Search

La Région de Bruxelles-Capitale (RBC) s’est engagée, depuis 2016, à mettre la transition au cœur de sa stratégie économique. Parmi les modèles économiques prometteurs figure l’économie de la fonctionnalité (EF), par laquelle la vente de l’usage d’un bien est substituée à la vente du bien lui-même. Plusieurs vertus lui sont attribuées en matière de soutenabilité. Ainsi, la rétention de la propriété des biens par les entreprises inciterait ces dernières à choisir des produits durables. La mise à disposition d’un même bien pour divers usagers limiterait les quantités produites. L’EF catalyserait aussi l’ancrage local des systèmes productifs et de consommation. Pourtant, en RBC, le modèle de l’EF reste encore peu connu, mal compris et peine à se déployer. C’est pourquoi le présent article, issu d’une recherche de 4 ans sur l’EF en RBC, poursuit trois objectifs : 1) il dresse un panorama original de l’état actuel de l’EF en RBC et de la diversité des besoins auxquels l’EF pourrait répondre ; 2) il analyse les dispositifs institutionnels de soutien de l’EF en RBC, et 3) il s’interroge sur l’adéquation entre les dispositifs institutionnels de soutien à une économie soutenable en RBC et le déploiement de l’EF dans la Région. Il ressort de cette étude exploratoire que l’EF est encore peu présente, tant institutionnellement que dans le tissu économique bruxellois. Il semblerait dès lors pertinent de donner davantage de place au modèle de l’EF, en créant des espaces permettant à des acteurs économiques d’expérimenter le modèle et d’en évaluer les effets en termes de soutenabilité, de construire une vision commune et de définir les trajectoires de son déploiement. Sinds 2016 verbindt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) zich ertoe om de transitie centraal te stellen in zijn economische strategie. Een van de veelbelovende economische modellen is de functionaliteitseconomie (FE), waarbij de verkoop van het gebruik van een goed in de plaats komt van de verkoop van het goed zelf. De FE zou verschillende voordelen op het vlak van duurzaamheid bieden. Zo zou het feit dat bedrijven eigenaar van de goederen blijven hen stimuleren om voor duurzame producten te kiezen. Door eenzelfde goed ter beschikking te stellen van verschillende gebruikers, zou er ook minder van geproduceerd worden. Bovendien zou de FE werken als katalysator voor de lokale verankering van productie- en consumptiesystemen. Toch is het FE-model nog altijd amper bekend in het BHG. Het wordt verkeerd begrepen en heeft het moeilijk om zich verder te verspreiden. Dit artikel, dat voortvloeit uit een vierjarig onderzoek naar de FE in het BHG, streeft dan ook drie doelstellingen na: 1) het biedt een huidige stand van zaken van de FE in het BHG en van de uiteenlopende behoeften waaraan de FE zou kunnen voldoen; 2) het analyseert de institutionele voorzieningen ter ondersteuning van de FE in het BHG; en 3) het zet vraagtekens bij de onderlinge afstemming tussen enerzijds de institutionele voorzieningen ter ondersteuning van een duurzame economie in het BHG en anderzijds de verdere uitrol van de FE in het Gewest. Uit deze verkennende studie blijkt dat de FE nog altijd maar beperkt aanwezig is, zowel op institutioneel vlak als in het Brusselse economische weefsel. Het lijkt dan ook relevant om meer plaats te geven aan het FE-model, door ruimten te voorzien waar economische actoren met het model kunnen experimenteren en de effecten ervan op het vlak van duurzaamheid kunnen beoordelen, een gemeenschappelijke visie kunnen opbouwen en de trajecten voor de verdere uitrol van de FE kunnen uitstippelen. Since 2016, the Brussels-Capital Region (BCR) has been committed to putting transition at the heart of its economic strategy. Among the promising economic models is the functional economy (FE), whereby the sale of the use of a product is substituted for the sale of the product itself. It has several virtues in terms of sustainability. By retaining ownership of goods, companies would be encouraged to choose sustainable products. Making the same product available to different users would limit the quantities produced. The FE also serves as a catalyst for the local presence of production and consumption systems. Yet, in BCR, the FE model remains little known, poorly understood and is having trouble unfolding. This article – which is the result of four years of research on the FE in BCR – has three objectives: 1) it provides an original overview of the current state of the FE in BCR and the diversity of needs which the FE could meet; 2) it analyses the institutional measures for supporting the FE in BCR; and 3) it questions the balance between the institutional measures for supporting a sustainable economy in BCR and the expansion of the FE in the region. This exploratory study shows that the FE still has only a marginal presence in institutional terms and in the economic fabric of Brussels. It would therefore seem appropriate to make more room for the FE model, by creating areas for economic stakeholders to experiment with the model and evaluate its effects in terms of sustainability, build a common vision and determine the directions for its expansion.

La Région de Bruxelles-Capitale (RBC) s’est engagée, depuis 2016, à mettre la transition au cœur de sa stratégie économique. Parmi les modèles économiques prometteurs figure l’économie de la fonctionnalité (EF), par laquelle la vente de l’usage d’un bien est substituée à la vente du bien lui-même. Plusieurs vertus lui sont attribuées en matière de soutenabilité. Ainsi, la rétention de la propriété des biens par les entreprises inciterait ces dernières à choisir des produits durables. La mise à disposition d’un même bien pour divers usagers limiterait les quantités produites. L’EF catalyserait aussi l’ancrage local des systèmes productifs et de consommation. Pourtant, en RBC, le modèle de l’EF reste encore peu connu, mal compris et peine à se déployer. C’est pourquoi le présent article, issu d’une recherche de 4 ans sur l’EF en RBC, poursuit trois objectifs : 1) il dresse un panorama original de l’état actuel de l’EF en RBC et de la diversité des besoins auxquels l’EF pourrait répondre ; 2) il analyse les dispositifs institutionnels de soutien de l’EF en RBC, et 3) il s’interroge sur l’adéquation entre les dispositifs institutionnels de soutien à une économie soutenable en RBC et le déploiement de l’EF dans la Région. Il ressort de cette étude exploratoire que l’EF est encore peu présente, tant institutionnellement que dans le tissu économique bruxellois. Il semblerait dès lors pertinent de donner davantage de place au modèle de l’EF, en créant des espaces permettant à des acteurs économiques d’expérimenter le modèle et d’en évaluer les effets en termes de soutenabilité, de construire une vision commune et de définir les trajectoires de son déploiement. Sinds 2016 verbindt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) zich ertoe om de transitie centraal te stellen in zijn economische strategie. Een van de veelbelovende economische modellen is de functionaliteitseconomie (FE), waarbij de verkoop van het gebruik van een goed in de plaats komt van de verkoop van het goed zelf. De FE zou verschillende voordelen op het vlak van duurzaamheid bieden. Zo zou het feit dat bedrijven eigenaar van de goederen blijven hen stimuleren om voor duurzame producten te kiezen. Door eenzelfde goed ter beschikking te stellen van verschillende gebruikers, zou er ook minder van geproduceerd worden. Bovendien zou de FE werken als katalysator voor de lokale verankering van productie- en consumptiesystemen. Toch is het FE-model nog altijd amper bekend in het BHG. Het wordt verkeerd begrepen en heeft het moeilijk om zich verder te verspreiden. Dit artikel, dat voortvloeit uit een vierjarig onderzoek naar de FE in het BHG, streeft dan ook drie doelstellingen na: 1) het biedt een huidige stand van zaken van de FE in het BHG en van de uiteenlopende behoeften waaraan de FE zou kunnen voldoen; 2) het analyseert de institutionele voorzieningen ter ondersteuning van de FE in het BHG; en 3) het zet vraagtekens bij de onderlinge afstemming tussen enerzijds de institutionele voorzieningen ter ondersteuning van een duurzame economie in het BHG en anderzijds de verdere uitrol van de FE in het Gewest. Uit deze verkennende studie blijkt dat de FE nog altijd maar beperkt aanwezig is, zowel op institutioneel vlak als in het Brusselse economische weefsel. Het lijkt dan ook relevant om meer plaats te geven aan het FE-model, door ruimten te voorzien waar economische actoren met het model kunnen experimenteren en de effecten ervan op het vlak van duurzaamheid kunnen beoordelen, een gemeenschappelijke visie kunnen opbouwen en de trajecten voor de verdere uitrol van de FE kunnen uitstippelen. Since 2016, the Brussels-Capital Region (BCR) has been committed to putting transition at the heart of its economic strategy. Among the promising economic models is the functional economy (FE), whereby the sale of the use of a product is substituted for the sale of the product itself. It has several virtues in terms of sustainability. By retaining ownership of goods, companies would be encouraged to choose sustainable products. Making the same product available to different users would limit the quantities produced. The FE also serves as a catalyst for the local presence of production and consumption systems. Yet, in BCR, the FE model remains little known, poorly understood and is having trouble unfolding. This article – which is the result of four years of research on the FE in BCR – has three objectives: 1) it provides an original overview of the current state of the FE in BCR and the diversity of needs which the FE could meet; 2) it analyses the institutional measures for supporting the FE in BCR; and 3) it questions the balance between the institutional measures for supporting a sustainable economy in BCR and the expansion of the FE in the region. This exploratory study shows that the FE still has only a marginal presence in institutional terms and in the economic fabric of Brussels. It would therefore seem appropriate to make more room for the FE model, by creating areas for economic stakeholders to experiment with the model and evaluate its effects in terms of sustainability, build a common vision and determine the directions for its expansion.

Avec le concept d’exnovation, les Sustainability Transitions studies (ST) connaissent un changement de paradigme. Leur focale typique sur les niches d’innovation durables se déplace pour éclairer désormais le revers de ces processus d’émergence : les voies de sortie des systèmes sociotechniques qui posent des problèmes de non-durabilité. Cet article introduit l’exnovation shift qui s’opère au sein des ST et illustre sa pertinence pour appréhender les enjeux de la gouvernance des transitions à Bruxelles. Sur la base d’une revue de la littérature et d’une analyse exploratoire, l’article traite des limites des stratégies de transition fondées uniquement sur le soutien aux niches d’innovation, présente deux cas emblématiques qui structurent la littérature sur l’exnovation et souligne la nécessité de considérer de nouveaux domaines qui intègrent les enjeux de l’exnovation à l'échelle de la ville. Appliqué au cas bruxellois, le concept d’exnovation permet de faire une lecture systémique et critique des enjeux de la zone de basses émissions. Het concept exnovatie zorgt voor een paradigmaverschuiving binnen het onderzoek naar Sustainability Transitions (ST). Gewoonlijk focusten ST-studies op duurzame innovatieniches maar voortaan belichten zij de keerzijde van deze ontwikkelingsprocessen: de mogelijkheden om niet-duurzame sociaal-technische systemen uit te faseren. In dit artikel hebben we het over de exnovation shift bij ST’s en maken we duidelijk hoe relevant het is om meer inzicht te verwerven in de uitdagingen die meespelen bij de governance van transities in Brussel. Op basis van een literatuuronderzoek en een verkennende analyse bespreken we in het artikel de beperkingen van transitiestrategieën die uitsluitend gebaseerd zijn op de ondersteuning van innovatieniches, stellen we twee emblematische gevallen voor die de literatuur over exnovatie structureren, en benadrukken we de noodzaak om rekening te houden met nieuwe domeinen die de uitdagingen op het vlak van exnovatie op stadsniveau integreren. Toegepast op Brussel, maakt het concept exnovatie het mogelijk om de uitdagingen van de lage-emissiezone op een systemische en kritische manier te interpreteren. With the concept of exnovation, Sustainability Transitions (ST) studies are experiencing a paradigm shift. Their typical focus on sustainable niche innovations has now shifted to shed light on the reverse side of these emergence processes: the exit routes from socio-technical systems which cause problems of unsustainability. This article introduces the exnovation shift which is taking place within STs and illustrates its relevance in understanding the challenges of transition governance in Brussels. Based on a review of the literature and an exploratory analysis, this article discusses the limits of transition strategies based solely on support for niche innovations, presents two emblematic cases which structure the literature on exnovation, and emphasises the need to consider new areas which integrate the challenges of exnovation at city level. Applied to the case of Brussels, the concept of exnovation allows a systemic and critical reading of the challenges facing the Low emission zone.

Avec le concept d’exnovation, les Sustainability Transitions studies (ST) connaissent un changement de paradigme. Leur focale typique sur les niches d’innovation durables se déplace pour éclairer désormais le revers de ces processus d’émergence : les voies de sortie des systèmes sociotechniques qui posent des problèmes de non-durabilité. Cet article introduit l’exnovation shift qui s’opère au sein des ST et illustre sa pertinence pour appréhender les enjeux de la gouvernance des transitions à Bruxelles. Sur base d’une revue de la littérature et d’une analyse exploratoire, l’article traite des limites des stratégies de transition fondées uniquement sur le soutien aux niches d’innovation, présente deux cas emblématiques qui structurent la littérature sur l’exnovation et souligne la nécessité de considérer de nouveaux domaines qui intègrent les enjeux de l’exnovation à l'échelle de la ville. Appliqué au cas bruxellois, le concept d’exnovation permet de faire une lecture systémique et critique des enjeux de la Zone de Basses Émissions. Het concept exnovatie zorgt voor een paradigmaverschuiving binnen het onderzoek naar Sustainability Transitions (ST). Gewoonlijk focusten ST-studies op duurzame innovatieniches maar voortaan belichten zij de keerzijde van deze ontwikkelingsprocessen: de mogelijkheden om niet-duurzame sociaal-technische systemen uit te faseren. In dit artikel hebben we het over de exnovation shift bij ST’s en maken we duidelijk hoe relevant het is om meer inzicht te verwerven in de uitdagingen die meespelen bij de governance van transities in Brussel. Op basis van een literatuuronderzoek en een verkennende analyse bespreken we in het artikel de beperkingen van transitiestrategieën die uitsluitend gebaseerd zijn op de ondersteuning van innovatieniches, stellen we twee emblematische gevallen voor die de literatuur over exnovatie structureren, en benadrukken we de noodzaak om rekening te houden met nieuwe domeinen die de uitdagingen op het vlak van exnovatie op stadsniveau integreren. Toegepast op Brussel, maakt het concept exnovatie het mogelijk om de uitdagingen van de lage-emissiezone op een systemische en kritische manier te interpreteren. With the concept of exnovation, Sustainability Transitions (ST) studies are experiencing a paradigm shift. Their typical focus on sustainable niche innovations has now shifted to shed light on the reverse side of these emergence processes: the exit routes from socio-technical systems which cause problems of unsustainability. This article introduces the exnovation shift which is taking place within STs and illustrates its relevance in understanding the challenges of transition governance in Brussels. Based on a review of the literature and an exploratory analysis, this article discusses the limits of transition strategies based solely on support for niche innovations, presents two emblematic cases which structure the literature on exnovation, and emphasises the need to consider new areas which integrate the challenges of exnovation at city level. Applied to the case of Brussels, the concept of exnovation allows a systemic and critical reading of the challenges facing the Low Emission Zone.

Avec le concept d’exnovation, les Sustainability Transitions studies (ST) connaissent un changement de paradigme. Leur focale typique sur les niches d’innovation durables se déplace pour éclairer désormais le revers de ces processus d’émergence : les voies de sortie des systèmes sociotechniques qui posent des problèmes de non-durabilité. Cet article introduit l’exnovation shift qui s’opère au sein des ST et illustre sa pertinence pour appréhender les enjeux de la gouvernance des transitions à Bruxelles. Sur base d’une revue de la littérature et d’une analyse exploratoire, l’article traite des limites des stratégies de transition fondées uniquement sur le soutien aux niches d’innovation, présente deux cas emblématiques qui structurent la littérature sur l’exnovation et souligne la nécessité de considérer de nouveaux domaines qui intègrent les enjeux de l’exnovation à l'échelle de la ville. Appliqué au cas bruxellois, le concept d’exnovation permet de faire une lecture systémique et critique des enjeux de la zone de basses émissions. Het concept exnovatie zorgt voor een paradigmaverschuiving binnen het onderzoek naar Sustainability Transitions (ST). Gewoonlijk focusten ST-studies op duurzame innovatieniches maar voortaan belichten zij de keerzijde van deze ontwikkelingsprocessen: de mogelijkheden om niet-duurzame sociaal-technische systemen uit te faseren. In dit artikel hebben we het over de exnovation shift bij ST’s en maken we duidelijk hoe relevant het is om meer inzicht te verwerven in de uitdagingen die meespelen bij de governance van transities in Brussel. Op basis van een literatuuronderzoek en een verkennende analyse bespreken we in het artikel de beperkingen van transitiestrategieën die uitsluitend gebaseerd zijn op de ondersteuning van innovatieniches, stellen we twee emblematische gevallen voor die de literatuur over exnovatie structureren, en benadrukken we de noodzaak om rekening te houden met nieuwe domeinen die de uitdagingen op het vlak van exnovatie op stadsniveau integreren. Toegepast op Brussel, maakt het concept exnovatie het mogelijk om de uitdagingen van de lage-emissiezone op een systemische en kritische manier te interpreteren. With the concept of exnovation, Sustainability Transitions (ST) studies are experiencing a paradigm shift. Their typical focus on sustainable niche innovations has now shifted to shed light on the reverse side of these emergence processes: the exit routes from socio-technical systems which cause problems of unsustainability. This article introduces the exnovation shift which is taking place within STs and illustrates its relevance in understanding the challenges of transition governance in Brussels. Based on a review of the literature and an exploratory analysis, this article discusses the limits of transition strategies based solely on support for niche innovations, presents two emblematic cases which structure the literature on exnovation, and emphasises the need to consider new areas which integrate the challenges of exnovation at city level. Applied to the case of Brussels, the concept of exnovation allows a systemic and critical reading of the challenges facing the Low Emission Zone.

L’économie circulaire (EC) figure parmi les priorités de la Région de Bruxelles-Capitale (RBC), car elle permet de concilier durabilité et objectifs économiques, tels que la fixation des activités productives dans la région et la création d’emplois. Le présent document s’appuie sur six études de cas dans le secteur agroalimentaire pour examiner la manière dont l’EC s’imbrique dans les tissus sociospatial, économique, culturel, financier et institutionnel de la région. Nous constatons que l’EC englobe une pluralité de pratiques, ce qui augure de nombreuses possibilités pour son expansion. Nous recommandons de tenir compte de cette diversité, dans la mesure où les politiques visent à créer des coalitions entre la Région, des entreprises dont les modèles économiques et les missions divergent, ainsi que des initiatives de proximité dans différents domaines. En outre, il apparaît nécessaire de valoriser les « emplois circulaires » et nous préconisons d’accorder plus d’attention aux activités d’EC urbaines au-delà 1) de celles centrées sur les marchés ciblant des consommateurs à revenus moyens ou élevés, et/ou 2) de celles qui font grimper la valeur marchande de l’immobilier. De circulaire economie staat op de agenda van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als middel om duurzaamheid te combineren met economische doelstellingen zoals het behoud van productieactiviteiten in het Gewest en het creëren van werkgelegenheid. Dit artikel bouwt voort op zes praktijkgevallen in de voedingssector om te onderzoeken hoe de circulaire economie opgenomen is in het sociaal-ruimtelijke, economische, culturele, financiële en institutionele weefsel van het Gewest. We komen tot de bevinding dat de circulaire economie een veelheid aan praktijken omvat, wat heel wat mogelijkheden biedt om de circulaire economie uit te breiden. We raden aan om aandacht te schenken aan deze verscheidenheid, aangezien het beleid coalities nastreeft tussen het Gewest, bedrijven met uiteenlopende bedrijfsmodellen en opdrachten, en gemeenschapsinitiatieven op verschillende gebieden. Wij stellen ook vast dat er nood is aan meer waardering voor “circulaire banen” en raden aan om meer aandacht te hebben voor stedelijke circulaire economieën in plaats van enkel voor economieën (1) die gericht zijn op markten van consumenten met een gemiddeld of hoog inkomen en/of (2) die de waarde van de vastgoedmarkt helpen verhogen. The Circular Economy (CE) has been on the agenda of the Brussels Capital Region (BCR) as means of combining sustainability and economic Igoals like fixating productive activities in the region and job creation. This paper draws on six cases in the agro-food sector to explore how the CE is inserted in the socio-spatial, economic, cultural, financial and institutional fabric of the region. We find that the CE comprises a plurality of practices, which promises multiple avenues for CE expansion. We recommend attending to this variegation, as policies seek coalitions between the Region, firms with diverging business models and missions, and community- based initiatives in different areas. We also identify the need to value “circular jobs” and recommend heightened sensitivity to urban circular economies beyond (1) those centered on middle/high income consumer markets, and/or (2) those fueling property market value rise.

L’économie circulaire (EC) figure parmi les priorités de la Région de Bruxelles-Capitale (RBC), car elle permet de concilier durabilité et objectifs économiques, tels que la fixation des activités productives dans la région et la création d’emplois. Le présent document s’appuie sur six études de cas dans le secteur agroalimentaire pour examiner la manière dont l’EC s’imbrique dans les tissus sociospatial, économique, culturel, financier et institutionnel de la région. Nous constatons que l’EC englobe une pluralité de pratiques, ce qui augure de nombreuses possibilités pour son expansion. Nous recommandons de tenir compte de cette diversité, dans la mesure où les politiques visent à créer des coalitions entre la Région, des entreprises dont les modèles économiques et les missions divergent, ainsi que des initiatives de proximité dans différents domaines. En outre, il apparaît nécessaire de valoriser les « emplois circulaires » et nous préconisons d’accorder plus d’attention aux activités d’EC urbaines au-delà 1) de celles centrées sur les marchés ciblant des consommateurs à revenus moyens ou élevés, et/ou 2) de celles qui font grimper la valeur marchande de l’immobilier. De circulaire economie staat op de agenda van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als middel om duurzaamheid te combineren met economische doelstellingen zoals het behoud van productieactiviteiten in het Gewest en het creëren van werkgelegenheid. Dit artikel bouwt voort op zes praktijkgevallen in de voedingssector om te onderzoeken hoe de circulaire economie opgenomen is in het sociaal-ruimtelijke, economische, culturele, financiële en institutionele weefsel van het Gewest. We komen tot de bevinding dat de circulaire economie een veelheid aan praktijken omvat, wat heel wat mogelijkheden biedt om de circulaire economie uit te breiden. We raden aan om aandacht te schenken aan deze verscheidenheid, aangezien het beleid coalities nastreeft tussen het Gewest, bedrijven met uiteenlopende bedrijfsmodellen en opdrachten, en gemeenschapsinitiatieven op verschillende gebieden. Wij stellen ook vast dat er nood is aan meer waardering voor “circulaire banen” en raden aan om meer aandacht te hebben voor stedelijke circulaire economieën in plaats van enkel voor economieën (1) die gericht zijn op markten van consumenten met een gemiddeld of hoog inkomen en/of (2) die de waarde van de vastgoedmarkt helpen verhogen. The Circular Economy (CE) has been on the agenda of the Brussels Capital Region (BCR) as means of combining sustainability and economic goals like fixating productive activities in the region and job creation. This paper draws on six cases in the agro-food sector to explore how the CE is inserted in the socio-spatial, economic, cultural, financial and institutional fabric of the region. We find that the CE comprises a plurality of practices, which promises multiple avenues for CE expansion. We recommend attending to this variegation, as policies seek coalitions between the Region, firms with diverging business models and missions, and community- based initiatives in different areas. We also identify the need to value “circular jobs” and recommend heightened sensitivity to urban circular economies beyond (1) those centered on middle/ high income consumer markets, and/or (2) those fueling property market value rise.

Cet article se penche sur une des questions centrales de la Région de Bruxelles-Capitale depuis son origine en 1989 : celle de la migration de ses classes moyennes vers la périphérie. Après 30 ans, le constat de l’échec des politiques visant à fixer les ménages moyens au sein de la RBC est patent. Nous montrons que cet échec résulte à la fois d’une erreur dans la cible (les ménages moyens avec enfants) et de moyens (l’accent mis sur la propriété), niant la réalité de la ville comme espace de transition : d’une part, les ménages moyens avec enfants ne représentent qu’une fraction modérée des départs et particulièrement difficile à maintenir dans un environnement urbain dense ; d’autre part, l’accès à la propriété ne semble guère un moyen efficace pour fixer les populations. Nous proposons dès lors un changement de paradigme : prenant acte de la ville comme espace de transition, il s’agit de s’interroger sur les groupes que la RBC pourrait chercher à attirer et les moyens pour y arriver. Dit artikel bestudeert een van de belangrijkste kwesties van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) sinds de oprichting in 1989, namelijk de migratie van de Brusselse middenklasse naar de rand. Na dertig jaar is het duidelijk dat het beleid om huishoudens uit de middenklasse in het BHG te houden gefaald heeft. We tonen aan dat dit beleidsfalen toe te schrijven is aan een fout qua doelgroep (huishoudens uit de middenklasse met kinderen) en qua middelen (focus op eigendom), waarbij geen rekening wordt gehouden met het feit dat de stad als overgangsruimte fungeert: enerzijds vertegenwoordigen de huishoudens uit de middenklasse met kinderen maar een klein deel van de uitstroom en zijn zij erg moeilijk in een dichte stedelijke omgeving te houden, en anderzijds lijkt de toegang tot eigendom nauwelijks een efficiënt middel om te vermijden dat bevolkingsgroepen wegtrekken. We reiken dan ook een paradigmaverschuiving aan: door de stad als een overgangsruimte te beschouwen, dient er te worden nagedacht over de groepen die het BHG zou kunnen trachten aan te trekken, en over de middelen die daarvoor nodig zijn. This article looks at one of the central issues of the Brussels-Capital Region since it was formed in 1989: the migration of the middle classes to the outskirts. After 30 years, it is clear that policies aimed at keeping average households in BCR have failed. We show that this failure is the result of an error with respect to the target (average households with children) as well as the means (the emphasis on ownership), denying the reality of the city as a place of transition: on the one hand, average households with children represent only a moderate fraction of departures and are particularly difficult to retain in a dense urban environment; on the other hand, access to ownership hardly seems to be an effective means of anchoring the population. We therefore propose a paradigm shift: acknowledge that the city is a place of transition and determine which groups BCR could seek to attract as well as the means to achieve this.

Cet article se penche sur une des questions centrales de la Région de Bruxelles-Capitale depuis son origine en 1989 : celle de la migration de ses classes moyennes vers la périphérie. Après 30 ans, le constat de l’échec des politiques visant à fixer les ménages moyens au sein de la RBC est patent. Nous montrons que cet échec résulte à la fois d’une erreur dans la cible (les ménages moyens avec enfants) et de moyens (l’accent mis sur la propriété), niant la réalité de la ville comme espace de transition : d’une part, les ménages moyens avec enfants ne représentent qu’une fraction modérée des départs et particulièrement difficile à maintenir dans un environnement urbain dense ; d’autre part, l’accès à la propriété ne semble guère un moyen efficace pour fixer les populations. Nous proposons dès lors un changement de paradigme : prenant acte de la ville comme espace de transition, il s’agit de s’interroger sur les groupes que la RBC pourrait chercher à attirer et les moyens pour y arriver. Dit artikel bestudeert een van de belangrijkste kwesties van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) sinds de oprichting in 1989, namelijk de migratie van de Brusselse middenklasse naar de rand. Na dertig jaar is het duidelijk dat het beleid om huishoudens uit de middenklasse in het BHG te houden gefaald heeft. We tonen aan dat dit beleidsfalen toe te schrijven is aan een fout qua doelgroep (huishoudens uit de middenklasse met kinderen) en qua middelen (focus op eigendom), waarbij geen rekening wordt gehouden met het feit dat de stad als overgangsruimte fungeert: enerzijds vertegenwoordigen de huishoudens uit de middenklasse met kinderen maar een klein deel van de uitstroom en zijn zij erg moeilijk in een dichte stedelijke omgeving te houden, en anderzijds lijkt de toegang tot eigendom nauwelijks een efficiënt middel om te vermijden dat bevolkingsgroepen wegtrekken. We reiken dan ook een paradigmaverschuiving aan: door de stad als een overgangsruimte te beschouwen, dient er te worden nagedacht over de groepen die het BHG zou kunnen trachten aan te trekken, en over de middelen die daarvoor nodig zijn. This article looks at one of the central issues of the Brussels-Capital Region since it was formed in 1989: the migration of the middle classes to the outskirts. After 30 years, it is clear that policies aimed at keeping average households in BCR have failed. We show that this failure is the result of an error with respect to the target (average households with children) as well as the means (the emphasis on ownership), denying the reality of the city as a place of transition: on the one hand, average households with children represent only a moderate fraction of departures and are particularly difficult to retain in a dense urban environment; on the other hand, access to ownership hardly seems to be an effective means of anchoring the population. We therefore propose a paradigm shift: acknowledge that the city is a place of transition and determine which groups BCR could seek to attract as well as the means to achieve this.

International audience; The specificities of mountain tourism areas and regional public policies influence the snowmaking equipment trajectories of ski resorts in the French Alps. Based on interviews among 20 ski resorts in Savoie (Northern French Alps) and data from regional policy of subsidies for snowmaking investments, this work analyses the drivers affecting the paths taken by ski resorts in their development of snowmaking. Access to water, climatic constraints and the expectations of local tourism stakeholders drive the development of snowmaking in each ski resort. The dependence of mountain tourism areas on the winter sports economy has led to the implementation of support policies for snowmaking by institutional actors. This study presents an overview of support policies in France and shows, through the case of the Auvergne-Rhône-Alpes region (NUTS-2), that between 2016 and 2019 subsidies have benefited the extension of snowmaking coverage in the largest ski resorts. This support from institutional stakeholders is one of the characteristics that illustrates a phenomenon of mountain tourism areas’ path dependence on the winter sports industry.; Les spécificités des territoires touristiques de montagne et les politiques publiques régionales orientent les trajectoires d’équipement en production de neige des stations de ski des Alpes françaises. Sur la base d’entretiens auprès de 20 stations de ski de Savoie et de données de la politique régionale de subventionnement pour l’investissement dans la production de neige, ce travail analyse les facteurs qui influencent les trajectoires prises par les stations de ski en matière de développement de la production de neige. L’accès à l’eau, les contraintes climatiques et les attentes des partenaires touristiques locaux sont des facteurs qui orientent, à l’échelle de chaque station, le développement de la production de neige. La dépendance des territoires de montagne à l’égard de l’économie des sports d’hiver a conduit à la mise en place par les acteurs institutionnels de politiques de soutien en faveur de la production de neige. Cette étude présente un état des lieux des politiques de soutien en France et montre au travers du cas de la région Auvergne-Rhône-Alpes qu’entre 2016 et 2019, le subventionnement a largement bénéficié à l’extension de la couverture en production de neige des plus grandes stations. Ce soutien des acteurs institutionnels est une des caractéristiques qui illustre un phénomène de dépendance au sentier des territoires de montagne vis-à-vis de l’industrie des sports d’hiver.

Our text focuses on territorial evolution of scientific employment in french companies, and analyses current regional policies. The scientific workforce experienced a relative deconcentration at the beginninf of the 21st century in France. It is accompanied by a growing metropolization within the regions. Despite public policies supporting R&D funding for companies seeking territorial balance, regional policies often fail to limit the impact of metropolization on social inequalities. The support of companies concerned with the common good and solidarity is therefore necessary., Notre texte analyse l'évolution territoriale de l'emploi scientifique des entreprises en France, et aborde les politiques régionales actuelles. La main d'oeuvre scientifique connait une relative déconcentration au début du 21ème siècle au niveau national, assortie d'une métropolisation croissante au sein des régions. Malgré des politiques publiques de soutien au financement de la R&D des entreprises recherchant l'équilibre territorial, les politiques régionales peinent à limiter l'incidence de la métropolisation sur les inégalités sociales. L'appui sur des entreprises elles-mêmes soucieuses du bien commun et de la solidarité est de ce fait nécessaire.

Les régions métropolitaines polycentriques qui se multiplient partout en Europe restent peu interrogées sur leur pertinence économique. Considérant qu'il est essentiel d'articuler les territoires avec les réseaux, nous mesurons la position des villes composant le cœur métropolitain de la Grande Région SaarLorLux dans un espace multiscalaire d'entreprises. Cette analyse nous permet d'étayer la distinction entre métropoles « locales » et métropoles « mondiales » ainsi que la relation entre l'internationalisation et la régionalisation du tissu d'entreprises dans un contexte transfrontalier. There are few questions about the economic relevance of the polycentric metropolitan regions which are multiplying all over Europe. Considering that it is essential to articulate the territories with the networks, we measure the position of the cities making up the metropolitan heart of the Greater SaarLorLux Region in a multiscalar space of companies. This analysis allows us to support the distinction between “local” and “global” metropolises as well as the relationship between the internationalization and regionalization of the business fabric in a cross-border context.

En 2005, la Région de Bruxelles-Capitale est passée d’une tarification linéaire de l’eau à une tarification progressive par personne, car cette dernière était supposée être sociale et écologique. Nous montrons que les ménages pauvres ne consomment pas moins d’eau par personne que les ménages riches en Belgique et à Bruxelles. La tarification progressive n’avantage donc pas les ménages pauvres et n’est pas sociale. Nous mettons également en évidence que rien n’indique que la tarification progressive ait incité les Bruxellois·es à réduire leur consommation d’eau, qui est déjà basse. Elle ne serait dès lors pas non plus écologique. Par contre, la tarification progressive comporte une série d’inconvénients et entraine de sérieux problèmes d’équité. Nous préconisons dès lors le retour à une tarification linéaire de l’eau pour tou·te·s à Bruxelles. In 2005 is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest overgeschakeld van een lineaire tarifering voor water naar een progressieve tarifering per persoon, omdat zo’n progressief tariefbeleid sociaal en ecologisch zou zijn. Wij tonen aan dat arme huishoudens niet minder water per persoon verbruiken dan rijke huishoudens in België en in Brussel. Een progressieve tarifering is bijgevolg niet in het voordeel van arme huishoudens en is dus niet sociaal. Ook benadrukken we dat niets erop wijst dat het progressieve tarief de Brusselaars heeft gestimuleerd om hun reeds lage waterverbruik verder te verminderen. Milieuvriendelijker is het dus evenmin. De progressieve tarifering heeft echter een aantal nadelen, met ernstige problemen op het gebied van rechtvaardigheid als gevolg. Wij pleiten er dan ook voor dat er voor alle Brusselaars opnieuw een lineair watertarief wordt gehanteerd. In 2005, the Brussels-Capital Region switched from linear pricing to progressive pricing per person because the latter was supposed to be social and ecological. We show that poor households do not consume less water per person than rich households in Belgium and Brussels. Tiered pricing therefore does not benefit poor households and is not social. We also point out that there is no evidence that progressive pricing has encouraged Brussels residents to reduce their already low water consumption. It would therefore not be environmentally friendly either. On the other hand, progressive pricing has a number of disadvantages and leads to serious problems of equity. We therefore advocate a return to linear water pricing for all in Brussels.

In 2005, the Brussels-Capital Region switched from linear pricing to progressive pricing per person because the latter was supposed to be social and ecological. We show that poor households do not consume less water per person than rich households in Belgium and Brussels. Tiered pricing therefore does not benefit poor households and is not social. We also point out that there is no evidence that progressive pricing has encouraged Brussels residents to reduce their already low water consumption. It would therefore not be environmentally friendly either. On the other hand, progressive pricing has a number of disadvantages and leads to serious problems of equity. We therefore advocate a return to linear water pricing for all in Brussels. In 2005 is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest overgeschakeld van een lineaire tarifering voor water naar een progressieve tarifering per persoon, omdat zo’n progressief tariefbeleid sociaal en ecologisch zou zijn. Wij tonen aan dat arme huishoudens niet minder water per persoon verbruiken dan rijke huishoudens in België en in Brussel. Een progressieve tarifering is bijgevolg niet in het voordeel van arme huishoudens en is dus niet sociaal. Ook benadrukken we dat niets erop wijst dat het progressieve tarief de Brusselaars heeft gestimuleerd om hun reeds lage waterverbruik verder te verminderen. Milieuvriendelijker is het dus evenmin. De progressieve tarifering heeft echter een aantal nadelen, met ernstige problemen op het gebied van rechtvaardigheid als gevolg. Wij pleiten er dan ook voor dat er voor alle Brusselaars opnieuw een lineair watertarief wordt gehanteerd. En 2005, la Région de Bruxelles-Capitale est passée d’une tarification linéaire de l’eau à une tarification progressive par personne, car cette dernière était supposée être sociale et écologique. Nous montrons que les ménages pauvres ne consomment pas moins d’eau par personne que les ménages riches en Belgique et à Bruxelles. La tarification progressive n’avantage donc pas les ménages pauvres et n’est pas sociale. Nous mettons également en évidence que rien n’indique que la tarification progressive ait incité les Bruxellois·es à réduire leur consommation d’eau, qui est déjà basse. Elle ne serait dès lors pas non plus écologique. Par contre, la tarification progressive comporte une série d’inconvénients et entraine de sérieux problèmes d’équité. Nous préconisons dès lors le retour à une tarification linéaire de l’eau pour tou·te·s à Bruxelles.

In 2005 is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest overgeschakeld van een lineaire tarifering voor water naar een progressieve tarifering per persoon, omdat zo’n progressief tariefbeleid sociaal en ecologisch zou zijn. Wij tonen aan dat arme huishoudens niet minder water per persoon verbruiken dan rijke huishoudens in België en in Brussel. Een progressieve tarifering is bijgevolg niet in het voordeel van arme huishoudens en is dus niet sociaal. Ook benadrukken we dat niets erop wijst dat het progressieve tarief de Brusselaars heeft gestimuleerd om hun reeds lage waterverbruik verder te verminderen. Milieuvriendelijker is het dus evenmin. De progressieve tarifering heeft echter een aantal nadelen, met ernstige problemen op het gebied van rechtvaardigheid als gevolg. Wij pleiten er dan ook voor dat er voor alle Brusselaars opnieuw een lineair watertarief wordt gehanteerd. En 2005, la Région de Bruxelles-Capitale est passée d’une tarification linéaire de l’eau à une tarification progressive par personne, car cette dernière était supposée être sociale et écologique. Nous montrons que les ménages pauvres ne consomment pas moins d’eau par personne que les ménages riches en Belgique et à Bruxelles. La tarification progressive n’avantage donc pas les ménages pauvres et n’est pas sociale. Nous mettons également en évidence que rien n’indique que la tarification progressive ait incité les Bruxellois·es à réduire leur consommation d’eau, qui est déjà basse. Elle ne serait dès lors pas non plus écologique. Par contre, la tarification progressive comporte une série d’inconvénients et entraine de sérieux problèmes d’équité. Nous préconisons dès lors le retour à une tarification linéaire de l’eau pour tou·te·s à Bruxelles. In 2005, the Brussels-Capital Region switched from linear pricing to progressive pricing per person because the latter was supposed to be social and ecological. We show that poor households do not consume less water per person than rich households in Belgium and Brussels. Tiered pricing therefore does not benefit poor households and is not social. We also point out that there is no evidence that progressive pricing has encouraged Brussels residents to reduce their already low water consumption. It would therefore not be environmentally friendly either. On the other hand, progressive pricing has a number of disadvantages and leads to serious problems of equity. We therefore advocate a return to linear water pricing for all in Brussels.

Gezien de toenemende populariteit van het imago van de “productieve stad” zowel in politieke als in academische kringen in Brussel, is men het er steeds meer over eens dat de productieactiviteiten in de stad moeten worden behouden en zelfs opnieuw moeten worden ontwikkeld. Maar terwijl de publieke actoren – via hun beleid inzake productieactiviteiten en ruimtelijke ordening – de ontwikkeling van nieuwe activiteiten stimuleren, gaan die veranderingen soms ten koste van de oude activiteiten. Al deze productieactiviteiten zijn echter niet identiek gelijk wanneer we kijken naar de lokalisatiefactoren maar ook naar de sociale en economische gevolgen. Dit artikel, dat het resultaat is van de samenwerking tussen twee onderzoeksprojecten, sluit bijgevolg aan op een kwalitatieve en vergelijkende empirische benadering om meer inzicht te krijgen in de realiteit waarmee deze verschillende soorten van activiteiten – zowel oude als nieuwe – overeenstemmen, alsook in de uitdagingen die gepaard gaan met het behoud of de ontwikkeling van die activiteiten. Avec le gain en popularité de l’image de la « ville productive », tant dans les milieux politiques qu’académiques bruxellois, la nécessité de maintenir – voire de redévelopper – les activités productives en ville fait de plus en plus consensus. Cependant, si les acteurs publics, au travers de leurs politiques en termes d’activités productives et d’aménagement de l’espace, favorisent le déploiement de nouvelles activités, ces transformations se font parfois au détriment des anciennes. Or toutes ces activités productives ne sont pas identiques, tant en ce qui concerne les facteurs de localisation que du point de vue de leurs répercussions sociales et économiques. Ce travail, issu de la collaboration entre deux projets de recherche, s’inscrit donc dans une démarche empirique comparative et qualitative visant à comprendre les réalités auxquelles correspondent ces différents types d’activités, anciennes et nouvelles, ainsi que les enjeux liés à leur maintien ou à leur développement. With the growing popularity of the image of the “productive city” both in political and academic circles in Brussels, the need to keep – or even redevelop – productive activities in the city is becoming more and more widely accepted. However, while public stakeholders favour the implementation of new activities through their policies regarding productive activities and spatial planning, these transformations sometimes take place to the detriment of existing activities. Yet these productive activities are not identical in terms of location factors and their social and economic impact. This work is the result of collaboration between two research projects, and is part of a comparative and qualitative empirical approach aimed at understanding the realities which these different types of old and new activities correspond to, as well as the issues related to their continued existence or development.

With the growing popularity of the image of the “productive city” both in political and academic circles in Brussels, the need to keep – or even redevelop – productive activities in the city is becoming more and more widely accepted. However, while public stakeholders favour the implementation of new activities through their policies regarding productive activities and spatial planning, these transformations sometimes take place to the detriment of existing activities. Yet these productive activities are not identical in terms of location factors and their social and economic impact. This work is the result of collaboration between two research projects, and is part of a comparative and qualitative empirical approach aimed at understanding the realities which these different types of old and new activities correspond to, as well as the issues related to their continued existence or development. Avec le gain en popularité de l’image de la « ville productive », tant dans les milieux politiques qu’académiques bruxellois, la nécessité de maintenir – voire de redévelopper – les activités productives en ville fait de plus en plus consensus. Cependant, si les acteurs publics, au travers de leurs politiques en termes d’activités productives et d’aménagement de l’espace, favorisent le déploiement de nouvelles activités, ces transformations se font parfois au détriment des anciennes. Or toutes ces activités productives ne sont pas identiques, tant en ce qui concerne les facteurs de localisation que du point de vue de leurs répercussions sociales et économiques. Ce travail, issu de la collaboration entre deux projets de recherche, s’inscrit donc dans une démarche empirique comparative et qualitative visant à comprendre les réalités auxquelles correspondent ces différents types d’activités, anciennes et nouvelles, ainsi que les enjeux liés à leur maintien ou à leur développement. Gezien de toenemende populariteit van het imago van de “productieve stad” zowel in politieke als in academische kringen in Brussel, is men het er steeds meer over eens dat de productieactiviteiten in de stad moeten worden behouden en zelfs opnieuw moeten worden ontwikkeld. Maar terwijl de publieke actoren – via hun beleid inzake productieactiviteiten en ruimtelijke ordening – de ontwikkeling van nieuwe activiteiten stimuleren, gaan die veranderingen soms ten koste van de oude activiteiten. Al deze productieactiviteiten zijn echter niet identiek gelijk wanneer we kijken naar de lokalisatiefactoren maar ook naar de sociale en economische gevolgen. Dit artikel, dat het resultaat is van de samenwerking tussen twee onderzoeksprojecten, sluit bijgevolg aan op een kwalitatieve en vergelijkende empirische benadering om meer inzicht te krijgen in de realiteit waarmee deze verschillende soorten van activiteiten – zowel oude als nieuwe – overeenstemmen, alsook in de uitdagingen die gepaard gaan met het behoud of de ontwikkeling van die activiteiten.

Avec le gain en popularité de l’image de la « ville productive », tant dans les milieux politiques qu’académiques bruxellois, la nécessité de maintenir – voire de redévelopper – les activités productives en ville fait de plus en plus consensus. Cependant, si les acteurs publics, au travers de leurs politiques en termes d’activités productives et d’aménagement de l’espace, favorisent le déploiement de nouvelles activités, ces transformations se font parfois au détriment des anciennes. Or toutes ces activités productives ne sont pas identiques, tant en ce qui concerne les facteurs de localisation que du point de vue de leurs répercussions sociales et économiques. Ce travail, issu de la collaboration entre deux projets de recherche, s’inscrit donc dans une démarche empirique comparative et qualitative visant à comprendre les réalités auxquelles correspondent ces différents types d’activités, anciennes et nouvelles, ainsi que les enjeux liés à leur maintien ou à leur développement. Gezien de toenemende populariteit van het imago van de “productieve stad” zowel in politieke als in academische kringen in Brussel, is men het er steeds meer over eens dat de productieactiviteiten in de stad moeten worden behouden en zelfs opnieuw moeten worden ontwikkeld. Maar terwijl de publieke actoren – via hun beleid inzake productieactiviteiten en ruimtelijke ordening – de ontwikkeling van nieuwe activiteiten stimuleren, gaan die veranderingen soms ten koste van de oude activiteiten. Al deze productieactiviteiten zijn echter niet identiek gelijk wanneer we kijken naar de lokalisatiefactoren maar ook naar de sociale en economische gevolgen. Dit artikel, dat het resultaat is van de samenwerking tussen twee onderzoeksprojecten, sluit bijgevolg aan op een kwalitatieve en vergelijkende empirische benadering om meer inzicht te krijgen in de realiteit waarmee deze verschillende soorten van activiteiten – zowel oude als nieuwe – overeenstemmen, alsook in de uitdagingen die gepaard gaan met het behoud of de ontwikkeling van die activiteiten. With the growing popularity of the image of the “productive city” both in political and academic circles in Brussels, the need to keep – or even redevelop – productive activities in the city is becoming more and more widely accepted. However, while public stakeholders favour the implementation of new activities through their policies regarding productive activities and spatial planning, these transformations sometimes take place to the detriment of existing activities. Yet these productive activities are not identical in terms of location factors and their social and economic impact. This work is the result of collaboration between two research projects, and is part of a comparative and qualitative empirical approach aimed at understanding the realities which these different types of old and new activities correspond to, as well as the issues related to their continued existence or development.

While productive activities are high on the academic and political agenda of the Brussels-Capital Region (BCR), small-scale production space is still rapidly disappearing. Based on a combination of quantitative and qualitative data, this article sketches a historical comparative perspective on the spatial organization of small and medium-sized construction companies in the BCR. It shows that in both 1965 and 2016 construction companies have a scattered distribution pattern over the Region's built-up area, that they follow the Region's built-up expansions and that they have a strong path dependence. The interviewed entrepreneurs, mainly focused on renovation, are locally anchored and work mainly with local customers, employees and suppliers. Although the construction companies' central location and local anchoring offer an important added value to the BCR, their presence is under pressure and, due to their small-scale organization, they often stay invisible to the authorities. In order to continue to guarantee small-scale economic activities such as the construction sector in the city, this article argues for a spatial policy that provides affordable and centrally located production space. Alors que les activités productives occupent une place importante dans l'agenda académique et politique de la Région de Bruxelles-Capitale (RBC), l'espace de production à petite échelle continue à disparaître à un rythme accéléré. Sur la base d'une combinaison de données quantitatives et qualitatives, cet article esquisse une perspective comparative historique quant à l'organisation spatiale des petites et moyennes entreprises de construction en RBC. Il en ressort qu'en 1965 et 2016, les entreprises de construction ont un schéma de distribution dispersé sur la superficie construite de la Région, qu'elles suivent l'expansion de la construction dans la Région et qu'elles connaissent une forte dépendance au sentier. Les entrepreneurs interrogés, axés principalement sur la rénovation, sont ancrés localement et travaillent principalement avec des clients, des employés et des fournisseurs locaux. Bien que la situation centrale et l'ancrage local des entreprises de construction aient une importante valeur ajoutée pour la RBC, leur présence est sous pression et, en raison de leur organisation à petite échelle, elles sont souvent invisibles aux yeux des autorités. Afin de continuer à garantir des activités économiques à petite échelle telles que celles du secteur de la construction dans la ville, cet article plaide pour une politique spatiale offrant un espace de production abordable et situé au centre. Terwijl productieve activiteiten hoog op de academische en politieke agenda staan van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG), verdwijnt kleinschalige productieruimte nog steeds aan een snel tempo. Aan de hand van een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve data schetst dit artikel een historisch vergelijkend perspectief op de ruimtelijke organisatie van kleine en middelgrote bouwbedrijven in het BHG. Hieruit blijkt dat bouwbedrijven zowel in 1965 als in 2016 een verspreid distributiepatroon hebben over de bebouwde oppervlakte van het gewest, dat ze de bebouwde uitbreidingen van het gewest volgen en dat ze een sterke padafhankelijkheid kennen. De geïnterviewde ondernemers, vooral werkzaam in renovatie, zijn lokaal verankerd en werken voornamelijk met lokale klanten, werknemers en leveranciers. Hoewel de centrale ligging en lokale verankering van bouwbedrijven een belangrijke meerwaarde heeft voor het BHG staat hun aanwezigheid onder druk en zijn ze door hun kleinschalige organisatie vaak onzichtbaar voor overheden. Om kleinschalige bedrijvigheid zoals de bouwsector in de stad te blijven garanderen, pleit dit artikel voor een ruimtelijk beleid dat voorziet in betaalbare en centraal gelegen productieruimte.

While productive activities are high on the academic and political agenda of the Brussels-Capital Region (BCR), small-scale production space is still rapidly disappearing. Based on a combination of quantitative and qualitative data, this article sketches a historical comparative perspective on the spatial organization of small and medium-sized construction companies in the BCR. It shows that in both 1965 and 2016 construction companies have a scattered distribution pattern over the Region's built-up area, that they follow the Region's built-up expansions and that they have a strong path dependence. The interviewed entrepreneurs, mainly focused on renovation, are locally anchored and work mainly with local customers, employees and suppliers. Although the construction companies' central location and local anchoring offer an important added value to the BCR, their presence is under pressure and, due to their small-scale organization, they often stay invisible to the authorities. In order to continue to guaranteesmall-scale economic activities such as the construction sector in the city, this article argues for a spatial policy that provides affordable and centrally located production space., Terwijl productieve activiteiten hoog op de academische en politieke agenda staan van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG), verdwijnt kleinschalige productieruimte nog steeds aan een snel tempo. Aan de hand van een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve data schetst dit artikel een historisch vergelijkend perspectief op de ruimtelijke organisatie van kleine en middelgrote bouwbedrijven in het BHG. Hieruit blijkt dat bouwbedrijven zowel in 1965 als in 2016 een verspreid distributiepatroon hebben over de bebouwde oppervlakte van het gewest, dat ze de bebouwde uitbreidingen van het gewest volgen en dat ze een sterke padafhankelijkheid kennen. De geïnterviewde ondernemers, vooral werkzaam in renovatie, zijn lokaal verankerd en werken voornamelijk met lokale klanten, werknemers en leveranciers. Hoewel de centrale ligging en lokale verankering van bouwbedrijven een belangrijke meerwaarde heeft voor het BHG staat hun aanwezigheid onder druk en zijn ze door hun kleinschalige organisatie vaak onzichtbaar voor overheden. Om kleinschalige bedrijvigheid zoals de bouwsector in de stad te blijven garanderen, pleit dit artikel voor een ruimtelijk beleid dat voorziet in betaalbare en centraal gelegen productieruimte.

Alors que les activités productives occupent une place importante dans l'agenda académique et politique de la Région de Bruxelles-Capitale (RBC), l'espace de production à petite échelle continue à disparaître à un rythme accéléré. Sur la base d'une combinaison de données quantitatives et qualitatives, cet article esquisse une perspective comparative historique quant à l'organisation spatiale des petites et moyennes entreprises de construction en RBC. Il en ressort qu'en 1965 et 2016, les entreprises de construction ont un schéma de distribution dispersé sur la superficie construite de la Région, qu'elles suivent l'expansion de la construction dans la Région et qu'elles connaissent une forte dépendance au sentier. Les entrepreneurs interrogés, axés principalement sur la rénovation, sont ancrés localement et travaillent principalement avec des clients, des employés et des fournisseurs locaux. Bien que la situation centrale et l'ancrage local des entreprises de construction aient une importante valeur ajoutée pour la RBC, leur présence est sous pression et, en raison de leur organisation à petite échelle, elles sont souvent invisibles aux yeux des autorités. Afin de continuer à garantir des activités économiques à petite échelle telles que celles du secteur de la construction dans la ville, cet article plaide pour une politique spatiale offrant un espace de production abordable et situé au centre. Terwijl productieve activiteiten hoog op de academische en politieke agenda staan van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG), verdwijnt kleinschalige productieruimte nog steeds aan een snel tempo. Aan de hand van een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve data schetst dit artikel een historisch vergelijkend perspectief op de ruimtelijke organisatie van kleine en middelgrote bouwbedrijven in het BHG. Hieruit blijkt dat bouwbedrijven zowel in 1965 als in 2016 een verspreid distributiepatroon hebben over de bebouwde oppervlakte van het gewest, dat ze de bebouwde uitbreidingen van het gewest volgen en dat ze een sterke padafhankelijkheid kennen. De geïnterviewde ondernemers, vooral werkzaam in renovatie, zijn lokaal verankerd en werken voornamelijk met lokale klanten, werknemers en leveranciers. Hoewel de centrale ligging en lokale verankering van bouwbedrijven een belangrijke meerwaarde heeft voor het BHG staat hun aanwezigheid onder druk en zijn ze door hun kleinschalige organisatie vaak onzichtbaar voor overheden. Om kleinschalige bedrijvigheid zoals de bouwsector in de stad te blijven garanderen, pleit dit artikel voor een ruimtelijk beleid dat voorziet in betaalbare en centraal gelegen productieruimte. While productive activities are high on the academic and political agenda of the Brussels-Capital Region (BCR), small-scale production space is still rapidly disappearing. Based on a combination of quantitative and qualitative data, this article sketches a historical comparative perspective on the spatial organization of small and medium-sized construction companies in the BCR. It shows that in both 1965 and 2016 construction companies have a scattered distribution pattern over the Region's built-up area, that they follow the Region's built-up expansions and that they have a strong path dependence. The interviewed entrepreneurs, mainly focused on renovation, are locally anchored and work mainly with local customers, employees and suppliers. Although the construction companies' central location and local anchoring offer an important added value to the BCR, their presence is under pressure and, due to their small-scale organization, they often stay invisible to the authorities. In order to continue to guarantee small-scale economic activities such as the construction sector in the city, this article argues for a spatial policy that provides affordable and centrally located production space.

À partir des années 1980, les entreprises et les administrations publiques ont eu tendance à externaliser des tâches, notamment les services informatiques, de sécurité, de restauration et de nettoyage, afin de se concentrer sur leurs activités principales. Cependant, ces dernières années, de nombreuses organisations ont inversé cette tendance en internalisant ou réinternalisant (« backsourcing ») certaines des tâches en question. Le présent article vise à examiner le degré d’externalisation des activités dans les administrations régionales bruxelloises, l’incidence du phénomène sur les travailleurs et les organismes concernés, ainsi que le regard porté par les parties prenantes sur l’éventualité d’une réinternalisation d’emplois peu qualifiés. Nos constatations, qui s’appuient sur un projet pluridisciplinaire mené par le BSI pour talent.brussels, font apparaître que les décisions en matière d’externalisation et d’internalisation sont complexes et multidimensionnelles, et ne devraient pas se fonder uniquement sur des considérations pécuniaires. Sinds de jaren 1980 zijn bedrijven en openbare besturen geneigd zich op hun kernactiviteiten te focussen en taken als IT, beveiliging, catering en schoonmaak uit te besteden. De jongste jaren zien we echter een omkering van deze tendens in vele organisaties, die sommige van deze activiteiten opnieuw intern gaan uitvoeren. Een proces dat we “backsourcing” noemen. Het doel van dit artikel is om te onderzoeken in welke mate activiteiten werden uitbesteed in de Brusselse gewestelijke besturen, wat de impact daarvan is op de betrokken medewerkers en organisaties en hoe de belanghebbenden staan tegenover een eventuele backsourcing van laaggekwalificeerde banen. In het kader van een multidisciplinair project van BSI voor Talent.Brussels hebben onze bevindingen aangetoond dat beslissingen over in- en outsourcing complex en multidimensionaal zijn en dat ze niet enkel gebaseerd mogen zijn op kostenoverwegingen. Since the 1980s, there has been a trend for businesses and public administrations to focus on their core activities, outsourcing tasks such as IT, security, catering and cleaning services. However, in recent years, many organisations have been reversing the trend by insourcing, or “backsourcing”, some of these activities. The aim of this article is to study the extent to which activities have been outsourced in the Brussels regional administrations, its impact on workers and organisations involved, and the attitudes of stakeholders towards a possible re-internalisation of low-skilled jobs. Based on a multidisciplinary BSI project for Talent.Brussels, our findings show that decisions about outsourcing and insourcing are complex and multidimensional, and that they should not be based solely on monetary cost considerations.

Deliverable: Working document. SHERPA: Sustainable Hub to Engage into Rural Policies with Actors, Project ID 862448, H2020 Call ID & Topic RUR-01-2018-2019–D: Rural society-science-policy hub; International audience; This deliverable D3.2 aims at compiling the existing data, knowledge and policy framework on rural in the EU, so to provide an operational framework for SHERPA multi-actor platforms (MAPs) when they come at describing rural trends, challenges and opportunities in their respective areas.