Search

An intra-operative cell salvage machine, commonly known as a "cell saver", aspirates, washes, and filters patient's blood during an operation so that the blood can be returned to the patient's circulation instead of being discarded. This procedure could significantly reduce the risks related to the use of allogeneic blood and blood products in surgery. The aim of this study was to analyse the influence of intra-operative cell salvage on reducing the need for allogeneic blood in patients with asymptomatic infrarenal abdominal aortic aneurysm undergoing elective repair of the aneurysm.We retrospectively collected data from the clinical records of patients who underwent elective infrarenal abdominal aortic aneurysm repair. Two groups were formed: the "cell saver" group, in which intra-operative cell salvage was used, and the control group, in which a cell saver was not used.Thirty patients underwent abdominal aortic aneurysm repair with the use of a cell saver, while 32 underwent the same operation without cell salvage. We found a significant association between use of the cell saver and a reduced need for allogeneic blood in these patients. Operations performed with the use of a cell saver lasted, on average, less time than those performed without it. The difference between pre-operative and post-operative haemoglobin levels was significantly greater in the group of patients who underwent repair with the use of a cell saver than in the control group.The use of a cell saver in elective abdominal aortic aneurysm repair significantly reduces the need for intra-operative use of allogeneic blood.

Uvod: Obolljenje Covid-19, izazvano korona virusom teškog akutnog respiratornog sidroma 2 (SARS-CoV-2) u 2020. i 2021. godini nametnulo se kao značajan uzrok morbiditeta i mortaliteta u svetu. Već na samom početku pandemije uočen je značajan broj slučajeva infekcije koji su bili praćeni poremećajima funkcionalnosti hemostaznog mehanizma, koji se ogledao u izrazito povišenom nivou stimiulacije trombinske aktivnosti, menifestovanim u vidu diseminovane intravaskularne koagulacije kao i razvojem areterijskih i venskih tromboza različitih lokalizacija. Precizan mehanizam razvoja koagulopatija pri infekciji SARS-CoV-2 virusnom infekcijom nije u potpunosti razjašnjen . Uključenost sve tri komponente Virhivljeve trijade u sadejstvu sa inflamatornim promenama nastalim kao posledica infekcije ali i samog imunskog odgovora organizma mofuće je objašnjenje patofiziološkog mehanizma koagulopatije. Materijal i metode: Ispitivanje je koncipirano kao u vidu prospektivne studje tokom čije izrade je izvršeno regrutovanje 60 pacijenata sa RT-PCR potvrđenom infekcijom SARS-CoV-2, hospitalizovanih inicijalno u COVID jedinicama Kliničkog centra Vojvodine, izuzimajući pacijente koji su se nalazili u jedinicama intenzivne nege. Za potrebe istraživanja korišteni su osnovni anamnestički podaci kao i podaci laboratorijskih analiza uzoraka pacijenata dobijenih flebotomijom i analiziranjem uzoraka pune geparinizirane krvi kao i analizom EDTA krvi i citratne plazme. Određivanje parametara krvne slike, uključujući određivanje broja trombocia i trombocitnih indeksa izvršnjno je na automatizovanom hematološkom brojaču. Ispitivanje funkcionalnosti primarne hemostaze, pored određivanja broja trombocita i trombocitnih indeksa, obukvatilo je agregometrijska merenja metodom impredansne agregometrije određivanjem TRAP testa kao pokazatelja bazalne funkcionalnosti trombocita iz uzorka pune krvi sa litijum-heparinom kao antikoagulansom. Procena koagulacionog mehanizma izvršena je određivanjem aktivisanog parcijalnog tromboplasninskog vremena (aPTT), protrombinskog vremena (PT), fibrinogena i d-dimera iz uzoraka citratne plazema na automatizovanim koagulometrima.Euglobulinsko vreme lize koaguluma kao test procene funkcionalnosti fibrinoliznog mehanizma je određivano metodom prema Makfarlanu i Pilinguiz uzoraka citratne plazme. Za unos i obradu podataka korišćen je program SPSS, verzija 24.0.U okviru komparativne statistike u culju određivanja ratlika imeđu ispitivanih grupa korišćen je Studentov t-test za nezavisne uzorke, ili odgovarajuća neparametrijska zamena Man-Vitnijev test. Kako bi se utvrdila povezanost između različitih posmatranih kliničkih parametara primenjen je Spirmanov koeficijent rang korelacije i Pirsonov koeficijent linearne korelacije ako su u pitanju kontinuirane varijavle sa normalnom distribucijom. Za procenu uticaja pojedinačnig ispitivanih parametara na rizik od nastanka smrtnog ishoda ili tromboznih komplikacija korišćena je nekondicionalna logistička regresija. Rezultati: U grupi ispitanika je bilo 36 muškaraca (60%) i 24 žene (40%) ispitanika. Prosečna starost iznosila je 65 godina, prilikom čega je najmlađi ipitanik imao 32 godine, dok je najstariji imao 96 godina. Od ukupnog broja ispitanika, kod četiri (6,7%) je dijagnostikovana tromboza dubokih vena ili plućna tromboembolija dok je smrtni ishod nastupio kod 12 pacijenata što iznosi 20% ukupnog broja ispitanika. Grupisanjem ispitanika u pogledu ishoda lečenja uočena su 44 pozitivna ishoda (73,3%). dok je negativan ishod, koji obuhvata tromboembolijske komplikacije i smrtni ishod bio prisutan kod 16 ispitanika (26,7%). Ispitivanje statističke značajnosti razlika u parametrima primarne hemostaze, koagulacionog i fibrinoliznog mehanizma pokazalo je postojanje statistički značajne razlike (p

Uvod: Obolljenje Covid-19, izazvano korona virusom teškog akutnog respiratornog sidroma 2 (SARS-CoV-2) u 2020. i 2021. godini nametnulo se kao značajan uzrok morbiditeta i mortaliteta u svetu. Već na samom početku pandemije uočen je značajan broj slučajeva infekcije koji su bili praćeni poremećajima funkcionalnosti hemostaznog mehanizma, koji se ogledao u izrazito povišenom nivou stimiulacije trombinske aktivnosti, menifestovanim u vidu diseminovane intravaskularne koagulacije kao i razvojem areterijskih i venskih tromboza različitih lokalizacija. Precizan mehanizam razvoja koagulopatija pri infekciji SARS-CoV-2 virusnom infekcijom nije u potpunosti razjašnjen . Uključenost sve tri komponente Virhivljeve trijade u sadejstvu sa inflamatornim promenama nastalim kao posledica infekcije ali i samog imunskog odgovora organizma mofuće je objašnjenje patofiziološkog mehanizma koagulopatije. Materijal i metode: Ispitivanje je koncipirano kao u vidu prospektivne studje tokom čije izrade je izvršeno regrutovanje 60 pacijenata sa RT-PCR potvrđenom infekcijom SARS-CoV-2, hospitalizovanih inicijalno u COVID jedinicama Kliničkog centra Vojvodine, izuzimajući pacijente koji su se nalazili u jedinicama intenzivne nege. Za potrebe istraživanja korišteni su osnovni anamnestički podaci kao i podaci laboratorijskih analiza uzoraka pacijenata dobijenih flebotomijom i analiziranjem uzoraka pune geparinizirane krvi kao i analizom EDTA krvi i citratne plazme. Određivanje parametara krvne slike, uključujući određivanje broja trombocia i trombocitnih indeksa izvršnjno je na automatizovanom hematološkom brojaču. Ispitivanje funkcionalnosti primarne hemostaze, pored određivanja broja trombocita i trombocitnih indeksa, obukvatilo je agregometrijska merenja metodom impredansne agregometrije određivanjem TRAP testa kao pokazatelja bazalne funkcionalnosti trombocita iz uzorka pune krvi sa litijum-heparinom kao antikoagulansom. Procena koagulacionog mehanizma izvršena je određivanjem aktivisanog parcijalnog tromboplasninskog vremena (aPTT), protrombinskog vremena (PT), fibrinogena i d-dimera iz uzoraka citratne plazema na automatizovanim koagulometrima.Euglobulinsko vreme lize koaguluma kao test procene funkcionalnosti fibrinoliznog mehanizma je određivano metodom prema Makfarlanu i Pilinguiz uzoraka citratne plazme. Za unos i obradu podataka korišćen je program SPSS, verzija 24.0.U okviru komparativne statistike u culju određivanja ratlika imeđu ispitivanih grupa korišćen je Studentov t-test za nezavisne uzorke, ili odgovarajuća neparametrijska zamena Man-Vitnijev test. Kako bi se utvrdila povezanost između različitih posmatranih kliničkih parametara primenjen je Spirmanov koeficijent rang korelacije i Pirsonov koeficijent linearne korelacije ako su u pitanju kontinuirane varijavle sa normalnom distribucijom. Za procenu uticaja pojedinačnig ispitivanih parametara na rizik od nastanka smrtnog ishoda ili tromboznih komplikacija korišćena je nekondicionalna logistička regresija. Rezultati: U grupi ispitanika je bilo 36 muškaraca (60%) i 24 žene (40%) ispitanika. Prosečna starost iznosila je 65 godina, prilikom čega je najmlađi ipitanik imao 32 godine, dok je najstariji imao 96 godina. Od ukupnog broja ispitanika, kod četiri (6,7%) je dijagnostikovana tromboza dubokih vena ili plućna tromboembolija dok je smrtni ishod nastupio kod 12 pacijenata što iznosi 20% ukupnog broja ispitanika. Grupisanjem ispitanika u pogledu ishoda lečenja uočena su 44 pozitivna ishoda (73,3%). dok je negativan ishod, koji obuhvata tromboembolijske komplikacije i smrtni ishod bio prisutan kod 16 ispitanika (26,7%). Ispitivanje statističke značajnosti razlika u parametrima primarne hemostaze, koagulacionog i fibrinoliznog mehanizma pokazalo je postojanje statistički značajne razlike (p, Introduction: Covid-19, caused by severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) in 2020 and 2021, has emerged as a significant cause of morbidity and mortality worldwide. At the very beginning of the pandemic, a significant number of cases of infection were observed, which were accompanied by dysfunctions of the hemostatic mechanism, which was reflected in markedly elevated levels of thrombin activity, manifested as disseminated intravascular coagulation and development of arterial and venous thrombosis. The exact mechanism of coagulopathy development in SARS-CoV-2 virus infection has not been fully elucidated. The involvement of all three components of the Virchow' triad in cooperation with inflammatory changes caused by infection, but also by the immune response of the organism itself, may be an explanation of the pathophysiological mechanism of coagulopathy. Material and methods: The study was conducted as a prospective study during which 60 patients with RT-PCR confirmed SARS-CoV-2 infection were recruited, initially hospitalized in COVID units of the Clinical Center of Vojvodina, except for patients who were in intensive care units. For the purposes of the research, the basic anamnestic data and laboratory data of patient samples obtained by phlebotomy and analysis of whole heparinized blood as well as EDTA and citrate plasma were used. Determination of blood count parameters, including determination of platelet count and platelet indices, was performed on an automated hematology analyzer. Examination of the functionality of primary hemostasis, in addition to determining the number of platelets and platelet indices, included aggregometric measurements by the method of impedance aggregometry by determining the TRAP test as an indicator of basal platelet function from a whole blood sample with lithium heparin as an anticoagulant. Evaluation of coagulation mechanism was performed by determination of activated partial thromboplastin time (aPTT), prothrombin time (PT), fibrinogen and d-dimer from citrate plasma samples on automated coagulometers. Euglobulin clot lysis time as an assessment of the functionality of the fibrinolytic mechanism was determined by the method according to McFarlane and Peeling from citrate plasma samples SPSS program, version 24.0, was used for data entry and processing. In order to determine the correlation between the different observed clinical parameters, Spearman 's correlation rank coefficient and Pearson' s coefficient of linear correlation were applied in the case of continuous variables with normal distribution. Non - conditional logistic regression was used to assess the influence of individual examined parameters on the risk of death or thrombotic complications. Results: In the group of respondents there were 36 male (60%) and 24 female (40%). The average age was 65, during which the youngest respondent was 32 years old, while the oldest was 96 years old. Of the total number of subjects, four (6.7%) were diagnosed with deep vein thrombosis or pulmonary thromboembolism, while death occurred in 12 patients, which is 20% of the total number of subjects. By grouping the respondents in terms of treatment outcomes, 44 positive outcomes were observed (73.3%). while a negative outcome, which includes thromboembolic complications and death, was present in 16 subjects (26.7%). Examination of statistical significance of differences in the parameters of primary hemostasis, coagulation and fibrinolytic mechanism showed the existence of statistically significant differences (p

Uvod-Kardiovaskularne bolesti su vodeći uzrok smrti i radne nesposobnosti u Evropi, predstavljajuveliko socijalno i ekonomsko opterećenje. Bolesti periferne arterijske cirkulacije se mogu podeliti udve celine i to na okluzivne i neokluzivne bolesti, odnosno funkcionalne smetnje. Učestalostarterijske bolesti donjih ekstremiteta snažno je povezana sa godinama starosti. Faktori rizika zaperifernu arterijsku bolest su slični onima koji su važni u etiologiji koronarne arterijske bolesti:gojaznost, pušenje, dislipidemija, šećerna bolest, hipertenzija. Najtipičnija prezentacija perifernearterijske bolesti je intermitentna klaudikacija koja se karakteriše bolom u listovima koji sepojačava pri hodanju; bol obično nestaje u miru. Svi gojazni pacijenti sa perifernom arterijskombolešću donjih ekstremiteta imaju povećan rizik od budućih kardiovaskularnih događaja, te je kodnjih obavezna opšta sekundarna prevencija u cilju poboljšanja prognoze. Fizičko vežbanjepredstavlja metodu izbora kod obolelih od periferne arterijske bolesti donjih ekstremiteta.Cilj istraživanja: Uporediti efekte programirane fizičke aktivnosti i medikamentozne terapije nahemodinamiku i riziko faktore za kardiovaskularna obolenja kod gojaznih osoba obolelih odperiferne arterijske bolesti donjih ekstremiteta.Ispitanici i metode istraživanja: Obavila se retrospektivna-prospektivna, klinički deskriptivna,kontrolisana studija, na ispitanicima Javne Ustanove Domovi Zdravlja Kantona Sarajevo -Specijalističko konsultativna delatnost. OJ Specijalističko konsultativna delatnost predstavljasekundarni vanbolnički nivo zdravstvene zaštite. Ovom studijom se evaluirao period od 20 nedelja(140 dana). U studiju je uključeno 75 ispitanika. Na početku istraživanja, na osnovu nalaza kolorDoppler sonografije pedalnih arterija, nalaza ejekcione frakcije leve komore, spirometrijskognalaza, vrednosti pulsnog aortalnog pritiska te utvrđivanja preterane uhranjosti – gojaznostiispitanici su uključeni u istraživanje. Osim ultrazvučnog nalaza i nalaza spirometrije, pacijenti sudali i iscrpnu anamnezu o prethodnim obolenjima. Uradilo se merenje indeksa telesne težine, obimstruka i klaudikacione distance. Lipidogram kao i jutarnji šećer su bili urađeni za svakog pacijenta.Pacijentima je prepisana ili produžena medikamentozna terapija, te data detaljna upustva zasvakodnevni program vazoaktivne šetnje.Rezultati istraživanja: Na početku istraživanja prosečna vrednost obima struka ispitanika jeiznosila 87,94±3,07cm, nakon dve sedmice prosečan obim struka je iznosio 87,10±2,0 cm, a nakraju istraživanja 84,96±1,98cm. Na početku istraživanja ispitanici ispitivane grupe su imali indekstelesne mase od 28,93±2,10 kg/m2. Nakon dve sedmice istraživanja i provedene terapije indekstelesne mase se smanjio i iznosio 28,36±1,99 kg/m2, da bi na kraju istraživanja prosečna vrednostindeksa telesne mase u ispitivanoj grupi iznosio 27,26±1,87 kg/m2. Prosečna vrednost glukoze ukrvi na početku istraživanja je iznosila 5,77±0,96 mmol/L, tokom istraživanja ta vrednost je bila5,42±0,88 mmol/L, a na kraju istraživanja 5,30±0,92 mmol/L. Postprandijalna vrednost glukoze ukrvi je na početku istraživanja iznosila7,48±0,85 mmol/L, tokom istraživanja ta vrednost je bila6,82±0,62 mmol/L, a na kraju istraživanja 6,44±0,64 mmol/L. Na početku istraživanja vrednostHbA1c je iznosila 5,52±0,91%, tokom istraživanja 5,32±0,97%, a na kraju istraživanja5,09±0,73%.Prosečna vrednost CRP-a na početku istraživanja je iznosila 3,77±1,12mg/L, tokomistraživanja vrednost je iznosila 3,66±1,36mg/L, da bi na kraju istraživanja ta vrednost iznosila3,61±1,21mg/L. Uparenim t-testom nije ustanovljeno statistički značajno smanjenje ili povečanjeCRP-a tokom istraživanja. Prosečna vrednost holestarola u krvi ispitanika na početku istraživanjaje bila iznad referentnih vrednosti i iznosila 6,58±0,90 mmol/L. Nakon dve sedmice istraživanja iprovedene terapije vrednost je iznosila 4,96±0,46 mmol/L, da bi na kraju istraživanja vrednostiznosila 4,15±0,54 mmol/L. Prosečne vrednosti triglicerida na početku i tokom istraživanja su bilepovišene, da bi na kraju istraživanja bile u okvirima referentnih vrednosti. Razlika izmeđuVIvrednosti leptina kod muškaraca na početku i kraju istraživanja je iznosila 2,66±1,52 ng/ml(t=3,024; p=0,094) dok kod ispitanica ženskog pola nije došlo do statistički značajne razlike.Prosečne vrednosti viskoznosti plazme su na početku i tokom istraživanja bile iznad referentnihvrednosti da bi na kraju istraživanja ta vrednost bila u granicama fizioloških vrednosti. Prosečnevrednosti PSV na početku i tokom istraživanja su bile u granicama patoloških vrednosti da bi nakraju istraživanja vrednost bila u granicma fizioloških vrednosti. Na početku istraživanja prosečnavrednost PSV-a je bila 25,64±5,38 cm/s, tokom istraživanja 26,94±5,31 cm/s, da bi na krajuistraživanja iznosila 35,84±5,73 cm/s. Tokom sva tri merenja došlo je do statistički značajnogpoboljšanja. Na početku i tokom istraživanja ispitanici ispitivane grupe su imali patološkevrednosti klaudikacione distance, da bi na kraju istraživanja ta vrednost bila u fiziološkimgranicama. Ustanovljeno je statistički značajno smanjenje pulsa tokom istraživanja i to ufiziološkim okvirima. Iako je došlo do statistički značajnog poboljšanja EFLV ipak su vrednosti nakraju istraživanja bile na donjim granicama fizioloških vrednosti. U toku istraživanja dobilo se istatistički značajno poboljšanje vrednosti pulsnog aortalnog pritiska. Iako je došlo do statističkiznačajnog poboljšanja FEV1 ipak su vrednosti na kraju istraživanja bile na donjim granicamafizioloških vrednosti.Zaključak - Vrednosti indeksa telesne mase ispitanika na kraju istraživanja su se statističkiznačajno smanjile. Prosečna vrednost holesterola i triglicerida, kao i prosečna vrednost PSV-a,BMI, EFLV, FEV1, kao i svih ostali poređenih parametara značajno se smanjila nakon obatretmana. Na osnovu dobijenih rezultata ustanovljeno je da je klaudikaciona distanca statističkiznačajno manja u odnosu na početne vrednosti. Poredeći efekte medikamentoznog tretmana saefektima kombinovanog terapijskog pristupa dolazi se do zaključka da su svi poređeni parametri,izuzev C-reaktivnog proteina u krvi, statistički značajno poboljšani na kraju kombinovanogtretmana u odnosu na vrednosti na kraju medikamentoznog tretmana., they represent a large social and economic burden. Diseases of peripheral arterial circulation can bedivided into two groups - the occlusive and non-occlusive disease, or functional impairment.Incidence of arterial disease of the lower extremities is strongly associated with age. Risk factorsfor peripheral arterial disease are similar to those that are important in the etiology of coronaryartery disease: obesity, smoking, dyslipidaemia, diabetes and hypertension. The most typicalpresentation of peripheral arterial disease is intermittent claudication, which is characterized withpain in the leaves, which increases during walking; the pain usually goes away in peace. All obesepatients with peripheral arterial disease of the lower extremities have an increased risk of futurecardiovascular incidents, and they require general secondary prevention in order to improve theirhealth forecasts. Physical activity represents the method of choice in patients with peripheralarterial disease of the lower extremities.Aim of the research: Compare the effects of programmed physical activity and medical therapy onhemodynamic and risk factors for cardiovascular diseases in patients with peripheral arterialdiseases of the lower extremities.Subjects and methods of research: A retrospective-prospective, clinically descriptive, controlledstudy was conducted on subjects of the Public Institution Health Care Centre of Sarajevo Canton–Specialist-consultative unit. Specialist-consultative unit represents secondary outpatient level ofhealth care. This study evaluated a period of 20 weeks (140 days). The study involved 75 subjects.At the beginning of the study, based on the findings of colour Doppler sonography of the pedalarteries, the findings of ejection fraction of the left ventricle, spirometry findings, values ofpulmonary aortic pressure and the determination of overweight - obesity subjects were included inthe research. In addition to ultrasound findings and spirometry findings, patients provided anexhaustive history of previous illnesses. Measurement of the body weight index, waistcircumference and claudication distance were performed. Lipid status and morning blood glucoselevel were performed for each patient. Prescribed or prolonged medicinal therapy was performedfor patients, and detailed instructions for everyday vasoactive walking program were given.Research resultsAt the beginning of the study, the average volume of the subjects' waistcircumference was 87.94 ± 3.07cm, after two weeks the average volume of the waist was 87.10 ±2.0 cm, and at the end of the study 84.96 ± 1.98cm. At the beginning of the study, subjects of thetested group had a body mass index of 28.93 ± 2.10 kg / m2. After two weeks of research andperformed therapy, the body mass index decreased and amounted to 28.36 ± 1.99 kg / m2, so that atthe end of the study, the average body mass index in the tested group was 27.26 ± 1.87 kg / m2.The mean blood glucose level at the beginning of the study was 5.77 ± 0.96 mmol / L, during thestudy this value was 5.42 ± 0.88 mmol / L, and at the end of the study, 5.30 ± 0.92 mmol / L. Thepostprandial blood glucose level at the beginning of the study was 7,48 ± 0,85 mmol / L, during thestudy, this value was 6.82 ± 0.62 mmol / L, and at the end of the study, 6.44 ± 0.64 mmol / L. Atthe beginning of the study, the HbA1c value was 5.52 ± 0.91%, during the study 5.32 ± 0.97%, andat the end of the study, 5.09 ± 0.73%. The C-reactive protein (CRP) mean at the beginning of thestudy was 3.77 ± 1.12mg / L, during the study, the value was 3.66 ± 1.36mg / L, and at the end ofthe study, this value was 3.61 ± 1.21mg / L. Paired t-test did not show a statistically significantreduction or an increase in CRP during the study. The average blood cholesterol of the subjects atthe beginning of the study was above the reference values and amounted to 6.58 ± 0.90 mmol / L.After two weeks of research and therapy, the value was 4.96 ± 0.46 mmol / L, and at the end of thestudy the value was 4.15 ± 0.54 mmol / L. The average triglyceride values at the beginning andduring the study were elevated so that at the end of the study they were within the reference values.VIIIThe difference between the values of leptin in male subjects at the beginning and at the end of thestudy were 2.66 ± 1.52 ng / ml (t = 3.024; p = 0.094) while there was no statistically significantdifference in female subjects. The average values of plasma viscosity were initially and during thestudy above the reference values, and at the end of the study this value was within the limits ofphysiological values. The mean values of PSV at the beginning and during the study were withinthe limits of pathological values, and at the end of the study the value was within the physiologicallimits. At the beginning of the study, the mean PSV value was 25.64 ± 5.38 cm / s, during the study26.94 ± 5.31 cm / s, and at the end of the study it was 35.84 ± 5.73 cm / s. During all threemeasurements statistically significant improvement was observed. At the beginning and during thestudy, the subjects of the tested group had pathological values of claudication distance, and at theend of the study this value was within the physiological limits. A statistically significant reductionin pulse was observed during the study, in physiological frameworks. Although there wasstatistically significant improvement in EFLV, however, the values at the end of the study were atthe lower limits of physiological values. During the study, statistically significant improvement inthe value of pulmonary aortic pressure was obtained. Although there was statistically significantimprovement in FEV1, the values at the end of the study were at the lower limits of physiologicalvalues.Conclusion - The values of the body mass index of subjects involved at the end of the study werestatistically significantly reduced. The average value of cholesterol and triglycerides, as well as theaverage value of PSV, BMI, EFLV, FEV1 as well as all other comparable parameters, decreasedsignificantly after both treatments. Based on the obtained results it was found that the claudicationdistance was statistically significantly lower than the baseline values. Comparing the effects ofmedicinal treatment with the effects of the combined therapeutic approach, it is concluded that allthe compared parameters, other than C-reactive protein in the blood, were statistically significantlyimproved at the end of the combined treatment compared to the values at the end of the medicinaltreatment.

UVOD: Uspešnost revaskularizacije aortoilijačne bolesti procenjuje se prohodnošću (patentnošću) nakon revaskularizacije i brojem komplikacija. Osnovni cilj ove studije je bio utvrditi da li postoji razlika u učestalosti komplikacija, prohodnosti (patentnosti) i uticaj prohodnosti arterija donjeg vaskularnog korita na rekonstrukcije aortoilijačne bolesti nakon lečenja endovaskularnim i klasičnim hirurškim pristupom. MATERIJAL I METODOLOGIJA: uzorak je činilo 229 bolesnika lečenih od aortoilijačne bolesti koji su pripadali TASC-u B i C a nakon procene prohodnosti femoropoplitealnog segmenta kao i broja prohodnih potkolenih arterija, bolesnici su stratifikovani u dve glavne grupe a svaka grupa od po tri podgrupe prema kvalitetu utočnog korita. Prvu grupu čine bolesnici sa jednoetažnom ili multiplim kraćim lezijama aortoilijačne signifikantne stenoze, sa ne signifikantnom aortoilijačnom stenozom i sa aortoilijačnom okluzijom. Drugu grupu čine bolesnici sa višeetažnom aortoilijačnom signifikantnom stenozom uz signifikantnu femoropoplitealnu stenozu i/ili popliteokruralnu stenozu. Studija je kreirana kao retrospektivna i prospektivna gde smo pratili rezultate revaskularizacije endovaskularnim procedurama i klasičnim hirurškim pristupom. REZULTATI: Računanjem Mahalanobisove distance između homogenost jednoetažne, multiplih kraćih lezija i višeetažne aortoilijačne bolesti kod ispitivanih bolesnika dobija se najmanje rastojanje između homogenost jednoetažne, multiplih kraćih lezija i višeetažne aortoilijačne bolesti zato smo se i rukovodili da jednoetažne lezije, multiple kraće lezije tretiramo endovaskularnim procedurama a višeetažne lezije klasičnim hirurškim pristupom. Nije bilo statističke značajne razlike među komplikacijama endovaskularnih procedura i klasičnog hirurškog pristupa p>0,1. U lečenju aortoilijačne bolesti endovakularne procedure imaju manji broj bolničkih dana, podjednaku primarnu asistiranu patentnost ali nešto slabiju primarnu patentnost u odnosu na klasični hirurški pristup dok je sekundarna patentnost neznatno lošija od klasičnog hirurškog pristupa. Da bi smo odreditli uticaj prohodnosti arterija donjeg vaskularnog korita na rekonstrukcije aortoilijačne bolesti kreirali smo matematički model kome smo dali obeležja prema kome bi mogli prognozirati smanjenje primarne patenosti nakon aortoilijačne revaskularizacije endovaskularnim procedurama i klasičnim hirurškim pristupom. Postojanjem značajnih razlika između stepena patentnosti u odnosu na obeležja faktora rizika, definisali smo funkciju razgraničenja svih mogućih kombinacija od dva stepena patentnosti. Na osnovu te funkicije (x) moguće je izvršiti prognozu kom stepenu patentnosti pripada (dobra,solidna, loša) za bolesnike koji nisu obuhvaćeni ovom studijom, kao i pouzdanost tom stepenu. ZAKLJUČAK: Aortoilijačna bolest je u većini slučajeva udružena sa bolešću donjeg vaskularnog korita. Bez obzira na ekstenzivnost aortoilijačne bolesti endovaskularne procedure su efektivna i bezbedna, adekvatna alternativa klasičnom hirurškom pristupu. Ova studija pokazuje da su endovaskularne procedure i klasični hirurški pristup u lečenju aortoilijačne bolesti komplementarne a ne komparativne metode., BACKGROUND. The effectiveness of revascularization aortoiliac occlusive disease is the estimated patency after revascularization and is connected to the number of complications. The main objective of this study was to determine whether there is a difference in the incidence of complications and patency of lower artery vascular tree on the reconstruction aortoiliac occlusive disease after treatment of endovascular and conventional surgical approach. MATERIAL AND METHODOLOGY: The sample consisted of 229 patients treated for the aortoiliac occlusive disease who belonged in TASC B and C after a mobility assessment of the femoropopliteal segment and the number of walk-on below knee arteries, patients were stratified into two groups and each group of three subgroups according to the quality of the inflow. The first group consists of patients with one storey or multiple shorter lesions, and aortoiliac significant stenosis with aortoiliac not as significant stenosis and occlusion aortoiliac. The second group consists of patients with multi-floor aortoiliac significant stenosis with a significant femoropopliteal stenosis and/or popliteocrural stenosis. The study was designed as a retrospective and prospective study, where we track the results of endovascular revascularization procedures and compare to the conventional surgical approach. RESULTS: By calculating the Mahalanobis distance between the homogeneity of one story, multiple lesions and multi-storey short aortoiliac occlusive disease the studied patients received a minimum distance between the homogeneity of one story, multiple lesions and multi-storey short aortoiliac disease, multiple lesions treated fewer endovascular procedures and multi-storey lesions than a classical surgical approach. There were no statistically significant differences among the complications of endovascular procedures and classic surgical approach p> 0.1. The patients treated with aortoiliac (endovascular) procedure have fewer hospital days, equal-assisted primary patent protection or slightly less primary patent protection compared to a traditional surgical approach while secondary patent protection is slightly worse than the classic surgical approach. In order to determine the impact of vascular patency of the arteries of the lower stories to the reconstruction treatment of aortoiliac occlusive diseases, we have created a mathematical model to which we gave the characteristics by with which it could predict the reduction of primary patency of aortoiliac revascularization after endovascular procedures and the conventional surgical approach. The existence of significant differences between the degree of patent protection in relation to the characteristics of the risk factors, we have defined the function of the demarcation of all possible combinations of two degrees of patent protection. Based on this function of (x) it is possible to forecast to what extent patent protection belongs (good, solid‚ bad) for patients who are not included in this study, as well as the reliability of this level. CONCLUSION: the aortoiliac occlusive disease is in most cases associated with vascular disease of the lower artery vascular tree. Regardless of the extensiveness of the disease, aortoiliac occlusive disease endovascular procedures are safe and effective, an adequate alternative to the conventional surgical approach. This study shows that endovascular procedures and the conventional surgical approach in the treatment of aortoiliac occlusive diseases with a complementary rather than competitive method.

UVOD: Komplikacije terminalne bubrežne isuficijencije (TBI) kada se jačina glomerularne filtracije (JGF) smanji ispod 10 mL/min moguće je lečiti jedino hroničnom dijalizom ili transplantacijom bubrega tj. nadoknadom potpuno ili delimično izgubljene bubrežne funkcije. Uz blagovremenu edukaciju bolesnika o progresivnom toku hronične bubrežne bolesti, mogućnostima dijaliznog tretmana i transplantacije bubrega, treba na vreme obezbediti stalni funkcionalni vaskularni pristup za hemodijalizu (HD) hirurškom intervencijom kreiranja arteriovenske fistule (AVF), po mogućnosti najmanje 6 meseci pre anticipiranog započinjanja HD, jer je za njenu maturaciju potrebno 4 do 6 nedelja. Primarna AVF je opštepreporučeni najbolji stalni vaskularni pristup za bolesnike kod kojih se planira hemodijaliza. Najčešći razlog za disfunkciju vaskularnog pristupa za hemodijalizu su u 80% slučajeva trombozne komplikacije, koje se u 90% slučajeva javljaju na venskom segmentu AVF i posledica su progresivne venske neointimalne hiperplazije. Pored histoloških karakteristika zida venskog krvnog suda i hemodinamskih uslova, u etiopatogenezi ovog »adaptivnog odgovora« vrlo značajnu ulogu igraju endotel i ostale komponente hemostaznog sistema (trombocitna, koagulaciona i fibrinolizna), imunološki i citološki činioci i genetski faktori. Prevencija nastanka rane tromboze vaskularnog pristupa za hemodijalizu kod bolesnika sa TBI je moguća primenom antitromboznih lekova, tj. antitrombocitne ili antikoagulantne terapije. CILJ: Proceniti efikasnost primenjenih antitromboznih lekova (tiklopidina i nadroparin-kalcijuma) u prevenciji nastanka rane tromboze/afunkcionalnosti AVF za hemodijalizu za vreme njene maturacije unutar 6 nedelja od kreiranja u bolesnika sa TBI. Ispitati nivo biomarkera hemostaznog sistema i markere trombofilije u bolesnika sa TBI pre kreiranja AVF u cilju dopune uzroka nastanka rane tromboze/afunkcionalnosti arteriovenskih fistula za hemodijalizu. Ispitati učestalost trombofilije i njen uticaj na funkcionalnost AVF i uporediti efikasnost primenjenih preventivnih režima između bolesnika sa i bez trombofilije. MATERIJAL I METODE: U ispitivanje su uključene osobe oba pola sa prethodno postavljenom dijagnozom TBI kod kojih nisu postojale kontraindikacije za planirno hirurško kreiranje prvog stalnog vaskularnog pristupa za hemodijalizu u vidu autologne arteriovenske fistule (AAVF). Nakon hirurškog kreiranja radiocefalične arteriovenske fisule u distalnoj trećini podlaktice nedominantne ruke (89/121), intermedijalne (4/121) ili proksimalne (28/121) AAVF u studiju je uključen 121 ispitanik, koji su u cilju procene uticaja različitih antitromboznih lekova na sprečavanje nastanka rane tromboze fistula za hemodijalizu kod bolesnika sa TBI ispitanici su podeljeni u 3 grupe: Grupa I, kontrolna; 40 ispitanika koji nakon kreiranja AVF nisu dobijali antitromboznu terapiju, Grupa II; 42 ispitanika kod kojih je dan nakon kreiranja AVF započeta primena antitrombocitnog leka iz grupe tienopiridina, Ticlodix® (ticlopidin) tbl a 250 mg, 2 x ½ tbl dnevno tokom 6 nedelja i Grupa III; 39 ispitanika kod kojih je dan nakon kreiranja AVF započeta subkutana primena antikoagulantnog leka iz grupe niskomolekularnih heparina, Fraxiparine® (nadroparin-kalcijum) 2850 anti Xa i.j. (0.3 ml) dnevno tokom 6 nedelja. Jednokratno određivanje laboratorijskih parametara pokazatelja bubrežne funkcije, metabolizma glukoze i hroničnog zapaljenja, funkcionalnosti hemostaznog sistema, trombofilnih markera i genskog polimorfizma vršeno je unutar dve nedelje pre hirurškog kreiranja AAVF. Kriterijum za utvrđivanje ishoda uticaja antitrombozne terpije predstavlja maturacija AVF koja je definisana kao uspešna ako je započeto sprovođenje efikasne hemodijalize najranije 6 nedelja nakon njenog hirurškog kreiranja po proceni nadležnog nefrologa. Dijagnoza prisustva tromboze AVF postavljena je od strane nadležnog vaskularnog hirurga/nefrologa fizikalnim pregledom tokom njene maturacije, koji je podrazumevao inspekciju, palpatorno utvrđivanje odsustva karakterističnog trila i auskultatornih karakteristika protočnosti AVF ili ultarsonografskim pregledom od strane radiologa. REZULTATI: Između ispitivanih grupa u odnosu na broj tromboziranih/ afunkcionalnih AVF tokom njene maturacije (12/40 vs. 4/42 vs. 5/39; P=0.033), ustanovljena je značajna statistička razlika kao i poređenjem broja tromboziranih/afunkcionalnih AVF tokom sazrevanja u kontrolnoj grupi u odnosu na grupu ispitanika (objedinjene Grupe II i Grupa III) koja je primala antitromboznu profilaksu (12/40 vs. 9/81; P=0.009). Daljom analizom ispitivanih grupa, utvrđena je statistički značajna razlika u broju tromboziranih/afunkcionih AV fistula između kontrolne Grupe I i Grupe II (P=0.019). Testiranjem razlike u broju tromboziranih/ afunkcionalnih AVF između ispitanika kontrolne Grupe I i Grupe III nije dobijena statistički značajna razlika, kao ni između Grupe II i Grupe III. Zastupljenost broja tromboziranih/afunkcionalnih distalnih AVF za vreme njihove maturacije (12/33 vs 2/31 vs. 3/24; P=0.008) se između ispitivanih grupa značajno statistički razlikovala kao i zastupljenost tromboziranih/afunkcionalnih distalnih AVF tokom sazrevanja u kontrolnoj grupi u odnosu na grupu ispitanika koja je primala antitromboznu profilaksu (12/34 vs. 5/55; P=0.002). Testiranjem statističke razlike u broju tromboziranih/afunkcionalnih distalnih AVF između ispitanika kontrolne Grupe I i Grupe II utvrđena je statistički značajna razlika (P=0.005), dok između Grupe I i Grupe III (P=0.051), kao ni između Grupe II i Grupe III (P=0.439) nije dobijena statistički značajna razlika. Između podgrupa ispitanika kod kojih je došlo do tromboze/afunkcionalnosti AVF 21/121 (17.35%) i podgrupe ispitanika sa funkcionalno maturiranom AVF 90/121 (82.64%), značajna statistička razlika ispitanih hemostaznih parametara je bila prisutna u vrednostima agregabilnosti trombocita uz kolagen kao induktor (59.33±33.1 vs. 75.04±29.6; P=0.033). Značajna statistička razlika je zabeležena i u zastupljenosti sledećih trombofilnih markera: deficita PC (3/21 vs. 3/100; P=0.030), APC-R (4/21 vs. 5/100; P=0.026), prisustva antifosfolipidnih ACL IgM antitela (1/21 vs. 0/100; P=0.028), heterozigotnog polimorfizma FV G1691A (3/21 vs. 3/100; P=0.03) i homozigotne mutacije gena FII G20210A (1/21 vs. 0/100; P=0.028), između podgrupa bolesnika sa tromboziranom afunkcionalnom i funkcionalnom AVF. Takođe je značajna statistička razlika između podgrupa bolesnika kod kojih je došlo tromboze/afunkcionalnosti AVF i podgrupe ispitanika sa funkcionalno maturiranom AVF bila prisutna u odnosu na postojanje ranijih tromboza (23/21 vs 19/100; P=0.000) kao i zastupljenosti izolovanih venskih tromboza (9/21 vs. 2/100; P=0.000). Prediktivni potencijal pojedinačnih parametara za maturaciju AVF ispitan je univarijantnom logističkom regresionom analizom. Prilikom ispitivanja uticaja pojedinačnih parametara na maturaciju fistule, zapazili smo da su ispitanici koji su primali antitromboznu terapiju imali 3 puta veću šansu za funkcionalno maturiranu AVF [OR 3.45 (1.3-9.03)] u odnosu na bolesnike bez terapije. Ispitanici koji su imali prethodne tromboze su imali višestruko povišen rizik [OR 6.92 (2.51-19.06)] za nastanak tromboze/afunkcionalnost AVF tokom maturacije. Prilikom ispitivanja uticaja pojedinačnih parametara na rizik od pojave tromboze/afunkcionalnosti distalne AVF, zapažamo da primena antitrombozne terapije [OR 5.4 (CI 1.7 - 17.35)] petostruko snižava rizik za nastanak tromboze/ afunkcionalnosti distalne AVF, odnosno da primena antitrombozne terapije petostruko povećava šansu za adekvatnu maturaciju distalne AVF. Ispitanici koji su imali aterosklerotske KVB [OR 0.32 (0.1-0.98)] i ranije tromboze [OR 0.14 (0.04-0.44)] su imali za 68% i 86% manju verovatnoću za adekvatnu maturaciju distalne AVF (334). Trombofilija je bila prisutna u 59/121 (48.8%) ispitanika. U odnosu na markere aktivacije koagulacione komponente hemostaznog sistema i inflamatorne pokazatelje, između podgrupa ispitanika sa ili bez trombofilije statistički značajna razlika je bila prisutna u vrednostima koncentracije FVIII (170.35±103.97 vs. 235.26±124.80; P=0.02) i odnosa trombociti/limfociti (181±64.58 vs. 148.11±66.15; P=0.026). U odnosu na lokalizaciju AVF, u podgrupi ispitanika sa trombofilijom i tromboziranom/ afunkcionalnom AVF, njih 8/11 su pripadale distalnim AVF, 3/11 proksimalnim AVF, dok je u podgrupi ispitanika bez trombofilije i tromboziranom/afunkcionalnom AVF, njih 9/10 imalo distalnu, a 1/10 proksimalnu AVF. U grupi bolesnika sa trombofilijom nije zabeleženo prisustvo statistički značajne razlike u efikasnosti primenjenih antitromboznih režima merene učestalošću tromboza/afunkcionalnosti AVF u odnosu na bolesnike sa trombofilijom koji nisu primali antitromboznu terapiju (5/19 vs. 2/18 vs. 4/22; P=0.493). U grupi ispitanika bez trombofilije utvrđeno je postojanje statistički značajne razlike u učestalosti tromboza/afunkcionalnosti AVF između grupe sa i bez primene antitromboznih lekova kako u ukupnom broju tromboziranih/afunkcionalnih AVF (7/21 vs. 2/24 vs. 1/17; P=0.030). Iako je zastupljenost tromboza/afunkcionalnosti AVF u bolesnika sa kombinovanom trombofilijom češća u odnosu na ispitanike koji su imali drugu vrstu ili uopšte nisu imali trombofiliju (6/18 vs. 15/103; P=0.052), ona nije dostigla statistički značajnu vrednost. ZAKLJUČAK: Profilaktička primena antitromboznih lekova (tiklopidina i nadroparin-kalcijuma) smanjuje učestalost pojave rane tromboze i pojavu primarne nefunkcionalnosti AVF za hemodijalizu tokom njene maturacije. Primena antitrombozne terapije petostruko snižava rizik za nastanak tromboze/ afunkcionalnosti distalne AVF tokom njene maturacije. Bolesnici koji su imali prethodne tromboze imaju višestruko povišen rizik za nastanak tromboze AVF tokom njene maturacije. Kod bolesnika koji su imali aterosklerotske KVB i ranije tromboze verovatnoća za adekvatnu maturaciju distalne AVF je niža za 68% , odnosno 86%. U našem istraživanju nije utvrđeno postojanje superiornosti antikoagulantne u odnosu na antitrombocitnu profilaksu tj. oba primenjena režima su bila podjednako efikasna. U terminalnoj bubrežnoj insuficijenciji prisutan je značajan poremećaj funkcionalnosti hemostaznog sistema koji se očituje u disfunkciji endotela i poremećenoj (sniženoj) funkcionalnosti trombocita, prisustvu prokoagulantnog stanja koje se manifestuje povišenom trombinskom aktivnošću, povišenom koncentracijom činilaca koagulacije i smanjenom fibrinoliznom aktivnošću. Češća zastupljenost ukupnih ranijih tromboza (arterijskih i venskih), češća zastupljenost izolovanih venskih tromboza i učestalije prisustvo trombofilije prezentovano deficitom PC, prisustvom rezistencije na APC, prisusustvom antifosfolipidnih antikardiolipinskih antitela IgM, heterozigotnog polimorfizma FV G1691A, homozigotne mutacije FII G201210A i niža vrednost agregabilnosti trombocita uz kolagen kao induktor su markeri koji su u našem ispitivanju signifikantno češće zastupljeni kod ispitanika sa trombozom/ afunkcijom AVF za hemodijalizu tokom njenog sazrevanja. Trombofilija je prisutna kod 48.8% bolesnika saTBI, ali našim ispitivanjem nije utvrđen njen uticaj na nastanak rane tromboze/afunkcionalnosti AVF izuzev u grupi bolesnika sa kombinovanom trombofilijom. Mali broj krvarećih komplikacija u našoj studiji ukazuje na bezbednost primenjenog preventivnog režima. Na osnovu dobijenih rezultata može se preporučiti profilaktička primena tiklopidina ili nadroparin-kalcijuma u preventivnim dozama kod bolesnika sa TBI neposredno nakon kreiranja AVF. Primenu profilakse tromboznih komplikacija kod bolesnika sa novokreiranom AVF preporučujemo posebno kod bolesnika koji su imali prethodne tromboze i/ili kliničke manifestacije aterosklerotskih kardiovaskularnih bolesti., INTRODUCTION: Complications in end stage renal disease (ESRD) when the glomerular filtration rate (GFR) decreases below 10mL/min can only be treated by chronic dialysis or kidney transplant ie. total or partial renal replacement therapy. With prompt education of the patient regarding the progressive course of the chronic kidney disease, possibilities of dialysis treatment and kidney transplantation, the patient should timely be granted permanent functional vascular hemodialysis (HD) access through surgical intervention by creating arteriovenous fistula (AVF), preferably at least 6 months prior to the anticipated start of HD, as period for its maturation is between 4 and 6 weeks. Primary AVF is the generally best recommended permanent vascular access for patients planned for dialysis. The most common reason for dysfunction of the vascular access for hemodialysis are thrombotic complications in 80% of the cases, 90% of which appear in the venous segment of AVF as the consequence of progressive venous neointimal hyperplasia. Beside the histological characteristics of the venous blood vessel wall and hemodynamic conditions, in the etiopathogenesis of this “adaptive answer”, endothel and other components of the hemostatic system (platelet, coagulation and fibrinolysis), immunological and cytological components as well as genetic factors play a very important role. Prevention of occurrence of early thrombosis of vascular access for hemodialysis in patients with ESRD is possible by treatment with antithrombotic drugs, ie. antiplatelet or anticoagulant therapy. OBJECTIVE: Estimate the efficiency of applied antithrombotic drugs (ticlopidine and nadroparincalcium) in prevention of occurrence of early thrombosis/dysfunction of AVF for hemodialysis during its time of maturation within the 6 week period. Examine the level of biomarkers of the hemostatic system and thrombophilic markers in patients with ESRD before the creation of AVF with the goal of finding additional causes of occurrence of early thrombosis/dysfunction of arteriovenous fistula for hemodialysis. Determine the incidence of thrombophilia and its impact on the functionality of AVF and compare the efficiency of applied preventive regimen between patients with and without thrombophilia. MATERIAL AND METHODS: The study included persons of both sexes with previously established diagnosis of ESRD in which there were no contraindications for the planned surgical creation of the first permanent vascular access for hemodialysis in the form of autologous arteriovenous fistula (AAVF). After the surgical creation of the radiocephalic arteriovenous fistula in the distal third of the forearm of the non-dominant hand (89/121), intermedial (4/121) or proximal (28/121) AAVF, the total number of 121 patients were included in the study and divided into three groups in order to estimate the influence of different antithrombotic drugs in prevention of early thrombosis for hemodialysis in patients with ESRD: Group I, control; 40 subjects which did not receive antithrombotic therapy after the creation of AVF, Group II; 42 subjects which started receiving an antithrombotic drug from the tienopiridine group, Ticlodix® (ticlopidine) 2 x ½ of 250mg tbl, daily, during the period of 6 weeks, after the creation of AVF, and Group III; 39 subjects which started subcutaneously receiving a drug from the low-molecular weight herapin group, Fraxiparine® (nadroparine-calcium) 2850 anti Xa i.j. (0.3 ml) daily, during the period of 6 weeks. One-time determination of laboratory parameters and renal function, glucose metabolism and chronic inflammation, hemostatic system functionality, thrombophilic markers and gene polymorphism was performed within two weeks prior to surgical creation of AAVF. The criteria for determining the outcome of the impact of antithrombotic therapy is the maturation of AVF, which is defined as successful if the implementation of effective hemodialysis started at least 6 weeks after its creation, where the effectiveness of hemodialysis is estimated by a competent nephrologist. The diagnosis of the presence of AVF thrombosis was set by a competent vascular surgeon/nephrologist through physical examination during its maturation, which included inspection, palpatory determination of absence of the characteristic thrill and auscultatory characteristics of the flow of AVF, or by ultrasonographic examination by the radiologist. RESULTS: Between the groups in terms of number of thrombosed/dysfunctional AVF during its maturation (12/40 vs. 4/42 vs. 5/39, P = 0.033), a significant statistical difference was established, as well as by comparing the number of thrombosed/dysfunctional AVF during maturation in the control group compared to the group of respondents (unified Group II and Group III) which received antithrombotic prophylaxis (12/40 vs. 9/81, P = 0.009). Through further analysis of the examined groups, a statistically significant difference was observed in the number of thrombosed/dysfunctional AV fistula between the control Group I and Group II (P = 0.019). There was no statistically significant difference noticed in the numbers of thrombosed/dysfunctional AVF between the subjects in the control Group I and Group III, as well as between Group II and Group III. Presence of the number of thrombosed/dysfunctional distal AVF during their maturation (12/33 vs 2/31 vs. 3/24, P = 0.008) between the groups statistically significantly varied, as well as the presence of the number of thrombosed/dysfunctional distal AVF during the maturation in the control group as compared to the group of subjects who received antithrombotic prophylaxis (12/34 vs. 5/55; P=0.002). By testing statistical differences in the number of thrombosed/dysfunctional distal AVF between the subjects in the control Group I and Group II a statistically significant difference (P = 0.005) was established, while there was no statistically significant difference between Group I and Group III (P = 0.051), nor between Group II and Group III (P = 0.439). Among the subgroup of patients with thrombosis/dysfunction of AVF 21/121 (17.35%) and the subgroup of subjects with functionally maturated AVF 90/121 (82.64%), a statistically significant difference of the examined hemostasis parameters was present in the values of platelet aggregation with collagen as the inducer (59.33 ± 75.04 vs. 33.1 ± 29.6; P = 0.033). A significant statistical difference was recorded in the presence of the following thrombophilic markers: deficit of PC (3/21 vs. 3/100; P = 0.030), APC-R (4/21 vs. 5/100; P = 0.026), the presence of antiphospholipid ACL IgM antibodies ( 1/21 vs. 0/100; P = 0.028), heterozygous FV G1691A polymorphism (3/21 vs. 3/100; P = 0.03) and homozygous gene mutation FII G20210A (1/21 vs. 0/100; P = 0.028), between the subgroups of patients with thrombosed/dysfunctional and functional AVF. There also was a significant statistical difference between the groups of patients which encountered thrombosis/dysfunction of AVF and subgroups of subjects with functional maturated AVF in relation to the existence of previous thrombosis (23/21 vs. 19/100; P = 0.000) and the presence of isolated venous thrombosis (9/21 vs. 2/100; P = 0.000). Predictive potential of individual parameters for AVF maturation was tested by univariate logistic regression analysis. During the examination of the influence of individual parameters on fistula maturation, we observed that subjects who received antithrombotic therapy were 3 times more likely to develop functionally maturated AVF [OR 3.45 (1.3-9.03)] as compared to subjects who did not receive any treatment. Subjects which previously had thrombosis had a multiple times increased risk [OR 6.92 (2:51 to 19:06)] of developing thrombosis/dysfunctional AVF during its maturation. When examining the influence of individual parameters on the risk of thrombosis/dysfunction of the distal AVF, we noted that the implementation of antithrombotic therapy [OR 5.4 (CI 1.7 - 17:35)] reduced risk of thrombosis/dysfunction of the distal AVF by five times, ie. that the implementation of antithrombotic therapy increases the chance for adequate distal AVF maturation by five times. The subjects that had atherosclerotic cardiovascular diseases (CVD) [OR 0.32 (0.1-0.98)] or previous thrombosis [OR 0.14 (0.04-00.44)] had a 68% or 86% less chance for adequate distal AVF maturation (334). Thrombophilia was present in 59/121 (48.8%) patients. In relation to the markers of activation of coagulation components of the hemostatic system and inflammatory markers, among subgroups of subjects with or without thrombophilia a statistically significant difference was present in the FVIII concentration (170.35 ± 103.97 vs. 235.26 ± 124.80; P = 0.02) and the platelets/lymphocytes ratio (181 ± 64.58 vs. 148.11 ± 66.15; P = 0.026). In relation to the localization of AVF, in the subgroup of subjects with thrombophilia and thrombosed/dysfunctional AVF, 8/11 of them belonged to distal AVF, 3/11 proximal AVF, while in the subgroup of subjects without thrombophilia and thrombosed/dysfunctional AVF, had 9/10 distal and 1/10 proximal AVF. In the group of subjects with thrombophilia there was no record of the presence of statistically significant differences in the efficiency of antithrombotic regimen which was measured by the frequency of thrombosis/dysfunction of AVF as compared to subjects with thrombophilia which did not receive antithrombotic therapy (5/19 vs. 2/18 vs. 4/22, P = 0.493). In the group of subjects without thrombophilia statistically significant differences were found in the frequency of thrombosis/dysfunctions of AVF among groups with and without the use of antithrombotic drugs in the total number of thrombosed/dysfunctional AVF (7/21 vs. 2/24 vs. 1/17, P = 0.030). Although the presence of thrombosis/dysfunction of AVF in patients with combined thrombophilia was more frequent compared to those who had other types of, or did not have thrombophilia (6/18 vs. 15/103; P = 0.052), it did not reach a statistically significant value. CONCLUSION: Prophylactic use of antithrombotic drugs (ticlopidine and nadroparin-calcium) reduces the incidence of early thrombosis and the occurrence of primary AVF dysfunction for hemodialysis during its maturation. Implementation of antithrombotic therapy reduced risk of thrombosis/ dysfunction of the distal AVF during its maturation by five times. Patients who have had previous thrombosis have multiple times greater risk of AVF thrombosis during its maturation. In patients who had atherosclerotic CVD or previous thrombosis, the probability for adequate maturation of distal AVF is lower by 68% or 86%. In our study there was no evidence of superiority of anticoagulant compared to antiplatelet prophylaxis ie. both regimens were equally effective. In ESRD there is significant disarrangement of hemostatic system functionality, which is reflected in endothelial dysfunction and disturbed (reduced) platelet functionality, the presence of procoagulant condition that is manifested by elevated thrombin activity, increased levels of clotting factors and reduced fibrinolytic activity. More frequent presence of total previous thrombosis (arterial and venous), higher frequency of isolated venous thrombosis and frequent presence of thrombophilia presented by the deficit of PC, the presence of resistance to APC, presence of anticardiolipin antiphospholipid antibodies IgM, heterozygous FV G1691A polymorphism, homozygous mutation FII G201210A and lower value of collagen induced platelet aggregation are the markers in our study which are significantly more frequent in patients with thrombosis/dysfunction of AVF for hemodialysis during its maturation. Thrombophilia is present in 48.8% of patients with ESRD, however our study does not determine its impact on early thrombosis/dysfunction of AVF except in the group of patients with combined thrombophilia. A small number of bleeding complications in our study points to the safety of the applied preventive regimen. Based on the obtained results, prophylactic use of ticlopidine or nadroparin-calcium in preventive doses can be recommended for patients with ESRD immediately after AVF creation. Prophylactic treatment of thrombotic complications in patients with newly created AVF is recommended especially in patients who have had previous thrombosis and/or clinical manifestations of atherosclerotic cardiovascular diseases.

Акутни панкреатитис је ензиматско инфламаторно оболење панкреаса, са инциденцијом око 17/100000 становника. Најчешћи етиолошки чиниоци који се везују за ово стање су билијарна калкулоза (45%) и конзумација алкохолних пића (35%). Ређи узроци су одређени лекови, хипертриглицеридемија, хиперкалијемија, траума, урођени чиниоци, и идиопатски панкреатитис (20%). По међународној Атланској (Atlanta) класификацији, акутни панкреатитис се може манифестовати у умереној, умерено тешкој и тешкој форми. Умерене форме панкреатитиса се јављају у 80%, карактеришу се едемом органа и имају благ и краткотрајан клинички ток, са стопом морталитета од 1%. Основни циљ лечења болесника са акутним панкреатитисом у прва 24 сата хоспитализације јесте олакшавање тегоба, утврђивање узрока панкреатитиса и процена тежине обољења. Акутни панкреатитис билијарне етиологије узрокован је калкулозом жучне кесе и/ или жучних путева. Препоручени третман билијарне калкулозе, у циљу превенције поновног атака умерене форме билијарног панкреатитиса , подразумева уклањање жучне кесе лапароскопском холецистектомијом са интраоперативном холангиографијом. Уколико се дијагностикује калкулоза жучних канала ради се ендоскопска ретроградна холангиопанкреатографија (ЕРЦП) са ендоскопском папилотомијом (ЕПТ) и уклањем__ калкулуса и детритуса уз жучних водова, са циљем обезбеђивања нормалног протока жучи у дванаестопалачно црево. Циљ овог истраживања је оптимализација редоследа примене ЛХ и ЕРЦП са ЕПТ, идентификацијом предикционих показатеља холедохолитијазе, ради скраћења дужине хоспитализације болесника са умереном формом акутног билијарног панкреатитиса. У спроведеној проспективној анамнестичкој студији, учествовало је 100 болесника лечених од умерене форме акутног билијарног панкреатитиса, у Ургентном центру Клиничког центра Војводине, од 2011. до 2015.године, од којих је код 80 урађена само ЛХ, а код 20 ЛХ и ЕРЦП са ЕПТ. Анализом клиничких, ултразвучних и лабораторијских налаза, идентификовано је 5 статистички значајних предиктора холедохолитијазе; директни и укупни билирубин, алкална фосфатаза (АФ), гама глутирил транспепдидаза (гама ГТ) и це реактивни протеин (ЦРП), на основу којих је омогућено креирање математичког модела за предикцију холедохолитијазе, коришћењем теорије потпорних вектора (СВМ). Установљено је да патолошки налази ових параметара значајно указују на холедохолитијазу, те да је ЛХ препоручена као метода првог избора, код болесника код којих налази предиктора холедохолитијазе нису патолошки. Овако лечени болесници су имали значајно краће време хоспитализације. Поред тога, уколико се интраоперативном холангиографијом (ИОХ) при ЛХ установи холедохолитијаза, ЕРЦП са ЕПТ се може урадити без одлагања. Akutni pankreatitis je enzimatsko inflamatorno obolenje pankreasa, sa incidencijom oko 17/100000 stanovnika. Najčešći etiološki činioci koji se vezuju za ovo stanje su bilijarna kalkuloza (45%) i konzumacija alkoholnih pića (35%). Ređi uzroci su određeni lekovi, hipertrigliceridemija, hiperkalijemija, trauma, urođeni činioci, i idiopatski pankreatitis (20%). Po međunarodnoj Atlanskoj (Atlanta) klasifikaciji, akutni pankreatitis se može manifestovati u umerenoj, umereno teškoj i teškoj formi. Umerene forme pankreatitisa se javljaju u 80%, karakterišu se edemom organa i imaju blag i kratkotrajan klinički tok, sa stopom mortaliteta od 1%. Osnovni cilj lečenja bolesnika sa akutnim pankreatitisom u prva 24 sata hospitalizacije jeste olakšavanje tegoba, utvrđivanje uzroka pankreatitisa i procena težine oboljenja. Akutni pankreatitis bilijarne etiologije uzrokovan je kalkulozom žučne kese i/ ili žučnih puteva. Preporučeni tretman bilijarne kalkuloze, u cilju prevencije ponovnog ataka umerene forme bilijarnog pankreatitisa , podrazumeva uklanjanje žučne kese laparoskopskom holecistektomijom sa intraoperativnom holangiografijom. Ukoliko se dijagnostikuje kalkuloza žučnih kanala radi se endoskopska retrogradna holangiopankreatografija (ERCP) sa endoskopskom papilotomijom (EPT) i uklanjem__ kalkulusa i detritusa uz žučnih vodova, sa ciljem obezbeđivanja normalnog protoka žuči u dvanaestopalačno crevo. Cilj ovog istraživanja je optimalizacija redosleda primene LH i ERCP sa EPT, identifikacijom predikcionih pokazatelja holedoholitijaze, radi skraćenja dužine hospitalizacije bolesnika sa umerenom formom akutnog bilijarnog pankreatitisa. U sprovedenoj prospektivnoj anamnestičkoj studiji, učestvovalo je 100 bolesnika lečenih od umerene forme akutnog bilijarnog pankreatitisa, u Urgentnom centru Kliničkog centra Vojvodine, od 2011. do 2015.godine, od kojih je kod 80 urađena samo LH, a kod 20 LH i ERCP sa EPT. Analizom kliničkih, ultrazvučnih i laboratorijskih nalaza, identifikovano je 5 statistički značajnih prediktora holedoholitijaze; direktni i ukupni bilirubin, alkalna fosfataza (AF), gama glutiril transpepdidaza (gama GT) i ce reaktivni protein (CRP), na osnovu kojih je omogućeno kreiranje matematičkog modela za predikciju holedoholitijaze, korišćenjem teorije potpornih vektora (SVM). Ustanovljeno je da patološki nalazi ovih parametara značajno ukazuju na holedoholitijazu, te da je LH preporučena kao metoda prvog izbora, kod bolesnika kod kojih nalazi prediktora holedoholitijaze nisu patološki. Ovako lečeni bolesnici su imali značajno kraće vreme hospitalizacije. Pored toga, ukoliko se intraoperativnom holangiografijom (IOH) pri LH ustanovi holedoholitijaza, ERCP sa EPT se može uraditi bez odlaganja. Acute pancreatitis is an enzymatic inflammatory disease of the pancreas, with an incidence of around 17/100000 inhabitants. The most common etiological factors that are associated with this condition are biliary calculi (45%) and consumption of alcoholic beverages (35%). Less common causes include certain medications, hypertriglyceridemia, hyperkalemia, trauma, congenital factors and idiopathic pancreatitis (20%). According to the Atlanta International classification, acute pancreatitis can be manifested in a moderate, moderately severe and severe forms. Moderate forms of pancreatitis occur in 80%, characterized by pancreatic edema and have mild and short clinical course, with a mortality rate of 1%. The main goal of treatment of patients with acute pancreatitis in the first 24 hours of hospitalization is to facilitate complaints, determining the cause of pancreatitis and assessment of severity of the disease. Acute biliary pancreatitis is caused by calculosis of the gallbladder and / or bile ducts. The recommended treatment of biliary calculi, in order to prevent repeated attacks of moderate biliary pancreatitis, involves the removal of the gallbladder thru laparoscopic cholecystectomy with intraoperative cholangiography. If presence of bile duct calculi is established, an endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) with endoscopic papillotomy (EPT) and removes stones and detritus along the bile ducts is indicated, with the aim of ensuring the normal flow of bile into the duodenum. The aim of this study is the optimization of the order of application LH and ERCP with EPT, the identification of predictable indicators of choledocholithiasis, in order to shorten the length of hospitalization of patients with a moderate form of acute biliary pancreatitis. We conducted prospective case control study, with 100 patients involved, treated for moderate forms of acute biliary pancreatitis in the Emergency Center of the Clinical Center of Vojvodina, from 2011 to 2015, of which 80 made only with LH and 20 with LH at and ERCP with EPT . The analysis of clinical, ultrasound and laboratory findings identified 5 significant predictors of choledocholithiasis; direct and total bilirubin, alkaline phosphatase (AF), gamma glutiril transpepdidase (gamma GT) and C reactive protein (CRP), under which enabled the creation of a mathematical model for predicting choledocholithiasis, using the Support vector machines (SVM). It was found that pathological findings of these parameters indicate a significant choledocholithiasis, and LH is recommended as the first choice in patients in whom there are not present pathological predictors of choledocholithiasis. Thus treated patients had a significantly shorter hospital stay. In addition, if the intraoperative cholangiography (IOH) during LH show choledocholithiasis, ERCP with the EPT can be done without delay.

Акутни панкреатитис је ензиматско инфламаторно оболење панкреаса, са инциденцијом око 17/100000 становника. Најчешћи етиолошки чиниоци који се везују за ово стање су билијарна калкулоза (45%) и конзумација алкохолних пића (35%). Ређи узроци су одређени лекови, хипертриглицеридемија, хиперкалијемија, траума, урођени чиниоци, и идиопатски панкреатитис (20%). По међународној Атланској (Atlanta) класификацији, акутни панкреатитис се може манифестовати у умереној, умерено тешкој и тешкој форми. Умерене форме панкреатитиса се јављају у 80%, карактеришу се едемом органа и имају благ и краткотрајан клинички ток, са стопом морталитета од 1%. Основни циљ лечења болесника са акутним панкреатитисом у прва 24 сата хоспитализације јесте олакшавање тегоба, утврђивање узрока панкреатитиса и процена тежине обољења. Акутни панкреатитис билијарне етиологије узрокован је калкулозом жучне кесе и/ или жучних путева. Препоручени третман билијарне калкулозе, у циљу превенције поновног атака умерене форме билијарног панкреатитиса , подразумева уклањање жучне кесе лапароскопском холецистектомијом са интраоперативном холангиографијом. Уколико се дијагностикује калкулоза жучних канала ради се ендоскопска ретроградна холангиопанкреатографија (ЕРЦП) са ендоскопском папилотомијом (ЕПТ) и уклањем__ калкулуса и детритуса уз жучних водова, са циљем обезбеђивања нормалног протока жучи у дванаестопалачно црево. Циљ овог истраживања је оптимализација редоследа примене ЛХ и ЕРЦП са ЕПТ, идентификацијом предикционих показатеља холедохолитијазе, ради скраћења дужине хоспитализације болесника са умереном формом акутног билијарног панкреатитиса. У спроведеној проспективној анамнестичкој студији, учествовало је 100 болесника лечених од умерене форме акутног билијарног панкреатитиса, у Ургентном центру Клиничког центра Војводине, од 2011. до 2015.године, од којих је код 80 урађена само ЛХ, а код 20 ЛХ и ЕРЦП са ЕПТ. Анализом клиничких, ултразвучних и лабораторијских налаза, идентификовано је 5 статистички значајних предиктора холедохолитијазе; директни и укупни билирубин, алкална фосфатаза (АФ), гама глутирил транспепдидаза (гама ГТ) и це реактивни протеин (ЦРП), на основу којих је омогућено креирање математичког модела за предикцију холедохолитијазе, коришћењем теорије потпорних вектора (СВМ). Установљено је да патолошки налази ових параметара значајно указују на холедохолитијазу, те да је ЛХ препоручена као метода првог избора, код болесника код којих налази предиктора холедохолитијазе нису патолошки. Овако лечени болесници су имали значајно краће време хоспитализације. Поред тога, уколико се интраоперативном холангиографијом (ИОХ) при ЛХ установи холедохолитијаза, ЕРЦП са ЕПТ се може урадити без одлагања., Akutni pankreatitis je enzimatsko inflamatorno obolenje pankreasa, sa incidencijom oko 17/100000 stanovnika. Najčešći etiološki činioci koji se vezuju za ovo stanje su bilijarna kalkuloza (45%) i konzumacija alkoholnih pića (35%). Ređi uzroci su određeni lekovi, hipertrigliceridemija, hiperkalijemija, trauma, urođeni činioci, i idiopatski pankreatitis (20%). Po međunarodnoj Atlanskoj (Atlanta) klasifikaciji, akutni pankreatitis se može manifestovati u umerenoj, umereno teškoj i teškoj formi. Umerene forme pankreatitisa se javljaju u 80%, karakterišu se edemom organa i imaju blag i kratkotrajan klinički tok, sa stopom mortaliteta od 1%. Osnovni cilj lečenja bolesnika sa akutnim pankreatitisom u prva 24 sata hospitalizacije jeste olakšavanje tegoba, utvrđivanje uzroka pankreatitisa i procena težine oboljenja. Akutni pankreatitis bilijarne etiologije uzrokovan je kalkulozom žučne kese i/ ili žučnih puteva. Preporučeni tretman bilijarne kalkuloze, u cilju prevencije ponovnog ataka umerene forme bilijarnog pankreatitisa , podrazumeva uklanjanje žučne kese laparoskopskom holecistektomijom sa intraoperativnom holangiografijom. Ukoliko se dijagnostikuje kalkuloza žučnih kanala radi se endoskopska retrogradna holangiopankreatografija (ERCP) sa endoskopskom papilotomijom (EPT) i uklanjem__ kalkulusa i detritusa uz žučnih vodova, sa ciljem obezbeđivanja normalnog protoka žuči u dvanaestopalačno crevo. Cilj ovog istraživanja je optimalizacija redosleda primene LH i ERCP sa EPT, identifikacijom predikcionih pokazatelja holedoholitijaze, radi skraćenja dužine hospitalizacije bolesnika sa umerenom formom akutnog bilijarnog pankreatitisa. U sprovedenoj prospektivnoj anamnestičkoj studiji, učestvovalo je 100 bolesnika lečenih od umerene forme akutnog bilijarnog pankreatitisa, u Urgentnom centru Kliničkog centra Vojvodine, od 2011. do 2015.godine, od kojih je kod 80 urađena samo LH, a kod 20 LH i ERCP sa EPT. Analizom kliničkih, ultrazvučnih i laboratorijskih nalaza, identifikovano je 5 statistički značajnih prediktora holedoholitijaze; direktni i ukupni bilirubin, alkalna fosfataza (AF), gama glutiril transpepdidaza (gama GT) i ce reaktivni protein (CRP), na osnovu kojih je omogućeno kreiranje matematičkog modela za predikciju holedoholitijaze, korišćenjem teorije potpornih vektora (SVM). Ustanovljeno je da patološki nalazi ovih parametara značajno ukazuju na holedoholitijazu, te da je LH preporučena kao metoda prvog izbora, kod bolesnika kod kojih nalazi prediktora holedoholitijaze nisu patološki. Ovako lečeni bolesnici su imali značajno kraće vreme hospitalizacije. Pored toga, ukoliko se intraoperativnom holangiografijom (IOH) pri LH ustanovi holedoholitijaza, ERCP sa EPT se može uraditi bez odlaganja., Acute pancreatitis is an enzymatic inflammatory disease of the pancreas, with an incidence of around 17/100000 inhabitants. The most common etiological factors that are associated with this condition are biliary calculi (45%) and consumption of alcoholic beverages (35%). Less common causes include certain medications, hypertriglyceridemia, hyperkalemia, trauma, congenital factors and idiopathic pancreatitis (20%). According to the Atlanta International classification, acute pancreatitis can be manifested in a moderate, moderately severe and severe forms. Moderate forms of pancreatitis occur in 80%, characterized by pancreatic edema and have mild and short clinical course, with a mortality rate of 1%. The main goal of treatment of patients with acute pancreatitis in the first 24 hours of hospitalization is to facilitate complaints, determining the cause of pancreatitis and assessment of severity of the disease. Acute biliary pancreatitis is caused by calculosis of the gallbladder and / or bile ducts. The recommended treatment of biliary calculi, in order to prevent repeated attacks of moderate biliary pancreatitis, involves the removal of the gallbladder thru laparoscopic cholecystectomy with intraoperative cholangiography. If presence of bile duct calculi is established, an endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) with endoscopic papillotomy (EPT) and removes stones and detritus along the bile ducts is indicated, with the aim of ensuring the normal flow of bile into the duodenum. The aim of this study is the optimization of the order of application LH and ERCP with EPT, the identification of predictable indicators of choledocholithiasis, in order to shorten the length of hospitalization of patients with a moderate form of acute biliary pancreatitis. We conducted prospective case control study, with 100 patients involved, treated for moderate forms of acute biliary pancreatitis in the Emergency Center of the Clinical Center of Vojvodina, from 2011 to 2015, of which 80 made only with LH and 20 with LH at and ERCP with EPT . The analysis of clinical, ultrasound and laboratory findings identified 5 significant predictors of choledocholithiasis; direct and total bilirubin, alkaline phosphatase (AF), gamma glutiril transpepdidase (gamma GT) and C reactive protein (CRP), under which enabled the creation of a mathematical model for predicting choledocholithiasis, using the Support vector machines (SVM). It was found that pathological findings of these parameters indicate a significant choledocholithiasis, and LH is recommended as the first choice in patients in whom there are not present pathological predictors of choledocholithiasis. Thus treated patients had a significantly shorter hospital stay. In addition, if the intraoperative cholangiography (IOH) during LH show choledocholithiasis, ERCP with the EPT can be done without delay.

Ciljevi: Cilj ove studije je da ispita bezbednost rane karotidne endarterektomije (CEA) u odnosu na odložene CEA nakon akutnog ishemijskog neurološkog deficita (TIA/CVI). Drugi cilj je da istražimo da li postoji razlika u brzini neurološkog oporavka između navedenih grupa. Metode: Ukupno 157 ispitanika u prospektivnoj studiji je praćeno 30 dana postoperativno. Grupa I ili rana CEA, je imala 50 ispitanika operisanih od 3. do 14. dana po TIA/CVI događaju. Grupa II ili odložena CEA, je imala 107 ispitanika operisanih od 15. do 180. dana nakon TIA/CVI. Praćen je proceduralni opšti i specifični morbiditet i mortalitet u 30-dnevnom postoperativnom periodu. Rankin skor (mRS) smo koristili za procenu neurološkog invaliditeta. U odnosu na vrednost mRS skora smo formirali dve podgrupe mRS 0.05). Stopa postoperativnog infarkta miokarda (IM) je u grupi I je 2.0% a u grupi II je 1.9%. Stopa specifičnog hirurškog morbiditeta je u grupi I 4.0% a u grupi II 3.7%. U grupi I ukupni morbiditet bio 6.0% a u grupi II 7.5%, razlika nije bila statistički značajna (F =0.921; p > 0.05). Mortaliteta u obe grupe nije bilo. CVI/IM/smrt stopa je u grupi I bio 4.0% a u grupi II je bio 4.7% (F = 0.122; p >0.05). Hiperlipidemija je signifikantan faktor rizika za CVI/IM/smrt (χ2 = 4.083; p < 0.05). Poboljšanje mRS je u grupi I imalo 52%, a u grupi II 31,8% pacijenata (χ2 = 5.903; p, Objectives: The aim of this study was to investigate the safety of early carotid endarterectomy (CEA) in relation to the delayed CEA after acute ischemic neurological events (TIA / CVI). The second objective was to investigate whether there is a difference in speed of neurological recovery between these groups. Methods: A total of 157 patients in the prospective study followed 30 days postoperatively. Group I or early CEA, had 50 patients operated from 3 to 14 days after TIA / CVI event. Group II or delayed CEA, had 107 patients operated from 15 to 180 days after the TIA / CVI. Accompanied by the general and specific procedural morbidity and mortality in 30-day postoperative folow up. Rankin score (mRS) were used for evaluation of neurologic disability. In relation to the value of mRS score we formed two subgroups mRS 0.05). Postoperative myocardial infarction (MI) in the group I is 2.0%, and in group II was 1.9%. Specific surgical morbidity rate in the group I and 4.0% in the group II 3.7%. In group I total morbidity was 6.0% in group II 7.5%, the difference was not statistically significant (F = 0.921; p> 0.05). Mortality in both groups was not. CVI/IM/death rate in group I was 4.0% in group II was 4.7% (F = 0.122; p> 0.05). Hyperlipidemia is a significant risk factor for CVI/IM/death (χ2 = 4.083; p

Увод: Бројне генске мутације су у основи наследних склоности ка повећаном згрушавању крви (наследних тромбофилија). Најчешће испитиване наследне тромбофилије су: недостатак антитромбина, недостатак протеина Ц, недостатак протеина С, мутација проакцелерина FV Leiden и мутација протромбина FII G 20210 А. Тромбоза дубоких вена (ТДВ) често се јавља у општој популацији а код великог броја оболелих долази до поновне појаве болести. Стога је важно утврђивање значајности параметара који доприносе ризику за настанак ТДВ. Циљ: Утврђивање учесталости тромбофилних мутација код болесника са венским тромбоемболизмом и код здравих особа у популацији Војводине, испитивање повезаности тромбофилних мутација са локализацијом тромбозе и појавом плућне емболије, утврђивање разлике у времену појављивања ТДВ између оболелих са присуством појединачне и удружене тромбофилије, утврђивање учесталости удружене тромбофилије код оболелих и здравих особа и њен утицај на понављање тромбозног процеса у односу на појединачне тромбофилије и на основу добијених резултата утврђивање у којим случајевима је потребно извршити генетичко испитивање тромбофилије ради одређивања врсте и трајања антитромбозне терапије. Материјал и методе: Испитано је 175 оболелих особа са потврђеном ТДВ и 115 клинички и лабораторијски здравих особа које никад нису доживеле тромбозни инцидент и које су одабране тако да се контролна група поклапа са групом оболелих по полу. Активност антитромбина, протеина Ц и С, резистенција на активирани протеин Ц, ниво фактора VIII и ниво фибриногена одређивани су коагулационим тестовима а присуство мутација FV Leiden, FII G 20210 А, MTHFRС 677 Т и MTHFRА 1298 С испитивано је методом алелске дискриминације на Real-Time PCR инструменту. Оболелима је мерен и крвни притисак и одређиван липидни статус у случајевима сумње на поремећај нивоа липида у крви. Добијени подаци су нумерички обрађивани стандардним процедурама дескриптивне статистике и статистичке анализе. Резултати: Постојање наследне тромбофилије је утврђено код 57,14% оболелих са ТДВ и 48,21% здравих особа. Код укупно 16,57% оболелих испитаника утврђен је недостатак барем једног од природних инхибитора коагулације: код 4,0% недостатак антитромбина, код 1,71% недостатак протеина Ц, код 10,29% недостатак протеина С и код 0,57% истовремено постојање недостатка протеина Ц и протеина С. Постојање резистенције на активирани протеин Ц утврђено је код 30,38% оболелих. Постојање FV Leiden мутације утврђено је код 21,14% оболелих, код 16,0% у хетерозиготном а код 5,14% у хомозиготном облику и код 10,42% испитаника контролне групе у хетерозиготном облику док хомозиготних носилаца није било. Постојање FIIG 20210 А мутације утврђено је код 7,43% оболелих, код 4,0% у хетерозиготном облику а код 3,43% у хомозиготном облику и код 8,18% испитаника контролне групе, код 6,36% у хетерозиготном облику а код 1,82% у хомозиготном облику. Постојање мутације MTHFR С 677 Т је утврђено код 50,86% оболелих, код 42,86% у хетерозиготном облику а код 18,0% у хомозиготном облику и код 62,62% испитаника контролне групе, код 43,93% у хетерозиготном облику а код 18,69% у хомозиготном облику. Постојање мутације MTHFR А 1298 С утврђено је код 44,94% оболелих и 25,37% здравих испитаника са MTHFR С 677 Т мутацијом. Присуство фактора VIII у повишеној концентрацији утврђено је код 17,71% оболелих а присуство повишених вредности концентрац ије фибриногена код 9,81% оболелих. Код укупно 84,57% оболелих испитаника утврђено је постојање барем једне тромбофилије. Закључци: Између постојања недостатака природних инхибитора коагулације, постојања FV Leiden мутације у хомозиготном облику, као и постојања удружене наследне тромбофилије и настанка ТДВ утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Недостатак неког од природних инхибитора повезан је са највећим ризиком за настанак ТДВ. Између постојања FIIG 20210 А мутације, у хомозиготном или хетерозиготном облику, постојања FV Leiden мутације у хетерозиготном облику, као и постојања MTHFRC677 T мутације, самостално или истовремено са MTHFRА 1298 C мутацијом и настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између присуства FIIG 20210 А мутације или FV Leiden мутације и MTHFRC677 T мутације у хомозиготном облику, као и удружене наследне тромбофилије и појаве ТДВ у трудноћи или пуерперијуму утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између постојања наследне тромбофилије, појединачне или удружене, и клиничког испољавања венске тромбоемболијске болести код оболелих са ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између постојања наследне тромбофилије, појединачне или удружене, и старости у време настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између присуства MTHFRC677 T мутације и поновљеног тромбозног процеса утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између присуства FIIG 20210 А мутације и FV Leiden мутације, у хомозиготном или хетерозиготном облику, удружене наследне тромбофилије и поновљеног тромбозног процеса није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између гојазности и повишеног крвног притиска и настанка ТДВ утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између хиперлипопротеинемије и настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. На основу добијених резултата можемо закључити да се одлука о испитивању наследне тромбофилије доноси узимајући у обзир старост, пол и присуство пролазних или трајних фактора ризика., Uvod: Brojne genske mutacije su u osnovi naslednih sklonosti ka povećanom zgrušavanju krvi (naslednih trombofilija). Najčešće ispitivane nasledne trombofilije su: nedostatak antitrombina, nedostatak proteina C, nedostatak proteina S, mutacija proakcelerina FV Leiden i mutacija protrombina FII G 20210 A. Tromboza dubokih vena (TDV) često se javlja u opštoj populaciji a kod velikog broja obolelih dolazi do ponovne pojave bolesti. Stoga je važno utvrđivanje značajnosti parametara koji doprinose riziku za nastanak TDV. Cilj: Utvrđivanje učestalosti trombofilnih mutacija kod bolesnika sa venskim tromboembolizmom i kod zdravih osoba u populaciji Vojvodine, ispitivanje povezanosti trombofilnih mutacija sa lokalizacijom tromboze i pojavom plućne embolije, utvrđivanje razlike u vremenu pojavljivanja TDV između obolelih sa prisustvom pojedinačne i udružene trombofilije, utvrđivanje učestalosti udružene trombofilije kod obolelih i zdravih osoba i njen uticaj na ponavljanje tromboznog procesa u odnosu na pojedinačne trombofilije i na osnovu dobijenih rezultata utvrđivanje u kojim slučajevima je potrebno izvršiti genetičko ispitivanje trombofilije radi određivanja vrste i trajanja antitrombozne terapije. Materijal i metode: Ispitano je 175 obolelih osoba sa potvrđenom TDV i 115 klinički i laboratorijski zdravih osoba koje nikad nisu doživele trombozni incident i koje su odabrane tako da se kontrolna grupa poklapa sa grupom obolelih po polu. Aktivnost antitrombina, proteina C i S, rezistencija na aktivirani protein C, nivo faktora VIII i nivo fibrinogena određivani su koagulacionim testovima a prisustvo mutacija FV Leiden, FII G 20210 A, MTHFRS 677 T i MTHFRA 1298 S ispitivano je metodom alelske diskriminacije na Real-Time PCR instrumentu. Obolelima je meren i krvni pritisak i određivan lipidni status u slučajevima sumnje na poremećaj nivoa lipida u krvi. Dobijeni podaci su numerički obrađivani standardnim procedurama deskriptivne statistike i statističke analize. Rezultati: Postojanje nasledne trombofilije je utvrđeno kod 57,14% obolelih sa TDV i 48,21% zdravih osoba. Kod ukupno 16,57% obolelih ispitanika utvrđen je nedostatak barem jednog od prirodnih inhibitora koagulacije: kod 4,0% nedostatak antitrombina, kod 1,71% nedostatak proteina C, kod 10,29% nedostatak proteina S i kod 0,57% istovremeno postojanje nedostatka proteina C i proteina S. Postojanje rezistencije na aktivirani protein C utvrđeno je kod 30,38% obolelih. Postojanje FV Leiden mutacije utvrđeno je kod 21,14% obolelih, kod 16,0% u heterozigotnom a kod 5,14% u homozigotnom obliku i kod 10,42% ispitanika kontrolne grupe u heterozigotnom obliku dok homozigotnih nosilaca nije bilo. Postojanje FIIG 20210 A mutacije utvrđeno je kod 7,43% obolelih, kod 4,0% u heterozigotnom obliku a kod 3,43% u homozigotnom obliku i kod 8,18% ispitanika kontrolne grupe, kod 6,36% u heterozigotnom obliku a kod 1,82% u homozigotnom obliku. Postojanje mutacije MTHFR S 677 T je utvrđeno kod 50,86% obolelih, kod 42,86% u heterozigotnom obliku a kod 18,0% u homozigotnom obliku i kod 62,62% ispitanika kontrolne grupe, kod 43,93% u heterozigotnom obliku a kod 18,69% u homozigotnom obliku. Postojanje mutacije MTHFR A 1298 S utvrđeno je kod 44,94% obolelih i 25,37% zdravih ispitanika sa MTHFR S 677 T mutacijom. Prisustvo faktora VIII u povišenoj koncentraciji utvrđeno je kod 17,71% obolelih a prisustvo povišenih vrednosti koncentrac ije fibrinogena kod 9,81% obolelih. Kod ukupno 84,57% obolelih ispitanika utvrđeno je postojanje barem jedne trombofilije. Zaključci: Između postojanja nedostataka prirodnih inhibitora koagulacije, postojanja FV Leiden mutacije u homozigotnom obliku, kao i postojanja udružene nasledne trombofilije i nastanka TDV utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Nedostatak nekog od prirodnih inhibitora povezan je sa najvećim rizikom za nastanak TDV. Između postojanja FIIG 20210 A mutacije, u homozigotnom ili heterozigotnom obliku, postojanja FV Leiden mutacije u heterozigotnom obliku, kao i postojanja MTHFRC677 T mutacije, samostalno ili istovremeno sa MTHFRA 1298 C mutacijom i nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva FIIG 20210 A mutacije ili FV Leiden mutacije i MTHFRC677 T mutacije u homozigotnom obliku, kao i udružene nasledne trombofilije i pojave TDV u trudnoći ili puerperijumu utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između postojanja nasledne trombofilije, pojedinačne ili udružene, i kliničkog ispoljavanja venske tromboembolijske bolesti kod obolelih sa TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između postojanja nasledne trombofilije, pojedinačne ili udružene, i starosti u vreme nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva MTHFRC677 T mutacije i ponovljenog tromboznog procesa utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva FIIG 20210 A mutacije i FV Leiden mutacije, u homozigotnom ili heterozigotnom obliku, udružene nasledne trombofilije i ponovljenog tromboznog procesa nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između gojaznosti i povišenog krvnog pritiska i nastanka TDV utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između hiperlipoproteinemije i nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Na osnovu dobijenih rezultata možemo zaključiti da se odluka o ispitivanju nasledne trombofilije donosi uzimajući u obzir starost, pol i prisustvo prolaznih ili trajnih faktora rizika., Introduction: Numerous mutations are involved in genetic basis of an increased tendency for blood to clot (inherited thrombophilia). Most commonly investigated are: antithrombin deficiency, protein C deficiency, protein S deficiency, proaccelerin gene mutation FV Leiden and prothrombin gene mutation FIIG 20210 А. Deep vein thrombosis (DVT) is common in the general population and many patients experience a recurrence of the disease. It is, therefore, important to determine the significance of parameters contributing to the increased risk for DVT development. Objective: The aim of this study was to determine frequencies of thrombophilic mutations in patients with venous thromboembolism and healthy subjects in population of Vojvodina, to evaluate the association between thrombophilic mutations and thrombosis localization including pulmonary embolism, to determine the difference in age of DVT occurrence between patients with single and combined thrombophilic abnormalities, to determine frequencies of combined thrombophilic abnormalities in patients and healthy subjects and their influence on DVT recurrence compared to single thrombophilic abnormalities and on the basis of the results to determine when genetic testing is needed in order to determine the type and duration of anticoagulation therapy. Materials and methods: The study included 175 patients with documented DVT and sex-matched group of 115 healthy subjects without clinical or laboratory abnormalities, never having experienced DVT. Antithrombin, protein C and protein S activity; activated protein C resistance, factor VIII and fibrinogen levels are determined using coagulation tests, while for FV Leiden, FII G 20210 А, MTHFR C 677 T and MTHFR A 1298C mutation detection allelic discrimination assays on Real-Time PCR instrument are performed. Blood pressure is measured on all patients and in case of suspected plasma lipid levels elevation lipid profile is determined. The data obtained were subject to descriptive statistic and statistical analysis. Results: The total incidence of inherited thrombophilia was 57,14% in patients and 48,21% in healthy subjects. Total frequency of natural coagulation inhibitor deficiencies in patients was 16,57%: antithrombin deficiency 4,0%, protein C deficiency 1,71%, protein S deficiency 10,29% and combined protein C and protein S deficiency 0,57%. The incidence of activated protein C resistance in patients was 30,38%. The incidence of FV Leiden mutation was 21,14% in patients, 16,0% were heterozygous and 5,14% were homozygous, and 10,42% in healthy subjects, all of which were heterozygous. The incidence of FIIG 20210 А mutation was 7,43% in patients, 4,0% were heterozygous and 3,43% were homozygous, and 8,18% in healthy subjects, 6,36% were heterozygous and 1,82% were homozygous. The incidence of MTHFR C 677 T mutation was 50,86% in patients, 42,86% were heterozygous and 18,0% were homozygous, and 62,62% in healthy subjects, 43,93% were heterozygous and 18,69% were homozygous. The incidence of MTHFR A 1298 C mutation was 44,94% in patients with MTHFR C 677 T mutation and 25,37% in healthy subjects MTHFR C 677 T mutation. At least one thrombophilic abnormalitiy was present in 84,57% patients. Conclusions: The association between natural coagulation inhibitor deficiencies, FV Leiden mutation in homozygous form and combined thrombophilia and DVT development was statistically significant. Natural coagulation inhibitor deficiencies were associated with greatest risk of DVT development. The association between FII G 20210 А mutation, in homozygous or heterozygous form, FV Leiden mutation in heterozygous form, MTHFR C 677 T mutation alone or combined with MTHFR A 1298 C mutation and DVT development was not statistically significant. The association between FII G 20210 А mutation, FV Leiden mutation and MTHFR C 677 T mutation in homozygous form and DVT development during pregnancy and puerperium was statistically significant. The association between single or combined inherited thrombophilia and thrombosis localization including pulmonary embolism was not statistically significant. The association between single or combined inherited thrombophilia and the age of DVT occurrence was not statistically significant. The association between MTHFR C 677 T mutation and DVT recurrence was statistically significant. The association between FII G 20210 А mutation and FV Leiden mutation, in homozygous or heterozygous form, combined thrombophilia and DVT recurrence was not statistically significant. The association between obesity and high blood pressure and DVT development was statistically significant. The association between hyperlipoproteinemia and DVT development was not statistically significant. Based on the results we can conclude that decision to perform inherited thrombophilia testing should be based upon age, gender and the presence of transient or permanent risk factors.

Увод: Бројне генске мутације су у основи наследних склоности ка повећаном згрушавању крви (наследних тромбофилија). Најчешће испитиване наследне тромбофилије су: недостатак антитромбина, недостатак протеина Ц, недостатак протеина С, мутација проакцелерина FV Leiden и мутација протромбина FII G 20210 А. Тромбоза дубоких вена (ТДВ) често се јавља у општој популацији а код великог броја оболелих долази до поновне појаве болести. Стога је важно утврђивање значајности параметара који доприносе ризику за настанак ТДВ. Циљ: Утврђивање учесталости тромбофилних мутација код болесника са венским тромбоемболизмом и код здравих особа у популацији Војводине, испитивање повезаности тромбофилних мутација са локализацијом тромбозе и појавом плућне емболије, утврђивање разлике у времену појављивања ТДВ између оболелих са присуством појединачне и удружене тромбофилије, утврђивање учесталости удружене тромбофилије код оболелих и здравих особа и њен утицај на понављање тромбозног процеса у односу на појединачне тромбофилије и на основу добијених резултата утврђивање у којим случајевима је потребно извршити генетичко испитивање тромбофилије ради одређивања врсте и трајања антитромбозне терапије. Материјал и методе: Испитано је 175 оболелих особа са потврђеном ТДВ и 115 клинички и лабораторијски здравих особа које никад нису доживеле тромбозни инцидент и које су одабране тако да се контролна група поклапа са групом оболелих по полу. Активност антитромбина, протеина Ц и С, резистенција на активирани протеин Ц, ниво фактора VIII и ниво фибриногена одређивани су коагулационим тестовима а присуство мутација FV Leiden, FII G 20210 А, MTHFRС 677 Т и MTHFRА 1298 С испитивано је методом алелске дискриминације на Real-Time PCR инструменту. Оболелима је мерен и крвни притисак и одређиван липидни статус у случајевима сумње на поремећај нивоа липида у крви. Добијени подаци су нумерички обрађивани стандардним процедурама дескриптивне статистике и статистичке анализе. Резултати: Постојање наследне тромбофилије је утврђено код 57,14% оболелих са ТДВ и 48,21% здравих особа. Код укупно 16,57% оболелих испитаника утврђен је недостатак барем једног од природних инхибитора коагулације: код 4,0% недостатак антитромбина, код 1,71% недостатак протеина Ц, код 10,29% недостатак протеина С и код 0,57% истовремено постојање недостатка протеина Ц и протеина С. Постојање резистенције на активирани протеин Ц утврђено је код 30,38% оболелих. Постојање FV Leiden мутације утврђено је код 21,14% оболелих, код 16,0% у хетерозиготном а код 5,14% у хомозиготном облику и код 10,42% испитаника контролне групе у хетерозиготном облику док хомозиготних носилаца није било. Постојање FIIG 20210 А мутације утврђено је код 7,43% оболелих, код 4,0% у хетерозиготном облику а код 3,43% у хомозиготном облику и код 8,18% испитаника контролне групе, код 6,36% у хетерозиготном облику а код 1,82% у хомозиготном облику. Постојање мутације MTHFR С 677 Т је утврђено код 50,86% оболелих, код 42,86% у хетерозиготном облику а код 18,0% у хомозиготном облику и код 62,62% испитаника контролне групе, код 43,93% у хетерозиготном облику а код 18,69% у хомозиготном облику. Постојање мутације MTHFR А 1298 С утврђено је код 44,94% оболелих и 25,37% здравих испитаника са MTHFR С 677 Т мутацијом. Присуство фактора VIII у повишеној концентрацији утврђено је код 17,71% оболелих а присуство повишених вредности концентрац ије фибриногена код 9,81% оболелих. Код укупно 84,57% оболелих испитаника утврђено је постојање барем једне тромбофилије. Закључци: Између постојања недостатака природних инхибитора коагулације, постојања FV Leiden мутације у хомозиготном облику, као и постојања удружене наследне тромбофилије и настанка ТДВ утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Недостатак неког од природних инхибитора повезан је са највећим ризиком за настанак ТДВ. Између постојања FIIG 20210 А мутације, у хомозиготном или хетерозиготном облику, постојања FV Leiden мутације у хетерозиготном облику, као и постојања MTHFRC677 T мутације, самостално или истовремено са MTHFRА 1298 C мутацијом и настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између присуства FIIG 20210 А мутације или FV Leiden мутације и MTHFRC677 T мутације у хомозиготном облику, као и удружене наследне тромбофилије и појаве ТДВ у трудноћи или пуерперијуму утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између постојања наследне тромбофилије, појединачне или удружене, и клиничког испољавања венске тромбоемболијске болести код оболелих са ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између постојања наследне тромбофилије, појединачне или удружене, и старости у време настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између присуства MTHFRC677 T мутације и поновљеног тромбозног процеса утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између присуства FIIG 20210 А мутације и FV Leiden мутације, у хомозиготном или хетерозиготном облику, удружене наследне тромбофилије и поновљеног тромбозног процеса није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између гојазности и повишеног крвног притиска и настанка ТДВ утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између хиперлипопротеинемије и настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. На основу добијених резултата можемо закључити да се одлука о испитивању наследне тромбофилије доноси узимајући у обзир старост, пол и присуство пролазних или трајних фактора ризика. Uvod: Brojne genske mutacije su u osnovi naslednih sklonosti ka povećanom zgrušavanju krvi (naslednih trombofilija). Najčešće ispitivane nasledne trombofilije su: nedostatak antitrombina, nedostatak proteina C, nedostatak proteina S, mutacija proakcelerina FV Leiden i mutacija protrombina FII G 20210 A. Tromboza dubokih vena (TDV) često se javlja u opštoj populaciji a kod velikog broja obolelih dolazi do ponovne pojave bolesti. Stoga je važno utvrđivanje značajnosti parametara koji doprinose riziku za nastanak TDV. Cilj: Utvrđivanje učestalosti trombofilnih mutacija kod bolesnika sa venskim tromboembolizmom i kod zdravih osoba u populaciji Vojvodine, ispitivanje povezanosti trombofilnih mutacija sa lokalizacijom tromboze i pojavom plućne embolije, utvrđivanje razlike u vremenu pojavljivanja TDV između obolelih sa prisustvom pojedinačne i udružene trombofilije, utvrđivanje učestalosti udružene trombofilije kod obolelih i zdravih osoba i njen uticaj na ponavljanje tromboznog procesa u odnosu na pojedinačne trombofilije i na osnovu dobijenih rezultata utvrđivanje u kojim slučajevima je potrebno izvršiti genetičko ispitivanje trombofilije radi određivanja vrste i trajanja antitrombozne terapije. Materijal i metode: Ispitano je 175 obolelih osoba sa potvrđenom TDV i 115 klinički i laboratorijski zdravih osoba koje nikad nisu doživele trombozni incident i koje su odabrane tako da se kontrolna grupa poklapa sa grupom obolelih po polu. Aktivnost antitrombina, proteina C i S, rezistencija na aktivirani protein C, nivo faktora VIII i nivo fibrinogena određivani su koagulacionim testovima a prisustvo mutacija FV Leiden, FII G 20210 A, MTHFRS 677 T i MTHFRA 1298 S ispitivano je metodom alelske diskriminacije na Real-Time PCR instrumentu. Obolelima je meren i krvni pritisak i određivan lipidni status u slučajevima sumnje na poremećaj nivoa lipida u krvi. Dobijeni podaci su numerički obrađivani standardnim procedurama deskriptivne statistike i statističke analize. Rezultati: Postojanje nasledne trombofilije je utvrđeno kod 57,14% obolelih sa TDV i 48,21% zdravih osoba. Kod ukupno 16,57% obolelih ispitanika utvrđen je nedostatak barem jednog od prirodnih inhibitora koagulacije: kod 4,0% nedostatak antitrombina, kod 1,71% nedostatak proteina C, kod 10,29% nedostatak proteina S i kod 0,57% istovremeno postojanje nedostatka proteina C i proteina S. Postojanje rezistencije na aktivirani protein C utvrđeno je kod 30,38% obolelih. Postojanje FV Leiden mutacije utvrđeno je kod 21,14% obolelih, kod 16,0% u heterozigotnom a kod 5,14% u homozigotnom obliku i kod 10,42% ispitanika kontrolne grupe u heterozigotnom obliku dok homozigotnih nosilaca nije bilo. Postojanje FIIG 20210 A mutacije utvrđeno je kod 7,43% obolelih, kod 4,0% u heterozigotnom obliku a kod 3,43% u homozigotnom obliku i kod 8,18% ispitanika kontrolne grupe, kod 6,36% u heterozigotnom obliku a kod 1,82% u homozigotnom obliku. Postojanje mutacije MTHFR S 677 T je utvrđeno kod 50,86% obolelih, kod 42,86% u heterozigotnom obliku a kod 18,0% u homozigotnom obliku i kod 62,62% ispitanika kontrolne grupe, kod 43,93% u heterozigotnom obliku a kod 18,69% u homozigotnom obliku. Postojanje mutacije MTHFR A 1298 S utvrđeno je kod 44,94% obolelih i 25,37% zdravih ispitanika sa MTHFR S 677 T mutacijom. Prisustvo faktora VIII u povišenoj koncentraciji utvrđeno je kod 17,71% obolelih a prisustvo povišenih vrednosti koncentrac ije fibrinogena kod 9,81% obolelih. Kod ukupno 84,57% obolelih ispitanika utvrđeno je postojanje barem jedne trombofilije. Zaključci: Između postojanja nedostataka prirodnih inhibitora koagulacije, postojanja FV Leiden mutacije u homozigotnom obliku, kao i postojanja udružene nasledne trombofilije i nastanka TDV utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Nedostatak nekog od prirodnih inhibitora povezan je sa najvećim rizikom za nastanak TDV. Između postojanja FIIG 20210 A mutacije, u homozigotnom ili heterozigotnom obliku, postojanja FV Leiden mutacije u heterozigotnom obliku, kao i postojanja MTHFRC677 T mutacije, samostalno ili istovremeno sa MTHFRA 1298 C mutacijom i nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva FIIG 20210 A mutacije ili FV Leiden mutacije i MTHFRC677 T mutacije u homozigotnom obliku, kao i udružene nasledne trombofilije i pojave TDV u trudnoći ili puerperijumu utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između postojanja nasledne trombofilije, pojedinačne ili udružene, i kliničkog ispoljavanja venske tromboembolijske bolesti kod obolelih sa TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između postojanja nasledne trombofilije, pojedinačne ili udružene, i starosti u vreme nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva MTHFRC677 T mutacije i ponovljenog tromboznog procesa utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva FIIG 20210 A mutacije i FV Leiden mutacije, u homozigotnom ili heterozigotnom obliku, udružene nasledne trombofilije i ponovljenog tromboznog procesa nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između gojaznosti i povišenog krvnog pritiska i nastanka TDV utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između hiperlipoproteinemije i nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Na osnovu dobijenih rezultata možemo zaključiti da se odluka o ispitivanju nasledne trombofilije donosi uzimajući u obzir starost, pol i prisustvo prolaznih ili trajnih faktora rizika. Introduction: Numerous mutations are involved in genetic basis of an increased tendency for blood to clot (inherited thrombophilia). Most commonly investigated are: antithrombin deficiency, protein C deficiency, protein S deficiency, proaccelerin gene mutation FV Leiden and prothrombin gene mutation FIIG 20210 А. Deep vein thrombosis (DVT) is common in the general population and many patients experience a recurrence of the disease. It is, therefore, important to determine the significance of parameters contributing to the increased risk for DVT development. Objective: The aim of this study was to determine frequencies of thrombophilic mutations in patients with venous thromboembolism and healthy subjects in population of Vojvodina, to evaluate the association between thrombophilic mutations and thrombosis localization including pulmonary embolism, to determine the difference in age of DVT occurrence between patients with single and combined thrombophilic abnormalities, to determine frequencies of combined thrombophilic abnormalities in patients and healthy subjects and their influence on DVT recurrence compared to single thrombophilic abnormalities and on the basis of the results to determine when genetic testing is needed in order to determine the type and duration of anticoagulation therapy. Materials and methods: The study included 175 patients with documented DVT and sex-matched group of 115 healthy subjects without clinical or laboratory abnormalities, never having experienced DVT. Antithrombin, protein C and protein S activity; activated protein C resistance, factor VIII and fibrinogen levels are determined using coagulation tests, while for FV Leiden, FII G 20210 А, MTHFR C 677 T and MTHFR A 1298C mutation detection allelic discrimination assays on Real-Time PCR instrument are performed. Blood pressure is measured on all patients and in case of suspected plasma lipid levels elevation lipid profile is determined. The data obtained were subject to descriptive statistic and statistical analysis. Results: The total incidence of inherited thrombophilia was 57,14% in patients and 48,21% in healthy subjects. Total frequency of natural coagulation inhibitor deficiencies in patients was 16,57%: antithrombin deficiency 4,0%, protein C deficiency 1,71%, protein S deficiency 10,29% and combined protein C and protein S deficiency 0,57%. The incidence of activated protein C resistance in patients was 30,38%. The incidence of FV Leiden mutation was 21,14% in patients, 16,0% were heterozygous and 5,14% were homozygous, and 10,42% in healthy subjects, all of which were heterozygous. The incidence of FIIG 20210 А mutation was 7,43% in patients, 4,0% were heterozygous and 3,43% were homozygous, and 8,18% in healthy subjects, 6,36% were heterozygous and 1,82% were homozygous. The incidence of MTHFR C 677 T mutation was 50,86% in patients, 42,86% were heterozygous and 18,0% were homozygous, and 62,62% in healthy subjects, 43,93% were heterozygous and 18,69% were homozygous. The incidence of MTHFR A 1298 C mutation was 44,94% in patients with MTHFR C 677 T mutation and 25,37% in healthy subjects MTHFR C 677 T mutation. At least one thrombophilic abnormalitiy was present in 84,57% patients. Conclusions: The association between natural coagulation inhibitor deficiencies, FV Leiden mutation in homozygous form and combined thrombophilia and DVT development was statistically significant. Natural coagulation inhibitor deficiencies were associated with greatest risk of DVT development. The association between FII G 20210 А mutation, in homozygous or heterozygous form, FV Leiden mutation in heterozygous form, MTHFR C 677 T mutation alone or combined with MTHFR A 1298 C mutation and DVT development was not statistically significant. The association between FII G 20210 А mutation, FV Leiden mutation and MTHFR C 677 T mutation in homozygous form and DVT development during pregnancy and puerperium was statistically significant. The association between single or combined inherited thrombophilia and thrombosis localization including pulmonary embolism was not statistically significant. The association between single or combined inherited thrombophilia and the age of DVT occurrence was not statistically significant. The association between MTHFR C 677 T mutation and DVT recurrence was statistically significant. The association between FII G 20210 А mutation and FV Leiden mutation, in homozygous or heterozygous form, combined thrombophilia and DVT recurrence was not statistically significant. The association between obesity and high blood pressure and DVT development was statistically significant. The association between hyperlipoproteinemia and DVT development was not statistically significant. Based on the results we can conclude that decision to perform inherited thrombophilia testing should be based upon age, gender and the presence of transient or permanent risk factors.

TCD apnea test kao neinvazivna i bezbedna neuroultrasonografska metoda pruža korisne informacije o vazomotornoj reaktivnosti (VMR) u procesu indirektnog sagledavanja funkcionisanja moždane autoregulacije. Vazomotorna reaktivnosti podrazumeva sposobnost dilatacije ili konstrikcije moždanih arteriola nastale kao odgovor na određeni vazoaktivni stimulus, najčešće ugljen dioksid. Cilj ove doktorske disertacije bio je ispitivanje i analiziranje promene karotidne hemodinamike kod bolesnika sa ishemijskim moždanim udarom (IMU) ili tranzitornim ishemijskim atakom (TIA) i simptomatskom karotidnom stenozom u preoperativnom i tromesečnom postoperativnom periodu, kao i procena revaskularizacionog efekta karotidne endarterektomije (KEA).U istraživanje je uključeno 60 hospitalizovanih bolesnika koji su doživeli prvi IMU i TIA u zoni vaskularizacije arterije cerebri anterior (ACA) i arterije cerebri medije (ACM), svi sa karotidnom stenozom, ACI ≥70%. Bolesnici su bili hospitalizovani na Klinici za neurologiju, Kliničkog Centra Vojvodine, Klinici za kardiovaskularnu hirurgiju, Instituta za kardiovaskularne bolesti Vojvodine i Klinici za vaskularnu hirurgiju, u Novom Sadu. U odnosu na kliničke manifestacije bolesni i su podeljeni u tri grupe: bolesnici sa TIA i amaurosis fugax, sa parcijalnim infarktom u zoni ACA ili ACM i sa lakunarnim infarktom. Istraživanje je analiziralo uticaj promenljivih i nepromenljivih vaskularnih faktora rizika na pojavu IMU i TIA, ali i na VMR, procenjivanu kroz indeks zadržavanja daha (Breath Holding Index, BHI) ipsilateralno i kontralateralno u odnosu na karotidnu stenozu. Analizirana je povezanost stepena karotidne stenoze sa vrednostima BHI preoperativno, povezanost BHI sa težinom kliničke slike, uticaj kolateralnog krvotoka na VMR, distribucija BHI u pojedinim tipovima IMU i TIA kao i komparacija BHI u pre i u postoperativnom periodu od 30 i 90 dana. Na osnovu sprovedenog istraživanja, došlo se do zaključaka da je redukovana VMR preoperativna karakteristika karotidne stenoze ipsilateralno kao i karakteristika različitih tipova IMU i TIA ipsilateralno; postoji negativna korela ija izmeĐu stepena karotidne stenoze i BHI vrednosti. Nije potvrđena hipoteza da veći roj razvijenih kolateralnih puteva uslovljava očuvanu VMR; utvrđena je pozitivna korelacija između BHI vrednosti u preoperativnom i postoperativnom periodu; redukovana VMR ima negativan uticaj na težinu kliničke slike. Prepoznavanje vrednosti TCD apnea testa, koji se može koristiti kao komplementarna metoda drugim vazoaktivnim testovima u praćenju karotidne hemodinamike, od posebne je važnosti neurologu i vaskularnom hirurgu. Time bi se doprinelo daljoj evaluaciji mehanizma nastanka IMU, planiranju terapijskog pristupa i determinisanju prognoze operisanih bolesnika. Činjenica da većina neuroloških odeljenja poseduje TCD aparat, apnea test postaje dostupan svakom neurologu u kliničkom radu, posebno u našim uslovima, kada se do drugih drugih, skupljih metoda, teško stiže ili nam ostaju nedostižne., TCD apnea test, as a noninvasive and safe neuroultrasonographic method, provides useful information about vasomotor reactivity (VMR) in the indirect evaluation of cerebral autoregulation. Vasomotor reactivity is the ability of cerebral arterioles to constrict or to dilate in response to a vasoactive stimulus, mainly carbon dioxide. The aim of this doctoral thesis was to investigate and analyze changes in carotid hemodynamics in patients with ischemic stroke (IS) or transient ischemic attack (TIA) and symptomatic carotid stenosis in the preoperative and three-month postoperative period as well as the assessment of revascularisation effect of carotid endarterectomy (CEA). The study included 60 hospitalized patients who experienced a first ischemic stroke or TIA in the vasularisation area of anterior cerebral artery (ACA) and middle cerebral artery (MCA), all with carotid stenosis ≥70% ACI. Patients were hospitalized at the Clinic of Neurology, Clinical Center of Vojvodina, Department of Cardiovascular Surgery, Institute of Cardiovascular Diseases and the Department of Vascular Surgery in Novi Sad. Considering clinical manifestations of stroke, the patients were divided into three groups: patients with TIA and amaurosis fugax, with partial infarction in area ACA or ACM and with lacunar infarct. The study analyzed the impact of variabile and unvariable vascular risk factors on the incidence of ischemic stroke and TIA, but also on VMR, evaluated through Breath Holding Index (Breath Holding Index, BHI) on the ipsilateral and contralateral side from carotid stenosis. We analysed the correlation between the degree of carotid stenosis with preoperative values of BHI, BHI correlation to the severity of clinical findings, the impact of collateral circulation to the VMR, distribution of BHI in certain types of ischemic stroke and TIA as well as comparison of BHI in the pre and postoperative period of 30 and 90 days. On the basis of this research came the conclusion that reduced VMR is characteristic of ipsilateral carotid stenosis in preoperative period as well as number of developed collateral characteristics of different types of ipsilateral ischemic stroke and TIA; there is a negative correlation between the degree of carotid stenosis and BHI values. The hypothesis that the greater pathways causes preservation of VMR was not confirmed, while the positive correlation between BHI values in the preoperative and postoperative period was established. Reduced VMR has a negative impact on the degree of clinical picture severity. Recognizing the importance of TCD apnea test method, that can be used as a complementary method to other vasoactive tests in monitoring of carotid hemodynamics, is of special importance to the neurologists and vascular surgeons. This would contribute to the further evaluation of mechanism of ischemic stroke, planning of therapeutic approach and determining the prognosis of treated patients. The fact that most of neurological department has TCD device, apnea test becomes available to every neurologist in clinical work, specially in our conditions, when other methods remain unattainable.

TCD apnea test kao neinvazivna i bezbedna neuroultrasonografska metoda pruža korisne informacije o vazomotornoj reaktivnosti (VMR) u procesu indirektnog sagledavanja funkcionisanja moždane autoregulacije. Vazomotorna reaktivnosti podrazumeva sposobnost dilatacije ili konstrikcije moždanih arteriola nastale kao odgovor na određeni vazoaktivni stimulus, najčešće ugljen dioksid. Cilj ove doktorske disertacije bio je ispitivanje i analiziranje promene karotidne hemodinamike kod bolesnika sa ishemijskim moždanim udarom (IMU) ili tranzitornim ishemijskim atakom (TIA) i simptomatskom karotidnom stenozom u preoperativnom i tromesečnom postoperativnom periodu, kao i procena revaskularizacionog efekta karotidne endarterektomije (KEA).U istraživanje je uključeno 60 hospitalizovanih bolesnika koji su doživeli prvi IMU i TIA u zoni vaskularizacije arterije cerebri anterior (ACA) i arterije cerebri medije (ACM), svi sa karotidnom stenozom, ACI ≥70%. Bolesnici su bili hospitalizovani na Klinici za neurologiju, Kliničkog Centra Vojvodine, Klinici za kardiovaskularnu hirurgiju, Instituta za kardiovaskularne bolesti Vojvodine i Klinici za vaskularnu hirurgiju, u Novom Sadu. U odnosu na kliničke manifestacije bolesni i su podeljeni u tri grupe: bolesnici sa TIA i amaurosis fugax, sa parcijalnim infarktom u zoni ACA ili ACM i sa lakunarnim infarktom. Istraživanje je analiziralo uticaj promenljivih i nepromenljivih vaskularnih faktora rizika na pojavu IMU i TIA, ali i na VMR, procenjivanu kroz indeks zadržavanja daha (Breath Holding Index, BHI) ipsilateralno i kontralateralno u odnosu na karotidnu stenozu. Analizirana je povezanost stepena karotidne stenoze sa vrednostima BHI preoperativno, povezanost BHI sa težinom kliničke slike, uticaj kolateralnog krvotoka na VMR, distribucija BHI u pojedinim tipovima IMU i TIA kao i komparacija BHI u pre i u postoperativnom periodu od 30 i 90 dana. Na osnovu sprovedenog istraživanja, došlo se do zaključaka da je redukovana VMR preoperativna karakteristika karotidne stenoze ipsilateralno kao i karakteristika različitih tipova IMU i TIA ipsilateralno; postoji negativna korela ija izmeĐu stepena karotidne stenoze i BHI vrednosti. Nije potvrđena hipoteza da veći roj razvijenih kolateralnih puteva uslovljava očuvanu VMR; utvrđena je pozitivna korelacija između BHI vrednosti u preoperativnom i postoperativnom periodu; redukovana VMR ima negativan uticaj na težinu kliničke slike. Prepoznavanje vrednosti TCD apnea testa, koji se može koristiti kao komplementarna metoda drugim vazoaktivnim testovima u praćenju karotidne hemodinamike, od posebne je važnosti neurologu i vaskularnom hirurgu. Time bi se doprinelo daljoj evaluaciji mehanizma nastanka IMU, planiranju terapijskog pristupa i determinisanju prognoze operisanih bolesnika. Činjenica da većina neuroloških odeljenja poseduje TCD aparat, apnea test postaje dostupan svakom neurologu u kliničkom radu, posebno u našim uslovima, kada se do drugih drugih, skupljih metoda, teško stiže ili nam ostaju nedostižne. TCD apnea test, as a noninvasive and safe neuroultrasonographic method, provides useful information about vasomotor reactivity (VMR) in the indirect evaluation of cerebral autoregulation. Vasomotor reactivity is the ability of cerebral arterioles to constrict or to dilate in response to a vasoactive stimulus, mainly carbon dioxide. The aim of this doctoral thesis was to investigate and analyze changes in carotid hemodynamics in patients with ischemic stroke (IS) or transient ischemic attack (TIA) and symptomatic carotid stenosis in the preoperative and three-month postoperative period as well as the assessment of revascularisation effect of carotid endarterectomy (CEA). The study included 60 hospitalized patients who experienced a first ischemic stroke or TIA in the vasularisation area of anterior cerebral artery (ACA) and middle cerebral artery (MCA), all with carotid stenosis ≥70% ACI. Patients were hospitalized at the Clinic of Neurology, Clinical Center of Vojvodina, Department of Cardiovascular Surgery, Institute of Cardiovascular Diseases and the Department of Vascular Surgery in Novi Sad. Considering clinical manifestations of stroke, the patients were divided into three groups: patients with TIA and amaurosis fugax, with partial infarction in area ACA or ACM and with lacunar infarct. The study analyzed the impact of variabile and unvariable vascular risk factors on the incidence of ischemic stroke and TIA, but also on VMR, evaluated through Breath Holding Index (Breath Holding Index, BHI) on the ipsilateral and contralateral side from carotid stenosis. We analysed the correlation between the degree of carotid stenosis with preoperative values of BHI, BHI correlation to the severity of clinical findings, the impact of collateral circulation to the VMR, distribution of BHI in certain types of ischemic stroke and TIA as well as comparison of BHI in the pre and postoperative period of 30 and 90 days. On the basis of this research came the conclusion that reduced VMR is characteristic of ipsilateral carotid stenosis in preoperative period as well as number of developed collateral characteristics of different types of ipsilateral ischemic stroke and TIA; there is a negative correlation between the degree of carotid stenosis and BHI values. The hypothesis that the greater pathways causes preservation of VMR was not confirmed, while the positive correlation between BHI values in the preoperative and postoperative period was established. Reduced VMR has a negative impact on the degree of clinical picture severity. Recognizing the importance of TCD apnea test method, that can be used as a complementary method to other vasoactive tests in monitoring of carotid hemodynamics, is of special importance to the neurologists and vascular surgeons. This would contribute to the further evaluation of mechanism of ischemic stroke, planning of therapeutic approach and determining the prognosis of treated patients. The fact that most of neurological department has TCD device, apnea test becomes available to every neurologist in clinical work, specially in our conditions, when other methods remain unattainable.

UVOD: Vilisov poligon predstavlja najznačajniju rezervu kolateralnog protoka između ekstrakranijalnih arterija koje vaskularizuju mozak i ima sposobnost razvoja kolateranih puteva kod ekstrakranijalne karotidne bolesti. Ova anatomska struktura podložna je varijacijama koje uključuju i prekid kontinuiteta i nekompletnost kolateralizacije. CILJEVI: Cilj je bio da se utvrdi da li nekompletnost Vilisovog poligona utiče na češće pojavljivanje neurološke simptomatologije i ishemijske moždane lezije kod pacijenata sa ekstrakranijalnom karotidnom bolesti. Takođe cilj je bio i da se utvrdi da li cerebrovaskularna reaktivnost kod pacijenata sa asimptomatskom ekstrakranijalnom karotidnom bolesti zavisi od kompletosti Vilisovog poligona i na koji način hirurški tretman utiče na parametre cerebrovaskularne rezerve kod pacijenata sa kompletnim i nekompletnim Vilisovim poligonom. METOD: U retrospektivnoj studiji analiziran je nalaz MRA kod 211 pacijenata sa ekstrakranijalnom karotidnom bolesti i 102 pacijenta iz kontrolne grupe. U prospektivnoj studiji je kod 98 pacijenata sa asimptomatskom karotidnom bolesti pored MRA nalaza određivana cerebrovaskularna reaktivnost putem određivanja „breath hold index“-a (BHI) pre i nakon operativnog tretmana. REZULTATI: Nekompletan Vilisov poligon nađen je kod 25% asimptomatskih, 47,5% simptomatskih pacijenata sa karotidnom bolesti i kod 59% kontrolne grupe pacijenata, pri čemu su se razlike pokazale kao statistički značajne. Kod asimptomatskih pacijenata sa nekompletnim Vilisovim poligonom BHI preoperativno iznostio je 0,62 a postoperativno 1,01 na strani lezije. U slučaju nekompletnog Vilisovog poligona preoperativna vrednost BHI iznostila je 0,88 a postoperativna 1,09 na strani lezije. Razlike su se pokazale kao statistički značajne između grupa i pre i posle operativnog tretmana. Porast je bio statistički značajno izraženiji u grupi asimptomatskih pacijenata sa nekompletnim Vilisovim poligonom. Nisu zabeležene major operativne komplikacije (perioeprativni moždani udar,smrtni ishod) a na pojavu hiperperfuzionog sindroma najviše su uticali kompletnost Vilisovog poligona, vrednost BHI i preoperativni tretman hipertenzije. ZAKLJUČCI: Nekompletan Vilisov poligon predstavlja faktor rizika za pojavu neurološke simptomatologije ili ishemijske moždane lezije kod pacijenata sa ekstrakranijalnom karotidnom bolesti. Kod asimptomatskih pacijenata nekompletan Vilisov pologon utiče na smanjenu cerebrovaskularnu reaktivnost i veći rizik od moždanog udara. Parametri cerebrovaskularne reaktivnosti signifikantno se poboljšavaju nakon operativnog tretmana., INTRODUCTION: Circle of Willis is the most important reserve of collateral flow between the extracranial arteries that supply the brain and has the ability to develop collateral pathways in extracranial carotid disease. This anatomical structure is subject to variations which include a disruption in the continuity and incompleteness of collateralisation. OBJECTIVES: was to determine whether the incompleteness of the Circle of Willis is more often associated with neurological symptoms and ishemic cerebral lesions in patients with extracranial carotid artery disease. Also, the objective was to determine whether cerebrovascular reactivity in patients with asymptomatic extracranial carotid artery disease depends on the completeness Circle of Willis and how surgical treatment affects the parameters of cerebrovascular reserve in patients with complete and incomplete Circle of Willis. METHODS: This study analyzed the findings of MRA in 211 patients with extracranial carotid artery disease and 102 patients in the control group. In prospective study in 98 patients with asymptomatic carotid artery disease in addition to the MRA findings cerebrovascular reactivity was determined by determining the "breath hold index" -a (BHI) before and after surgical treatment. RESULTS: Incomplete Circle of Willis was found in 25% of asymptomatic, 47.5% of symptomatic patients with carotid artery disease, and 59% of the control group patients, where the difference proved to be statistically significant. In asymptomatic patients with incomplete Circle of Willis BHI values were 0.62 preoperatively and 1.01 postoperatively on the side of the lesion. In the case of incomplete Circle of Willis preoperative BHI values were 0.88 preopertively and 1.09 postoperatively in asymptomatic patients. The differences are shown to be statistically significant between the groups before and after surgical treatment. The increase was significantly more pronounced in the group of asymptomatic patients with incomplete Circle of Willis. There were not recorded major operative complications (perioeprativni stroke, mortality) and the occurrence hyperperfusion syndrome was most affected by completeness of the Circle of Willis, a value BHI and preoperative treatment of hypertension. CONCLUSIONS: Incomplete Circle of Willis is a risk factor for the occurrence of neurological symptoms or ischemic brain lesions in patients with extracranial carotid artery disease. In asymptomatic patients incomplete Circle of Willis affects the reduced cerebrovascular reactivity and a higher risk of stroke. The parameters of cerebrovascular reactivity significantly improved after surgical treatment.

More than 80 percents of patients in modern hospital conditions receive some type of intravenous therapy, mostly through peripheral venous cannula (PVC). Over the past two decades, monitoring incidence rate of local complications associated with intravascular catheter, and identification of risk factors contributing to their occurrence, have been intensified in many countries. Studies show that local complications are not only matters of health but also matters of economics because not only patients and health care professionals have increased material and non-material costs but also health institutions and society as a whole. The main objectives of the present study were to determine the types and frequency of local complications associated with intravenous therapy administration through peripheral venous cannula (PVC), their association with other characteristics of the respondents and the contribution of the independent risk factors for the occurrence of these complications. The research was conducted as a retrospective - prospective study in the Clinical Center of Vojvodina in Novi Sad, at the Infectious Diseases Clinics, in the period from April to September, 2012. The study included 368 patients. The patient's data were collected on the basis of taking his/her history, from medical history and hospital reports. Data on administered drugs and solutions were obtained using data from medical documentation. Data on setting up cannula were recorded on PVC hospital chart immediately after completion of the cannulation procedure. The size of the cannula was regulated by the international standards (ISO 10555-5), and the vein access quality criteria were met using standardized Vein Assessment Tool. A numeric pain rating scale was used for assessing pain intensity, and a data collection form was used for registering the PVC insertion site. Infiltration scale and Visual Infusion Phlebitis (VIP) score, respectively, were used for the diagnosis of local complications. During the present study, at least once a day, the researcher assessed the insertion site using the above mentioned visual infusion phlebitis scores and documented it in a written form. Study shows that local complications associated with peripheral intravenous therapy occurred in 80.7 percents of patients, with phlebitis rate of 44 percents, and as regards to the signs and symptoms incidence rate, the most frequent was grade III phlebitis, infiltration rate was 16.3 percents , while in comparisont o the symptomsa nd signsi ncidencei ate the most frequent was grade II infiltration. The incidence rate of local complications associated with peripheral intravenous therapy was greater in elderly patients, female patients, patients with BMI < 18.5, patients with comorbid diseases, especially diabetes, patients with severe infection, patients with history of peripheral intravenous- related complications. Mechanical risk factors which predispose local complications of peripheral intravenous therapy are: cannula material, diameter of cannula,the cannula insertion site, the number of cannula set ups in the same anatomical region, the retention time of the cannula in situ. Chemical risk factors which predispose local complications of peripheral intravenous therapy are: the number of drugs administered , and not the type of drug , the duration of drug use that poses a risk (beta-lactam antibacterial drugs drugs with pH < 5), the number of administered solutions posing a risk (osmolarity solution > 450 mOsm/l and a pH < 5), the administration of hypertonic solutions and the total time of administering infusion solutions. Given that the majority of local complications are preventable, the use of peripheral intravenous therapy must be carefully considered in relation to the identified risk factors. The protocol and the results of this study, may represent a good starting point for further investigation.