Search

Bulunduğumuz yüzyıl ve 20. yüzyıl, kişilerin ve kurumların etkileşimi noktasında en üst seviyeye gelmiştir. Bu etkileşim, sosyal, ekonomik, askeri, siyasi, dini ve bilimsel olmak üzere birçok alanda yaşanmıştır. Şüphesiz dil ve dolaysıyla çeviri, bu etkileşimin ilk basamağını oluşturmaktadır. Bu nedenle nitelikli çeviriye ya da çeviribilimde kullanılan terminoloji ile eşdeğer çeviriye ulaşabilmek adına, birçok bilimsel çalışma yapılmıştır. Çalışmanın konusu olan çeviride transformasyon teorisi de eşdeğer çeviriye ulaşabilme çabalarından biridir. Dilbilimci ve çeviri üzerine çalışmaları olan Eugene Albert Nida, kaynak dil birimlerini erek dil birimlerine dönüştüren ve eşdeğer çeviriye ulaşmayı amaçlayan çevirmen için bir model oluşturmaya çalışmıştır. Nida, Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky'nin üretici dilbilgisi teorisinden esinlenmiştir. Bu kuram dilbilgisel kurallarla sonsuz sayıda cümle üretilebileceğini savunur. Nida, Chomsky tarafından öne sürülen bu savın, çeviri alanında, kaynak dil ve erek dil arasında da kullanılabileceğini ileri sürerek eşdeğer çeviriye ulaşılabileceğini savunmuştur. Böylelikle, öne sürmüş olduğu bu teoriyi, kaynak dil ve erek dil temelli ele alması yönüyle ve eşdeğerliği amaç edinmesiyle dilbilimden bağımsız bir zemine oturtmuştur. Nida ayrıca, çeviri sırasında diller arasında yaşanan dönüşümü sınıflandırmıştır. Transformasyon teorisi gerek Batılı gerekse Rus bilim insanları tarafından farklı şekilde ele alınmıştır. Teorinin uygulama alanına aktarılmasına önemli katkısı olan bilim insanlarından biri de Rus çeviribilimci Vilen Naumoviç Komissarov'dur. Komissarov çeviri sırasında yaşanan dönüşümleri Rusça ve İngilizce üzerinden dizgesel olarak sınıflandırmıştır. Komissarov, yaptığı çalışmalarda teorinin daha çok uygulama sahasında çevirmene katkı sağlamasını amaçlamıştır. Bu nedenle çalışmamızın uygulama bölümünde, Komissarov'un yapmış olduğu çalışmalardan faydalanılacaktır. Çalışmada A. S. Puşkin'in `Maça Kızı` adlı eserinin Ataol Behramoğlu tarafından yapılan çevirisi transformasyon teorisi temelinde örneklerle ele alınacaktır. Çalışma, çeviride transformasyon teorisinin Türkiye'de çeviribilim alanında ilk kez ele alınıyor olması açısından önemlidir. Ayrıca, teorinin Rusça kaynak dil ve Türkçe erek dil üzerinden ilk kez uygulamalı olarak verilmesiyle çeviribilim alanına hem teorik hem de uygulama alanı bakımından katkı sağlaması amaçlanmaktadır.Anhatar Kelime : Transformasyon teorisi, Nida, eşdeğerlik, Puşkin, Maça Kızı, Komissarov In the present and the past century, the interaction between individuals and institutions have reached the top level. This interaction have been observed in many areas including social, economic, military, political, religious and scientific areas. Surely language, thus translation, is the first step of this interaction. Therefore, many scientific studies have been conducted in order to achieve high quality or equivalent translation with the terminology used in translation studies. The transformation theory in translation studies is one of the attempts to achieve the equivalent translation. Eugene Albert Nida, a linguist who has studies on translation, has attempted to create a model for translators to transform the source language units to the target language units. Nida was inspired by the American linguist Noam Chomsky's theory of generative grammar. This theory argues that, with the use of grammatical rules, one can produce an infinite number of sentences. Nida makes use of this argument in translation studies arguing that it can be used in the relation of the source language to the target language in order to achieve equivalent translation. Based on this assumption, he has classified the transformations taking place during translations between languages. The theory of transformation has been handled differently by Western scientists and Russian scientists. One of the scientists who contributed to the transfer of theory to the field of practice is Russian translator, Vilen Naumovic Komissarov. Komissarov has systematically classified transformations during the translation process through Russian an English. He intended to make the theory more useful in practice fort he translators. For this reason, we will benefit from the work done by Komissarov in the application section of our work. In this study, the translation of A. S. Pushkin's `The Queen of Spade` translated into Turkish by Ataol Behramoğlu will be handled with examples on the basis of transformation theory. The study is important for its use of the transformation theory fort he first time in the field of translation studies in Turkey. Moreover, it is aimed to contribute to the field of translation studies from both theoretical and practical aspects by the application of the theory for the first time on the interaction between Russian language as the source language and Turkish language as the target language.Key Word : Transformation theory, Nida, equivalence, Pushkin, The Queen of Spades,Komissarov 155

Taraflardan birinin çağrısıyla iki kişi arasında silah kullanımı ile teke tek çarpışma olarak nitelenen düello, etkisini V. yüzyıldan itibaren göstermiş, ulusların kültür tarihinde önemli bir yer edinmiş ve günümüze kadar gelmiştir.Uygulandığı dönemlerde düello, onur mücadelesi ve hukuksal bir çözüm olarak nitelendirilmiştir. İlk olarak V. yüzyılda İngiltere'de görülen düello, zaman içerisinde Avrupa ülkelerinde ve Amerika'da da etkisini göstermiştir.Düello XVIII. yüzyılda Fransızlardan etkilenerek Rus kültür ve edebiyatına girmiştir. Yaşamları düelloyla sonuçlanan ünlü kişiler olmuştur. XVIII-XIX. yüzyıl Rus yazarlarına baktığımız zaman eserlerinde düello konusu sıkça işlenmiştir. Bunun da başlıca nedeni düellonun Rus toplumunun günlük yaşamına ve kültürüne iyice girmiş olmasıdır. XIX. yüzyıl Rus eserlerinde düello, meşhur bir konu olmuştur. Ruslar, ülkelerinde düellonun yapılışı ve kurallarıyla diğer Avrupalı ve Amerikalı devletlerden ayrılmışlardır.Rus toplumunda sıkça başvurulan düello, XIX. yy.ın sonlarına kadar popülerliğini korumuştur. Fakat bu süre içinde pek çok insan ölmesi, hayatta kalanların ve tanıkların ağır cezalara mahkûm olması sonucu XX. yüzyıla doğru insanlar arasında düellonun gereksizliği konuşulmaya başlamıştır. XX. yüzyıl Rus kültür ve edebiyatına gelindiğinde, düello artık modası geçmiş bir gelenek olarak kalmıştır.Anahtar kelimeler: Düello,Rus Kültürü , Rus Edebiyatı, Puşkin, Lermontov, Tolstoy, Turgenyev, Çehov, Kuprin. Duel, which is the fight between two opponents using swords or guns, often caused by a challenge had an important role in many nations cultural history and kept its effect from V. Century to the present day.At the time it was widespread, duel was seen as a fight for honor and a legal way to solve some kind of problems. Duel was first seen in England in V. Century and spread in a very short time over the Europan countries and America.İnfluenced by the Frenchmen duel appeared in the Russian cultur and literature in XVIII. Century. There were famous people whose lives were ended by duels. When we have a close look at the Works of the Russian Authors of the XVIII.-XIX. Century we will notice the subject ?duel? was often issued. The main reason was, at that time duel was a part of the daily life and culture of the Russians. There was not a more popular subject than ?duel? in the novels of the XIX. Century Russia. Russians differentiated from the Americans and Europans in the way they carried out the duels and about the rules of their duels.Many people died in duels in Russia and many who witnessed the duels and who survived from duels were given severe penalties so by the time duel was seen unnecassary among people. With the start of XX. century duel was an old tradition.Key words; Duel, Russian Culthura, Russian Literature, Pushkin, Lermontov, Tolstoy, Turgenev, Cehov, Kuprin. 150

Taraflardan birinin çağrısıyla iki kişi arasında silah kullanımı ile teke tek çarpışma olarak nitelenen düello, etkisini V. yüzyıldan itibaren göstermiş, ulusların kültür tarihinde önemli bir yer edinmiş ve günümüze kadar gelmiştir. Uygulandığı dönemlerde düello, onur mücadelesi ve hukuksal bir çözüm olarak nitelendirilmiştir. İlk olarak V. yüzyılda İngiltere'de görülen düello, zaman içerisinde Avrupa ülkelerinde ve Amerika'da da etkisini göstermiştir. Düello XVIII. yüzyılda Fransızlardan etkilenerek Rus kültür ve edebiyatına girmiştir. Yaşamları düelloyla sonuçlanan ünlü kişiler olmuştur. XVIII-XIX. yüzyıl Rus yazarlarına baktığımız zaman eserlerinde düello konusu sıkça işlenmiştir. Bunun da başlıca nedeni düellonun Rus toplumunun günlük yaşamına ve kültürüne iyice girmiş olmasıdır. XIX. yüzyıl Rus eserlerinde düello, meşhur bir konu olmuştur. Ruslar, ülkelerinde düellonun yapılışı ve kurallarıyla diğer Avrupalı ve Amerikalı devletlerden ayrılmışlardır. Rus toplumunda sıkça başvurulan düello, XIX. yy.ın sonlarına kadar popülerliğini korumuştur. Fakat bu süre içinde pek çok insan ölmesi, hayatta kalanların ve tanıkların ağır cezalara mahkûm olması sonucu XX. yüzyıla doğru insanlar arasında düellonun gereksizliği konuşulmaya başlamıştır. XX. yüzyıl Rus kültür ve edebiyatına gelindiğinde, düello artık modası geçmiş bir gelenek olarak kalmıştır., Duel, which is the fight between two opponents using swords or guns, often caused by a challenge had an important role in many nations cultural history and kept its effect from V. Century to the present day. At the time it was widespread, duel was seen as a fight for honor and a legal way to solve some kind of problems. Duel was first seen in England in V. Century and spread in a very short time over the Europan countries and America. İnfluenced by the Frenchmen duel appeared in the Russian cultur and literature in XVIII. Century. There were famous people whose lives were ended by duels. When we have a close look at the Works of the Russian Authors of the XVIII.-XIX. Century we will notice the subject ?duel? was often issued. The main reason was, at that time duel was a part of the daily life and culture of the Russians. There was not a more popular subject than ?duel? in the novels of the XIX. Century Russia. Russians differentiated from the Americans and Europans in the way they carried out the duels and about the rules of their duels. Many people died in duels in Russia and many who witnessed the duels and who survived from duels were given severe penalties so by the time duel was seen unnecassary among people. With the start of XX. century duel was an old tradition.

Üzerinde çalışma yapılan metin Eski Türkiye Türkçesi dil devresine aittir.Eski Türkiye Türkçesi, Anadolu'da 13. yüzyıldan sonra ortaya çıkan ve içindebulunduğumuz zamana kadar kesintisiz devam eden Anadolu Türkçesinin ilkdevresidir. Bu devre ait metinlerin dil açısından incelenmesi gerek sözlük bilimiaçısından gerekse dil tarihi açısından çok önemlidir. Yine Anadolu Türkçesinin ilkdevrine ait olması da Türk dilinin gelişme seyrine ışık tutar. Bu amaçla, yapılançalışma 14. yüzyılda kaleme alınmış bir sure tefsiridir. Muhtemelen yazarı Mustafabin Muhammed'dir. Giriş dışında, gramer, metin ve ek dizimini içeren bir sözlüktenoluşmuştur. Gramer kısmında Latin harflerine çevrilen metnin kısa bir grameriyapılmıştır. Metin bölümünde tefsirin 30 varaklık kısmı Arap harflerinden Latinharflerine çevrilmiş, sözlük bölümünde de metinde geçen sözcüklerin anlamları,hangi dile ait oldukları, aldığı ekler tespit edilmiştir. The text that has been worked on, belongs to the Old Turkey Turkishlanguage period. Old Turkey Turkish is the first phase of Anatolian Turkish whichwas formed after 13th century in Anatolia and which continued uninterruptedly tilltoday. The linguistic examinations of the texts belonging to that period are of vitalimportance both in terms of lexicography and of language history. Also the fact thatit belongs to the first period of Anatolian Turkish, sheds light to the devolopment ofTurkish language. Therefore, work been done here is a sura interpretation which hasbeen written in 14th century. Most probably its author is Mustafa bin Muhammad. Inaddition to the Intraduction, it is composed of grammer, text and a dictionary whichconsists of a directory. At the grammer section there is a brief grammer of the textwhich has been translated from Arabic Alphabet to Latin Alphabet and the dictionarysection meaning of the words used in the text,their orginal language and the suffixesattached to them are examined 128

TÜRKÇE ABSTRACT ( en fazla 250 sözcük) Dünya üzerindeki her halk kendine ait bir inanç sistemine sahiptir. Halklar, geçmişlerindeki inançları da, günümüzde inandıkları tek Tanrılı dinlerin yapısına sokmuşlardır. Böylece günümüzün semavi dinleri de, yapılarında kendilerine inanan halkların eski inanç sistemini taşımaktadır. Geniş bir coğrafyaya dağılmış, gittiği ülkenin insanlarını etkilemiş ve onlardan etkilenmiş Türk toplulukları da, geçmişlerinden gelen inançları kültürlerinde yaşamaktadırlar. Türk kültürünün en eski yazılı belgesi olan Orhon yazıtları da, onların zengin bir mitolojiye sahip olduğunu gösteren en eski yazılı belgelerdir. Tezim izdeki amacımız, Türk topluluklarının zengin mitolojisi üzerine Rusça yazılmış çalışmaların, araştırmacılara sunulmasıdır. Tezimizin birinci bölümünde, Çarlık Rusya'sında ve SSCB'nde Türk mitolojisi üzerine yazılmış Rusça çalışmaların kısa bir tarihçesini vermeye ve Rus araştırmacıların Türk mitolojisindeki hangi unsurları incelediğini göstermeye çalıştık. İkinci bölümde ise, Rusça yazılmış çalışmaları belirli dönemlere ayırmadan sadece yazar adına göre alfabetik sıra ile verdik. Eserleri, kitap ve makale olmak üzere iki alt bölüm halinde tasnif ettik. Üçüncü bölümde, elimizdeki kaynaklardan bazılarının tanıtımını yaptık. Bütün kaynakların ayrıntılı bir şekilde tanıtımı, tezin boyutlarını aşacağı için buna girişmedik. Sonuç bölümünde ise gerek Çarlık Rusya'sı, gerekse SSCB'nde yapılan çalışmaların genel bir analizi yapılmaya çalışılmıştır. İNGİLİZCE ABSTRAKT ( en fazla 250 sözcük) Every community in the world has its own system of belief. Communities have included their past believes into the structure of single- god religion theybelieve today. For this reason, Celescial religions of our time involve the old systems of beliefs of their followers. Turkish communities that spread into vast geographic areas also effected the people of the countries they went to aand in retuen they got affected by those people. At the same time Turkish people live in the culture and belief sysstem coming from the past. Our goal in the current thesis to present the studies published in Russian about the rich mythology of the Turkish communities. İn the first part of our thesis, focus was given on the presentation of brief history of the studies of Turkish mythology conducted and published in Russian language in the Russia of Czarizm and the Union of Soviet Socialist Republics, trying mostly to show what aspects of the Turkish mythology had been investigated. İn the secon part, on the other hand, the studies published in Russion were listed only by the author's name in alphabetical order, without deviding them into spesific periods. The studies were classified into two subdevisions as books and articles. İn the third part, we gave definitions of some of the sourches on hand. We did not attemp to give detailed definitions for these sources since that would overpass the scope of the thesis. İn the conclusion part, however, a general analysis was made on the studies conducted in Russia of Czarism and the Union of Soviet Socialist republics. 137