize continuous cropping. Differences in weed number, maize leaf area and grain yield between herbicide treatments in the recommended and half of recomended rate were not significant, underlining the importance and high efficiency of combined application of cultural and chemical measures in maize cultivation and agroecosystem prevention.

Tokom 2020. i 2021. godine ispitivana je efikasnost herbicida za suzbijanje širokolisnih korova u usevu šećerne repe na području Južnog Banata. Ispitivane su varijante sa kombinacijom sledećih aktivnih materija: metamitron, etofumesat, fenmedifan, trisulfuron-metil, klopiralid i lenacil. Herbicidi su primenjeni u tri split tretmana u razmaku od 10 do 20 dana, tretiranjem korova u osetljivoj fazi (kotiledoni i prvi par stalnih listova). U ogledu su bile zastupljene sledeće korovske vrste Chenopodium album, Sttachys annua, Solanum nigrum, Euphorbia cyparissias, Polygonum aviculare, Ambrosia artemisiifolia, Datura stramonium, Cirsium arvense, i Abutilon theophrasti. Rezultati ispitivanja su pokazali da je Ch. album u obe godine ispitivanja pokazao nisku osetljivost prema svim ispitivanim varijantama osim kombinacije metamitron, etofumesat, lenacil, trisulfuron metil koja je ispoljila maksimalnu efikasnost kako prema ovom korovu tako i prema ostalim korovskim vrstama. Dobijeni rezultati potvrđuju efikasnost dostupnih herbicida na tržištu, nakon povlačenja iz upotrebe do sada korišćenih aktivnih materija., In 2020 and 2021 field trials were carried out to evaluate efficacy herbicides (three and four active substances) for controlling broadleaf weeds in sugar beet crop, in the South Banat region. Treatmans with a combination of the following active substances were tested: metamitron, ethofumesate, fenmedifam, triflusulfuron-methyl,clopyralid, lenacil. Herbicides were applied in three treatments with an interval of 10 to 20 days depending on depending on weather conditions and the appearance of weed plants that were treated in a sensitive phase (cotyledons and the first pair of permanent leaves). The following types of weeds were represented in the experiment Chenopodium album, Sttachys annua, Solanum nigrum, Euphorbia cyparissias, Polygonum aviculare, Ambrosia artemisiifolia, Datura stramonium, Cirsium arvense, Abutilon theophrasti. The results suggest that Ch. album in both years of testing showed low susceptibility to all tested variants, except for the combination of metamitron, etofumesate, lenacil, trisulfuron methyl, which showed maximum efficiency both against this weed and against other weed species. The obtained results confirm that even with the loss of the license for the registration of some active substances, there are effective combinations of herbicides that can successfully keep the sugar beet crop free from weeds.

Institut za ratarstvo i povrtarstvo Novi Sad kao društveno odgovorna institucija od nacionalnog značaja svojim portfoliom obuhvata nauč noistraživački rad na širokom spektru ratarskih i povrtarskih biljnih vrsta. Programi unapređenja poljoprivredne proizvodnje se oslanjaju na potražnju tržišta, odnosno na interesovanje poljoprivrednih proizvođača. Pored komercijalno najinteresantnijih biljnih vrsta koje se gaje na velikim površinama, jedan deo programa se odnosi i na manje zastupljene, tzv. alternativne biljne vrste. Iz ove grupe se u poslednje vreme izdvajaju sirkovi (sirak za zrno i sirak metlaš) i industrijska konoplja, koje su iz godine u godinu sve zastupljenije na našim poljima. Cilj ovog rada je da se sagledaju pravci u oplemenjivanju ovih biljnih vrsti, koji su sa ciljem unapređenja njihove proizvodnje koncipirani na osnovu potreba i zahteva poljoprivredne prakse.

Korovi rezistentni na pojedine herbicide postali su veoma važan problem za poljoprivrednu proizvodnju u Republici Srbiji, gde su do sada potvrđeni slučajevi rezistentnosti Amaranthus retroflexus, Ambrosia artemisiifolia, Helianthus annuus i Sorghum halepense na ALS inhibitore, kao i Sorghum halepense na pojedine inhibitore acetil koenzim A karboksilaze (ACC-aze), uključujući i višestruku rezistentnost ove vrste na inhibitore oba prethodno pomenuta mehanizma delovanja. Zbog površina na kojima su rasprostranjene i prouzrokovanih šteta, ekonomski najznačajnije korovske vrste u Srbiji su A. retroflexus, A. artemisiifolia i S. halepense rezistentni na ALS inhibitore. Procenjuje se da su ove tri korovske vrste sa svojstvom rezistentnosti na pomenute dominantne herbicide za njihovo suzbijanje rasprostranjene na stotinama hiljada hektara, pri čemu najveće štete pričinjavaju u severnom delu Srbije. Značajne ekonomske štete, ali na znatno manjim površinama od prethodnih slučajeva, prouzrokuju biotipovi S. halepense rezistentni na pojedine herbicide inhbitore ACCaze, zajedno sa slučajevima višestruke rezistentnosti na inhibitore ACC-aze i ALS inhibitore. Ovi nalazi su opomena da je više nego ikad potrebno dosledno sprovođenje antirezistentne strategije na celoj teritoriji Srbije. To podrazumeva edukaciju, praćenje rezistentnosti korova prema dominantnim herbicidima i sprovođenje proaktivnog i aktivnog upravljanja rezistentnošću korova na herbicide., Weeds resistant to certain herbicides have become a very important problem for agricultural production in the Republic of Serbia, where cases of resistance of Amaranthus retroflexus, Ambrosia artemisiifolia, Helianthus annuus and Sorghum halepense to ALS inhibitors, as well as Sorghum halepense to some ACC-ases have been confirmed. Due to the areas on which they are distributed and the damage caused, the most economically important weed species in Serbia are A. retroflexus, A. artemisiifolia and S. halepense resistant to ALS inhibitors. It is estimated that these three weed species with the trait of resistance to the mentioned dominant herbicides for their control are spread over hundreds of thousands of hectares, with the greatest damage being caused in the northern part of Serbia. Significant economic damage, but in significantly smaller areas than in previous cases, is caused by S. halepense biotypes resistant to certain herbicides ACCase inhibitors, together with cases of multiple resistance to ACCase inhibitors and ALS inhibitors. These findings are a warning that more than ever, consistent implementation of an anti-resistance strategy is needed throughout Serbia. This includes educating, monitoring weed resistance to dominant herbicides, and implementing proactive and active herbicide resistance management.

Herbicidi čine oko 60% globalnog tržišta pesticida. Jednostavnost primene, kao i visoka efikasnost u suzbijanju korova, učinila ih je nezaobilaznim segmentom gotovo svih tehnologija gajenja useva u savremenoj poljoprivrednoj proizvodnji. Međutim, decenije primene dovele su do dramatičnog porasta rezistentnih populacija korova. Imajući u vidu da ovaj rastući proces nije pratilo otkriće i komercijalizacija aktivnih supstanci sa novim mehanizmima delovanja, izazovi u suzbijanju korova sa kojima se u praksi susrećemo govore da se, danas, hemijsko suzbijanje korova nalazi u izazovnom periodu. Hronološki posmatrano od pedesetih godina prošlog veka, kada se započelo sa uvođenjem herbicida u široku upotrebu, nove aktivne supstance zajedno sa novim mehanizmima delovanja komercijalizovane su na svakih nekoliko godina, tako da je broj novih herbicida na tržištu konstantno rastao. Prvo ozbiljno narušavanje ovog trenda započelo je krajem osamdesetih godina, a nastavljeno je do danas. Pooštrena zakonska regulativa koja se odnosila na procenu rizika pesticida, kao i povećan interes javnosti za zaštitu zdravlja ljudi i životnu sredinu, doveli su do toga da iz upotrebe budu isključeni mnogi herbicidi. Tehnologije gajenja tzv. transgenih useva, kao i useva tolerantnih na herbicide dobijenih drugim metodama, učinile su da se napusti konvencionalna zaštita koja se zasnivala na kombinovanju herbicida različitih mehanizama delovanja i da se uspostavi novi pristup u suzbijanju korova koji je zasnovan na jednokratnoj primeni pojedinačnih aktivnih supstanci. Prateći ove trendove, hemijske kompanije koje su imale potencijal da razviju nove molekule sa novim mehanizmima delovanja smanjile su svoja istraživanja. Istovremeno, zbog izostanka plodoreda i jakog selekcionog pritiska pojedinačnih herbicida, počeli su sve više da se ispoljavaju nedostaci novih tehnologija, prvenstveno kroz porast broja korovskih vrsta sa rezistentnim biotipovima. Problem sa razvojem i širenjem rezistentnosti korova l

Ispitivana je efikasnost 12 pre-em herbicida za suzbijanje ambrozije: atrazin, alahlor, acetohlor, alahlor+linuron, S-metolahlor, pendimetalin, metribuzin, prometrin, napropamid, imazetapir, oksifluorfen i dihlobenil. Istraživanja su rađena tokom dve godine, a herbicidi su primenjeni u maju, na za setvu pripremljenom, ali nezasejanom zemljištu. Efikasnost je praćena 30, 45 i 60 dana nakon tretiranja. Herbicidi su korišćeni u 4 različite količine primene: D1polovina najniže preporučene količine; D2najniža preporučena količina; D3najviša preporučena količina, D4količina primene veća od preporučene (D3×1,5). Efikasnost je izražena kao procenat efikasnosti za broj korova i svežu masu korova u odnosu na kontrolu. Koeficijent višestruke korelacije između procenta efikasnosti (PE), kao zavisno promenljive, i količine primene (D) i broja dana od primene herbicida (DAA), kao nezavisno promenljivih, u svim slučajevima je statistički značajan i kreće se od 0,853** do 0,961****. Parcijalni koeficijent korelacije zavisnosti procenta efikasnosti, od količine primene herbicida je u svim slučajevima pozitivan i gotovo kod svih herbicida statistički visoko značajan i kreće se od 0,739** do 0,956****. Parcijalni koeficijent korelacije između procenta efikasnosti herbicida za masu ambrozije i vremena koje protekne od primene herbicida je negativan i statistički značajan ili visoko značajan i varira od -0,606* do -0,904***. Parcijalni koeficijent korelacije između procenta efikasnosti herbicida za broj biljaka ambrozije i broja dana od primene herbicida, je takođe negativan i varira, zavisno od herbicida, od -0,182NZ do -0,923****., The effectiveness of 12 pre-em herbicides in controlling ragweed was studied: atrazine, alachlor, acetochlor, alachlor+linuron, S-metolachlor, pendimethalin, metribuzin, prometryn, napropamide, imazethapyr, oxyfluorfen and dichlobenil. The research was conducted over two years, where the herbicides were applied in May on soil that had been prepared for sowing, but not sown. The efficacy was observed 30, 45 and 60 days after the application. Herbicides were used in 4 different doses: D1 which is ½ of the recommended dose, D2 is the lowest recommended dose, D3 is the highest recommended dose and D4 is the dose where the herbicides were used with the dose higher than it is recommended (D3×1,5). Efficacy is expressed as the percentage of efficacy for the number and fresh weed biomass, compared to the control. Coefficient of multiple correlation between the percentage of efficacy (PE), as a dependent variable, and the dose (D) and the number of days from the application of herbicides (DAA), as independent variables is statistically significant and in all cases it ranges between 0,853** and 0,961****. Partial correlation coefficient of efficacy percentage dependent on the herbicide dose is positive and in almost all cases highly significant, varying from 0,739** to 0,956****. Partial correlation coefficient between the herbicide efficacy percentage for common ragweed biomass and time after herbicide application is negative and statistically significant, or highly significant and varies between -0,606* and -0,904***. The partial correlation coefficient of the herbicide efficiency percentage for the common ragweed plant number and days after herbicide application, is also negative and varies, depending on the herbicide, between -0,182NZ and -0,923****.

Predmet ove disertacije bio je proučavanje uticaja herbicida sa ili bez primene folijarnog đubriva na sadržaj fitohemikalija u listu i zrnu četiri hibrida kukuruza šećerca (ZP504su, ZP355su, ZP553su i ZP515su) tokom dve godine, u cilju definisanja njihove tolerantnosti i karakterističnog odgovora. Sadržaj fitohemikalija određen je primenom visoko-efikasne tečne hromatografije sa ultravioletnim detektorom sa više dioda i fluorescentnim detektorom i visoko-efikasne jonske hromatografije sa pulsno-amperometrijskim detektorom. Sadržaj ukupnih fenolnih jedinjenja, glutationa i antioksidativna aktivnost određeni su primenom UV/VIS spektrofotometrije. Hromatografska razdvajanja su postignuta pri nižim protocima mobilnih faza uz smanjen utrošak organskih rastvarača podržavajući na taj način trendove zelene analitičke hemije. Dobra linearnost, tačnost, niska granica detekcije, direktno HPLC određivanje ekstrakata bez derivatizacije, skraćeno vreme ekstrakcije i trajanja analize omogućili su rutinsko korišćenje primenjenih hromatografskih metoda. Rezultati su pokazali da je uticaj tretmana bio izraženiji u zrnu, dok u listu uglavnom nije bio statistički značajan. Primena oba herbicida dovela je do statistički značajnog povećanja ukupnog sadržaja svih fitohemikalija u ZP553su na osnovu čega se on može definisati kao tolerantan genotip. Primenjeni tretmani izazvali su aktiviranje neenzimskih antioksidanasa kod ZP355su, a kod ZP515su aktiviranje metabolizma ugljenih hidrata. Rezultati su pokazali da se sadržaj karotenoida, vitamina E, fenolnih kiselina i šećera može koristiti kao jedinstven pokazatelj genotipa nakon primenjenih tretmana. Pokazano je da kontrolisana upotreba herbicida može dovesti do poboljšanja fitohemijskog profila i povećanja nutritivnog statusa kukuruza šećerca., The subject of this doctoral dissertation was the impact of herbicides with or without foliar fertilizer on phytochemicals content in leaf and grain in four hybrids of sweet maize (ZP504su, ZP355su, ZP553su, and ZP515su) during two years in order to define their tolerance and characteristic response. The content of phytochemicals was determined using high-performance liquid chromatography with an ultraviolet multi-diode detector and a fluorescent detector, and high-performance anion exchange chromatography with pulsed amperometric detection. The content of total phenolic compounds, glutathione and antioxidant activity was determined using UV / VIS spectrophotometry. Chromatographic separations were achieved at lower mobile phase flows with reduced consumption of organic solvents, thus supporting the trends of green analytical chemistry. Good linearity, accuracy, low limit of detection, direct HPLC determination of extracts without derivatization, shortened extraction time, and duration of analysis enabled the routine use of applied chromatographic methods. The results showed that the impact of the treatment was more conspicuous in the grain, while in the leaf it was generally not statistically significant. The application of both herbicides led to a statistically significant increase in the total content of all phytochemicals in ZP553su, based on which it can be defined as a tolerant genotype. The applied treatments caused the activation of non-enzymatic antioxidants in ZP355su, and in ZP515su the activation of carbohydrate metabolism. The results of this study indicated that the content of carotenoids, vitamin E, phenolic acids and sugars can be used as a characteristic phytochemical parameter of the genotype after the applied treatments. It has been shown that the controlled use of herbicides can lead to an improvement in the phytochemical profile and an increase in the nutritional status of sweet maize.

Diversifying the use of agricultural products, in addition to human and animal nutrition, higher profitability per unit of arable land can be achieved. Thanks to its origin and biological properties, sorghum is a crop that can significantly contribute to this diversification in the global plant production system. Due to C4 metabolism, high biomass production and pronounced tolerance to stress caused by adverse environmental conditions (drought, high temperatures), in the light of global climate change, sorghum is globally one of the five most cultivated cereals, which is increasingly finding its place in the European plant production system. In agronomic practice weeds are recognized as one of the most significant limiting factors in increasing productivity and quality. The aim of this paper is to review weed impact on sorghum plants and yield, as well as contemporary management approaches with reference to the latest trends aimed at optimizing the integrated weed protection of sorghum., Širenjem upotrebe poljoprivrednih proizvoda, pored korišćenja u ishrani ljudi i životinja, može se postići veća rentabilnost po jedinici obradive površine. Zahvaljujući svom poreklu i biološkim svojstvima, sirak je biljna vrsta koja u globalnom sistemu biline proizvodnje može značajno doprineti širenju upotrebe poljoprivrednih proizvoda. Usled C4 metabolizma, velike proizvodnje biomase i izražene tolerancije prema stresu izazvanom nepovoljnim uslovima spoljne sredine (suša, visoke temperature), sirak je sa aspekta globalnih klimatskih promena jedna od pet najviše gajenih žitarica u svetu. U poslednje vreme sve više nalazi svoje mesto i u sistemu biljne proizvodnje u Evropi. Korovi su u agronomskoj praksi prepoznati kao jedan od najznačajnijih ograničavajućih faktora povećanja produktivnosti i kvaliteta. Cilj ovog rada je da se da pregled uticaja korova na biljke i prinos sirka, kao i da se predstave savremeni tehnološki pristupi suzbijanja korova, sa osvrtom na najnovije trendove optimizacije integralne zaštite.

Zajednička primena dva ili više herbicida različitih mehanizama delovanja je česta praksa, čiji ciljevi su proširenje spektra delovanja, smanjenje troškova i sprečavanje razvoja rezistentnosti korova na određene herbicide. U zavisnosti od mehanizma delovanja, interakcije između herbicida mogu biti sinergističke, antagonističke ili aditivne, u skladu sa tim da li je zajednički efekat na biljke veći, manji ili jednak zbiru efekata herbicida kada se primenjuju sami. Istovremena primena herbicida iz grupe triketona i triazina je korisna zbog sinergističke interakcije kojom se postiže efikasnije suzbijanje korova u odnosu na njihovu pojedinačnu primenu. Sinergistička interakcija u kukuruzu je najčešće korišćena kod zajedničke primene mezotriona (iz grupe triketona) i terbutilazina (grupa triazina), a što je moguće postići i kombinovanjem drugih predstavnika pomenutih grupa herbicida. Cilj istraživanja je bio da se utvrdi koje su mogućnosti zajedničke primene tembotriona i terbutilazina, odnosno eventualne prednosti i nedostaci, u odnosu na pojedinačnu primenu tembotriona i standardnu kombinaciju mezotriona i terbutilazina u kukuruzu.

Ambrozija pelenasta (Ambrosia artemisiifolia L.) predstavlja jednu od najvažnijih invazivnih korovskih vrsta u Srbiji, za čije suzbijanje se u većini ratarskih useva najčešće koriste herbicidi ALS inhibitori. U poslednjih nekoliko godina na području južne i centralne Bačke, ovi herbicidi nisu ispoljili očekivanu efikasnost u suzbijanju ove korovske vrste. Cilj ispitivanja je bio da se ispita postojanje rezistentnosti ovog korova na ALS inhibitore i njena rasprostranjenost u Srbiji. U 2018. i 2019. godine, na prostoru centralne i južne Bačke, sa 36 polja soje, suncokreta, šećerne repe i kukuruza, sakupljeno je seme populacija ambrozije pelenaste u kojima se pretpostavlja da je došlo do razvoja rezistentnosti na herbicide ALS inhibitore. Biotestovi sa ovim populacijama imali su cilj da se proceni rasprostranjenost rezistentnosti i kreiraju mape.

Phaseolus vulgaris (pasulj; boranija) kao namirnica visoke nutritivne vrednosti zauzima značajno mesto u ljudskoj ishrani. Pored svih osnovnih uslova gajenja, jedan od ključnih zahteva za postizanje visokih prinosa je uspešna borba protiv korova. Kao najdominantije vrste u našim agroekološkim uslovima javljaju se korovi: Amaranthus retrofl exus, Chenopodium album, Datura stramonium, Abutilon theophrasti, Xanthium strumarium, Cirsium arvense, Ambrosia artemisiifolia, Sorghum halapense i dr. Primena koncepta integralnog suzbijanja korova podrazumeva primenu svih raspoloživih mera (plodored, pravilna i pravovremena obrada zemljišta, primena herbicida i dr.). Iako u svetu postoji širi dijapazon registrovanih herbicida za suzbijanje korova u usevu pasulja i boranije, u Srbiji su registrovani preparati na bazi aktivnih materija: kletodim, kvizalofop–P–tefuril, imazamoks i bentazon., Phaseolus vulgaris (beans; green beans) as a food of high nutritional value occupies an important place in the human diet. In addition to all the basic growing conditions, one of the key requirements for achieving high yields is successful weed control. Weeds such as Amaranthus retrofl exus, Chenopodium album, Datura stramonium, Abutilon theophrasti, Xanthium strumarium, Cirsium arvense, Ambrosia artemisiifolia, Sorghum halepense and others appear as the most dominant species in our agroecological conditions. The application of the concept of integrated weed control implies the application of all available measures (crop rotation, proper and timely tillage, application of herbicides, etc.). Although there is a wider range of registered herbicides for weed control in beans and green beans in the world, preparations based on active substances: clethodim, quizalofop-P-tefuril, imazamox and bentazone have been registered in Serbia.

Evolucija rezistentnosti korova na herbicide možda je najjača pokretačka snaga u traganju za herbicidima novih mehanizama delovanja, novih tehnologija u suzbijanju korova i promovisanje najbolje prakse za održivu proizvodnju useva. Ovaj fenomen je odličan primer brzog prilagođavanja biljaka ljudskoj aktivnosti, jer je odavno potvrđeno da rezistentnost nije problem herbicida već ponašanja njihovih korisnika. Ubediti poljoprivredne proizvođače da što ranije uvedu promene u upravljanje rezistentnošću korova, predstavlja veliki izazov i dugoročni zadatak za sve savetodavce i druge relevantne činioce u poljoprivredi. Najvažniji istraživački napori u ovoj oblasti treba da budu usmereni ka razvoju ekonomski održivih strategija za odlaganje pojave i upravljanje rezistentnošću. U Republici Srbiji do sada su potvrđeni slučajevi rezistentnosti Amaranthus retroflexus L., Ambrosia artemisiifolia L.,Helianthus annuus L. i Sorghum halepense (L.) Pers. na ALS inhibitore, kao i S. halepense na pojedine inhibitore acetil koenzim A karboksilaze (ACC-aze) uključujući i višestruku rezistentnost ove vrste na inhibitore oba prethodno pomenuta mehanizma delovanja. Ekonomski najznačajnije korovske vrste u Srbiji su A. artemisiifolia, A. retroflexus i S. halepense rezistentni na ALS inhibitore. Procenjuje se da su ove tri korovske vrste sa svojstvom rezistentnosti na pomenute dominantne herbicide rasprostranjene na stotinama hiljada hektara, pri čemu pričinjavaju najveće štete u severnom delu Srbije.

U semenskoj proizvodnji suncokreta hemijske mere suzbijanja širokolisnih korova kao što su Ambrosia artemisiifolia L., Abutilon theophrasti Medik., Xanthium strumarium L., Chenopodium album L. i drugi često nemaju zadovoljavajući efekat, dok efekat zemljišnih herbicida najčešće izostaje zbog čestog deficita padavina. Imajući u vidu da jaka zakorovljenost semenskih useva suncokreta dovodi do smanjenja prinosa i kvaliteta semena, primena herbicida za suzbijanje širokolisnih korova posle nicanja postaje izuzetno značajna i neophodna mera. Pri izboru herbicida u semenskoj proizvodnji suncokreta mora se voditi računa o njihovoj selektivnosti, a u praksi je potrebno dobro poznavanje reakcija inbred linija na preporučene herbicide, dok su testiranja ovog tipa postala obavezna za institucije koje se bave ovom proizvodnjom. Cilj istraživanja je bio da se ispita uticaj novog herbicida halauksifen-metila (preparat Viballa, halauksifen-metil 3 g/l) na prinos i kvalitet semena (masa 1.000 zrna, energija i klijavost semena) 4 inbred linije suncokreta (L1, L2, L3, L4) selekcionisanih u Institutu za ratarstvo i povrtarstvo iz Novog Sada.

Razvojem novih tehnologija bespilotne letlice nalaze sve veću primenu u poljoprivredi, od mapiranja zemljišta, stanja useva i rasprostranjenosti štetnih organizama, do primene sredstava za zaštitu bilja. U odnosu na uobičajene letelice moderni bespilotni sistemi za tretmane nove generacije poseduju posebno projektovanu vazdušnu podršku, uz precizno vođenje tretmana sa veoma male visine, bez obzira na stepen vlažnosti zemljišta, nagib terena, visinu i gustinu useva i druga ograničenja. Na oglednim poljima Instituta za ratarstvo i povrtarstvo na Rimskim šančevima, tokom 2021. godine, u usevu kukuruza ispitivana je mogućnosti primene herbicida pomoću savremene bespilotne letelice. U ogledima je ispitivana zajednička primena herbicida Equip (22,5 g/l foramsulfurona+22,5 g/l izoksadifen-etil) u količini 2 l/ha i Laudis (44 g/l tembotriona+22 g/l izoksadifen-etila) u količini 1,5 l/ha. Za primenu herbicida korišćena je bespilotna letelica DJI Agras T16 sa diznama TeeJet XR 11001 i to u prvom tretmanu sa 15 l/ha radne tečnosti, u drugom sa 20 l/ha radne tečnosti, dok su u trećem tretmanu herbicidi primenjeni leđnom prskalicom (Bellspray, Inc., USA) sa komprimovanim ugljen-dioksidom, diznama TeeJet XR11002, krilom radnog zahvata 3 m, pritiskom 2 bara i 200 l/ha radne tečnosti. Kukuruz je u vreme primene herbicida bio u fazi 15-16 BBCH skale, dok su od korova su bili prisutni: Amaranthus retroflexus L. (faze 14-18 BBCH skale), Ambrosia artemisiifolia L. (faze 14-16 BBCH skale), Chenopodium album L. (faze 14-16 BBCH skale), Datura stramonium L. (faze 12-16 BBCH skale), Solanum nigrum L. (faze 14-16 BBCH skale), Xantium strumarium L. (faze 14-16 BBCH skale) i Sorghum halepense (L.) Pers. iz semena (faze 12-18 BBCH skale) i rizoma (faze 12-18 BBCH skale). Ogled je postavljen po slučajnom blok sistemu u tri ponavljanja. Dimenzije osnovne parcele su bile 6x40 m.

Hibridi suncokreta tolerantni na pojedine herbicide iz grupe ALS inhibitora dominantni su u proizvodnji u svetu i Srbiji. Za tolerantnost hibrida na pomenute herbicide odgovorne su specifične mutacije na genu za ALS enzim, pri čemu se ovo svojstvo nasleđuje monogeno kao parcijalna dominacija. Tolerantnost na imidazolinone obezbeđena je mutacijama Ala205Val (IMISUN-1 IMISUN-2 za Clearfield hibride) i CLHA-PLUS (za Clearfield Plus hibride), dok je za tribenuron-metil odgovorna mutacija Pro197Leu (SURES-1 i SURES-2 za SUMO hibride). Uz brojne prednosti, problem gajenja tolerantnih hibrida se ispoljava kada se jedinke pojave kao samonikle biljke u drugim usevima zbog primene herbicida iz grupe ALS inhibitora koji će ispoljiti slabu efikasnost. Cilj rada je bio ispitivanje reakcije hibrida suncokreta tolerantnih na imidazolinone i tribenuron-metil prema odabranim ALS inhibitorima koji se primenjuju u kukuruzu, strnim žitima, soji i šećernoj repi, a što može biti od velikog praktičnog značaja u izboru herbicida za suzbijanje njihovih samoniklih biljaka u narednim usevima.

Korovi značajno smanjuju prinos suncokreta zbog konkurencije za vlagu, hranljive sastojke, a takođe i za svetlost i prostor. Najčešći metod za suzbijanje korova u ratarskoj proizvodnji je primena herbicida. Proizvođači se obično oslanjaju na herbicide koji se primenjuju posle setve, a pre nicanja, ali je dostupnost selektivnih herbicida za suncokret ograničena i nedostaje efikasnost. Zbog toga je veoma značajno otkriće otpornosti na herbicide iz grupa imidazolinona (IMI) i suflonilurea (SU) u divljoj populaciji suncokreta pokrenulo novo područje u oplemenjivanju suncokreta – oplemenjivanje na tolerantnost na herbicide. Otkrivanje gena otpornosti i razvoj osobina za tolerantnost herbicida u suncokretu bilo je aktivno područje istraživanja tokom poslednje 2 decenije da bi se obezbedile ne-GMO strategije suzbijanja korova u usevu suncokreta. Mehanizam odgovoran za uspešnu kontrolu korova kod hibrida suncokreta otpornih na herbicide je inhibicija enzima acetohidroksi kisele sintaze, koji je presudan enzim za biosintezu razgranatog lanca aminokiselina u biljkama. Na osnovu molekularnih istraživanja, identifikovani su geni otpornosti na IMI i SU alelske varijante istog lokusa (AHASL1).