Search

Sepsis is a potentially fatal bacterial infection in neonatal foals. In this thesis we have shown that correct antimicrobial treatment has a positive effect on survival in foals with sepsis. In important groups of bacteria that cause sepsis in foals, we observed emergence of resistance to commonly used antimicrobial drugs over time. Furthermore, hospitalized foals are at risk for development of healthcare-associated infections. The antimicrobial susceptibility patterns of the bacteria that cause these infections are unpredictable, making these infections challenging to treat. Strict hygiene protocols are necessary and repeated bacteriological cultures (including susceptibility testing) are advised in hospitalized foals to identify infections at an early stage. The microorganisms in the gut (the gut microbiota) play an important role in equine health. Location, age, season, horse type and pasture access affect the composition of the gut microbiota in healthy horses. Oral treatment with antimicrobials disturbs the gut microbiota. A gradual recovery was observed within two weeks; however, significant differences could still be detected six months later. Antimicrobial treatment also increased the presence of antimicrobial resistant bacteria in the faeces. Some of these were still excreted in high numbers six months later. Horses might therefore be a potential reservoir of resistant bacteria and could form a risk to animal and human health. Judicious antimicrobial use in veterinary medicine is important to prevent development and spread of antimicrobial resistance.

Sepsis is a potentially fatal bacterial infection in neonatal foals. In this thesis we have shown that correct antimicrobial treatment has a positive effect on survival in foals with sepsis. In important groups of bacteria that cause sepsis in foals, we observed emergence of resistance to commonly used antimicrobial drugs over time. Furthermore, hospitalized foals are at risk for development of healthcare-associated infections. The antimicrobial susceptibility patterns of the bacteria that cause these infections are unpredictable, making these infections challenging to treat. Strict hygiene protocols are necessary and repeated bacteriological cultures (including susceptibility testing) are advised in hospitalized foals to identify infections at an early stage. The microorganisms in the gut (the gut microbiota) play an important role in equine health. Location, age, season, horse type and pasture access affect the composition of the gut microbiota in healthy horses. Oral treatment with antimicrobials disturbs the gut microbiota. A gradual recovery was observed within two weeks; however, significant differences could still be detected six months later. Antimicrobial treatment also increased the presence of antimicrobial resistant bacteria in the faeces. Some of these were still excreted in high numbers six months later. Horses might therefore be a potential reservoir of resistant bacteria and could form a risk to animal and human health. Judicious antimicrobial use in veterinary medicine is important to prevent development and spread of antimicrobial resistance.

The agricultural sector produces a large amount of organic waste as by-products (crop remains, foliage, seed pods, straw, etc.). Currently, these materials are not properly treated and their uncontrolled disposal can lead to many problems. In many countries crop remains are burned on the field, sometimes causing severe air pollution as well as damage health. This contributes to climate change and could impact the climate further to the point of irreversible damage. To realize a sustainable agriculture, organic wastes should not be disposed or burned but used as a cheap source for biomaterials. In line with the philosophy of the bio-based economy, agricultural waste is recycled and used as raw material in the chemical industry, replacing fossil fuels. However, the process of converting agricultural waste into useful products is not efficient and can be improved further for optimization. One of the dominant components of agricultural waste is lignocellulose, a complex biomaterial that is difficult to handle. To break down this complex structure, large amounts of energy or chemicals for treatment are required. This thesis aims to explore novel natural biological catalysts that can help to degrade lignocellulose and deliver useful compounds for the bio-based chemical industry. To discover such novel catalysts, the digestive systems of a number of different animals: goats, springtails, isopods and termites were investigated. Animal guts are mini ecosystems that contain many unknown interesting bacteria. These microorganisms are adapted to the host and might have interesting properties that can be explored. By looking at these organisms and their catalysts it is possible to identify and mine novel genes that can be used to breakdown biomass. This process creates substrates that can be used for many other procedures. In this thesis my main focus was on enzymes that can break down carbohydrates. The various bonds in complex carbohydrate molecules are cleaved by different enzymes. Every bacterium has a suit of carbohydrate-active enzymes, called CAZymes. Using metagenomics and bioinformatic tools to explore the genomes of microbial communities in search of novel CAZymes. Unlike traditional culturing methods, metagenomics is aimed at the whole genome of the communities involved, that is, all bacteria jointly. In addition, genes encoding antibiotic resistance, and the production of secondary metabolites were investigated since these two gene categories greatly contribute to the survival of bacteria in complex microbial communities. The work on this thesis shows the possibilities of using bioinformatic tools to investigate the microbiome communities and mine for interesting enzymes from metagenomes. The bacterial community appears to be very diverse and different between hosts. However, at the enzymatic level there is a core group of carbohydrate enzymes and antibiotic resistances. Some of the studied enzymes show the potential for bio-applications. The method could be further tested on different animal metagenomes. With the expansion of sequencing and bioinformatic tools as well as advances in computing and machine learning, it is possible to use and understand more about the natural environment. These tools could help to mine enzymes with interesting properties. Together with enzyme characterization, the bioinformatic tools could be improved further. When the whole process is streamlined and part of a pipeline, a large number of enzymes can be identified and tested to find optimal conditions for their action. These enzymes can be combined together to create cocktails, which can efficiently breakdown biomass. Since the enzymes are natural and the products are used as substrates, little energy and resources are wasted. Beneficial enzymes and bacteria are also preserved and promoted. By creating a recycling plant, agricultural waste can turn into new substrates and products, which in turn can help to improve the environment.

The agricultural sector produces a large amount of organic waste as by-products (crop remains, foliage, seed pods, straw, etc.). Currently, these materials are not properly treated and their uncontrolled disposal can lead to many problems. In many countries crop remains are burned on the field, sometimes causing severe air pollution as well as damage health. This contributes to climate change and could impact the climate further to the point of irreversible damage. To realize a sustainable agriculture, organic wastes should not be disposed or burned but used as a cheap source for biomaterials. In line with the philosophy of the bio-based economy, agricultural waste is recycled and used as raw material in the chemical industry, replacing fossil fuels. However, the process of converting agricultural waste into useful products is not efficient and can be improved further for optimization. One of the dominant components of agricultural waste is lignocellulose, a complex biomaterial that is difficult to handle. To break down this complex structure, large amounts of energy or chemicals for treatment are required. This thesis aims to explore novel natural biological catalysts that can help to degrade lignocellulose and deliver useful compounds for the bio-based chemical industry. To discover such novel catalysts, the digestive systems of a number of different animals: goats, springtails, isopods and termites were investigated. Animal guts are mini ecosystems that contain many unknown interesting bacteria. These microorganisms are adapted to the host and might have interesting properties that can be explored. By looking at these organisms and their catalysts it is possible to identify and mine novel genes that can be used to breakdown biomass. This process creates substrates that can be used for many other procedures. In this thesis my main focus was on enzymes that can break down carbohydrates. The various bonds in complex carbohydrate molecules are cleaved by different enzymes. Every bacterium has a suit of carbohydrate-active enzymes, called CAZymes. Using metagenomics and bioinformatic tools to explore the genomes of microbial communities in search of novel CAZymes. Unlike traditional culturing methods, metagenomics is aimed at the whole genome of the communities involved, that is, all bacteria jointly. In addition, genes encoding antibiotic resistance, and the production of secondary metabolites were investigated since these two gene categories greatly contribute to the survival of bacteria in complex microbial communities. The work on this thesis shows the possibilities of using bioinformatic tools to investigate the microbiome communities and mine for interesting enzymes from metagenomes. The bacterial community appears to be very diverse and different between hosts. However, at the enzymatic level there is a core group of carbohydrate enzymes and antibiotic resistances. Some of the studied enzymes show the potential for bio-applications. The method could be further tested on different animal metagenomes. With the expansion of sequencing and bioinformatic tools as well as advances in computing and machine learning, it is possible to use and understand more about the natural environment. These tools could help to mine enzymes with interesting properties. Together with enzyme characterization, the bioinformatic tools could be improved further. When the whole process is streamlined and part of a pipeline, a large number of enzymes can be identified and tested to find optimal conditions for their action. These enzymes can be combined together to create cocktails, which can efficiently breakdown biomass. Since the enzymes are natural and the products are used as substrates, little energy and resources are wasted. Beneficial enzymes and bacteria are also preserved and promoted. By creating a recycling plant, agricultural waste can turn into new substrates and products, which in turn can help to improve the environment.

The number of bacteria that are resistant to antimicrobials is increasing worldwide. In the Netherlands, the number of resistant bacteria that can cause infections in humans has remained broadly stable. Nevertheless there is cause for concern and caution. Compared to 2015, in 2016 more 'outbreaks' in healthcare institutions of bacteria that are resistant to last-resort antimicrobials were reported. There is a chance that these bacteria will become more and more common. Although healthy people are not affected, these bacteria can make vulnerable people very sick. If more and more bacteria become resistant to antimicrobials, the treatment options will eventually become limited and it will also become more difficult to treat less serious conditions such as urinary tract infections. The more antimicrobials are used, the greater the chance that bacteria will develop resistance. In 2016, general practitioners wrote approximately two percent fewer prescriptions for antimicrobials than in 2015. The total use of antimicrobials in Dutch hospitals remained stable in 2015, compared to an increase in antimicrobial use in the previous year. The use of antimicrobials for animals decreased further in 2016 compared to 2015, but has been decreasing more slowly in recent years than it did previously. The degree of bacterial resistance in animals also decreased further. This is shown in the annual NethMap/MARAN 2017 report, in which various organisations present their data on antimicrobial use and resistance in the Netherlands, for humans as well as animals. Firstly, to combat resistance, it is important to base the choice to prescribe antimicrobials on the individual patient and the infection concerned. Secondly, it is important that it quickly becomes clear when resistant bacteria are involved and that proper tests are used to determine this. Thirdly, it is important that healthcare providers carefully follow existing hygiene procedures, such as handwashing, in order to prevent resistant bacteria from spreading. For example, thanks to these measures, the number of MRSA bacteria in hospitals has remained low in recent years. This type of 'hospital bacteria' is transmitted via skin-to-skin contact, particularly via the hands, and is insensitive to many types of antimicrobials. Part 1: NethMap 2017 pg 1 - 160 Part 2: MARAN 2017 pg 1 - 80

The number of bacteria that are resistant to antimicrobials is increasing worldwide. In the Netherlands, the number of resistant bacteria that can cause infections in humans has remained broadly stable. Nevertheless there is cause for concern and caution. Compared to 2015, in 2016 more 'outbreaks' in healthcare institutions of bacteria that are resistant to last-resort antimicrobials were reported. There is a chance that these bacteria will become more and more common. Although healthy people are not affected, these bacteria can make vulnerable people very sick. If more and more bacteria become resistant to antimicrobials, the treatment options will eventually become limited and it will also become more difficult to treat less serious conditions such as urinary tract infections. The more antimicrobials are used, the greater the chance that bacteria will develop resistance. In 2016, general practitioners wrote approximately two percent fewer prescriptions for antimicrobials than in 2015. The total use of antimicrobials in Dutch hospitals remained stable in 2015, compared to an increase in antimicrobial use in the previous year. The use of antimicrobials for animals decreased further in 2016 compared to 2015, but has been decreasing more slowly in recent years than it did previously. The degree of bacterial resistance in animals also decreased further. This is shown in the annual NethMap/MARAN 2017 report, in which various organisations present their data on antimicrobial use and resistance in the Netherlands, for humans as well as animals. Firstly, to combat resistance, it is important to base the choice to prescribe antimicrobials on the individual patient and the infection concerned. Secondly, it is important that it quickly becomes clear when resistant bacteria are involved and that proper tests are used to determine this. Thirdly, it is important that healthcare providers carefully follow existing hygiene procedures, such as handwashing, in order to prevent resistant bacteria from spreading. For example, thanks to these measures, the number of MRSA bacteria in hospitals has remained low in recent years. This type of 'hospital bacteria' is transmitted via skin-to-skin contact, particularly via the hands, and is insensitive to many types of antimicrobials. Part 1: NethMap 2017 pg 1 - 160 Part 2: MARAN 2017 pg 1 - 80

Wereldwijd neemt het aantal bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica toe. In Nederland blijft dat aantal over het algemeen stabiel en is het minder hoog dan in veel andere landen. Toch blijft er reden voor zorg en alertheid. Bij sommige bacteriesoorten neemt de resistentie tegen sommige antibiotica wel langzaam toe. Vooral bij Klebsiella pneumoniae, een veel voorkomende darmbacterie, werken de laatste 5 jaar meerdere antibiotica steeds vaker minder goed. Deze bacteriën kunnen onschuldige infecties zoals een blaasontsteking veroorzaken en zijn door de resistentie moeilijker te behandelen. Ook moeten dan vaker soorten antibiotica worden gebruikt die alleen als laatste redmiddel worden gebruikt. Om resistentie te voorkomen is het belangrijk om antibiotica op de juiste manier te gebruiken en alleen als het nodig is. Huisartsen schreven in het afgelopen jaar even veel antibioticakuren voor als de jaren daarvoor. In ziekenhuizen blijft het totale antibioticagebruik wel stijgen. Voor dieren is in 2018 is ongeveer evenveel antibiotica voorgeschreven als in 2017. Ten opzichte van 2009, het referentiejaar, is het gebruik met ruim 63 procent verminderd. Voor dieren zijn de afgelopen jaren bijna geen antibiotica gebruikt die belangrijk zijn om infecties bij de mens te behandelen. Het aantal resistente bacteriën bij dieren is ongeveer gelijk gebleven. Wel is het aantal ESBL-producerende darmbacteriën verder afgenomen bij bijna alle diersoorten die voor de voedselproductie worden gebruikt. Alleen bij vleeskalveren blijft het aantal stijgen. ESBL zijn enzymen die veelgebruikte antibiotica kunnen afbreken, zoals penicillines. Dit blijkt uit de jaarlijkse rapportage NethMap/MARAN 2019. Hierin presenteren diverse organisaties gezamenlijk de gegevens over het antibioticagebruik en -resistentie in Nederland, zowel voor mensen als voor dieren. In Nederland zijn de afgelopen jaren extra maatregelen genomen om antibioticaresistentie te bestrijden. Deze maatregelen reiken verder dan de gezondheidszorg omdat resistente bacteriën ook bij dieren, in voeding en in het milieu voorkomen (One Health). Onder andere zijn 'regionale zorgnetwerken' opgezet om de samenwerking tussen verschillende zorgprofessionals te stimuleren en de kans dat resistente bacteriën worden overgedragen zo klein mogelijk te houden. Part 1: NethMap 2019 pg 1 - 166 Part 2: MARAN 2019 pg 1 - 82

In 2018 hebben vrijwel evenveel mensen zich bij een Centrum voor Seksuele Gezondheid (CSG) laten testen op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) als in 2017. Het percentage dat daadwerkelijk een soa had bleef gelijk. Chlamydia bleef de meest voorkomende soa onder heteroseksuelen. Bij mannen die seks hebben met mannen (MSM) was gonorroe de meest voorkomende soa. Bij huisartspraktijken nam het aantal soa-consulten toe, voornamelijk onder personen ouder dan 25 jaar. Bij CSG's kunnen mensen die een grotere kans hebben een soa op te lopen, bijvoorbeeld jongeren onder de 25, zich gratis laten testen. In totaal zijn er in 2018 152.217 consulten geregistreerd bij de CSG's. Het aantal consulten nam af onder vrouwen en heteroseksuele mannen, maar nam toe bij MSM. Bij 18,2 procent van de consulten werd een soa gevonden. Infecties werden het vaakst gevonden bij mensen die waren gewaarschuwd voor een soa, gevolgd door mensen met hiv. Naast de CSG-cijfers worden schattingen voor de hele bevolking gemaakt op basis van gegevens over soa van 367 huisartspraktijken in 2017. Huisartsen voeren het merendeel van de soa-consulten en diagnoses uit. Chlamydia In 2018 had 13,9 procent van de CSG-bezoekers een chlamydia-infectie (2 procent minder dan in 2017; 21.021 diagnoses). Het percentage vrouwen en heteroseksuele mannen met chlamydia bleef in de afgelopen 3 jaar stabiel (respectievelijk 15 procent en 18 procent), na een aanhoudende stijging in de voorgaande jaren. Voor MSM ligt dit percentage al jaren rond de 10 procent. Het aantal geschatte diagnoses door huisartsen was in 2017 stabiel ten opzichte van 2016. Gonorroe Het aantal gonorroe-diagnoses bij de CSG is het afgelopen jaar met 9 procent toegenomen tot 7.362 infecties. De percentages mensen die het bleken te hebben, bleven stabiel ten opzichte van vorige jaren; laag onder vrouwen (1,7 procent) en heteroseksuele mannen (2,0 procent), en hoger onder MSM (11,2 procent). Het geschatte aantal diagnoses door huisartsen nam toe van 9.000 in 2016 naar 9.550 in 2017. Deze toename was vooral onder vrouwen ouder dan 25 jaar. Bij de CSG is geen antibioticaresistentie tegen het huidige 'eerste keus' antibioticum ceftriaxon gemeld. Wel is er resistentie tegen andere antibiotica. De resistentie tegen azitromycine steeg in de afgelopen jaren van 2 procent in 2012 tot 11 procent in 2018. Syfilis In 2018 was het aantal syfilis-diagnoses bij de CSG bijna gelijk aan dat in 2017 (1.224 versus 1.228). Daarvan is 96 procent bij MSM vastgesteld. Dit percentage daalde na een jarenlange stijging licht, van 2,9 procent in 2016 naar 2,6 procent in 2017 en 2,4 procent in 2018. Voornamelijk onder MSM met hiv was het percentage lager. Het percentage vrouwen en heteroseksuele mannen met de infectie bleef in 2018 zeer laag, respectievelijk 0,1 en 0,2 procent. Hiv Het aantal nieuwe diagnoses van hiv gesteld bij de CSG's is afgenomen in 2018 (249) ten opzichte van 2017 en 2016 (respectievelijk 286 en 285). Negentig procent van deze diagnoses was bij MSM. Het aantal diagnoses onder vrouwen en heteroseksuele mannen bleef zeer laag. Het aantal mensen met hiv dat in 2018 voor het eerst voor behandeling bij een van de Nederlandse hiv-behandelcentra kwam ('in zorg') was 909, wat minder was dan in 2017 (1.037). In totaal waren in 2018 20.181 mensen met hiv geregistreerd als in zorg.

Via rioolwater en dierlijke mest komen bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica in bodem, lucht en water terecht. Aanvullende zuiveringstechnieken voor afvalwater en mest zouden het aantal antibioticaresistente bacteriën en restanten antibiotica in het milieu kunnen verminderen. Of de aanwezigheid van resistente bacteriën in het milieu gevolgen heeft voor de volksgezondheid is vooralsnog onduidelijk. Daarom kunnen aan belanghebbenden nog geen aanbevelingen gegeven worden of en zo ja, welke aanvullende (technische) maatregelen de gezondheid beschermen. Hiervoor is meer onderzoek nodig. Duidelijk is dat algemeen geldende maatregelen om antibiotica voor mensen en dieren terughoudend te gebruiken, ook het milieu ten goede komen. Hierdoor komen er namelijk via het riool en dierlijke mest minder antibioticaresistente bacteriën in het milieu terecht. Verder is het voor belanghebbenden, zoals waterbeheerders, van belang om goed te worden geïnformeerd over hoeveel en welke resistente bacteriën in het milieu voorkomen. Deze informatie hebben zij onder andere nodig om te kunnen ze beslissen of maatregelen nodig zijn. Dit blijkt uit twee workshops die het RIVM heeft georganiseerd om te bespreken welke maatregelen kansrijk zijn. Vertegenwoordigers van betrokken departementen, kennisinstellingen, adviesbureaus, brancheverenigingen en uitvoeringsorganisaties namen eraan deel.

Carbapenemase-producerende Enterobacteriaceae (CPE) kunnen ontstekingen veroorzaken die met de gangbare antibiotica moeilijk te behandelen zijn. Ze vormen daardoor een bedreiging voor de medische zorg. Het is dan ook belangrijk dat deze resistente bacteriën zich niet verder verspreiden onder mensen, dieren en in het milieu. Het RIVM heeft onderzocht of het zinvol is om afvalwater van ziekenhuizen te zuiveren om de verspreiding van CPE in het milieu tegen te gaan. Het afvalwater van ziekenhuizen blijkt echter maar een klein deel te bevatten van het aantal van deze bacteriën dat via afvalwater in het oppervlaktewater terechtkomt. Deze maatregel kan er daarom niet voor zorgen dat er substantieel minder CPE in het milieu terechtkomen. Antibioticaresistente bacteriën komen met menselijke ontlasting vanuit ziekenhuizen alsook vanuit de algemene bevolking in afvalwaterzuiveringsinstallaties terecht. Aangezien de bacteriën daar niet volledig worden verwijderd, belanden ze vervolgens in het oppervlaktewater. Voor dit onderzoek is bij vijf ziekenhuizen en bij de bijbehorende afvalwaterzuiveringsinstallaties het afvalwater gedurende 24 uur gemeten. De hoeveelheid aangetroffen CPE varieerden sterk per meetmoment. Meestal is minder dan 10 procent van het totale aantal CPE in de afvalwaterzuivering afkomstig van het afvalwater van ziekenhuizen. Bij sommige ziekenhuizen (een derde van de metingen) konden de aantallen op bepaalde momenten oplopen tot 10 tot 60 procent. Ook komt maar een klein deel van restanten van antibiotica (residuen) van het afvalwater van ziekenhuizen.

Carbapenemase-producerende Enterobacteriaceae (CPE) kunnen ontstekingen veroorzaken die met de gangbare antibiotica moeilijk te behandelen zijn. Ze vormen daardoor een bedreiging voor de medische zorg. Het is dan ook belangrijk dat deze resistente bacteriën zich niet verder verspreiden onder mensen, dieren en in het milieu. Het RIVM heeft onderzocht of het zinvol is om afvalwater van ziekenhuizen te zuiveren om de verspreiding van CPE in het milieu tegen te gaan. Het afvalwater van ziekenhuizen blijkt echter maar een klein deel te bevatten van het aantal van deze bacteriën dat via afvalwater in het oppervlaktewater terechtkomt. Deze maatregel kan er daarom niet voor zorgen dat er substantieel minder CPE in het milieu terechtkomen. Antibioticaresistente bacteriën komen met menselijke ontlasting vanuit ziekenhuizen alsook vanuit de algemene bevolking in afvalwaterzuiveringsinstallaties terecht. Aangezien de bacteriën daar niet volledig worden verwijderd, belanden ze vervolgens in het oppervlaktewater. Voor dit onderzoek is bij vijf ziekenhuizen en bij de bijbehorende afvalwaterzuiveringsinstallaties het afvalwater gedurende 24 uur gemeten. De hoeveelheid aangetroffen CPE varieerden sterk per meetmoment. Meestal is minder dan 10 procent van het totale aantal CPE in de afvalwaterzuivering afkomstig van het afvalwater van ziekenhuizen. Bij sommige ziekenhuizen (een derde van de metingen) konden de aantallen op bepaalde momenten oplopen tot 10 tot 60 procent. Ook komt maar een klein deel van restanten van antibiotica (residuen) van het afvalwater van ziekenhuizen.

Via rioolwater en dierlijke mest komen bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica in bodem, lucht en water terecht. Aanvullende zuiveringstechnieken voor afvalwater en mest zouden het aantal antibioticaresistente bacteriën en restanten antibiotica in het milieu kunnen verminderen. Of de aanwezigheid van resistente bacteriën in het milieu gevolgen heeft voor de volksgezondheid is vooralsnog onduidelijk. Daarom kunnen aan belanghebbenden nog geen aanbevelingen gegeven worden of en zo ja, welke aanvullende (technische) maatregelen de gezondheid beschermen. Hiervoor is meer onderzoek nodig. Duidelijk is dat algemeen geldende maatregelen om antibiotica voor mensen en dieren terughoudend te gebruiken, ook het milieu ten goede komen. Hierdoor komen er namelijk via het riool en dierlijke mest minder antibioticaresistente bacteriën in het milieu terecht. Verder is het voor belanghebbenden, zoals waterbeheerders, van belang om goed te worden geïnformeerd over hoeveel en welke resistente bacteriën in het milieu voorkomen. Deze informatie hebben zij onder andere nodig om te kunnen ze beslissen of maatregelen nodig zijn. Dit blijkt uit twee workshops die het RIVM heeft georganiseerd om te bespreken welke maatregelen kansrijk zijn. Vertegenwoordigers van betrokken departementen, kennisinstellingen, adviesbureaus, brancheverenigingen en uitvoeringsorganisaties namen eraan deel.

Het aantal mensen dat zich bij een Centrum voor Seksuele Gezondheid (CSG) heeft laten testen op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) is in 2017 gestegen. Het percentage dat daadwerkelijk een soa had bleef gelijk. Chlamydia bleef de meest voorkomende soa onder heteroseksuelen. Bij mannen die seks hebben met mannen (MSM) werd gonorroe het vaakst gediagnosticeerd. Ook bij huisartspraktijken nam het aantal soa-consulten toe, voornamelijk onder personen ouder dan 25 jaar. De CSG's bieden hoog-risicogroepen de mogelijkheid om zich gratis te laten testen op soa's. In totaal zijn er in 2017 150.593 consulten geregistreerd bij de CSG's, een stijging van 5 procent ten opzichte van 2016. Het percentage gevonden soa's was met 18,4 procent hetzelfde als in 2016. Infecties werden het vaakst gevonden bij mensen die waren gewaarschuwd voor een soa, gevolgd door mensen met hiv. Het percentage gevonden soa bij personen met hiv lag in 2017 wel lager dan in voorgaande jaren. Naast de CSG-cijfers worden voor dit rapport gegevens over soa gebruikt van 350 huisartspraktijken, op basis waarvan schattingen zijn gemaakt voor de hele Nederlandse bevolking. Chlamydia In 2017 had 14,3 procent van de CSG-bezoekers een chlamydia-infectie (21.404 diagnoses; een toename van 3 procent ten opzichte van 2016). Het percentage vrouwen met chlamydia bleef stabiel ten opzichte van 2016, na een aanhoudende stijging in de voorgaande jaren. Bij heteroseksuele mannen was nog een lichte stijging zichtbaar. Voor MSM ligt het percentage al jaren rond de 10 procent. Ook het aantal geschatte diagnoses die huisartsen stelden was in 2016 stabiel ten opzichte van 2015. Gonorroe Het aantal gonorroe-diagnoses bij de CSG is het afgelopen jaar met 11 procent toegenomen tot 6.764 infecties. De percentages mensen die het bleken te hebben bleven stabiel ten opzichte van vorige jaren; laag onder vrouwen (1,6 procent) en heteroseksuele mannen (1,9 procent), en hoger onder MSM (11,0 procent). Het geschatte aantal infecties dat door huisartsen werd gediagnosticeerd nam toe van 7.900 in 2015 naar 9.000 in 2016. Deze toename was vooral onder personen ouder dan 25 jaar. Geen enkele geïnfecteerde bleek resistent tegen het huidige 'eerstekeus' antibioticum ceftriaxon. Resistentie tegen azitromycine bleef daarentegen toenemen, tot 15 procent in 2017. Syfilis In 2017 was het aantal syfilis-diagnoses bij de CSG bijna gelijk aan dat in 2016 (1.228 versus 1.223). Van deze infecties werd 95 procent bij MSM vastgesteld. Het percentage MSM dat de infectie had, daalde licht van 2,9 procent in 2016 naar 2,6 procent in 2017 - na een jarenlange stijging. Deze verandering kwam voornamelijk door een lager percentage aangetroffen syfilis onder MSM met hiv. Het aantal diagnoses onder vrouwen en heteroseksuele mannen bleef in 2017 zeer laag. Respectievelijk 0,09 en 0,16 procent had de infectie. Hiv Het aantal nieuwe diagnoses van hiv gesteld bij de CSG's was vrijwel identiek als in 2016 en 2015 (respectievelijk 286, 285 en 288). Negenentachtig procent hiervan was MSM. De percentages onder vrouwen en heteroseksuele mannen bleven zeer laag. Het aantal mensen met hiv dat in 2017 voor het eerst voor behandeling bij een van de Nederlandse hiv-behandelcentra kwam ('in zorg') was 1.037. In totaal zijn in 2017 19.677 mensen met hiv geregistreerd in zorg.

Wereldwijd neemt het aantal bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica toe. In Nederland is dat aantal over het algemeen ongeveer stabiel gebleven. Toch blijft er reden voor zorg en oplettendheid. Zowel bij patiënten van huisartsen als van ziekenhuizen komen bepaalde resistente bacteriën de afgelopen 5 jaar vaker voor, de zogeheten ESBL-producerende darmbacteriën. ESBL zijn enzymen die veelgebruikte antibiotica kunnen afbreken, zoals penicillines. Deze bacteriën kunnen onschuldige infecties zoals een blaasontsteking veroorzaken die door de resistentie moeilijker te behandelen zijn. Ook moet dan vaker gebruik worden gemaakt van soorten antibiotica die alleen als laatste redmiddel worden ingezet. Om resistentie te voorkomen is het belangrijk om antibiotica op de juiste manier te gebruiken en alleen als het nodig is. In de afgelopen jaren schreven huisartsen minder antibioticakuren voor. In ziekenhuizen daarentegen steeg het totale antibioticagebruik in 2016 ten opzichte van het voorgaande jaar. Het totale antibioticagebruik voor dieren was in 2017 per saldo vergelijkbaar met 2016. In sommige diersectoren daalde het gebruik, terwijl het in andere sectoren licht toenam. Antibiotica die belangrijk zijn om infecties bij de mens te behandelen, zijn de afgelopen jaren nauwelijks meer voor dieren ingezet. Zo is het aantal ESBL's verder afgenomen bij bijna alle soorten dieren die voor de voedselproductie worden gebruikt. Een uitzondering daarop zijn vleeskalveren, waar een lichte toename is gezien. Dit blijkt uit de jaarlijkse rapportage NethMap/MARAN 2018. Hierin presenteren diverse organisaties gezamenlijk de gegevens over het antibioticagebruik en -resistentie in Nederland, zowel voor mensen als voor dieren. In de afgelopen twee jaar zijn in Nederland extra maatregelen genomen om antibioticaresistentie te bestrijden. Deze maatregelen reiken verder dan de gezondheidszorg. Resistente bacteriën houden zich immers niet aan landgrenzen en komen ook bij dieren, in voeding en in het milieu voor (One Health). Om deze aanpak te ondersteunen zijn in 2017 'regionale zorgnetwerken' opgezet. Zij hebben de taak om de samenwerking tussen verschillende zorgprofessionals te stimuleren bij het voorkomen en bestrijden van antibioticaresistentie. Daarnaast is er meer aandacht voor antibioticaresistentie in verpleeghuizen. Zo is een onderzoek gestart waarin wordt gemeten hoeveel bewoners resistente bacteriën bij zich dragen. De uitkomst hiervan wordt eind 2018 verwacht. Part 1: NethMap 2017 pg 1 - 156 Part 2: MARAN 2017 pg 1 - 78

Het RIVM heeft onderzocht in welke mate bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica, bij vegetariërs en niet-vegetariërs voorkomen. Dit onderzoek is alleen gericht op de zogeheten ESBL-producerende bacteriën, oftewel ESBL's. Hieruit blijkt dat mensen die geregeld vlees eten (minimaal drie keer per week) niet vaker een ESBL bij zich dragen dan vegetariërs. Met andere woorden: door het eten van vlees lopen mensen geen hoger risico om met een ESBL-bacterie besmet te raken. Uit deze studie bleek dat deelnemers die hadden gereisd naar Afrika, Midden-/Zuid-Amerika, Azië of naar Zuid-/Oost-Europa, vaker een ESBL bij zich droegen dan deelnemers die dit niet deden. Hetzelfde geldt voor deelnemers die zelden of nooit hun handen wasten, voordat ze voedsel gingen bereiden. ESBL staat voor Extended Spectrum Bèta-Lactamasen. Dit zijn stoffen (enzymen) die door bepaalde bacteriën kunnen worden gemaakt. Deze stoffen zorgen ervoor dat sommige soorten antibiotica (zoals penicillines) niet meer werken. Ongeveer vijf procent van de Nederlandse bevolking draagt ESBL's bij zich in de darmen. Dat leidt meestal niet tot gezondheidsproblemen. Alleen als iemand een ontsteking krijgt met zo'n resistente bacterie, is deze moeilijker te behandelen met antibiotica. Mensen kunnen op verschillende manieren met ESBL's besmet raken; via andere mensen, via de omgeving, via contact met dieren of via het eten van (dierlijke) producten. Vooral kippenvlees is vaak besmet met ESBL's. Hierdoor werd aangenomen dat het eten van vlees een belangrijke manier is om besmet te raken met een ESBL. De conclusie uit het huidige RIVM-onderzoek laat zien dat deze aanname onjuist is. Aandacht voor antibioticaresistentie en terughoudend gebruik van antibiotica bij mens en dier is essentieel om antibioticaresistentie in het algemeen terug te dringen. Voor het onderzoek zijn veganisten, vegetariërs, vegetariërs die vis eten en niet-vegetariërs onderzocht op de aanwezigheid van ESBL's in hun ontlasting. In totaal hebben 1641 personen deelgenomen. De deelnemers hebben ook een uitgebreide vragenlijst ingevuld over mogelijke risicofactoren om een ESBL op te lopen. Dat zijn bijvoorbeeld contact met dieren, reizen naar het buitenland, het gebruik van bepaalde medicijnen en opname in het ziekenhuis

Het RIVM heeft onderzocht in welke mate bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica, bij vegetariërs en niet-vegetariërs voorkomen. Dit onderzoek is alleen gericht op de zogeheten ESBL-producerende bacteriën, oftewel ESBL's. Hieruit blijkt dat mensen die geregeld vlees eten (minimaal drie keer per week) niet vaker een ESBL bij zich dragen dan vegetariërs. Met andere woorden: door het eten van vlees lopen mensen geen hoger risico om met een ESBL-bacterie besmet te raken. Uit deze studie bleek dat deelnemers die hadden gereisd naar Afrika, Midden-/Zuid-Amerika, Azië of naar Zuid-/Oost-Europa, vaker een ESBL bij zich droegen dan deelnemers die dit niet deden. Hetzelfde geldt voor deelnemers die zelden of nooit hun handen wasten, voordat ze voedsel gingen bereiden. ESBL staat voor Extended Spectrum Bèta-Lactamasen. Dit zijn stoffen (enzymen) die door bepaalde bacteriën kunnen worden gemaakt. Deze stoffen zorgen ervoor dat sommige soorten antibiotica (zoals penicillines) niet meer werken. Ongeveer vijf procent van de Nederlandse bevolking draagt ESBL's bij zich in de darmen. Dat leidt meestal niet tot gezondheidsproblemen. Alleen als iemand een ontsteking krijgt met zo'n resistente bacterie, is deze moeilijker te behandelen met antibiotica. Mensen kunnen op verschillende manieren met ESBL's besmet raken; via andere mensen, via de omgeving, via contact met dieren of via het eten van (dierlijke) producten. Vooral kippenvlees is vaak besmet met ESBL's. Hierdoor werd aangenomen dat het eten van vlees een belangrijke manier is om besmet te raken met een ESBL. De conclusie uit het huidige RIVM-onderzoek laat zien dat deze aanname onjuist is. Aandacht voor antibioticaresistentie en terughoudend gebruik van antibiotica bij mens en dier is essentieel om antibioticaresistentie in het algemeen terug te dringen. Voor het onderzoek zijn veganisten, vegetariërs, vegetariërs die vis eten en niet-vegetariërs onderzocht op de aanwezigheid van ESBL's in hun ontlasting. In totaal hebben 1641 personen deelgenomen. De deelnemers hebben ook een uitgebreide vragenlijst ingevuld over mogelijke risicofactoren om een ESBL op te lopen. Dat zijn bijvoorbeeld contact met dieren, reizen naar het buitenland, het gebruik van bepaalde medicijnen en opname in het ziekenhuis

Het aantal mensen dat zich bij een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) heeft laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening (soa) is, na een jarenlange stijging, in 2015 gedaald. De daling hangt samen met een sterkere focus op de doelgroep van de CSG en de bevroren budgetten met betrekking tot het aantal consulten dat kan worden afgehandeld. Het percentage bezoekers bij wie een soa werd vastgesteld, is wel verder toegenomen, tot 17,2 procent. Bij huisartsen zijn de aantallen soa-consulten ook gedaald. Chlamydia blijft de meest voorkomende soa. De CSG's bieden hoog-risicogroepen de mogelijkheid om zich gratis te laten testen op soa's. In totaal waren er in 2015 136.347 consulten bij de CSG, een daling van 3,4 procent ten opzichte van 2014. De meeste soa's zijn vastgesteld bij personen die voor een soa zijn gewaarschuwd door een (voormalige) partner, bij personen met soa-gerelateerde klachten en bij hiv-positieve mannen die seks hebben met mannen (MSM). Ook jongeren onder de 20 jaar met een lagere opleiding en personen die voor een tweede keer in hetzelfde jaar op consult komen hebben vaker een soa. Chlamydia In 2015 had 13,7 procent van de CSG-bezoekers een chlamydia-infectie (18.585 diagnoses); een stijging van 1,1 procent ten opzichte van het voorgaande jaar. De grootste toename is te zien bij heteroseksuele mannen (van 13,9 procent in 2014 naar 16,1 procent in 2014). Chlamydia wordt het meest aangetroffen bij vrouwen en heteroseksuele mannen onder de 20 jaar (21,0 procent) en bij mensen die hiervoor zijn gewaarschuwd (34,0 procent). Bij MSM is het percentage chlamydia al jaren stabiel op 10 procent. Gonorroe Het aantal gonorroe-diagnoses is met 17 procent gestegen naar 5.391 diagnoses. Deze soa wordt vooral vaker bij MSM gevonden (10,7 procent), terwijl het percentage stabiel blijft bij vrouwen en heteroseksuele mannen (respectievelijk 1,6 en 1,9 procent). Een op de vijf gonorroediagnoses is opgespoord na een waarschuwing door een partner. Ook in 2015 zijn er geen gonorroegevallen gevonden die resistent zijn tegen eerstelijns antibiotica. Minder dan de helft van de positief bevonden monsters is getest op resistentie. Syfilis Het aantal diagnoses van syfilis is in 2015 gestegen met 27 procent tot 942, hoewel vanwege het aangepaste testbeleid minder jongeren onder de 25 jaar zijn getest. Het percentage MSM met een syfilisinfectie steeg van 2,3 procent in 2014 naar 2,6 procent in 2015. Het afgelopen jaar is opnieuw een sterke stijging bij bekend hiv-positieve MSM gezien: van 6,6 procent in 2014 naar 8,0 procent in 2015. Van alle MSM met syfilis was 22 procent gewaarschuwd voor syfilis en wist 40 procent dat hij hiv had. Hiv Het aantal nieuwe hiv-diagnoses bij de CSG is in 2015 met 11 procent gedaald (288 in 2015 versus 323 in 2014). Van deze diagnoses was 90 procent bij MSM. Het percentage nieuwe hiv-diagnoses bij MSM daalde van 3,0 procent in 2008 naar 0,9 procent in 2015. Het aantal hiv-patiënten dat bij de Nederlandse hiv-behandelcentra werd aangemeld daalde ook, van 1.311 in 2008 naar 1.033 in 2015.

Het aantal mensen dat zich bij een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) heeft laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening (soa) blijft stijgen. Het percentage bij wie een soa wordt aangetroffen neemt eveneens toe, tot 15,5 procent in 2014. De stijgende lijn is ook te zien bij huisartsen, waar nog steeds de meeste soa-consulten worden verricht. Net als in voorgaande jaren is chlamydia de meest voorkomende soa. De CSG bieden hoog-risicogroepen de mogelijkheid om zich gratis te laten testen op soa's. Daarnaast verstrekken zij medicatie als een soa wordt aangetroffen. In totaal waren er in 2014 141.191 consulten bij de CSG, een stijging van 6 procent ten opzichte van 2013. De meeste soa's zijn geconstateerd bij personen die voor een soa waren gewaarschuwd door een (voormalige) partner en bij hiv-positieve mannen die seks hebben met mannen (MSM). Chlamydia In 2014 had 12,6 procent van de CSG-bezoekers een chlamydia-infectie (17.753 diagnoses); een stijging van 0,8 procent ten opzichte van 2013. De grootste toename was te zien bij heteroseksuele mannen (van 12,8 procent in 2013 naar 13,9 procent in 2014). Chlamydia wordt nog steeds het meest aangetroffen bij vrouwen en bij heteroseksuele mannen onder de 25 jaar (15,6 procent had chlamydia). Bij MSM blijft het percentage chlamydia al jaren stabiel, rond de 10 procent. Gonorroe Sinds 2012 is het percentage CSG-bezoekers met gonorroe stabiel. Het bedroeg 3,6 procent in 2014 met in totaal 4.594 diagnoses. Gonorroe komt ruim vier keer zo vaak voor bij MSM als bij vrouwen en heteroseksuele mannen. In diverse Europese landen is gonorroe waargenomen die resistent is tegen de voorgeschreven antibiotica. In Nederland is deze resistentie nog niet aangetroffen. Het blijft van belang dit nauwkeurig in de gaten te houden. Syfilis Syfilis werd bij de CSG vooral vastgesteld bij MSM (93 procent van de 742 syfilis-diagnoses in 2014). Het percentage MSM met een syfilis-infectie steeg van 2,0 procent in 2013 naar 2,3 procent in 2014. De stijging was het grootst bij hiv-positieve MSM: van 5,8 procent in 2013 naar 6,6 procent in 2014. Van alle MSM met syfilis wist 41 procent dat ze hiv hadden. Hiv Het aantal nieuwe hiv-diagnoses bij de CSG is in 2014 met 9 procent gedaald (323 versus 358 in 2013), waarvan bijna 90 procent werd aangetroffen bij MSM. Het percentage nieuwe hiv-diagnoses bij MSM daalde van 3,0 procent in 2008 naar 1,1 procent in 2014. Het aantal nieuwe hiv-diagnoses daalde ook bij de Nederlandse hiv-behandelcentra (van 1.311 in 2008 naar 992 in 2013).

Het aantal mensen dat zich bij een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) heeft laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening (soa) blijft stijgen. Het percentage bij wie een soa wordt aangetroffen neemt eveneens toe, tot 15,5 procent in 2014. De stijgende lijn is ook te zien bij huisartsen, waar nog steeds de meeste soa-consulten worden verricht. Net als in voorgaande jaren is chlamydia de meest voorkomende soa. De CSG bieden hoog-risicogroepen de mogelijkheid om zich gratis te laten testen op soa's. Daarnaast verstrekken zij medicatie als een soa wordt aangetroffen. In totaal waren er in 2014 141.191 consulten bij de CSG, een stijging van 6 procent ten opzichte van 2013. De meeste soa's zijn geconstateerd bij personen die voor een soa waren gewaarschuwd door een (voormalige) partner en bij hiv-positieve mannen die seks hebben met mannen (MSM). Chlamydia In 2014 had 12,6 procent van de CSG-bezoekers een chlamydia-infectie (17.753 diagnoses); een stijging van 0,8 procent ten opzichte van 2013. De grootste toename was te zien bij heteroseksuele mannen (van 12,8 procent in 2013 naar 13,9 procent in 2014). Chlamydia wordt nog steeds het meest aangetroffen bij vrouwen en bij heteroseksuele mannen onder de 25 jaar (15,6 procent had chlamydia). Bij MSM blijft het percentage chlamydia al jaren stabiel, rond de 10 procent. Gonorroe Sinds 2012 is het percentage CSG-bezoekers met gonorroe stabiel. Het bedroeg 3,6 procent in 2014 met in totaal 4.594 diagnoses. Gonorroe komt ruim vier keer zo vaak voor bij MSM als bij vrouwen en heteroseksuele mannen. In diverse Europese landen is gonorroe waargenomen die resistent is tegen de voorgeschreven antibiotica. In Nederland is deze resistentie nog niet aangetroffen. Het blijft van belang dit nauwkeurig in de gaten te houden. Syfilis Syfilis werd bij de CSG vooral vastgesteld bij MSM (93 procent van de 742 syfilis-diagnoses in 2014). Het percentage MSM met een syfilis-infectie steeg van 2,0 procent in 2013 naar 2,3 procent in 2014. De stijging was het grootst bij hiv-positieve MSM: van 5,8 procent in 2013 naar 6,6 procent in 2014. Van alle MSM met syfilis wist 41 procent dat ze hiv hadden. Hiv Het aantal nieuwe hiv-diagnoses bij de CSG is in 2014 met 9 procent gedaald (323 versus 358 in 2013), waarvan bijna 90 procent werd aangetroffen bij MSM. Het percentage nieuwe hiv-diagnoses bij MSM daalde van 3,0 procent in 2008 naar 1,1 procent in 2014. Het aantal nieuwe hiv-diagnoses daalde ook bij de Nederlandse hiv-behandelcentra (van 1.311 in 2008 naar 992 in 2013).

Het aantal mensen dat zich bij een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) heeft laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening (soa) is, na een jarenlange stijging, in 2015 gedaald. De daling hangt samen met een sterkere focus op de doelgroep van de CSG en de bevroren budgetten met betrekking tot het aantal consulten dat kan worden afgehandeld. Het percentage bezoekers bij wie een soa werd vastgesteld, is wel verder toegenomen, tot 17,2 procent. Bij huisartsen zijn de aantallen soa-consulten ook gedaald. Chlamydia blijft de meest voorkomende soa. De CSG's bieden hoog-risicogroepen de mogelijkheid om zich gratis te laten testen op soa's. In totaal waren er in 2015 136.347 consulten bij de CSG, een daling van 3,4 procent ten opzichte van 2014. De meeste soa's zijn vastgesteld bij personen die voor een soa zijn gewaarschuwd door een (voormalige) partner, bij personen met soa-gerelateerde klachten en bij hiv-positieve mannen die seks hebben met mannen (MSM). Ook jongeren onder de 20 jaar met een lagere opleiding en personen die voor een tweede keer in hetzelfde jaar op consult komen hebben vaker een soa. Chlamydia In 2015 had 13,7 procent van de CSG-bezoekers een chlamydia-infectie (18.585 diagnoses); een stijging van 1,1 procent ten opzichte van het voorgaande jaar. De grootste toename is te zien bij heteroseksuele mannen (van 13,9 procent in 2014 naar 16,1 procent in 2014). Chlamydia wordt het meest aangetroffen bij vrouwen en heteroseksuele mannen onder de 20 jaar (21,0 procent) en bij mensen die hiervoor zijn gewaarschuwd (34,0 procent). Bij MSM is het percentage chlamydia al jaren stabiel op 10 procent. Gonorroe Het aantal gonorroe-diagnoses is met 17 procent gestegen naar 5.391 diagnoses. Deze soa wordt vooral vaker bij MSM gevonden (10,7 procent), terwijl het percentage stabiel blijft bij vrouwen en heteroseksuele mannen (respectievelijk 1,6 en 1,9 procent). Een op de vijf gonorroediagnoses is opgespoord na een waarschuwing door een partner. Ook in 2015 zijn er geen gonorroegevallen gevonden die resistent zijn tegen eerstelijns antibiotica. Minder dan de helft van de positief bevonden monsters is getest op resistentie. Syfilis Het aantal diagnoses van syfilis is in 2015 gestegen met 27 procent tot 942, hoewel vanwege het aangepaste testbeleid minder jongeren onder de 25 jaar zijn getest. Het percentage MSM met een syfilisinfectie steeg van 2,3 procent in 2014 naar 2,6 procent in 2015. Het afgelopen jaar is opnieuw een sterke stijging bij bekend hiv-positieve MSM gezien: van 6,6 procent in 2014 naar 8,0 procent in 2015. Van alle MSM met syfilis was 22 procent gewaarschuwd voor syfilis en wist 40 procent dat hij hiv had. Hiv Het aantal nieuwe hiv-diagnoses bij de CSG is in 2015 met 11 procent gedaald (288 in 2015 versus 323 in 2014). Van deze diagnoses was 90 procent bij MSM. Het percentage nieuwe hiv-diagnoses bij MSM daalde van 3,0 procent in 2008 naar 0,9 procent in 2015. Het aantal hiv-patiënten dat bij de Nederlandse hiv-behandelcentra werd aangemeld daalde ook, van 1.311 in 2008 naar 1.033 in 2015.

In de grote Nederlandse rivieren de Maas, de Rijn en de Nieuwe Maas komen bacteriën voor waarvan hoge percentages resistent zijn tegen een of meer soorten antibiotica. Dit blijkt uit verkennend onderzoek van het RIVM. Blootstelling via oppervlaktewater: Als mensen aan verontreinigd oppervlaktewater blootgesteld worden, kunnen zij antibioticaresistente bacteriën binnenkrijgen. Dit kan bijvoorbeeld via recreatiewater of via water dat gebruikt worden om gewassen te besproeien. Dergelijk contact kan risico's voor de volksgezondheid met zich meebrengen, omdat deze antibiotica nodig zijn om infecties te behandelen. Antibioticaresistente bacteriën kunnen op meerdere manieren in oppervlaktewater terechtkomen, bijvoorbeeld doordat mest van dieren die met antibiotica zijn behandeld, afspoelt naar het oppervlaktewater. Een andere oorzaak kan zijn dat gedeeltelijk gezuiverd of ongezuiverd afvalwater in oppervlaktewater wordt geloosd, bijvoorbeeld afkomstig van ziekenhuizen waar mensen zijn behandeld met antibiotica. In totaal waren gemiddeld eenderde tot de helft van alle Escherichia coli en van de intesintale enterococcen resistent tegen een of meer soorten antibiotica. In sommige van de monsters werden antibioticaresistente stammen van Staphylococcus aureus, Campylobacter en Salmonella aangetoond. De meeste van deze bacteriën zijn darmbacteriën; Staphylococcus aureus komt vooral voor op de huid, en in de neus en keel van mensen. Diverse risico's: De risico's kunnen zich op verschillende manieren manifesteren. Op de eerste plaats kunnen mensen die aan antibioticaresistente bacteriën worden blootgesteld, daarvan ziek worden en vervolgens problemen krijgen bij de behandeling ervan. Daarnaast is het mogelijk dat mensen die worden blootgesteld aan de resistente bacteriën zelf niet ziek worden, maar deze overdragen aan mensen met verminderde weerstand, zoals ziekenhuispatiënten en ouderen. Deze groep mensen kan vervolgens wel ziek worden door deze bacteriën. Ten slotte is er het risico dat onschadelijke antibioticaresistente bacteriën zich in de darmen nestelen en daar genen die resistentie veroorzaken doorgeven aan andere, ziekteverwekkende bacteriën. Nader onderzoek naar volksgezondheidsrisico's: Onderzoek naar de mate waarin antibioticaresistente bacteriën in oppervlaktwater voorkomen is van belang om te kunnen inschatten in hoeverre mensen via het milieu worden blootgesteld aan deze bacteriën. Nader RIVMonderzoek zal hierop gericht zijn, en wat dit betekent voor de volksgezondheid.

Huijbers, P.M.C. (2016). Transmission of antibiotic resistance from animals to humans: Broilers as a reservoir of ESBL-producing bacteria. PhD thesis, Wageningen University, Wageningen, the Netherlands. Antibiotic resistance in animals becomes a public health issue when there is transmission of antibiotic resistant bacteria, or their resistance genes, from animals to humans. β-lactam antibiotics are critically important for the treatment of human bacterial infections. Resistance to this class of antibiotics, mediated by extended-spectrum β-lactamases (ESBL) has emerged. Broilers might contribute to transmission to humans due to the high prevalence of ESBL-producing Enterobacteriaceae among their intestinal biome, compared to other livestock species, companion animals, and wildlife. Transmission to humans might occur via the food chain, by direct contact or via the environment. The aim was to investigate transmission of antibiotic resistant bacteria between animals and humans, and more specifically transmission of ESBL-producing E. coli between broilers, and between broilers and humans in varying degrees of contact with these animals. Systematically collected and categorised evidence from literature showed that clinically relevant antibiotic resistant bacteria were present in the natural environment, that is in soil, water, air and wildlife. It was therefore hypothesised that humans in areas with high broiler densities might have an increased risk for carriage of ESBL-producing Enterobacteriaceae. This hypothesis was rejected, as the observed risk was lower for these individuals. The situation might be different for individuals living on broiler farms as ESBL-producing E. coli were detected on all investigated farms. Among broilers, the within farm prevalence approached 100%, and there was no difference between conventional and organic farms at five weeks, i.e. just before slaughter on conventional farms. On organic farms, the prevalence decreased to 80.0% at 70 days, i.e. slaughter age. Not only transmission to humans via the farm environment, but close physical contact with broilers might, therefore, lead to increased risk for carriage. Prevalence among farmers, their family members and employees on both conventional (19.1%) and organic (18.5%) broiler farms was higher compared to humans in the general population (5.1%). Moreover, people in close contact with live broilers showed the highest risk (27.1 vs. 14.3%). Evidence for clonal transmission of ESBL-producing E. coli between humans and broilers was found on conventional farms, and horizontal gene transfer was suspected on both conventional and organic farms. Even without selection pressure from antibiotics ESBL-producing E. coli were able to transmit and persist in an organic broiler flock, which shows that broilers form a reservoir of antibiotic resistance genes. This leads to an increased risk of carriage of humans on farms through direct contact with broilers and possibly via the direct farm environment. As only a very small percentage of the general population is exposed to live broilers, direct contact with broilers does not appear to be important for carriage in the general human population.

Antibiotic usage has benefited the animal industry and helped providing affordable animal proteins to the growing human population. However, since extensive use of antibiotics results in the inhibition of susceptible organisms while selecting for the resistant ones, agricultural use is contributing substantially to the emergence and spread of antibiotic resistance in the environment. So far, scientific focus has predominantly been on the emergence and spread of resistant bacteria and genes into the environment as a result of veterinary treatment, in particular through manure but also through food products and direct animal contact. However, environmental contamination with antibiotic residues could also be an important factor in the selection and dissemination of antibiotic resistant bacteria. The persistence of antibiotics in the environment depends on factors like soil type and climate, but also on physical-chemical characteristics of the different types of antibiotics. Monitoring studies showed that substantial concentrations of antibiotic residues can occur in soil and water, in particular at locations close to intensive animal farming. Little is known about the concentrations that will exert selective pressure on environmental microorganisms and promote persistence or even enrichment of the environmental resistance gene pool. Traditionally, it was assumed that resistance is only induced at concentrations above the minimum inhibitory concentration (MIC). However, recently, evidence is accumulating that selective environments may occur at concentrations down to several hundred-folds below the MIC. However, for most of the antibiotics and environmental conditions, the minimal threshold concentrations that will induce or support propagation of antibiotic resistance in environmental microbes are still undefined. Therefore, more research is needed into the relationship between the concentrations of antibiotic residues in the environment and the prevalence and persistency of environmental antibiotic resistance. First, additional research is needed to determine what antibiotic concentrations still exert pressure on bacteria and can cause persistence or enrichment of resistant bacteria. Furthermore, the fate of antibiotics in the main reservoirs (manure, soil, water) should be studied, including antimicrobially active metabolites and their bioavailability. Finally, transmission of antibiotic compounds between reservoirs should be studied to identify the main reservoirs of interest and define intervening measures.

Huijbers, P.M.C. (2016). Transmission of antibiotic resistance from animals to humans: Broilers as a reservoir of ESBL-producing bacteria. PhD thesis, Wageningen University, Wageningen, the Netherlands. Antibiotic resistance in animals becomes a public health issue when there is transmission of antibiotic resistant bacteria, or their resistance genes, from animals to humans. β-lactam antibiotics are critically important for the treatment of human bacterial infections. Resistance to this class of antibiotics, mediated by extended-spectrum β-lactamases (ESBL) has emerged. Broilers might contribute to transmission to humans due to the high prevalence of ESBL-producing Enterobacteriaceae among their intestinal biome, compared to other livestock species, companion animals, and wildlife. Transmission to humans might occur via the food chain, by direct contact or via the environment. The aim was to investigate transmission of antibiotic resistant bacteria between animals and humans, and more specifically transmission of ESBL-producing E. coli between broilers, and between broilers and humans in varying degrees of contact with these animals. Systematically collected and categorised evidence from literature showed that clinically relevant antibiotic resistant bacteria were present in the natural environment, that is in soil, water, air and wildlife. It was therefore hypothesised that humans in areas with high broiler densities might have an increased risk for carriage of ESBL-producing Enterobacteriaceae. This hypothesis was rejected, as the observed risk was lower for these individuals. The situation might be different for individuals living on broiler farms as ESBL-producing E. coli were detected on all investigated farms. Among broilers, the within farm prevalence approached 100%, and there was no difference between conventional and organic farms at five weeks, i.e. just before slaughter on conventional farms. On organic farms, the prevalence decreased to 80.0% at 70 days, i.e. slaughter age. Not only transmission to humans via the farm environment, but close physical contact with broilers might, therefore, lead to increased risk for carriage. Prevalence among farmers, their family members and employees on both conventional (19.1%) and organic (18.5%) broiler farms was higher compared to humans in the general population (5.1%). Moreover, people in close contact with live broilers showed the highest risk (27.1 vs. 14.3%). Evidence for clonal transmission of ESBL-producing E. coli between humans and broilers was found on conventional farms, and horizontal gene transfer was suspected on both conventional and organic farms. Even without selection pressure from antibiotics ESBL-producing E. coli were able to transmit and persist in an organic broiler flock, which shows that broilers form a reservoir of antibiotic resistance genes. This leads to an increased risk of carriage of humans on farms through direct contact with broilers and possibly via the direct farm environment. As only a very small percentage of the general population is exposed to live broilers, direct contact with broilers does not appear to be important for carriage in the general human population.

The gastrointestinal tract is lined with a mucus layer, which is colonized by a distinct mucosal microbial population. The anaerobic gut bacterium Akkermansia muciniphila is a well-described member of the mucosal microbiota and has been shown to be a human gut symbiont. In the mucus layer this gut symbiont is likely exposed to the oxygen that diffuses from mucosal epithelial cells. We showed that A. muciniphila has an active detoxification system to cope with reactive oxygen species and can use oxygen for respiration at nanomolar oxygen concentrations, with cytochrome bd as terminal oxidase. Until now, the type strain A. muciniphila MucT was the only cultured representative of this species. We isolated and characterized six new A. muciniphila strains from faecal samples of four different human subjects. These A. muciniphila strains showed minimal genomic and physiologic divergence while retaining their mucin degrading and utilisation capacities. Apart from the human gastrointestinal tract, we detected Akkermansia species in intestinal samples of numerous mammals. An additional ten new A. muciniphila strains were isolated from seven different mammalian species and showed high genomic and physiologic similarity to type strain A. muciniphila MucT. Apart from Akkermansia species, other Verrucomicrobia were identified within the gastrointestinal tract of non-human mammals. Furthermore, we obtained an Akkermansia isolate from the reticulated python, which had a similar mucin degrading capacity as the human strain A. muciniphila MucT but showed more efficient galactose utilization. On the basis of further phylogenetic, physiological, and genomic characterisations, strain PytT was found to represent a novel species within the genus Akkermansia, for which the name Akkermansia glycaniphilus sp. nov. is proposed. Overall, A. muciniphila strains isolated from intestinal samples of human and other mammals show very limited genomic and physiologic divergence. This together with the widely-spread global presence of A. muciniphila and the dependence on mucin for optimal growth, points towards a conserved symbiosis. This conserved symbiosis might be indicative for the beneficial role of this organism in respect to the host metabolic health. This is in line with the observation that A. muciniphila has been negatively associated with obesity and its associated metabolic disorders. In mice, treatment with viable A. muciniphila cells reversed high-fat diet-induced obesity. We described a scalable workflow for the preparation and preservation of high numbers of viable cells of A. muciniphila under strict anaerobic conditions for therapeutic interventions. Moreover, we developed various quality assessment and control procedures aimed to ensure the use of viable cells of A. muciniphila at any location in the world. These viable cells were used in a pilot study in humans in which no adverse events were observed. This is promising for future applications of A. muciniphila as a new therapeutic, leading towards the potential treatment of unhealthy states of the microbiota.

1Health4Food is een ambitieus onderzoeksprogramma op het gebied van dier- en volksgezondheid. Het landbouwbedrijfsleven heeft in sterke mate bepaald waar de prioriteiten moeten liggen: bij de ESBL’s en de snelle diagnostiek. Binnen 1Health4Food wordt kennis ontwikkeld voor meerdere sectoren, kennis die veehouders en hun adviseurs, zoals dierenartsen, in staat stellen om rendabel te produceren op een wijze die ook veilig is voor de mens. De ambitie is om in de toekomst gezamenlijk een gezonde en veilige veehouderij te realiseren.