Search

Er is een toenemende druk om stikstof(N)verliezen van de melkveehouderij in de veenweiden terug te dringen. Ambitieuze doelen voor N-depositie, chemische water kwaliteit en broeikasgasemissies zijn door de Nederlandse overheid opgesteld. Het hoofddoel van dit proefschrift was het beantwoorden van de vraag; Kan de N-kringloop van melkveebedrijven op veengrond in het Groene Hart verder worden gesloten door management aanpassingen aan de N-levering van de bodem en via het gebruik van andere graslandsoorten en gewassen, zonder een effect op de melkproductie? Het onderzoek omvatte vier studies, welke waren gericht op het volgende: 1. Het schatten van de N-levering uit de bodem van veenweiden; 2. De mogelijkheid om N-gehalten van Engels raaigras op veengrond te verlagen via veredeling; 3. Het onderzoeken van het effect van smalle weegbree op de N-cyclus van de bodem; 4. Het onderzoeken van de productie en voederwaarde van lisdodde als alternatief ruwvoer, wat geteeld kan worden in waterverzadigde of ondergelopen bodems., There is increasing pressure to reduce nitrogen (N) losses from dairy farming on peat soil. Ambitious targets for N deposition, chemical water quality and greenhouse gas emissions have been put in place by the Dutch government.

De interesse voor het telen van lisdodde als bouwmateriaal groeit, maar het verdienmodel is nog een uitdaging. Zaaien in plaats van aanplanten kan de investering wellicht drukken. De ervaringen met zaaien zijn echter nog zeer wisselend. Binnen het Veenweiden Innovatie Programma Nederland (VIPNL) Natte Teelten kijkt een experiment naar het effect van waterpeil, bodemtype en afplaggen op de kieming en begingroei van grote en kleine lisdodde. Bodemvruchtbaarheid en nathouden blijken cruciaal.

ZuivelNL heeft een inventarisatie gedaan naar de kennisbehoefte onder melkveehouders. Hieruit kwam naar voren dat het onderwerp kruidenrijk grasland erg leeft en met name hoe dit te combineren met melkproductie. Productief kruidenrijk grasland is een relatief nieuwe vorm van grasland die nog lang niet bij alle veehouders bekend is. Het is in tegenstelling tot extensief kruidenrijk grasland gericht op een goede productie van melkvee die samengaat met een verbeterde biodiversiteit van het melkveebedrijf. Het biedt mogelijkheden op het gebied van grasproductie, droogtetolerantie, voederwaarde, diergezondheid, biodiversiteit, bodemkwaliteit, milieu en sectorimago. Kruidenrijk grasland kan naast functionele voordelen ook een meerwaarde betekenen voor de melkprijs in diverse trajecten van zuivelverwerkers en binnen het GLB. Voor de praktijk ontbrak het echter aan een handzaam overzichtswerk met handreikingen, terwijl er inmiddels veel bekend is over het onderwerp. In diverse PPS’en (Publiek-Private Samenwerking) is onderzoek gedaan naar mengsels, management en de waarde van productief kruidenrijk grasland. Het betreft dan met name PPS DZK C2 Living lab, PPS Ruwvoer, Bodem en Kringlooplandbouw, PPS KLIMAP en PPS Met precisie naar meer biodiversiteit. Daarnaast is er veel praktijkervaring opgenomen. Deze direct toepasbare kennis is hier samengebracht. De informatie is actueel en onderbouwd met onderzoeksresultaten.

Welke voordelen biedt het extensief koeien houden op veengrond voor klimaat, biodiversiteit en waterkwaliteit? En kun je op die manier blijven boeren nabij stikstofgevoelige natuurgebieden? De antwoorden hierop hopen KTC Zegveld en het Louis Bolk Instituut te vinden in een pilot die vorig jaar van start ging.

Bodems zijn wereldwijd de belangrijkste plaats waar het broeikasgas methaan wordt afgebroken, na de stratosfeer. Methaan blijft ca. 9 jaar in atmosfeer; het vergroten van de afbraak heeft daarom op kortere termijn effect op het klimaat ten opzichte van CO2. Vanuit de gevonden informatie zijn de volgende mogelijk interessante aspecten opgesomd om methaanafbraak in bodems te vergroten. Deze aspecten kunnen van belang zijn in de praktijk en bij mogelijk verder onderzoek. Ze zijn hieronder verdeeld in landgebruik en mogelijke managementmaatregelen.

The Climate proof soils by steering soil and residue microbiomes (ClipsMicro) project is based on the central premise that soil microbes play a vital role in carbon sequestration and greenhouse gas emissions. The project aims to enhance stable soil carbon formation and reduce GHG emissions by effectively managing the soil microbiome. To achieve this, an integrated approach will be developed, involving improved soil amendments and strategic cover crop usage. Specifically, the project will focus on enhancing compost properties through biological and mineral amendments and integrating BNI (Biological Nitrification Inhibition) cover crops into cropping strategies. As part of the ClipsMicro project, this review explores the current state-of-the-art knowledge on the use of mineral additions in the composting process to increase organic matter sequestration and the application of biological nitrification inhibition in field conditions.

Natte teelten, zoals lisdodde, riet en meerjarige wilde rijst, kunnen bijdragen aan meerdere doelstellingen in veenweidegebieden: het verminderen van bodemdaling en broeikasgasemissies, het verbeteren van de waterkwaliteit, meer ruimte geven voor biodiversiteit en verdiensten leveren uit ecosysteemdiensten en biomassaproductie. Lisdodde en riet worden al ingezet in de biobased bouw. Maar hoeveel biomassa levert een hectare lisdodde of riet op? En welke factoren zijn daarin bepalend? Het eerste jaar onderzoek op acht locaties wijst uit dat gesteldheid van bodem en water in ieder geval belangrijke factoren zijn.

Om te komen tot meer vraag gestuurd onderzoek en een grotere, directe betrokkenheid van melkveehouders heeft ZuivelNL in 2022 melkveehouders opgeroepen hun ideeën voor onderzoek aan te dragen. Op basis van de door melkveehouders ingediende kenniswensen heeft ZuivelNL (kennis)instellingen uitgedaagd om projectideeën in te dienen. Het Louis Bolk Instituut heeft op basis van deze kenniswensen het project “Grasland maakt het verschil” ingediend en is door ZuivelNL gehonoreerd. In lopende discussies over de positie van de melkveehouderij, sluipt een eenzijdige focus op stikstof/ammoniakreductie, waarmee het kind met het badwater dreigt te worden weggegooid: positieve aspecten van de melkveehouderij op landgebruik worden in de huidige discussie nauwelijks betrokken. Als de consequentie van de discussie (incl. een aflopende derogatie) is, dat grasland zal worden omgezet in bouwland, wordt wellicht op één dossier iets gewonnen, maar op andere dossiers ingeleverd. Denk aan biodiversiteit (habitatrichtlijn etc.), waterkwaliteit (kaderrichtlijn water), CO 2-emissie (Parijs-akkoorden) en ook waterregulatie (klimaatadaptatie), laat staan bodemkwaliteit en landschap. Het is daarom van belang om de maatschappelijke waarde van grasland naast productie expliciet te maken. In deze brochure zijn deze waarde / het leveren van ecosysteemdiensten van grasland op een rij gezet.

Het LBI is specifiek gevraagd om een appreciatie uit te voeren van de in het concept- Landbouwakkoord (concept-LA) opgenomen afspraken met een specifieke focus op ‘natuurinclusieve kringlooplandbouw’ en de biologische landbouw. In aanvulling op deze opdracht heeft het ministerie van LNV namens het kabinet aan het LBI gevraagd om ook de maatregel: “aanscherping graslandnorm naar bijvoorbeeld 0,40 (t.o.v. graslandnorm 0,25/0,30/0,35)” mee te nemen in deze appreciatie.

Het rantsoen zo optimaal mogelijk samenstellen en het voeren zo goed mogelijk organiseren om de voerbenutting en de diergezondheid te waarborgen is de sleutel tot succes van een melkveebedrijf. Een Franse dierenarts was in Nederland om biologische melkveehouders op een andere manier naar de benutting van het voer door de koeien te leren kijken. Bruno Giboudeau werkt al meer dan twintig jaar aan zijn Obsalim-methode.

In deze deltafact wordt de (economische) mogelijkheid beschreven van het toepassen van de teelt van gewassen die onder natte bodemomstandigheden groeien. Natte teelten hebben de potentie om meerdere diensten te leveren: zuivering van oppervlaktewater, vasthouden van water, tijdelijke berging van oppervlaktewater ter voorkoming van overstromingen, vergroten van de biodiversiteit, productie van grondstoffen voor de biobased economy en verminderen van bodemdaling en CO2-uitstoot in veengebieden. Welke diensten en in welke mate hangt af van het gewas, het doel van de teelt en de manier van telen.

Afgelopen stalseizoen zijn twee groepen biologische melkveehouders gestart met Obsalim, een Franse methode om via observaties tot voeraanpassingen te komen. Simpele aanpassingen van voeren en rantsoen leiden tot een betere voerbenutting.

Het afvoeren van grote hoeveelheden maaisel uit natuurgebieden, watergangen en bermen is een kostenpost. Het op kleine schaal verwerken van maaisel tot een bodemverbeteraar en/of meststof is een alternatief. Er zijn verschillende manieren om dit maaisel te verwerken. Naast het direct uitrijden valt te denken aan composteren, inkuilen of verwerken tot bokashi. Inkuilen en bokashi zijn beide fermentatieprocessen die in tegenstelling tot composteren, op gang komen in de afwezigheid van zuurstof. Het onderzoek beschreven in deze rapportage richtte zich op deze twee varianten. De doelen van dit onderzoek waren het kijken naar de toevoegmiddelen bij bokashi en het zoeken naar geschikte parameters om het succes van een bokashihoop vast te kunnen stellen.

De vraagstelling van deze literatuurstudie is: 1. of er een risico is op de vorming van lachgasemissies bij natte teelten; En als er significante lachgasemissies op kunnen treden: 2. welke factoren daarin de belangrijkste rol spelen en hoe zich dat verhoudt tot verschillende omstandigheden (o.a. peil boven maaiveld, kortere versus langere droogval); 3. een orde van grootte van de lachgasemissies uit literatuur af te leiden.

In Nederland zijn grote gebieden met veengrond gedraineerd ten behoeve van landbouw. Door een verlaagd grondwaterpeil breekt langzaam de organische stof uit het veen in de bovengrond af en hebben we te maken met bodemdaling en CO2-emissie. Tot nu toe werden oplossingen vooral gezocht in (grond)waterpeilverhogingen en drainagemaatregelen. Een nieuwe onderzoeksrichting kijkt naar mogelijke bodemaanpassingen. Eén van deze mogelijke maatregelen is het verrijken van veen met een kleine hoeveelheid klei om zo de afbraak te remmen. Met deze maatregel ontstaat mogelijk een nieuw perspectief dat niet rechtstreeks aan (grond)waterbeheer is gekoppeld.

Nederlandse grondprijzen zijn gemiddeld de hoogste in Europa. In 2020 bedroeg de gemiddelde grondprijs ruim 57.000 euro voor grasland en bijna 70.000 euro voor bouwland. Deze hoge grondprijzen hebben verschillende nadelige effecten voor zowel landbouw als maatschappij. Dit artikel zoomt in op effecten van hoge grondprijzen op de ontwikkelingen in de melkveehouderij en beschrijft mogelijke alternatieven.

Het veenweidengebied rond de Van Teylingenweg in Kamerik staat voor een aantal uitdagingen. Gemeente Woerden, provincie Utrecht en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden zijn samen met alle betrokkenen in het gebied aan de slag gegaan om te zorgen dat het gebied ook in de toekomst vitaal en veilig is. Een plek waar het prettig wonen, ondernemen en recreëren is. Voor elk van de vier gestelde doelen (afremmen bodemdaling, energieneutrale landbouw en emissiereductie, toekomstbestendige rendabele bedrijven, omgevingskwaliteit) is een kennisdocument gemaakt met daarin een beschrijving van waar we nu staan, en welke maatregelen eraan kunnen bijdragen om doelen te halen. Voorliggend document is het kennisdocument Economisch rendabele bedrijven met toekomst.

Smalle weegbree is bij droogte resistenter en draagt daarmee bij aan een stabielere graslandproductie. De plant kan met gras vergelijkbare of zelfs hogere producties opleveren. Dit artikel beschrijft resultaten van twee jaar onderzoek in het Project Kruidenrijk grasland met smalle weegbree voor milieukwaliteit op veengrond, gefinancierd door Zuivel.nl en uitgevoerd door KTC Zegveld en het Louis Bolk Instituut.

De melkveehouderij staat voor grote uitdagingen. Dit is het eerste artikel in een serie waarin we bestaande informatie over de melkveehouderij op zodanige wijze hopen te presenteren dat het bruikbare en/of verrassende inzichten biedt voor de discussie over de toekomst van de melkveehouderij. Dit keer over intensivering, schaalvergroting, en de invloed van relatieve kosten van inputs en kapitaal.

Het College van Rijksadviseurs heeft in drie regio’s onderzocht hoe landbouw ‘landschapsinclusief’ kan zijn. Eén van die regio’s is de Krimpenerwaard in het Groene Hart. Het veenweidegebied in de Krimpenerwaard behoort tot een van de meest waardevolle en kenmerkende landschappen van ons land. Opgaven als verduurzamen en de reductie van stikstof, komen in de Krimpenerwaard samen met specifieke gebiedsopgaven zoals het tegengaan van CO2 emissies en bodemdaling in het veen en de zorg voor weidevogels en biodiversiteit. Het toekomstbeeld voor 2050 gaat uit van een landschap met kwaliteiten van vroeger en de technieken van nu.

Het verdunnen van runderdrijfmest met een derde deel water bij uitrijden is inmiddels de standaard in het Veenweidengebied. Nog verder verdunnen blijkt de grasopbrengst niet positief te beïnvloeden. Minder stikstof uit kunstmest resulteerde in een betere N-benutting uit drijfmest.

Klei inspoelen als maatregel voor verminderen van bodemdaling? Een ‘dressing’ van kleibagger die CO2 uitstoot van veenweidenbodems vermindert? Het idee van kleibagger als vruchtbare bodemverbeteraar is al eeuwenoud en werd in de 16e eeuw regelmatig toegepast. Biedt dat nu weer perspectief?

aminozurenTelen van eigen voereiwit uit azolla op een mengsel van dierlijke mest in de buitenlucht kan, zo blijkt uit een pilot van Wij.land, BAAI en het Louis Bolk Instituut op boerderij de Marsen. In de periode van half juni tot half augustus groeide de azolla met ongeveer 51 kilo drogestof per hectare per dag, en het groeide tot laat in het najaar door. Nu is het zoeken naar verdere teeltoptimalisatie en een goede methode van vervoedering.

In hoeverre is met de veldperiode te sturen in kuilkwaliteit? En hoe zit dat voor uitgestelde maaidatum gras? Wat betekent dat voor de inkuilbaarheid van het gras, en wordt hooi van uitgestelde maaidatum beter opgenomen dan kuil? Dit onderzochten het Louis Bolk Instituut en het Kennis Transfer Centrum Zegveld in het kader van het project Winst & Weidevogels (www.weidewinst.nl), gefinancierd door de provincie Zuid-Holland.

Uit metingen aan negen veenweidepercelen in de polder Groot Wilnis- Vinkeveen bleek dat het gras gemiddeld voldoende fosfor (P) bevatte voor melkkoeien. Er was echter wel veel variatie in de bodem P-toestand van percelen en dit was terug te zien in de gras-P-gehalten. Dit betekent dat er winst valt te behalen voor de waterkwaliteit door drijfmest goed te verdelen binnen het bedrijf. Daarmee kan de P-kringloop verder worden gesloten.

Digestibility of nutrients in pig diets is an important component of overall feed efficiency. Targeted improvement of digestibility is currently mainly achieved by optimization of pig diets, based on information generated from digestibility trials that aim to establish fecal digestibility coefficients of different nutrients across a variety of ingredients. Genetic selection for nutrient digestibility is hampered by shortage of data on individual digestibility, but might help to further improve efficiency of pork production. The present study aimed to estimate the repeatability of fecal digestibility in pigs, as a first step to judge the perspectives for a breeding approach of nutrient digestibility. To achieve this, data was accumulated across nine digestibility trials, containing 1150 digestibility records of 416 growing pigs, measured across the trials. The data was analyzed with a model estimating variances for trial, diet, common litter, and individual animal effect for digestibility of Dry Matter, Ash, Organic Matter, Crude Protein, Crude fat and Non-Starch Polysaccharides. The factors diet and trial together explained the majority of the phenotypic variance, due to the design of the trials. Within diet and trial, common litter and individual animal effect contributed 0–10% of the phenotypic variance. The repeatability estimates ranged from 7% for Ash to 16% for Crude Protein, which suggests there may be genetic variation between pigs in digestibility. In conclusion, the repeatability estimates indicate it is worthwhile to collect phenotypic data that enable the estimation of genetic parameters for digestibility, if these data can be obtained at reasonable cost.

Hoeveel organische stof (OS) kan grasland eigenlijk opbouwen en dus koolstof vastleggen? Daarover bestaan behoorlijk uiteenlopende schattingen. In het kader van het project Bodem en Water, gefinancierd door Waterschap de Dommel, zijn bodemanalyses sinds 2005 geanalyseerd.

Vat krijgen op veenmineralisatie en remmen van bodemdaling zijn steeds dringender nodig vanuit het perspectief van onderhoud van infrastructuur, verandering van klimaat en verlies van biodiversiteit. De complexiteit van het vraagstuk eist een integrale aanpak. Vertrekpunt is het huidige verdienmodel in veenweidegebied, de melkveehouderij.

Wereldwijd zijn positieve ervaringen opgedaan met het voeren van gekiemde granen aan vee. In het project ‘Gekiemd graan als veevoer’, gefinancierd door de Stuurgroep Landbouw Innovatie Noord-Brabant en de Rabobank, hebben de Stichting Duinboeren, Louis Bolk Instituut en Kiemrad.nl gekeken naar de mogelijkheden van gekiemd graan voeren in het rantsoen van melkvee en pluimvee.

Wereldwijd zijn positieve ervaringen opgedaan met het voeren van gekiemde granen aan vee. In het project ‘Gekiemd graan als veevoer’, gefinancierd door de Stuurgroep Landbouw Innovatie Noord-Brabant en de Rabobank, hebben de Stichting Duinboeren, Louis Bolk Instituut en Kiemrad.nl gekeken naar de mogelijkheden van gekiemd graan in het rantsoen van melkvee en pluimvee.

Lisdodde is een veelbelovend gewas voor natte teelten in Nederland, met verschillende interessante toepassingen. De kosten en kans van slagen van de aanleg van een lisdoddeperceel op een melkveebedrijf zijn dan van essentieel belang. Daarom is in het kader van het project Veen, Voer en Verder op KTC Zegveld een proefveld aangelegd voor het uittesten van vier verschillende zaai- en plantmethoden van lisdodde.

De kringloopboeren van Midden-Delfland zoeken naar meer maatwerk in de mineralenvoorziening van het vee. Het Louis Bolk Instituut bracht de mineralenvoorziening van het melkvee-winterrantsoen van twintig bedrijven in beeld. Uit deze analyse bleek dat met name koper en selenium vaak te krap werden gevoerd, terwijl mineralen als kobalt, mangaan en zink in veel gevallen in grote overmaat werden gevoerd. Ook op vallend was dat vaak het fosfor nog fors omlaag kon in de rantsoenen door gerichter te kiezen voor een type krachtvoeder of bijproduct met een lager fosforgehalte.

Het Louis Bolk Instituut bracht de mineralenvoorziening van het melkvee-winterrantsoen op twintig kringloopbedrijven in Midden- Delfland in beeld. Hieruit kwam naar voren dat met name koper en selenium vaak te krap werden gevoerd, terwijl mineralen als kobalt, mangaan en zink in veel gevallen in grote overmaat werden gevoerd. Ook op vallend was dat vaak het fosfor nog fors omlaag kon in de rantsoenen door gerichter te kiezen voor een type krachtvoeder of bijproduct met een lager fosforgehalte.

In het Project ‘Proeftuin Veenweiden’ (zie kader) wordt gezocht naar innovatieve maatregelen die de stikstofopname van gras uit de bodem kunnen beïnvloeden. Op veenbodems speelt het specifieke probleem dat het eiwitgehalte van het gras door het seizoen heen varieert en in het najaar sterk oploopt. Dit maakt sturen van het eiwitgehalte in rantsoenen lastig wat kan leiden tot extra ammoniakemissie.