Search

The corona pandemic has a huge impact on the mental wellbeing of the Dutch population. Based on a large-scale panel survey (N= 22,696) on the social impact of COVID-19, this article firstly examines which social groups are most susceptible to the mental health consequences of the pandemic. Secondly, we examine whether social capital provides protection against this impact. We find that the mental health impact of COVID-19 is considerable and that it increased over the course of 2020. Women, young people, respondents with low incomes and/or poor self-perceived health, experience relatively more fear and stress due to the pandemic. We do not find a difference between respondents with or without a migration background. Social capital (received support, trust in people and in institutions) has the expected effect: the more support and trust, the less fear and stress. There is a mediation effect. Older people, respondents with high incomes and/or good health experience less fear and stress, partly because they have more social capital. This is different for females. They would experience even more fear and stress, compared to men, were it not for the fact that they have more social capital. Hence we conclude that social capital indeed provides some protection against the negative mental health consequences of COVID-19.

Het vertrouwen in de landelijke en lokale overheid is de afgelopen maanden sterk afgenomen: nog maar drie op de tien respondenten hebben (veel) vertrouwen in de landelijke overheid. De scherpe afname van het vertrouwen in de landelijke overheid gaat in de periode maart-september 2021 niet direct gepaard met een toenemende kritiek op het coronabeleid. Een aanzienlijk deel is nog wel kritisch op het coronabeleid, maar in vergelijking met de meting in maart 2021 is deze groep kleiner geworden. Mogelijk heeft de afname van het vertrouwen te maken met politieke ontwikkelingen die losstaan van het gevoerde coronabeleid, waaronder de lange kabinetsformatie en de gebrekkige en trage afhandeling van de toeslagenaffaire. Ook het vertrouwen in de lokale overheid is afgenomen, maar minder dan de afname van het vertrouwen in de landelijke politiek. Het vertrouwen in gezondheidsinstanties zoals het RIVM en de GGD nam van april 2020 tot maart 2021 ook af. Sindsdien is het vertrouwen weer iets toegenomen, maar is het nog wel duidelijk lager dan bij de start van de pandemie. In Amsterdam is het vertrouwen in de GGD en het RIVM hoger dan in Rotterdam. Het algemeen vertrouwen in mensen is een beetje afgenomen. Het vertrouwen van mensen in familie, vrienden, blijft groot en tamelijk stabiel van karakter. Ook het vertrouwen in buren en vooral de huisarts is erg groot, maar ook hier is een voorzichtige daling in het vertrouwen te zien.

COVID-19 heeft een grote impact op de Nederlandse samenleving, niet alleen op de volksgezondheid, maar ook op de economie, de onderlinge relaties tussen mensen, de verhouding tussen burgers en overheden, en op het mentaal welbevinden van mensen.In april 2020 zijn we begonnen om de impact van COVID-19 in kaart te brengen voor de steden Rotterdam, Den Haag en landelijk. In de eerste helft van juli 2020 herhaalden wij dit onderzoek, waarbij we ook verslag deden over Amsterdam.De tweede studie had de hoopvolle titel De heropening van de samenleving. Maar aan die heropening kwam vrij snel een einde toen een tweede coronagolf zich aandiende.In dit rapport doen we verslag van een derde meting afgenomen in november 2020, waaraan opnieuw Amsterdam, Rotterdam en Den Haag hebben deelgenomen, en waarbij ook landelijk gegevens zijn verzameld. Daaruit blijkt onder andere dat angst voor baanverlies weer is toegenomen en dat er sprake is van een afname van vertrouwen in overheden, het RIVM en de GGD’s. In dit rapport gaan we vooral in op veranderingen in maatschappelijke impact in de periode april 2020—november 2020.Daarnaast besteden we specifieke aandacht aan twee thema’s. Het eerste handeltover het mentaal welbevinden van burgers en de beschermende functie van sociaalkapitaal, in het bijzonder sociale steun. Het tweede thema gaat over de vraag welke groepen onvrede hebben met het coronabeleid van de overheid. De bevindingen wijzen op een verdeelde samenleving. Mensen met een slechte gezondheid, een laag inkomen, een lage opleiding, geringe werkzekerheid en een gering sociaal kapitaal worden meer getroffen door de negatieve mentale gevolgen van COVID-19 en hebben meer onvrede met het gevoerde beleid dan mensen met een sterkere maatschappelijke positie.

In april van dit jaar deden wij onderzoek naar de maatschappelijke gevolgen van COVID-19 voor Nederlanders en meer specifiek Rotterdammers en Hagenaars. Die bleken aanzienlijk. Velen waren bang voor baan- of inkomensverlies en zagen COVID-19 als een bedreiging voor zichzelf, hun vrienden en familie, hun stad en voor heel Nederland. Twee maanden later, in de eerste helft van juli 2020, deden we opnieuw onderzoek naar de gevolgen van het coronavirus voor Nederlanders, waarbij we behalve over Rotterdam en Den Haag nu ook verslag doen over hoe Amsterdammers de gevolgen van het virus ervaren. De context waarin de tweede meting plaatsvond was heel anders dan die van deeerste meting. Begin juli nam het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames snel af en de overheid versoepelde de maatregelen die eerder getroffen waren om de verspreiding van het virus tegen te gaan. De vraag is hoe Nederlanders de gevolgen van COVID-19 in deze veranderde context ervaren.Dit onderzoek laat zien dat de coronacrisis ook in juli 2020 grote maatschappelijke impact had. Meer dan een derde van alle respondenten is bang voor verlies aaninkomen of lijdt dat al. Ruim een kwart van de werknemers onder de respondenten is bang voor baanverlies.Een kwart van de bevolking vreest zelf COVID-19 op te lopen en bijna de helft vreest dat voor zijn of haar familie. Een vergelijking van uitkomsten met de vorige meting laat ook bemoedigende resultaten zien, bijvoorbeeld op het terrein van zorg. Opmerkelijke uitkomst bij eerste meting was dat veel mensen zorg meden. Dit aandeel is twee maanden later aanzienlijk gedaald. Na de afronding van de dataverzameling rond half juli is het aantal besmettingen in de vier weken daarna weer opgelopen. De lossere gedragsvormen zijn daar mede debet aan. In deze studie signaleren we ook dat het risicomijdend gedrag begin juli lager lag dan in april.Tegelijkertijd nuanceren we de beeldvorming dat een groot deel van de Nederlanders de gedragsregels in de wind slaat. We laten ook zien dat vertrouwen in overheden en gezondheidsinstanties wat is afgenomen, maar nog steeds van een hoog niveau is. Uit ons onderzoek blijkt dat er nog steeds een grote vertrouwensbasis voor overheden en gezondheidsinstituties is, maar een afkalvende vertrouwensbasis kan het draagvlak voor noodzakelijke coronamatregelen in gevaar brengen. Na half juli is het vertrouwen in overheden en instellingen als RIVM en GGD meer onder druk komen te staan dooreen groeiende kritiek op de inhoudelijke adviezen van het RIVM, de communicatie door de overheid, en op het vermogen van GGD’s om snel coronatesten uit te voeren en adequaat ‘contact tracing’ te doen. In volgende metingen gaan we hier nader op in.

In april van dit jaar deden wij onderzoek naar de maatschappelijke gevolgen van COVID-19 voor Nederlanders en meer specifiek Rotterdammers en Hagenaars. Die bleken aanzienlijk. Velen waren bang voor baan- of inkomensverlies en zagen COVID-19 als een bedreiging voor zichzelf, hun vrienden en familie, hun stad en voor heel Nederland. Twee maanden later, in de eerste helft van juli 2020, deden we opnieuw onderzoek naar de gevolgen van het coronavirus voor Nederlanders, waarbij we behalve over Rotterdam en Den Haag nu ook verslag doen over hoe Amsterdammers de gevolgen van het virus ervaren. De context waarin de tweede meting plaatsvond was heel anders dan die van deeerste meting. Begin juli nam het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames snel af en de overheid versoepelde de maatregelen die eerder getroffen waren om de verspreiding van het virus tegen te gaan. De vraag is hoe Nederlanders de gevolgen van COVID-19 in deze veranderde context ervaren. Dit onderzoek laat zien dat de coronacrisis ook in juli 2020 grote maatschappelijke impact had. Meer dan een derde van alle respondenten is bang voor verlies aan inkomen of lijdt dat al. Ruim een kwart van de werknemers onder de respondenten is bang voor baanverlies. Een kwart van de bevolking vreest zelf COVID-19 op te lopen en bijna de helft vreest dat voor zijn of haar familie. Een vergelijking van uitkomsten met de vorige meting laat ook bemoedigende resultaten zien, bijvoorbeeld op het terrein van zorg. Opmerkelijke uitkomst bij eerste meting was dat veel mensen zorg meden. Dit aandeel is twee maanden later aanzienlijk gedaald. Na de afronding van de dataverzameling rond half juli is het aantal besmettingen in de vier weken daarna weer opgelopen. De lossere gedragsvormen zijn daar mede debet aan. In deze studie signaleren we ook dat het risicomijdend gedrag begin juli lager lag dan in april. Tegelijkertijd nuanceren we de beeldvorming dat een groot deel van de Nederlanders de gedragsregels in de wind slaat. We laten ook zien dat vertrouwen in overheden en gezondheidsinstanties wat is afgenomen, maar nog steeds van een hoog niveau is. Uit ons onderzoek blijkt dat er nog steeds een grote vertrouwensbasis voor overheden en gezondheidsinstituties is, maar een afkalvende vertrouwensbasis kan het draagvlak voor noodzakelijke coronamatregelen in gevaar brengen. Na half juli is het vertrouwen in overheden en instellingen als RIVM en GGD meer onder druk komen te staan door een groeiende kritiek op de inhoudelijke adviezen van het RIVM, de communicatie door de overheid, en op het vermogen van GGD’s om snel coronatesten uit te voeren en adequaat ‘contact tracing’ te doen. In volgende metingen gaan we hier nader op in.

Dit rapport behandelt de maatschappelijke impact van COVID-19 op de stad Rotterdam waarbij ook vergelijkingen worden gemaakt met landelijke gegevens. Het is gebaseerd op gegevens die in de periode 3 april 2020-13 april 2020, kort na de lockdown, zijn verzameld. Daarbij wordt aandacht besteed aan de sociaaleconomische, sociaalpsychologische en sociale gevolgen van COVID-19. Het gaat om een eerste meting. Het is de bedoeling om de maatschappelijke impact in de tijd te volgen zodat nader inzicht kan worden verkregen in thema’s als werk- en inkomensverlies, zorgmijding, angsten en stress, onderlinge solidariteit, sociale verhoudingen in buurten, vertrouwen van bewoners in elkaar, gezondheidszorg en overheid. Het is van belang om deze inzichten mee te nemen bij de afschaling van maatregelen die in de komende periode vorm gaat krijgen.

COVID-19 heeft een grote impact op de Nederlandse samenleving, niet alleen op de volksgezondheid, maar ook op de economie, de onderlinge relaties tussen mensen, de verhouding tussen burgers en overheden, en op het mentaal welbevinden van mensen. In april 2020 zijn we begonnen om de impact van COVID-19 in kaart te brengen voor de steden Rotterdam, Den Haag en landelijk. In de eerste helft van juli 2020 herhaalden wij dit onderzoek, waarbij we ook verslag deden over Amsterdam. De tweede studie had de hoopvolle titel De heropening van de samenleving. Maar aan die heropening kwam vrij snel een einde toen een tweede coronagolf zich aandiende. In dit rapport doen we verslag van een derde meting afgenomen in november 2020, waaraan opnieuw Amsterdam, Rotterdam en Den Haag hebben deelgenomen, en waarbij ook landelijk gegevens zijn verzameld. Daaruit blijkt onder andere dat angst voor baanverlies weer is toegenomen en dat er sprake is van een afname van vertrouwen in overheden, het RIVM en de GGD’s. In dit rapport gaan we vooral in op veranderingen in maatschappelijke impact in de periode april 2020—november 2020. Daarnaast besteden we specifieke aandacht aan twee thema’s. Het eerste handelt over het mentaal welbevinden van burgers en de beschermende functie van sociaal kapitaal, in het bijzonder sociale steun. Het tweede thema gaat over de vraag welke groepen onvrede hebben met het coronabeleid van de overheid. De bevindingen wijzen op een verdeelde samenleving. Mensen met een slechte gezondheid, een laag inkomen, een lage opleiding, geringe werkzekerheid en een gering sociaal kapitaal worden meer getroffen door de negatieve mentale gevolgen van COVID-19 en hebben meer onvrede met het gevoerde beleid dan mensen met een sterkere maatschappelijke positie.