Search

أعطى ألماليلي في تفسيره مكانة ً كبيرة للقضايا الفلسفية ولأمثلة التفسير العلمي، فقد حاول فهم الآيات بالمعنى الظاهر أو ًلا ما لم تكن هناك ضرورة عقلية. ولقد أعطى تفسيره صفة علمية وفلسفية لا نجدها ً في الكثير من التفاسير. وفق ّٰ ا للمرحوم ألماليلي، هناك نوعان من آيات الل: ً أحدهما كتاب الوجود والآخر الآيات الكلامية في الكتاب المنزل. وفقا ّ له، تمت تسمية الذات والصفات بالآيتين لأن كلتاهما تد ّلان على الأحكام والإرادات الإلهية. هذان الكتابان وهذان النوعان من الآيات هما تعليق ّ وتفسير متبادل لبعضهما البعض. أكد ألماليلي أثناء تفسيره لبعض الآيات ِ أن إيضاحات ً القرآن عن الكون أعلى مستوى بكثير من فكرة علم الفلك ّ في عصرنا. وقد اد ّ عى بأن التفسير العلمي الوارد في القرآن هو معجزة ّ لا يمكن لنبي ّ أم ّ ي أن يعرفها. واعتمد على مفهوم أن القرآن يحوي على ّ العديد من الإعجازات العلمية المهمة التي حدثت في المستقبل واتّضحت ّٰ بعد نزوله. لقد قبل أن محاولة فهم كلام الل بالنظر إلى مخلوقاته، من خلال تدبّر الآيات في العالم الخارجي والداخلي وفحصها، هو مطلب من أوامر القرآن بالنظر والتأمل., Elmalılı, tefsirinde felsefî meselelere ve ilmi tefsir örneklerine çokça yer vermiştir. Aklî bir zaruret olmadıkça ayetleri önce zahiri manada anlamaya çaba göstermiştir. Tefsirine ilmî ve felsefî açıdan başka tefsirlerde bulunmayacak bir hususiyet kazandırmıştır. Elmalılı’ya göre Allah Teâlâ’nın iki türlü ayeti vardır. Birisi varlık kitabı, diğeri de indirilmiş kitaptaki sözlü ayetlerdir. Ona göre zat ve sıfata, ilahi ahkâm ve iradelere delalet ettiklerinden dolayı, bunların ikisi de ayet olarak isimlendirilmiştir. Bu iki kitap ve bu iki tür ayet, karşılıklı olarak bir diğerinin şerh ve tefsiridir. Bazı ayetleri tefsir ederken Kur’an’ın kâinata dair aydınlatmalarının çağımızın astronomi fikrinin çok yükse- ğinde olduğunu vurgulamıştır. Kur’an’ın içerdiği ilmi tefsirin ümmi bir peygamberin bilmesi mümkün olmayan bir mucizesi olduğunu iddia etmiştir. Kur’an’ın gelecekte meydana gelen, onun nüzulünden sonra açığa çıkan nice önemli ilmî mucizeleri içinde taşıdığı anlayışını benimsemiştir. Allah’ın kelâmını, yarattığı varlıklara bakarak, dış ve iç dünyadaki ayetlerini tefekkür ederek ve inceleyerek anlamaya çalışmanın, Kur’an’ın nazar ve tefekkür emirlerinin bir gereği olduğunu kabul etmiştir.

In this paper, we studied the ‘birr’ concept in the Qur’an; its semantical structure before and after Qur’anic usage and its relations with other concepts. The content and meaning of the word that used at the cahiliyan poets has been changed fay the Qur’an. Thus, in addition to its horizontal dimension at the cahiliyan period, it acquired vertical that is a heavenly dimension and became a basic concept in the Qur’an, especially during the Medinean period. Its usage in the Medinean verses provides/indicates that its meaning scope extended that contains creedings, devotions and ethical principles of Islam

At his commentary, Elmalili used the philosophical issues and the scientific commentary samples much. Unless there was a rational necessity, he firstly efforted to understand the verses as an apparent meaning. He made available the scientific and philosophical characteristics for his commentary which will not be available in other commentaries. According to Elmalili, there are two kinds of verses of Allah: The first one is the book of existence and the other one is the the verbal verses in the revealed book. To him, since they both signify person and attributes, the divine judgment and will, they are called verses. These two books and these two types of verses are mutually commentary and exegesis for each other. He emphasized that the clarifications of Qur’an about universe were very higher than findings of astronomy of our era. He claimed that the scientific exegesis which Quran contained was a miracle that is impossible to be known by an unlettered prophet. He adopted the understanding that Quran includes many important scientific miracles which occurred in the future and exposed after the revelation period. He accepted that trying to understand Word of Allah by looking at created entities, contemplating and examining His verses in outer and inner world is the requirement of consideration and contemplation orders of the Quran., Elmalılı, tefsirinde felsefî meselelere ve ilmi tefsir örneklerine çokça yer vermiştir. Aklî bir zaruret olmadıkça ayetleri önce zahiri manada anlamaya çaba göstermiştir. Tefsirine ilmî ve felsefî açıdan başka tefsirlerde bulunmayacak bir hususiyet kazandırmıştır. Elmalılı merhuma göre Allah Teâlâ’nın iki türlü ayeti vardır. Birisi varlık kitabı diğeri de indirilmiş kitaptaki sözlü ayetlerdir. Ona göre zat ve sıfata, ilahi ahkâm ve iradelere delalet ettiklerinden dolayı, bunların ikisi de ayet olarak isimlendirilmiştir. Bu iki kitap ve bu iki tür ayet, karşılıklı olarak bir diğerinin şerh ve tefsiridirler. Merhum bazı ayetleri tefsir ederken Kur’an’ın kâinata dair aydınlatmalarının çağımızın astronomi fikrinin çok yükseğinde olduğunu vurgulamıştır. Kur’an’ın içerdiği ilmi tefsirin ümmi bir peygamberin bilmesi mümkün olmayan bir mucizesi olduğunu iddia etmiştir. Kur’an’ın gelecekte meydana gelen, onun nüzulünden sonra açığa çıkan nice önemli ilmî mucizeleri içinde taşıdığı anlayışını benimsemiştir. Allah’ın kelâmını, yarattığı varlıklara bakarak, dış ve iç dünyadaki ayetlerini tefekkür ederek ve inceleyerek anlamaya çalışmanın, Kur’an’ın nazar ve tefekkür emirlerinin bir gereği olduğunu kabul etmiştir.

Adamları” konulu dördüncü oturumun başkanlığını Prof. Dr. Mustafa Fayda yaptılar. Bu oturumda Yrd.Doç.Dr. Osman Karatay, “Tuna Boylarında Alacalı Bir Savaşçı, Yeğen Osman Paşa”, Yrd.Doç.Dr. Ali Arslan “Geçmişten Geleceğe Çorum Milletvekilleri”, Arş. Gör. Yalçın Atalık, “Tevkiî Süleyman Feyzi Paşa”

The Qur’an is a book that began to be transcribed immediately after its revelation. It was gathered together at the time of the first Caliph Abu Bakr and was copied and sent to different lands of Islam at the term of the third Caliph ‘Uthman. Since then, there have been made some orthographical adjustments to the text to facilitate its reading. The present study aims at outlining the process of the development of the Qur’anic orthography posterior to the caliphate of ‘Uthman, making some findings and assessments with regard to the events that took place in this course. The study also discusses some elements and terms of the Qur’anic orthography such as rasm al-mushaf (the script of the Qur’an), adding diacritical marks to the Qur’an, dividing the verses in fifths (takhmis) and tenths (ta‘shir), illustration of the Qur’an, dividing the verses into separate parts, ascertaining the verses that require the reader and the listener to go to prostration upon reading and listening, determining the stopping points in reading., Kur’ân-ı Kerim nüzulünden itibaren Hz. Peygamber döneminde yazıya geçirilmeye başlamış bir kitaptır. İlk halife Hz. Ebu Bekir döneminde cemedilmiş, ikinci halife Hz. Osman döneminde de çoğaltılarak İslâm beldelerine gönderilmiştir. Okuma kolaylığı sağlamak için o dönemden günümüze kadar geçen sürede bu metin üzerinde imla bakımından bazı düzenlemeler yapılmıştır. Elinizdeki makalede Hz. Osman döneminden sonra Kur’ân imlası konusunda yaşanan gelişme sürecini özetlemekte ve bu süreçte yaşananlara dair bazı tespit ve değerlendirmeler yapılmaktadır. Makale Kur’ân’ın metinsel yapısıyla ilgili çalışmalar çerçevesinde resmu’l-mushaf, noktalama, harekeleme, tahmis, taşir, tahzib, cüzlere ayırma (teczie), secde yerleri ve vakf alametlerinin gelişim sürecini ele alarak bunlara dair bazı tespit ve değerlendirmeleri içermektedir.

İslâm düşünce tarihinde oldukça köklü bir geçmişe sahip olan ‘felsefi tefsir’ geleneği, bugüne kadar Kur’ân’ı baştan sona açıkla‐ yan bağımsız bir tefsir eseri vücuda getire‐memişti. İlk İslâm filozofu Kindî’den İbn Sina ve Gazzalî’ye, İhvan‐ı Safa’dan İbn Rüşd’e kadar İslâm düşünce tarihinde yeti‐ şen filozoflar, Kur’ân tefsirine ve dini nasların yorumuna ilgi duymuşlar, ancak adı geçen klasik Müslüman filozofların hiç‐ birisi felsefi tefsir konusunda baştan sona bir Kur’ân tefsiri yazamamışlardı. Kadim mütefekkirlerin yaptıkları çalışmalar hep bazı ayet ve surelerin tefsiri ile dinî nasların te’vili sorunlarıyla sınırlı kalmıştı.

Ibn Sina is oftenknownby his Latin name of Avicenna,is one of the foremost philosophers of the golden age of Islamic tradition. In the west he is also known as the “Prince of Physicians” for his famous medical text “al-Qanun/Canon”. He is also known as a Qur’anic commentator among some muslim scholars for his tafsere treatises about some Qur’anic surahs and verses. His approaches and philosophical commentaries on Qur’anic surahs and verses were criticized by some Muslim exegetes mean while many muslim Qur’anic commentators has been influenced by his interpretations., İbn Sînâ (ö. 428/1037) İslam düşüncesinin altın çağlarının en önde gelen filozoflarından birisidir. Batıda “el-Kanun fi’t-Tıb” adlı eseri sebebiyle “tabipler sultanı” da olarak tanınmaktadır. Aynı zamanda o, bazı Müslüman âlimler tarafından birçok sure ve ayetlere dair yazdığı tefsirler sebebiyle müfessir olarak da kabul edilmektedir. Onun tefsir anlayışı felsefî sistemi ile bütünlük arz etmektedir. Onun bazı sure ve ayetlere dair yaptığı felsefî tefsir ve teviller, bazı müfessirler tarafından eleştirilse de öne sürdüğü bazı görüş ve yorumları birçok müfessiri de etkilemiştir

MakaledeKur’an’ın tedrici nüzul süreci bağlamında Mekki ve Medeni ayetler üzerindedurulmaktadır. Kur’an’ın metin yapısının kendine özgülüğü işlenmektedir.Tedrici nüzul sürecinin içerdiği hikmetler ve buna dair Kur’an’ın ve İslambilginlerinin tespitleri ele alınmaktadır. Mekke ve Medine döneminde inenayetler, bunların özellikleri hakkında İslam bilginleri ve araştırmacılarıngörüşleri ele alınarak değerlendirilmektedir. &nbsp, This article focuses on the Meccan and Madanian surahs and verses in thecontext of gradual revealing of the Quran. The structure of self-specify of theQuran’s text is emphasized. The article contains the intricacies of the gradualrevealing of the Quran and the thoughts and evaluations of Muslim scholars. In this article Meccan and Madanian surahs and verses, their propertiesare evaluated by considering the opinions of Islamic scholars and researchers.

Al-Ghazzali criticized Muslim philosophers in general and Ibn Sina in particular in a number of matters notwithstanding, he was deeply influenced by philosophy and Ibn Sina's views as to some issues. Of the contexts in which al-Ghazzali is under the clear influence of Ibn Sina are the interpretations of some Qur'anic chapters and verses which are related to the demonstration of the existence of God and the explanation of some divine attributes and names. In many of his works, al-Ghazzali reproduces Ibn Sina's interpretation of the verses in harmony with the ontological proof. One can observe Ibn Sina's influence on al-Ghazzali in relation with the hierarchy of beings, too. However, the context in which Ibn Sina's influence is most obvious is the interpretation of the 35th verse of the Surah Nur. Ibn Sina's interpretation of the terms occurring in this verse as symbols of the human faculties exercised a profound impact on the thought of al-Ghazzali, which manifests itself in his interpretation of the verse in Mishkat al-Anwar. Another of such contexts is the topic of human psychology and the interpretations of the verses related wherewith. Immensely influenced by the psychological views of Ibn Sina, al-Ghazzali adopted Ibn Sina's notion of the simultaneous creation of soul and body, interpreting some Qur'anic verses in harmony with this notion. This article is intended to illustrate that al-Ghazzali, who is opposed to the blind imitation of any school of thought, did not make a wholesale denouncement of the views of philosophers; on the contrary, he made an extensive use of Ibn Sina's ideas in conformity with his general attitude of benefiting from all schools of thought. © 2011 Hartford Seminary.

research Kur’ân-ı Kerim nüzulünden itibaren Hz. Peygamber döneminde yazıya geçirilmeye başlamış bir kitaptır. İlk halife Hz. Ebu Bekir döneminde cemedilmiş, ikinci halife Hz. Osman döneminde de çoğaltılarak İslâm beldelerine gönderilmiştir. Okuma kolaylığı sağlamak için o dönemden günümüze kadar geçen sürede bu metin üzerinde imla bakımından bazı düzenlemeler yapılmıştır. Elinizdeki makalede Hz. Osman döneminden sonra Kur’ân imlası konusunda yaşanan gelişme sürecini özetlemekte ve bu süreçte yaşananlara dair bazı tespit ve değerlendirmeler yapılmaktadır. Makale Kur’ân’ın metinsel yapısıyla ilgili çalışmalar çerçevesinde resmu’l-mushaf, noktalama, harekeleme, tahmis, taşir, tahzib, cüzlere ayırma (teczie), secde yerleri ve vakf alametlerinin gelişim sürecini ele alarak bunlara dair bazı tespit ve değerlendirmeleri içermektedir. The Qur’ān is a book that began to be transcribed immediately after its revelation. It was gathered together at the time of the first Caliph Abū Bakr and was copied and sent to different lands of Islam at the term of the third Caliph ‘Uthmān. Since then, there have been made some orthographical adjustments to the text to facilitate its reading. The present study aims at outlining the process of the development of the Qur’anic orthography posterior to the caliphate of ‘Uthmān, making some findings and assessments with regard to the events that took place in this course. The study also discusses some elements and terms of the Qur’ānic orthography such as rasm al-mushaf (the script of the Qur’ān), adding diacritical marks to the Qur’ān, dividing the verses in fifths (takhmīs) and tenths (ta‘shīr), illustration of the Qur’ān, dividing the verses into separate parts, ascertaining the verses that require the reader and the listener to go to prostration upon reading and listening, determining the stopping points in reading.

bookPresentation İslâm düşünce tarihinde oldukça köklü bir geçmişe sahip olan ‘felsefi tefsir’ geleneği, bugüne kadar Kur’ân’ı baştan sona açıkla‐ yan bağımsız bir tefsir eseri vücuda getire‐ memişti. İlk İslâm filozofu Kindî’den İbn Sina ve Gazzalî’ye, İhvan‐ı Safa’dan İbn Rüşd’e kadar İslâm düşünce tarihinde yeti‐ şen filozoflar, Kur’ân tefsirine ve dini nasların yorumuna ilgi duymuşlar, ancak adı geçen klasik Müslüman filozofların hiç‐ birisi felsefi tefsir konusunda baştan sona bir Kur’ân tefsiri yazamamışlardı.

Bu çalışma son dönemin büyük İslam âlimlerinden Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın meşhur tefsiri olan Hak Dini Kur'an Dili'ndeki ve günümüz tefsirlerinden Kur'an Yolu'ndaki tesettür, kavvam kavramı, dayak, çok eşlilik, boşanma konusundaki görüşleri tespit ederek bu konular hakkındaki yorumlarını, varsa yorum farklılıklarını ortaya koymaktadır. Birinci kaynak olarak Hak Dini Kur'an Dili tefsirini tercih ettik. İkinci kaynak olarak da Kur'an Yolu'nu tercih ettik. İlk konumuz olan tesettür meselesinde iki tefsirin yorumları örtüşmektedir. Cilbab giyme emri geçici bir emir olmakla beraber başörtüsü anlamında hımar emredilmiştir. Dolayısıyla inanan kadınların başlarını örtmeleri her iki tefsire göre de gereklidir. Elmalılı Hamdi Yazır kavvam kelimesine kadının işlerini ve muhafazasını üstlenen manasını vermiştir. Kur'an Yolu' na göre ise, modern dönemde İslam'ın kadın erkek eşitliğini kabul etmediği, erkeği kadından üstün gördüğü şeklindeki eleştiriler kavvam kelimesine yönetici hâkim manalarının verilmesinden kaynaklanmaktadır. Dayak konusunda ise Kur'an Yolu tefsiri Hak Dini Kur'an Dili tefsirinin aksine dayak karşıtı bir tutum ortaya koymaktadır. Oysa hak dini tefsirinde dayağın gerekçeleri ve mahiyeti anlatılmaktadır. Her iki tefsirde de tek eşlilik tavsiye edilmekle beraber çok eşliliğe izin verilmesinin gerekçeleri anlatılmaktadır. Kur'an Yolu'nda, Bir kadın şahit yerine iki kadın şahit şart koşulmasının gerekçesi de kadınların özel durumları, konumları, psikolojileri, ev dışındaki hayatla ilgileri bakımından unutma veya şaşırma ihtimalleri olarak sunulmuştur. Hak Dini Kur'an Dili'nde kadının şahitliğiyle alakalı bu gerekçeler dile getirildikten sonra şu sonuca varılmaktadır: Kadının fıtratıyla erkeğin fıtratı ve mükemmellikleri farklıdır ve kadının dışarıda olup biten olaylara ait ilgisini ve onlara ait hafızasını kısmen kapalı tutması, kadınlığın mükemmelliğinin gereğidir. Dolayısıyla kadın şahitliğe konu olan olayı erkekten daha fazla unutabilir. Her iki tefsirde de boşama hakkının erkeğe verildiği, ancak bu uygulamanın kadını mağdur etmediği, kadının isterse boşanma talebi ile hakime başvurabileceği belirtilmiştir. Sonuç olarak, konumuzla ilgili ayetlerin, Kur'an Yolu ve Hak Dini Kur'an Dili tefsirlerinde bazı farklılıklar olmakla beraber, yorumlarının genel manada birbirleriyle örtüştüğü görülmektedir. The aim of this research is to determine the interpretations of being covered, kavvam, beating, polygamy and divorcing in the famous interpretations of Quran in Hak Dini Kur'an Dili of which the author is great Islam Intellectual Elmalılı Hamdi Yazır and another interpretation of Quran in Kur'an Yolu . It has been tried to show differences and similarities between two interpretations. We preferred Hak Dini Kur'an Dili as a first source. As a second source we preferred Kur'an Yolu. The first section is about being covered. These two interpretations' comments include each other. Wearing cilbab (the practice whereby some Muslim women cover their faces) was a temporary order but hımar which means scarf has been the permanent one. Because of this the women who believe in Allah have to cover their heads. Kavvam was defined as the thing which assumes the women's works and protect them by Elmalılı Hamdi Yazır. According to Kur'an Yolu in modern age Islam does not accept the equality of men and women and men are more precious than women. The reasons of these ideas sources from the meanings that have been given to the 'kavvam'. It was defined as 'manager and 'predominant'. In the issue of beating Kur'an Yolu shows a contrary manner to the beating. On the contrary of Hak Dini Kur'an Dili interpretation. However, in Hak Dini interpretation the reasons and the content of beating are told. In both interpretations monogamy is advised but at the same time the reasons why polygamy is allowed are told. In Kur'an Yolu, the reasons why two women are necessary instead of one in order to be a witness is explained by giving some reasons such as menstrual period, their position, their psychology, the probability of forgetting and being panic because of the relationship the real life that is outside of their houses. After these reasons about the witnesses of women are given in Kur'an Dili it can be concluded that; the personality of women and men are completely different. The women are not interested in the events outside as it is a piece of their perfectness. So that the woman can forget the events that needed witnesses more than men do. In both interpretations the right of getting divorced was given to the male but this does not mean women are unjustly treated. On the other hand if the women want, they can apply to the judge for the wish of getting divorced. As a result, in the interpretations of Quran; Kur'an Yolu and Hak Dini Kur'an Dili there are some differences in the verses related to our topic but generally the interpretations are generally include each other.

Bir Kur'ân ifadesi olan sıdk sözlükte, doğru konuşmak, doğru haber vermek, dürüst ve güvenilir kişi, sadaka, zekât, inanmak, tasdik etmek, vadini yerine getirmek, zannı doğru çıkmak manalarına gelmektedir. Peygamber ve Kur'ân gibi manalar ise bu kelimeye Kur'ân'ın yüklemiş olduğu manalardır. Değişik kalıplarda kullanılan sıdk kökü Kur'ân'da 144 ayette, 156 defa tekrar edilmektedir. İsim, fiil ve sıfat dibi değişik şekillerde Kur'ân ayetlerinde yer alan sıdk kökü, kullanıldığı kalıba ve nitelediği kelimeye göre farklı manalar ifade etmiştir. Yeri geldikçe görüşlerine başvurduğumuz müfessirlerin konuya ilişkin yorumları da bu tespitlerimizi destekler niteliktedir. Sıdka dair Kur'ân'da yer alan konular şunlardır: Allah (c.c.) vaadini yerine getiren, verdiği sözü tutandır. Ayrıca Allah (c.c.) göndermiş olduğu Peygamberlerine de sıdk (doğruluk) vasfını yüklemiştir. Çünkü Allah'ın dinini insanlara tebliğ ile görevli peygamberlerin insanların üzerinde etkili olabilmeleri için söylemleri ile davranışlarının tutarlı olması gerekmektedir. Bunun için bu vasıf oldukça önemlidir. Doğruluk vasfı insan ve toplum için oldukça önemlidir. Çünkü söyledikleri ile niyetleri uyuşan insanlar olgun kişiliğe sahip olurlar. Bu özelliğe sahip kişilerden oluşan toplumda da tam manasıyla huzur ve mutluluktan söz etmek mümkün olur. Bunun için sıdk Allah, Peygamberler ve tüm insanlar için kullanılan önemli bir vasıf olarak karşımıza çıkmaktadır. The concept of the sıdk, wich is a Quranic term, means to speak truth, to give right message, honest and reliable person, charity, alm, to believe, to approve, to keep word, right supposition. However, Prophet and Quran are the other meanings which are used in Quran for sıdk. The term sıdk is repeated 156 times in the Quran. The concept sıdk which is used in Quran different forms such as noun, verb, adjective have different meanings in term of the structure in which it is used and the word which it described. The interpretor's comments also verified these meanings. Subjects concerning with sıdk related in Quran are these; Allah keeps his word (mythaq) in addition to that Allah describes his prophets as rightous (sıdk). Because, the actions and word of the prophets must be fitted in order to influence on people. Hence, this attribute is very important. The attribute of the rightousness is also very important for human itself and society. Because, The people who are honest have mature personality. İt can be said that a society wich is consisted by people who have this attribute have happiness. Therefore sıdk is a term which is started by Allah and contain prophets and people.

Tezimizin adı, Cumhuriyet Dönemi Türkçe Tefsirlerde Aile Hukuku İle İlgili Ayetlerin Yorumunun Mukayeseli İncelemesi dir. Bu konuyu incelerken nikah ve boşanma ana başlıkları altında araştırdık. Bu çalışmanın amacı; Cumhuriyet'in ilk yıllarından günümüze kadar yazılan tefsirlerde aile hukuku ile ilgili ayetlerin yorumunu mukayese yaparak,benzer ve farklı yanlarını ortaya koymaktır. Giriş kısmında, konunun önemi, yöntem ve kaynaklar, amaç ve sınırlar hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde; Cumhuriyet dönemindeki Türkçe tefsirler ve genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde; Kur'an-ı Kerim ve ahkam ayetleri değerlendirilmiş, aile ve aile hukuku kavramları incelenmiştir. Kur'an-ı Kerim'de aile hukuku ile ilgili ayetler hakkında bilgi verilmiştir.Son bölümde ise; konu edilen tefsirlerde aile hukuku ile ilgili ayetler nikah ve boşanma ana başlıkları etrafında mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. The title of the thesis The Comparative Study Of The Of Ayats (Verses) Related To Family Law İn Turkish İnterpretations Of Quran(İn The Period )After Republic . We studied this subject detaily at the main titles of marriage and divorce. The aim of this study is to bring up both the differences and similarities of inter- pretations by comparing the interpretation of verses related to family law written from the first years of republic until the present day. At the introduction part, the importance of the study, the method and the sources, aim and the borders of the study are defined. At the first part of the study, The Turkish İnterpretations of the term of republic and their main characteristics are placed. At the second part Quran and the order verses (ahkam ayat) and also family and family law are studied. In addition The ayats related to family law in Quran are stadet. At the conclusion part, the verses (ayats) related to family law are studied comparatively in the main titles of marriage and divorce in the subject matter of interpretation.

On the Approaches of the Shiite and Sunnite Exegetes to the Some Quranic Verses That Mentioned Ahl al-BaytIn the Islamic thought, the term of Ahl al-Bayt/Ahlul Bayt that was mentioned in three verses at the Quran has been understood and interpreted differently by the Shiite and Sunnite exegetes and scholars. But what does Ahl al-Bayt mean in the Quranic context? In this paper, it has been dealt with the Shiite/Shi'ite exegetes' approaches to those verses and their using them to prove the infallibility of Ahl al-Bayt and the twelve Imams from their point of view. In addition to that, the verses that mentioned Ahlul Bayt have been explained according to the thoughts of Sunnite exegetes and commentaries. Finally, it has been discussed the value and validity of their thoughts from our point of view and the real meaning of these verses in the Quranic context and unitiy.https://www.marife.org/marife/article/view/224, Atıf / Cite as: Okumuş, Mesut. "Şiî ve Sünnî Müfessirlerin Ehl-i Beyt'le İlgili Bazı Ayetlere Yaklaşımları Üzerine". Marife 4/3 (2004): 203-224. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343523.

This paper deal with concept of al-salat at the Qur’an, from the analytic and semantic point of view. At first the concept that has an important and central role in Islamic prayer life, has etymologically been examined and clarified its meanings at the cahiliyan period. Sooner it has been scrutinised its several contextual meanings in Meccan and Medinan verses and besides that it has been studied to find its several meanings at the Qur’anic lexicons (al-wucuh wal-nazâir). At the end, it has been studied on the Surat al-Maun which contains concept of “al-salat” and worked to find true interpretation and approach to it, among the controversial exegeses about it., Elinizdeki incelemede temel Kur’an kavramlarından olan “as-salât” kelimesi, semantik ve analitik açıdan inceleme konusu yapılmıştır. İslam ibadet hayatında merkezi bir rolü olan kavramın, önce etimolojik kökeni ve genel sözlüklerdeki anlamları üzerinde durulmuş, daha sonra da Mekki ve Medeni çok sayıda sure ve ayette zikredilen kavramın, Kur’an bünyesinde kullanımları tahlil edilerek terimleşme süreci ele alınmıştır. Bu bağlamda “el-vücuh ve’n-nezâir” tarzı eserler dikkate alınarak kavramın çeşitli ayetlerdeki kullanımlarına göre taşıdığı farklı manalar/vecihler art zamanlı olarak incelenmiştir. Bu bağamda “es-salat” kavramının yer aldığı Mâûn Suresi’ndeki anlamı ve surenin yorumlanması konusunda yaşanan tartışmalar üzerinde durularak, sure ile ilgili yapılan farklı yorum ve yaklaşımlardan tercihe şayan olan yaklaşımın tespitine çalışılmıştır.

The scholars of Islam in general and the Islamic jurists and Qur’anic commentators in particular, studied the Qur’an from different aspects. There are a lot of polysemic (alvucûh) and homonymic words at the Qur’an and the sunnah. We studied at this article the approaches of the some Islamic jurists and Qur’anic commentators to the interpretation method on the several meaning words at the Qur’an. In addition that we have described and discussed the polysemic and synonymic words and their meaning scopes at the Qur’anic sciences especially at the science of al-vucûh and al-nazâir., Genelde İslam alimleri, özelde de İslam hukukçuları ve Kur’an müfessirleri, Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanması konusunda çaba sarfetmiş ve Kur’an lafızlarının yorumlanmasına ilişkin çok yönlü yaklaşımlar sergilemişlerdir. Apaçık bir Arapça ile nazil olan Kur’an, bünyesinde benzer ve yakın anlamlı kavramlar kadar, çokanlamlı lafızlara da yer vermiştir. Bu makale, dini nasslarda ve özellikle de Kur’an’da yer alan çokanlamlı lafızlar konusunu işlemekte, İslam hukukçuları ve Kur’an müfessirleri ile elvücuh ve’n-nezair müelliflerinin ilahi hitapta yer alan bu lafızlara yaklaşımlarını ve bu konudaki yorum yöntemlerini ele almaktadır. Aynı zamanda, çokanlamlı lafızların anlam(lar)a delaleti konusundaki farklı yaklaşımlarını incelemektedir.

262

SUMMARY İn this work, we studied the life and the method of Quranic commentary of M. İzzet Derveze who is a historian, a politician and a commentator, lived in our age. Derveze, born in Nablus 1887, and died in Damascus 1984, had published numerous papers in various fields such as literature, history, policy, and the Quranic sciences. Derveze is the first commentator in the islamic world who interpreted the Qur'an in the chronology of verses The author followed the method of commenting the Qur'an primarily by Qur'an and than by Sunnah. Having been inspiration from these two main sources, he produced comments proper to himself by making use of his accumulation and his wide range thought. During his comments of Qur'an he also attributed to rational commentary as well as traditional commentary. His works and interprets in this area is in the high level to new approaches and richness in the sense of commenting of Qur'an. We believed that Derveze's thoughts will find an important place and reveal useful results in notifying Islam to the contemporary human beings. 1»` 138

Çalışma, giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümü, Taberî'nin hayatı, ilmi kişiliği ve eserleri ile tefsir anlayışı ve `Câmiu'l-beyan an te'vili âyi'l-Kur'an` adlı tefsirinin genel özelliklerini içermektedir. Birinci bölüm çalışmanın konusu olan mezkûr tefsirde ibadetler, aile hukuku, muâmelat, suç ve cezalar, savaşa dair meseleler ve haram ve helaller başlıkları altında ahkâm ayetlerine yaklaşımları ve müellifin görüşlerini ihtiva etmektedir. Ayrıca bu bölümde müellifin görüşleri, mezhep imamlarının görüşleriyle mukayese edilmiş ve bölüm sonuna bu mukayesenin sonucunu yansıtan ve uyum oranını ortaya koyan tablo eklenmiştir. İkinci bölüm ise Taberî'nin ahkâm ayetlerinin tefsirinde benimsemiş olduğu görüşlerin tercih sebeplerini içermektedir.Geçmişten günümüze büyük ilgi görmüş olan Câmiu'l-beyan adlı bu tefsir hem rivayet hem de dirayet yönüne sahip güzide bir eserdir. Eserin müellifi Taberî, tefsir, fıkıh, tarih ve hadis gibi ilim dallarında söz sahibi olan ender âlimlerden biridir. Kendi adına nisbet edilen bir mezhebin de kurucusu olarak kabul edilen Taberî'nin, ahkâm ayetlerini yorumlama biçimi ve gözettiği kriterler önem arz etmektedir. Müellifin tefsirinde ahkâm ayetlerine bir fakihten ziyade bir müfessir olarak yaklaştığı görülmektedir. Zira ahkâm ayetlerine yaklaşım ve açıklama tarzının, eserin bütünlüğünden farklılık göstermediği anlaşılmaktadır. Zira diğer ayetlerin yorumunda olduğu gibi ahkâm ayetlerinin izahında da Hz. Peygamber, sahâbe ve tâbiûn'dan bolca rivayetlere yer vermekte ve kendi tercihlerini ortaya koymaktadır. Mezhep sahibi İmâmların görüşlerine ise yok denecek kadar az atıfta bulunduğu ve ayetlerde değinilmeyen fıkhî konulara başka kitaplarına atıfta bulunarak tefsirinde yer vermediği de müşahede edilmektedir.Taberî'nin tercihlerinde ayetin zâhiri, umum ve mutlak oluşu, Rasûlüllah'tan gelen sahih haber, ümmetin icmâsı, Kur'an ve ayet bütünlüğü, Arapların kullanımı gibi sebepler belirleyici olmaktadır. Tefsirinde fıkhî görüşlerini ortaya koyarken herhangi bir mezhebe bağlılı gündeme getirmeyen Taberî'nin görüşlerinin büyük bir kısmının, Hanefî mezhebinden ziyade eskiden müntesibi olduğu Şafiî mezhebine muvafık olduğu söylenebilir.Anahtar Kelimeler: Kur'an, tefsir, Taberî, ahkâm This thesis consists of an introduction, two parts, and a conclusion. The introduction contains Muḥammad ibn Jarīr al-Ṭabarī's life, his scientific personality, his works, his tafsīr understanding and the general characteristics of his commentary on Qur'ān named Jāmiʿ al-bayān ʿan taʾwīl āy al-Qurʾān. The first part includes his approaches to the aḥkām verses and the views of the author under the headings of these subjects: worship, family law, treatment, crime-punishment topics of war, halals and harams. In addition, the opinions of the author are compared with the views of the Madhhab Imams, and a table reflecting the result of this comparison and revealing the compliance rate is added at the end of the chapter. The second part includes the reasons for the preferences of the views that al-Ṭabarī accepted in the interpretation of the aḥkām verses.Al-Ṭabarī's tafsîr received a great attention from past to the present, is a distinguished work in terms of Tafsīr al-Dirāyah and Rivāyah. Al-Ṭabarī, who is the author of the book, also known by his works in tafsīr, fiqh, history, and hadīth. Al-Ṭabarī is also accepted as a founder of a Madhhab under his name. The way he interpreted the aḥkām verses and the criteria he observed is really important. It is seen that the author's approaches to the aḥkām verses as a mufassir rather than a faqih. Yet his approach and explanation methods in aḥkām verses do not differ from his explanation in other verses. As it is shown in the interpretation of other verses in the explanation of aḥkām verses, al-Ṭabarī presented his own preference after giving plenty of narratives from Prophet Muḥammad, companions of Prophet Muḥammad, and Tābiūn (followers of Ṣaḥāba). It is also observed that he has referred merely to İmâms of Madhhab (school of thoughts) and did not mention fiqh topics in the verses, instead he referred to his other books.On al-Ṭabarī's preferences, zāhir al-āyah, ʿumūm and muṭlaq, authentic narration (ḫabar) from Prophet Muḥammad, consensus of the ummah (ijma), integrity of Qur'ān and āyah, the utilization of Arabs were crucial factors. It can be said that the majority of the opinions of al-Ṭabarī in his tafsir, where he did not bring any sectarian thoughts while presenting his fiqh views in the commentary of Qur'ān, could be in favor of the Shāfiʿī Madhhab which he used to be part of, rather than Ḥanafī Madhhab.Keywords: Qur'ān, tafsīr, al-Ṭabari, aḥkām 398

XX. asrın güzide ilim şahsiyetleri olarak tanınan ve ilmi, bilimsel ve düşünsel olarak ilmî camiaya önderlik eden iki 'alim-entelektüel' İbn Aşur ve es- Sabûni'nin tefsir alanında, bilhassa ahkâm ayetleri hususundaki yorumlarını sistematik bir şekilde kıyaslayacağız. Bu kıyaslama iki temel kaynak üzerinden (Et-Tahrir ve't-Tenvir - Revaiul Beyan) yürütülecek olup her iki şahsiyetin de kendilerine has üslupla kaleme aldıkları bu iki eserle gerçekleştirilecek. İbn Aşur ve Sabûni'nin hayatı, fikir dünyası, tahsil serüveni ve akademik çalışmalarına değinip kıyaslamaya temel aldığımız eserler başta olmak üzere âlimlerin diğer eserleri hakkında da bilgi aktaracağız. Kendilerine özgü tarzla yürüttükleri metodlar ve kullandıkları kaynakları, hemfikir oldukları veya farklı düşündükleri mevzuları aktarıp tüm çalışmamızın sonucunda konulara olan yaklaşımlarını açığa kavuşturacağız. Örnek verecek olursak; sihir öğrenmek ve öğretmenin caiz olup olmadığı, hastalıktan veya yolculuktan dolayı tutulamayan oruçların kazası, bir müslümanı yanlışlıkla öldürenin azat etmesi gereken kölenin vasfına dair, kadınların örtünmesi gibi hususlarda beyan ettikleri görüşleri kıyasladık. Anahtar Kelimeler: Et-Tahrir ve't-Tenvir, Revaiul Beyan, İbn Aşur, Sabûni, Ahkam Ayetleri. İn this study, we have systematically compared the commentaries of Muhammad al-Tahir ibn Ashur (1879-1973) and Muhammad Ali al-Sabuni (1930-…), made on the legal verses of the Holy Quran. Both, eminent scientific and intellectual figures of the XX. Century in the field of Quranic exegesis, has led the academic community scientifically, scholarly and intellectually. This comparison is based on two basic sources (Tafsir al-Tahrir wa'l-Tanwir and Rawai' al-Bayan Tafsir Ayat al-Ahkam Min al-Qur'an), which are written by the two personalities in a quite unique style.We have given information about Ibn Ashur and al-Sabuni's life, ideas, journeys collecting knowledge, academic studies and also information about their other works. We have discussed the methods they have used and the sources they have based it on, the issues they agreed on, or contradicted with each other, and we have tried to clarify their different approaches and opinions to the issues. To name a few of those issues; Is it legally permitted to learn and teach magic, how should the fasting that cannot be held due to illness or journey be restored, woman's cover etc.Keywords: Tafsir al-Tahrir wa'l-Tanwir, Rawai' al-Bayan Tafsir Ayat al-Ahkam Min al-Qur'an, Muhammad al-Tahir ibn Ashur, Muhammad Ali al-Sabuni, Legal Verses 116

Bu tezde tefsir ilmi içerisinde i'câzu'l-Kur'ân yani Kur'ân'ın eşsizliğini inceleyen, mucize yönlerini tespit etmeyi amaçlayan ilme Ebû Mansûr el-Mâturîdî'nin (ö. 333/944) Te'vîlâtu'l-Kur'ân adlı tefsirindeki yaklaşımı incelenmiştir.Birinci bölümde i'câzu'l-Kur'ân ilmine genel yaklaşılmıştır. İ'câzu'l-Kur'ân'a dair klasik eserler, tefsir usulü kitapları, ansiklopedi maddeleri ve makaleler incelenerek bu ilmin tanımı, tarihsel süreci, savunulan yönleri ve bu yönlerin tarihleri özetle aktarılmıştır. İkinci bölümde önce Mâturîdî'nin mucize anlayışı tefsirinden ele alınmış ve Kitâbu't-Tevhîd isimli kelam eserine de başvurulmuştur. Ve i'câz yönlerine yaklaşımları tefsirinden ele alınmıştır. Varılan sonuçlara göre Mâturîdî'nin kabul ettiği i'câz yönleri: Kur'ân'ın dil ve üslup, gaip haberleri, beşeriyetin ihtiyaçlarını karşılaması, telif, içerik ve Hz. Peygamber tarafından tebdil edilmemesi yönünden i'câzıdır. Kur'ân'da mucizevilik bakımından üzerinde durmadığı, ancak o özelliğin olduğunu kabul ettiği, dolayısıyla yaklaştığı i'câz yönleri: Kur'ân'ın tabiat ilimleri, Hz. Muhammed'i uyarma âyetleri oluğu, kolay ezberlenmesi, gönüllere tesiri ve sayısal i'câzıdır. In this thesis, the approach of Abu Mansur al-Maturidi (d. 944) to the science is surveyed in which he analyses i'jaz al-Qur'an, in other words, the uniqueness of Qur‟an and purposes to confirm its miracle aspects, in his tafsir, Tawilat al-Qur'an.In the first section, an overall approach to the science of i'jaz al-Qur'an is included. The definition , the historic process, defended aspects of this science and the histories of these aspects are conveyed by analysing classics in reference to i'jaz al-Qur'an, the books with the Method of the Qur'an Interpretation (Tafsir), the subjects of encyclopedia and articles.In the second section, first of all , Maturidi's sense of miracle is examined with his tafsir, also, his work of kalam, Kitab al-Tawhid is applied. And his approaches to the miraculous ways of Qur'an are examined with his tafsir. According to the conclusions it is reached that the miraculous ways of Qur'an are : the language and tone of Qur'an, it includes secret information, fulfils the need of mankind, its spelling and content and the miracle that it cannot be changed by Muhammad. The miraculous aspects of Qur'an that Maturidi does not emphasize in respect to miraculousness of Qur'an but confirms and approaches to their existence, are : natural science of Qur'an, having verses that warn Muhammad, being learned by heart easily, its influence to heart and its numerological miracle. 150

Kur'an'ın ayetlerinden bir kısmının manası açıktır(muhkemdir). Diğer kısmı ise yoruma açıktır(müteşabihtir). Allah (c.c) bu ayrımı, Al-i İmran suresi 7. ayette yapmıştır. Kur'an-ı Kerim'e müteşabih ayetleri içinde bulundurması nedeniyle itiraz etmek mümkün değildir. Müteşabih, anlamı ve delaletleri gizli olan ayetlerin muhkem olan kısımlarına başvurduğunda açıklığa kavuşur ve anlamı belirginlik kazanır. Böylece müteşabih olan bir ayet, muhkem olan bir diğer ayetin aracılığıyla muhkemleşir. Bu konuda ortaya çıkan tartışmalar, alimlerin ayetleri farklı biçimde yorumlama biçimlerinden ve ayetin anlamındaki kapalılığın nedenini kullanılan dilin özelliklerinin iyi bilinmemesinden kaynaklandığına bağlanmıştır.Bu çalışmada Sünni ve Şii mezheplerinde ortaya çıkan yenilikçi düşünceler muhkem ve müteşabih olan yaklaşımlarını mukayeseli olarak ele alınmıştır. Sünni ve Şii tefsir kategorilerine dahil olan Reşid Rıza ve Tabatabai'nin tefsirleri, muhkem ve müteşabih ile ilişkilendirdikleri ayetleri yorumlama şekilleri yönünden de ele alınmıştır. Çeşitli İslami mezheplere mensubu olan Müslüman halkların birbirlerine inanç ve düşüncelerini, temel kaynaklar aracılığıyla tanımalarını sağlamayı ve böylece birbirlerini daha iyi tanıyarak İslami vahdet ve kardeşliğin pekişmesi yönünde Ehl-i sünnet ile Şia'yı yaklaştırmak gibi çok önemli bir amacı gerçekleştirmektedir. Anahtar kelime: Reşid Rıza, Muhammed Abduh, Tabatabai, Şia, Sünne, Muhkem, Müteşabih, Te'vil. Some of the verses of the Holy Qur'an have a clear meaning (Muhkem) while other parts what said similar (mutasabih) are open to interpretation. Allah has made this distinction in (verse 7 of Surah Al-Imran).It is not possible to object to the Holy Qur'an because it contains verses (similar). Similar verses, the meaning and sign of the hidden parts of the verses that apply to the judiciary becomes clear and the meaning earn clarity. Thus, a similar verse (mutasebih) that is consensual becomes a clear through another verse, which is the the exact verse (Muhkem).The debates that emerged on this subject were attributed to the ways in which scholars interpret the verses differently, and the reason for the closeness in the meaning of the verse stems from the lack of knowledge of the characteristics of the language used.In this study, aspects of Sunni and Shiite sects are discussed by comparing the emerging and innovative approaches of the Sunni and Shiite sects. The Rashid Reza and Tabatabai interpertation, which are included in the Sunni and Shiite commentary categories, are also discussed in terms of their interpretation of the verses they associate with clear (muhkem) and similar (mutashabih) verses.It accomplishes a very important aim of enabling Muslim peoples from various Islamic sects and circles to recognize each other's beliefs and thoughts through basic sources, and to bring them closer to Sunni and Shiite affliate in order to better understand each other and reinforce Islamic welfare and brotherhood.Key words: Rashid Reza, Muhammad Abduh, Tabatabai, Sunni, Shiite, Muhkem, Muteshabih, Te'vil. 114

`Medeni Surelerde Müminlere Yönelik Hitaplar` konulu çalışmamız, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın konusu, önemi, amacı ve metodunu izah etmeye çalıştık. Birinci bölümde `Mekki ve Medeni sureler ve Mekki ve Medeni sureler arasındaki farkları izah ettik ve Kur'an'da hitap ve hitap şekillerini inceledik. İkinci bölümde ise; `Ey iman edenler!` diye başlayan ayetleri tespit edip, klasik ve çağdaş eserler ışığında tasnifini yaptık. Sonuçta ise çalışmada ulaştığımız temel fikirleri ve kanaatlerimizi özetledik Our work themed as `Addresses Towards Believers in the Medinan Surahs` consists of one introductory and two other chapters.In the introductory chapter, topic, importance, aim and methodology of the research has been attempted to explain.In the first chapter, we have explained the Meccan and Medinan surahs and the difference between them and we have examined the addresses and the address forms in the Quran.In the second chapter, we have located and classified the verses of Quran which begin with `O you who have believed!` in consideration of classical and contemporary works.In the conclusion, we have summarized the ideas and opinions which we have acquired. 163

Yahudi kutsal kitabında Yeni Ahit ve Kur'an-ı Kerim'de `rdy` kökünün artsü-remli anlam incelemesini yaptık. Odak kavram olarak günlük konuşmalarımızda ve Kur'an'da çokça kullanılan `rdy` kökünü belirledik. İnceleme kökü, Kur'an'ın tasdik edici olarak vahyedildiği kendinden önceki semavi kitaplarda da kullanıldığından artsü-remli semantik metotla araştırılmıştır.Birinci bölümde, İbranice ve Tevrat sözlüklerinden kökün anlamı tespit edilmiş-tir. Tevrat metinlerinde yüklendiği anlamlarla ilgili örnekler verilmiştir. Kökün ilk anlamı `memnun olmak, beğenmek, hoşlanmak` ikinci anlamı ise, `canı gönülden kabul etmek` şeklinde geçmektedir. İsim olarak `bereket, lütuf, nimet, beğeni, kabul, dilediği gibi dav-ranmak` anlamlarına gelmektedir. Kök isim olarak zaman belirten `lütuf zamanı, lütuf yılı` gibi sözcüklerle de geçmektedir. Ayrıca `dilediğini yapmak` şeklinde `yapmak` fiiliyle de beraber kullanılarak deyim oluşturmuştur. Bu bölümde en çok `kabul etmek, kabul` anlamı kullanılmıştır. Günümüz İbranicesinde kullanılan `istemek` anlamına gel-memektedir.İncelediğimiz `rdy` kökü Yeni Ahit bölümünde üç kökle ifade edilebilecek ma-naları yüklenmiştir. Böylece çok anlamlı kelime haline gelmiştir. Yeni Ahit metinlerinde kök anlam daralmasına uğramış ve sadece `barışmak, uzlaşmak, hemfikir olmak` anlam-larına gelmektedir. Bu anlamının yanında `sürü, gütmek, çoban, papaz, düşünmek, dü-şünce, aptal, akılsız, zihin akıl` eş sesli kelime olarak anlamlarına gelmektedir.Son vahiy döneminde ise `memnun olmak, beğenmek, hoşlanmak` anlamları Al-lah'ın insanlardan ve insanların da Allah'tan memnun olması olarak ayetlerde geçmekte-dir. Bunun yanında `kabul etmek, seçmek, tatmin olmak, anlaşmak, onaylamak, sevmek ve yetinmek` anlamlarına gelmektedir. Girdiği kalplara göre de `anlaşmak, itaat etmek, gönlünü almak, izin vermek, seçmek, dilemek` anlamlarına gelmektedir. İsim olarak kök `İslam, bereket, lütuf, ihsan, nimet, ecir, kazanç, sevap` anlamlarına gelmektedir. Kökün geçtiği ayetlerde yüklendiği anlam `kabul etmek` anlamına uygun düştüğü sürece bu anlamı vermek herhangi bir anlam bozukluğuna neden olmamaktadır.Kökün anlam bakımından ilişkili olduğu kavramlar da bulunmaktadır. Bunlar `kabul etmek, irade, muhabbet, bereket` kavramlarıdır. Bu kavramlarla anlam bakımın-dan aynı anlamları yüklenseler de aralarında çok az da olsa anlam farkları bulunmaktadır. Kök günümüzde `Allah razı olsun` şeklinde dua olarak sık sık kullanılmaktadır. I have done a search of diachronic meaning of the root `rdy` in the Jewish holy book, New Testament and Quran. I have identified the root `rdy` as focus concept in the daily conversations and Quran. Because the examination root was also used in the heavenly books as verifiable for Quran, it has been studied with diachronic semantic method.In the first section, the meaning of the root is identified through Hebraic and Torah dictionaries. It is given some examples related to the meanings it has in the Torah texts. The first meaning of the root is `to be pleased, to like, to admire`. The second meaning is `to appreciate…` As a noun it is used as `abundance, grace, blessing, taste, acceptance, behave as you desire.` As a time, expression it is used like time of grace, year of grace. Also, it is used together with the verb do `as` to do whatever you wish, forming an opinion. In the section, the meaning is mostly used as `to accept, ac-ceptance`. It does not mean `to want` as used in Hebrew nowadays.The root `rdy` I have studied is assigned some meanings which can be stated by three roots in the New Testament. It becomes multiple meaning word as a result. In the text of the New Testament, it has a narrower meaning and only it means `make peace, compromise, agree.` It also means `herd, to herd, shepherd, priest, to think, opinion, stupid, mindless, mind` as homonymous.During the last testimony, the meaning as `to be pleased, to like, to enjoy` ap-pears in the verses that Allah is pleased with the people and the people are pleased with Allah. It means `to accept, to choose, to satisfy, to agree, to confirm, to like and to con-tent` as well. According to the forms it takes it also means `to agree, to obey, to concili-ate, to allow, to choose, to wish.` It means `İslam, abundance, grace, gift, blessing, re-ward, gain, good deed` as a noun. It does not cause any meaning disorder as long as it is used as `to accept` in the testimony it passes.There are also some concepts which are related to the root in point of meaning. These concepts are `to accept, will, affection, abundance.` Though they have same meanings related to meaning, there are few meaning differences. The root is now used as a call like `Allah is pleased with you`. 204

Yüce Allah, insanoğlunu yaratıp ona çeşitli nimetler vermiştir. o nimetlerden biri de peygamberleri aracılığı ile vahiy yoluyla insanlığın yaşayışına katkıda bulunmaktır. Vahiy nimeti, Hz. Adem ile başlayıp Hz. Muhammed ile nihayetlenmiş bulunmaktadır. Ancak İlahi kelamın anlaşılması ve yaşanması ilelebet devam edecektir.Kur'an-ı Kerim'in murad-ı ilahiye uygun bir şekilde anlaşılabilmesi için geçmişten günümüze uygulanan yaklaşımlara bir katkı olabileceği düşüncesiyle pratik bir öneride bulunduk. O da şudur ki ayetleri siyer rivayetleriyle haberdar olduğumuz yaşanmışlığın içine yerleştirmek. Ayetleri siyer parantezinin arasında oldukları halde anlamaya çalışmak.Doğru bir anlama ve okuma için önerdiğimiz yaklaşımda Kur'an-ı Kerim de büyük oranda yer alan `cihad ve kıtal` ile ilgili ayetleri örnek olarak incelendi. Giriş bölümünde çalışmanın ortaya çıkışı ve tefsir sahasına katacağı muhtemel katkılar üzerinde duruldu. Birinci bölümde cihad ve kıtal kelimelerinin sözlük ve ıstılahî anlamları ile Kur'an-ı Kerim ve hadislerdeki kullanımlarını örnekler eşliğinde incelendi.İkinci ve üçüncü bölümlerde Medine döneminde cihad ve kıtal ile ilgili nâzil olan ayetler siyer eşliğinde sistematik olarak incelendi. Bu bölümde öncelikle ayetlerin kronolojisine uygun bir başlık belirlendi. Daha sonra bu başlık ile ilgili ayetler öncesi siyasî ve askerî çevre koşulları ile ilgili rivayetleri paylaşarak ayetlerin arka planı ortaya koyulmaya çalışıldı. Ardından ilgili ayetler sadece mealleriyle birlikte verildi. Bu kez ayetlerin nâzil olduğu zamandan sonraki siyasi, askeri ve sosyal gelişmelerle ilgili bilgilere yer verildi. Sonrasında siyer rivayetleri ve mealleri verilen ayetlerin tefsirleri yapıldı. Nihayetinde siyer ve tefsir rivayetleri tahlil edilerek bu rivayetleri bir arada görmenin ve birlikte değerlendirmenin neticeleri paylaşıldı.Anahtar Kelimeler: Tefsir, Siyer, Cihad ve Kıtal Almighty Allah has created mankind and has given him various blessings. One of those blessings is to contribute to the survival of mankind through revelation by sending his prophets. The bounty of revelation, starting with Adam, has been concluded with Muhammed. However, understanding the divine message and its implementation will continue forever. We have made a practical suggestion to the existing approaches in order to properly understand the Holy Qur'an for the wish of Allah. That is to place the verses in our lives in which we are aware of in the narrative of the history; to try to understand the verses when they are among brackets. We have examined the verses related to the `jihad and qital` which are in the large part of the Qur'an as an example of the approach we propose for correct understanding and reading. At the beginning of the research we looked at the reasons led us to such a study. We also pointed out the emergence of our examination and the possible contributions that this output would bring to the field of commentary (tafseer). In the first chapter, we have examined the dictionary and terminological meanings of jihad and qital words in the Qur'an and Hadiths in the context of examples.In the second and third chapters, the verses related to jihad and qital in the Medina period were examined systematically in the historical coexistence. Firstly, a title appropriate to the chronology of the verses was determined. Later on, it was attempted to reveal the background of the verses by sharing rumors about political and military environmental conditions before verses related to this title. Then the relevant verses were given only with the (Turkish) meanings. This time, the information about the next political, military and social developments was given as long as the verses were revealed. Afterwards, it was made a commentary on the the verses given meanings and historical information. In the end, by analyzing the narratives of Sirah and Tafseer, it has been shared the results of these narrations emerged as a result of evaluating them together.Keywords: Qur'anic exegesis, History of Islam (the Life of Muhammad), Jihad and Qital 247

Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Kitab-ı Mukaddes'te yer alan Kral Süleyman ile ilgili kısımlar konularına göre ayrılarak anlatılmıştır. Farklı kaynaklarla da desteklenmiştir.İkinci bölümde Kur'an-ı Kerim'de var olan, hükümdar peygamber Süleyman'ın adı geçen ayetler ve konuyla ilgili ayetler birinci bölümdeki kısımlar da dikkate alınarak bölümler halinde anlatılmıştır. Birçok tefsir ve kaynaktan görüşler ile bu ayetler açıklanmıştır.Üçüncü bölümde ise ilk iki bölümde verilen bilgiler karşılaştırılmıştır. Çelişen, değişen ve aynı olan anlatımlar bir arada ve açıklanarak aktarılmıştır.Neticede İslam'da ve Yahudîlik'te Süleyman karakterinin doğumu, aile hayatı, insanlarla ilişkisi, adaleti, Rab ile ilişkisi, olağan üstü yetenekleri, Rab adına yaptırdığı mabed ve kendisi adına yaptırdığı sarayı, devleti, hükmetme biçimi, diğer devletlere bir hükümdar olarak tutumu ve vefatı hakkındaki görüş farklılıklarının ve eşitliklerinin iki kutsal kitaptaki temelleri gösterilmeye çalışılmıştır. This study consists of three parts. In the first part the chapters related to King Solomon, in the Bible is described with divided subject. It is supported by different sources too.In the second part the signs in the Holy Quran mentioned the ruler and Prophet Solomon's are described in chapters considering of the portions of the first part. This signs are described with appearances from the many tafsir and source.In the third part the informations, given in the first and second parts are compared. The expressions, conflicting, changing and same has been transferred together with explanations.As a result we tried to show the basics of the two holy books about differences equalities and of opinions about Solomon characters, in Judaism and Islam, in his birth, family life, relationship between human, justice, relationship with Rab, extraordinary abilities, temple is built in the name of Rab and palace is built in the name of hisself, state, rule format, attitudes as a ruler to other states and death. 151

Bu çalışma ile hacca dair sûre ve âyetleri, Hz. Peygamber'in yaptığı haccın türünü, haccın ahkâmı ve menâsikine dair hükümleri, siyer, hadis ve tefsir kaynaklarının delâleti ile netleştirmeye ve anlaşılır hale getirmeye çalıştık. Mekke şehrinin kuruluşu, Kâbe'nim inşası, tarihi süreçte Mekke ve çevresinde yaşanan sosyal ve dînî hayat, İslâm öncesi Mekke toplumunun siyasî, kültürel ve dînî yapısı, hacla ilgili âyetlerin vahiy süreci, ilgili âyetlerin kronolojisi ve Hz. Peygamber'in hac günlüğü açıklığa kavuşturduğumuz konulardır. Hz. Peygamber, ömründe dört defa umre, bir defa da hac yapmıştır. O, 100.000'i aşkın arkadaşı ile hicretin X. yılında yapmış olduğu hacda, hem bu ibadetin nasıl îfâ edileceğini bizzat göstermiş, hem de yapmış olduğu konuşmalarla yirmi üç yıllık davetin evrensel mesajını insanlığa ilân etmiştir. Hz. Peygamber, hacdan üç ay sonra vefat ettiğinden bu hac seferi, İslâm tarihinde, hadis ve tefsir kaynaklarında `Veda Haccı`, bu esnada yaptığı konuşmalar da `Veda Hutbesi` olarak adlandırılmıştır. Hz. Peygamber'in yapmış olduğu haccın türü, yaptığımız araştırma sonucunda ulaştığımız bilgilere göre `kıran haccı`dır, ancak O, ümmetine `temettu haccı`nı tavsiye etmiş, mazereti sebebiyle Arafat vakfesinden önce tavaf yapamayan eşi Hz. Âişe'ye de `ifrad haccı` yapmasını tavsiye etmiştir.Anahtar Kavramlar: Harem, ihram, mikat, telbiye, tavaf, vakfe, This research focuses on `Veda Haj` that performed by Hz. Prophet. In this study according to siyar, hadith and tafsir that I tried to clarify the following issues: The type of hajj performed by Hz. Prophet that is the qıran hajj, the provisions about the rules and pillar of hajj (ahkâm and menâsik). The basic reference in `Siyar, Hadith and Tafsir` detailed how to establish Mecca; build Kaaba; practiced social and religious life in Pre-Islamic Mecca society such as historical process, political, cultural and religious structure; processed of revelation and chronology hajj verses; and Diary of Hz. Prophet's hajj.Hz. Prophet accomplished four times umrah and once hajj in his lifetime. Hz. Prophet went hajj wiht his 100.000 friends in hijriah.X (Islamic year or AD.632) He educated his friends how to make rules hajj and declared the message universal of mankind. This is called in Hadith and Tafsir as `Wada Hajj and Wada Speech` because Hz. Prophet passed away 3 months after travelling. In `Wada Hajj` Hz. Prophet applied `Qiran ( combination) ` and advised to commence `Tammattu Hajj ` ( enjoyment) and `Ifrad Hajj ` for his wife Ayse because she was unable to do Tawaf. In doing research the researcher found that Hz. Prophet hajj related to Abraham's hajj and there is no different between currently Hajj and Hz. Prophet hajj (excluding religious details).Key Words: Haram, miqat, ihram, talbiyat, tawaf, Stop and waiting for prayer (wakfa) 231

Birbirinin devam ve tamamlayıcısı olan Kutsal Kitaplar, aynı dilsel arka plana sahiptirler. Kur'an'ın dilsel terminolojisi, Kutsal Kitap terminolojisiyle benzeşmektedir. Zira her üç Kutsal Kitabın dili Sami dilleri ailesine mensuptur. Peygamber (a.s)'in vefatından sonra Kur'an'ı anlama çabaları, kelimelerin asıl anlamları üzerinde çalışma yapma ihtiyacı doğurmuştur. Bu sebeple Kur'an araştırmacılarının, Sami dillerini, bir bütün olarak ele alarak, kendi içlerinde karşılaştırmalı çalışmalar yapmalarının önemi yadsınamaz bir gerçektir. Kutsal Kitaplarda geçen köklerin tarihsel olarak geçirdiği değişimleri, anlam kaymalarını, anlam daralmalarını, anlam genişlemelerini ortaya koymak, bu alanda çalışan araştırmacılar için yararlı olacaktır. Bu sebeple artsüremli ve eşsüremli semantik analizlerin, birlikte yapılmasının gerekliliğinden yola çıkarak, çalışmama konu olan `E/M/N` ve `K/F/R` köklerinin İbranice sözlükler ve Tanakh'ta izi sürülmüş, sonra Yunanca ve Aramice (Süryanice) sözlükler incelenmiş ve İncillerde kullanımları araştırılmış ve örneklendirilmiştir. Daha sonra da, Arapça sözlükler taranarak, Kur'ân-ı Kerim ve tefsirlerine müracaat edilmiştir. İncelediğimiz İbranice, Süryanice, Yunanca, Arapça sözlüklerde `E/M/N` kökünün asıl anlamının 'güvenmek ve emniyet içinde olmak' `K/F/R` kökünün asıl anlamının ise 'örtmek' olduğu tespit edilmiştir. Kutsal kitaplardaki kullanımları da sözlüklerle örtüşmektedir. Bu sonuç, Kutsal Kitaplar ve Kur'an'in en önemli anahtar kelimelerinden olan bu iki kökün, aslını koruyarak yüzyıllar içinde, değişmeden herhangi bir anlam kaymasına, daralmasına ve değişimine uğramadan günümüze kadar aynen ulaştığını bizlere göstermektedir. Anahtar Sözcükler: Güven, Emniyet, Örtmek, Semantik, Kökler, Kur'an, Kutsal Kitaplar. Holy books that complement and are a continuation of each other have the same linguistic background. The linguistic terminology of the Quran is in accordance with the terminology of the Holy Books. All three of the Holy Book languages belong to the Semitic language family. The efforts to understand the Quran after the death of the Prophet Mohammed has created the need to study the true meanings of the words. Thus, comparative studies done by the Quran researchers by taking the Semitic languages as a whole is of the utmost importance. It will be beneficial for researchers working in this field to present the historical alterations, semantic shifts, semantic restrictions and the semantic extensions of the roots in the Holy Books. Therefore, due to the necessity of making diachronic and synchronic analyses together, the roots of 'E/M/N' and 'K/F/R' were traced in the Hebrew dictionaries and Tanakh. Afterwards, Greek and Aramaic (Syriac) dictionaries were examined and the use of these roots in the Bible were studied and exemplified. Subsequently, the Arabic dictionaries were scanned and the Quran and its explication were reviewed. In the Hebrew, Syriac, Greek and Arabic dictionaries that have been examined it has been determined that the true meaning of the root 'E/M/N' is `to trust and being in security` and that the true meaning of the root 'K/F/R' is `to cover`. The usage of these roots in the Holy books coincide with their meanings in dictionaries. According to these results, these two roots that are among the most critical keywords of the Quran and the Holy Books have reached the present day by preserving their true meanings over the centuries without going under any semantic shifts, restrictions and changes. Key Words: Trust, Security, Cover, Semantics, Roots, Quran-e-Karim, Holy Books. 105

Kırâat ilmi Kur'ân etrafında gelişen ilimlerin başında gelmektedir. Başta tefsir olmak üzere bütün dînî ilimler, kırâat ilminden beslenmişlerdir. Özellikle kırâat ilmi ile Arap dilbilimi arasında sıkı ve kopmaz bir münasebet vardır. İkisinin de temel gayesi Kur'ân'ı hatalı okuyuş ve yanlış yorumdan korumaktır. Giriş kısmında, kırâat ilmini değişik açılardan inceledik. Kırâat-ı seb'a, kırâat-ı aşera ve kırâat-ı seb'a aşera gibi isnad edilen imamlar ismiyle değişik şekillerde kırâat külliyatı sistematize edilmiş, bir ilmî disiplin olarak kendine özgü kural ve prensipleri yerleşmiştir. İkinci bölümde hüccetlendirme mevzuunu ele aldık. Kırâatları hüccetlendirme faaliyetinde kurrâ ve dil âlimleri tarafından birden fazla argüman kullanılmıştır. Ağırlıklı olarak sıhhat kriteri olarak tespit edilen temel üç argüman işlenmiş, tevcih ve ihtiyâr aşamasında ise en çok başvurulan argüman Arap dilbilimi olmuştur. Üçüncü bölümde Arap dilbiliminin fonolojik, morfolojik ve sentakstik olarak kırâat vecihlerinin ihticâcında olgusal olarak varlığını muhtelif örnekler üzerinde tespit etmeye çalıştık. Dilbilimsel hüccetlendirme, kırâatın muhtelif vecihlerinden her birinin, illet, sebep, kaynak ve dayanağının çerçevesini dilbilimsel olarak çizmeyi ifade eder. Amacı, muhtelif kırâatların sınırlarını belli bir disiplinin sistematiğiyle belirlemek, vecihleri, belli ilkeler çerçevesinde zabt u rabt altına almaktır. Allah'ın kelamını tahrîf ve tağyîrden korumak amacıyla teşekkül ettirilen Arap dilbilimi, diğer sıhhat kriterleriyle tezat teşkil etmemektedir. Kırâatları hüccetlendirmede Arap dilbilim kâidelerinin varlığı, kırâatların ne kadar tutarlı ve genel kurallarla uyumluğu olduğu, kırâattaki muhtelif vecihlerin keyfî ve şahsî içtihad sonucu ortaya çıkmadığı anlaşılmaktadır.Anahtar Kelimeler: Kırâat, Hüccet, Arap Dilbilimi, Edâ, Sarf, Nahiv. Qiraeh is one of the leading disciplines developed around Quran. All the religious disciplines notably Tafseer have been fed out of Qiraeh. There's a strong relationship especially between Arabic Grammar and Qiraeh. Basic goal of the both is to protect the Quran from wrong readings and interpretations. In the first part, we analyzed Qiraeh from several aspects. The entire corpus of Qiraeh was named as Seven Qiraehs, Ten Qiraehs, Seventeen Qiraehs and sometimes with the names of the Qiraeh Imams. In the second part, we have dealt with hujjah in which Qurra and religious scholars used several arguments. Mainly three arguments were dealt with as the sihhah criteria. In the tawceeh and ihtiyaar step, Arabic grammar has been the most frequently referred argument. In the third part, we determined the existence of grammar in tawceeh and ihticaac of Qiraehs by means of phonology, morphology and syntax on different examples. Grammatical hujjatizing is the act of drawing the frame of reason, source and support to all Qiraehs in the sense of grammar. Its goal is to limit the disunities of Qiraeh and record the different types. Arabic grammar, which was built to protect Allah's word from falsifications and changes doesn't conflict with the other criteria about saheeh Qiraehs.Our study proved that, Arabic grammar rules exist in hujjatizing Qiraehs, they are logically consistent with the general rules and different types of Qiraehs are not results of arbitrary and subjective opinions.Keywords: Quran, Qiraeh, Hujjah, Arabic Language, Phonology, Morphology, Syntax. 421

Kur'an'ı Kerim yaklaşık 23 yıllık zaman diliminde Arapça olarak inmiş olan ilahi bir kitaptır. Arapça, Sami diller ailesinden olan ve bu diller arasında pro-semitik'e en uygun olan en köklü ve en eski dildir. Arap dili bu kadar köklü bir dil olmasına rağmen elimizde bu dilde Kur'an'ı Kerim'den önce yazılmış olan güvenilir belgeler maalesef bulunmamaktadır. Ancak diğer Sami diller için aynı şeyi söylememiz mümkün değildir. Örneğin elimizde, M.Ö. 2600'lü yıllara kadar götürülebilen yazılı eserler mevcuttur. Arapça da diğer diller gibi zaman içerisinde çeşitli etkenlerden dolayı birçok değişikliğe uğramıştır. Ve bu dil varlığını sürdürdükçe bu değişim sürekli devam edecektir. Nitekim Kur'an, nüzulü ile beraber bazı sözcüklere daha önce taşımadıkları yeni anlamlar yüklemiştir.Çalışmamızda `Nefs` ve `ruh` kavramları artsüremli semantik yöntemle incelenmiştir. Dolayısıyla bu kavramların anlam serüvenlerini ortaya koymak için ilk önce Arapça ile aynı dil ailesine mensup olan kendisinden önceki kutsal kitaplara müracaat edilerek bu kavramlar dilsel analize tabi tutulmuştur. Bu bağlamda bu kavramlar birinci bölümde Tanakh sözlükleri, İbranice sözlükler ve Tanakh'taki kullanımları dikkate alınarak incelenmiştir.İkinci bölümde, elimizdeki ilk İncil nüshalarının Yunanca olmasından dolayı Yunanca sözlüklerde ve Yunanca İncillerde, daha sonra da Yunanca İncillerden tercüme edilmiş olan Süryanice İncillerde ve sözlüklerde bu kavramlara yönelik anlamlar üzerinde durulmuştur.Üçüncü bölümde de kronolojiyi bozmamak ve cahiliye dönemini görmezden gelmemek için Kur'an öncesi cahiliye şiirlerine müracaat edilmiştir.Dördüncü bölümde ise bu kavramların Kur'ân'daki kullanımları üzerinde durulmuş, kavramların ayetlerde sahip olduğu anlamlar tespit edilmiş ve buna göre anlam grupları oluşturulmuştur. Daha sonra da belirlenen bu anlam grupları bağlamında müfessirlerin değerlendirmelerine yer verilmiştir.Çalışmamız, `Nefs` ve `ruh` kavramlarının artsüremli semantik analize tabi tutulması ve elde edilen verilerin ortaya konulmasıyla sonuçlandırılmıştır.Anahtar Kelimeler: Nefs, Ruh, Semantik, Kur'an, Tanakh, İnciller. The Koran is a holy book which was transmitted in an approximately 23-year period in Arabic. Arabic belongs to the family of Semitic languages and is among those languages that which matches the most with the pro-semitik. It is also the most established and oldest language. Despite this factwe unfortunately don't have reliable documents which were written before the Qur'an in arabic. However this is not the same with the other Semitic languages. For instance, there are documents which date back to 2600 BC.Even Arabic has, like many other languages, changed over time due to various influences. This process of change will hold on. Therefore, with the revelation of the Qur'an, some words imposed meanings they have not contained previously.In this study the concepts `soul` and `spirit` were investigated with the diachronic method. According to this method, to highlight the importance of adventure of these concepts, one has first turned to previous holy books which belongs to the same language family, and subjected these conceptsto linguistic analysis.In the second part, as the first copies of the Bible we possess are in Greek, these concepts were analyzed concerning their meanings through the revision of Greek dictionaries and Greek Bibles and thereafter with the Syrian Bibles, which emerged from the translations of Greek Bibles.To preserve the choronological integrity and to include the period of jahiliyya the poems from this period were consulted into the study.The fourth part of the study deals with the use of these concepts in the Koran. So the meanings this concepts contains in the related verses, were investigated and accordingly meanig groups were made up. Then the assessments of the exegetes, related to this meaning groups, were included to the research.The study has been completed with the diachronic and semantic analysis of the terms `soul` and `spirit` and the presentation of the outcomes of the study.Keywords: Spirit, Soul, Semantics, Quran, Tanakh, Gospels. 401

Bu çalışmada aynı kökenden gelen Sami Dillerin birbirlerine olan yakınlıklarından hareketle Kur'ân'da geçen köklerin anlamları veya köklerin anlamlarında meydana gelen değişiklikler, diğer kutsal kitaplar ve diğer Sami Dillerden istifade etmek suretiyle tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla kelimelerin kök anlamlarını tahlil edebilmek için Artsüremli Semantik analiz yöntemi kullanılmış, köklerin kök anlamları Tanakh'ta, İbranice sözlüklerde, İncillerde, Yunanca ve Aramice (Süryanice) sözlüklerde incelenmiş, son olarak Kur'ân-ı Kerîmde, Arapça sözlüklerde, tefsirlerde ve meallerde karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.Netice itibariyle `Z/K/W` (Z/K/Y) kökünün kök anlamının, `ağaç ve sarmaşıkları (gelişmiş yararsız sürgünlerden) budamak` anlamında olduğu gibi `bir şeyi gereksiz ve kötü şeylerden temizlemek, arındırmak` yani `temizlemek, arındırmak, temizlik ve temiz` gibi anlamların olduğu ve kökün bu anlamı eski zamanlardan beri muhafaza ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca kök anlamın korunmasının yanı sıra, `Z/K/W` (Z/K/Y) kökünün özellikle Kur'ân'ın nâzil olması ile birlikte `artmak, çoğalmak, büyümek, gelişmek, zekât` gibi yeni anlamlar kazanarak anlam genişlemesi gösterdiği tespit edilmiştir.`S/D/K` kökünün ise kök anlamının `doğruyu konuşmak, doğru olmak, doğruluk, dürüstlük, doğru` gibi anlamlar olduğu, kökün asırlardır bu anlamları muhafaza ettiği görülmüştür. `S/D/K` kökünün Kur'ân'ın nuzülü ile birlikte `mehir ve zekât` anlamlarını kazanarak anlam genişlemesi gösterdiği tespit edilmiştir.Anahtar sözcükler: Zekât, sadaka, semantik, kök anlam, Kur'an-ı Kerîm, Tanakh, İnciller. In this work, keeping in mind the closeness to one another of those Semitic languages which are from the same root and by benefitting from other divine books and other Semitic languages, we have tried to determine the meanings of root words of Quran or the changes brought to the meanings of root words of Quran. For the purpose of analysing the root meaning of words, diachronic method of Semitic analysis has been used, the basic meaning of root words has been examined in Tanakh, Hebrew dictionaries, Gospels, in Greek and Aramaic (Syriac) dictionaries and finally it has been analyzed comparatively in Quran, Arabic dictionaries, Quran exegesis and translations. As a result, it is concluded that the basic meaning of `Z/K/W` (Z/K/Y) root has been found as: `trimming the tree & ivies (among grown, useless sprouts)` and `to clean and purify something from unnecessary and bad things`; in other words: `cleaning, purifying, cleanliness & clean` and that the root has been possessing these basic meanings since old times. While for `S/D/K` root, this has been observed that its basic meaning has been like `to speak truth, to be true, truth, honesty, true` and that it has been possessing those meanings since centuries. This has been determined that the root `S/D/K` has shown improvement in earning the meaning like `Dower & Zakat` with the revelation of Quran. Key Words: Zakat, Charity, Semantics, Root meaning, Quran-e-Karim, Tanakh, Gospels. 375

`Yardım etmek` anlamında avn kökünden türeyen teâvün ve muâvene kavramları `yardımlaşma` mânasında en sık rastlanan kelimelerdendir. `Birine yardımcı olup yükünü sırtlama, yükünü paylaşma` anlamında zahr kökünden türeyen tezâhür ve müzâhere `birbirine destek olmak, yardımlaşmak`, zâhir ve zahîr de `yardım eden` demektir. `Yardım etmek` mânasına gelen bir başka kelime de nasrdır. Kur'an'da `avn` (عون) kökündeki kullanımı altı ayette geçmektedir. Teâvün kelimesi Maide suresi 2. ayette karşılıklı yardımlaşma şeklinde kullanılmaktadır. Yardımlaşmanın neler üzerinde yapılması gerektiği de bildirilmektedir. Af üzere yardımlaşmalı intikam üzere yardımlaşılmamalıdır. Kur'ân'ı Kerîm'de `İyilik ve takvâda yardımlaşın, kötülük ve düşmanlık yolunda yardımlaşmayın` buyrulmak suretiyle câhiliye asabiyetinin beslediği, hiçbir ahlâkî ölçüsü olmayan kabileci dayanışma ve yardımlaşma türevlerini yok saymıştır.İyiliğin özünde sevgi, saygı, sempati ve güzellik bulunur. Kötülüğün tabiatında ise karamsarlık, hırçınlık, düşmanlık ve çirkinlik bulunur. İyilik insanların birbirine yaklaşmasına sebep olurken, kötülük de birbirinden uzaklaşmasına sebep olur.Birr kelimesi `İyilik, erdemlilik, ihsan etmek, İtaat etmek ve doğruluk` gibi anlamlara gelir. Birr her türlü hayrın adıdır. Hz Peygamber `Birr (iyilik, sıla) ahlâk güzelliğidir. İsm (günah ve günaha sebep olan şeyler) ise, kalbini gıcıklayan ve insanların bilmesini hoş görmediğin şeylerdir` buyurmaktadır.Takvâ kelimesi, `veka` fiilinden gelir. Veka: 'Korundu, kendini zararlı, acı ve eziyet veren şeylerden sakındı' demektir. Kavram olarak, kuvvetli bir himayeye girerek korunmak, nefsi günahlardan korumak demektir. Takva her türlü şerri terk etmektir. İslam dini yardımlaşmanın kapsamını oldukça geniş bir boyutta değerlendirerek insanlara/varlıklara infak ve yardım etmekten, tatlı söz ve güler yüzle davranmaya kadar her şeyi iyilik kapsamına almıştır. Hiçbir iyilikte bulunamayan bir müslümanın, eli ve dili ile başkalarına zarar vermemesi bile iyilik (sadaka) sayılmıştır.Maide suresinde `birr` ve `takva` birlikte zikredilmiştir. Çünkü `birr` takvaya iletir. Müslümanlara kendi aralarında `birr` ve `takva`da yardımlaşmaları emredilmektedir. Teavün salih amel işlemeyi kolaylaştırır. Aynı ayette `ism` ve `udvan`ın yasaklanmış olması önce emredilmiş olan `birr`in uygulanması için gereklidir.Sözlükte `günah, günaha verilen ceza, şarap, kumar` anlamlarına ge¬len ism kelimesi terim olarak, `İşleyene ceza gerektiren, insanı hayır ve sevaptan alıkoyan fiil veya bundan doğan sorumluluk` şeklinde tanımlanır. İsm zenb manasında olup günah demektir. `İsm` kul ile insanlar ve Allah arasındaki tüm günahları ifade eder. Hz. Peygamber `ism` başkaları tarafından bilinmesi istenilmeyen şeyler olduğunu bildirmiştir; `İsm, insanlar sana tekrar tekrar fetva verse de, içinde iz bırakan ve göğsünde dolaşan şeydir` ve `başkalarının muttali olmasını istemediğin şeydir buyurmuştur.Udvan ise Allah'ın belirlediği sınırları aşmaktır. Udvan kelimesiyle zulmün ve günahların tamamından nehyedilme vardır.Maddi anlamda yardımlaşmanın başında zekat gelmektedir. Sözlükte artmak, çoğalmak, temizlemek, bereket gibi manalara gelen zekât, terim olarak dini ölçülere göre zengin sayılan müslümanların, malının belli bir kısmını, belli bir zaman sonra, zekat verilebilecek kimselere vermesi demektir. Zekât, sosyal bir yardımlaşma olması hasebiyle toplum fertlerinin birbirlerine şefkat, sevgi ve saygı bağları ile bağlanmasını sağlar.Yardımlaşmayı etkileyen bazı unsurlar vardır. Bunların başında nefs ve şeytan gelmektedir. Bunlardan bir tanesi de acıma duygusunun etkisidir. Düşkünlere yardım etmek, yoksullara bakmak ve hastaların derdine derman aramak gönülleri yakınlaştırır. Yüce Allah Kur'an'da bu konuda şöyle buyurmuştur: `Mü'minlere kanatlarını ger, tevazu ve şefkat göster.` Acıma duygusu insanları merhametli olmaya sevk etmektedir.İslam'da yardımlaşmanın birçok çeşidi vardır. Yardımlaşmayı maddi ve manevi olarak ikiye ayırabiliriz. Maddi yardımın başında zekat ve sadaka gelmektedir. Manevi yardım ise anne babaya, akraba ve komşularla, yetimlerle, kimsesiz kimselerle ilgilenmek, onların sıkıntılarını paylaşmaktır. Emri altında çalışanlara iyi ve güzel muamele etmek de manevi yardım kapsamındadır. İnsanlar birbirlerine dua ile de yardım etmeliler. Hz. Peygamber mü'minlerin birbirine arkalarından dua etmelerini istemiş ; `Hiçbir dua; iki kişinin birbirine arkalarından haberleri olmaksızın yaptıkları dua kadar kabul yönünden hızlı değildir` demiştir.Maddi yardımlaşmanın birçok faydası vardır. Zekât, insanı hırs ve cimrilik gibi kötü huylardan korur, yerine cömertlik, iyilik, merhamet ve hayırseverlik gibi güzel huyları yerleştirir. İnsanı iyilik yapmaya alıştırır. Sadaka insanları musibetlerden korur. İnsanların arasında sevgi ve muhabbet oluşmasını sağlar. Hased ve düşmanlıklar azalır. Yardımlaşma aile içinde görerek ve yaşayarak öğrenilmesi gereken bir olgudur. Aile içinde birbirine yardım etmeyen çocukların büyüdüğünde başkalarına yardım etmesi beklenmez. Teâvün and muâvene notions derived from avn root that means `to help` are the most frequently come across words with the meaning of `cooperation`. tezâhür and müzâhere means `to help each other, cooperate`, zâhir and zahîr means `one who helps`, are derived from root `zahr` which means `to help someone and shoulder his load, sharing one's load`. Another word that means `to help` is nasr. In Quran, usage from `avn` (عون) root are found in six verses. The word Teâvün was used in the form of mutual cooperation in Maide sura second verse. It was also reported that what should be cooperated on. Forgiveness should be cooperated on, revenge should not be cooperated on.1Tribal cooperation and solidarity which is fed by Jahiliyya and does not accept any ethical measure, are declined in Holy Quran by ordering; `Cooperate for amenity and taqwa (self consciousness), do not cooperate for iniquity and hostility`.Love, respect, sympathy and beauty are found in the entity of amenity. Pessimism, bad temper, hostility and ugliness in the nature of iniquity. Amenity helps people to come together and iniquity causes people to move away from each other. The word `Birr` means `amenity, virtuousness, to bestow, to obey and fidelity`.1 Birr is the name of all charities. Prophet Mohammad orders `Birr (amenity, sıla) is the excellence of morality. İsm (sin and things causes sin) is the things that tickles your heart and you wouldn't tolerate people to know`.3The word Taqwa comes from the `veka` verb. Veka: `preserved, avoided itself from things that are harmful, giving pain and persecution`. It means protection by being under strong patronage, protect itself from sins, as a notion. Taqwa is quitting any kind of wickedness.1The religion of İslam included everything from consuming and helping to humans/entities, to behaving with endearment and a smiling face, as amenity. Even, not harming to others by hands and words of a Muslim who is not a beneficent, is counted as amenity (sadaka)In Maide Sura, `birr` and `taqwa` were mentioned together. Because `birr` forwards to taqwa. Muslims are ordered to be cooperating with each other for `birr` and `taqwa`. Teavun eases the processing of good deed. In the same verse, prohibition of `ism` and `udvan` is necessary for the application of `birr` which was previously ordered.The word ism, meaning `sin, penalty for sin, wine, gamble` in the dictionary, is defined as a term `action or responsibility of this action that requires penalty to the performer, avoiding person from charity and good deed`. İsm meaning zenb and it means sin.1 `İsm` expresses all of the sins between vassal with humans and Allah.2 Prophet Mohammed reported `ism` as things that are not wanted to be known by others and ordered; `İsm, is the thing that trails inside and pokes around your chest even if people gives fetva again and again`. and `the thing that you don't want others to be aware of`. Udvan is going beyond the borders defined by Allah. 5 Prohibition of all of the sins and persecution exists in the word `udvan`. Zekat comes in the first place forthe materialistic aspect of cooperation. Zekat, meaning `to increase, to multiply, to clean, bereket`, is defined as a term `granting of defined amount of property of a muslim who is rich according to religious measures, after a defined period of time, to people that can be granted with Zekat`. Since zekat is a social aid, individuals of the society are connected to each other with compassion, love and respect.There are some occasions affecting cooperation. Evil and `nefs` comes in the first place. One of these is the effect of pain sensation. Helping to alms, caring poor and looking for cure for the ill makes heart approach each other. Supreme Allah orders in Quran: `Take Mu'mins under your wings, show modesty and compassion`.1 Pain sensation routes humans to be merciful. There is a variety of cooperation in Islam. Cooperation can be divided to two as materialistic and moral. Zekat and sadaka comes in the first place for materialistic cooperation. Moral cooperation is dealing with mother, father, relatives, neighbors, orphans and desolates and sharing their adversities. Behaving good to people working under command is also in the extent of moral cooperation. People shall also help each other by praying. Prophet Mohammed ordered to Mu'mins to pray after each other and said; `No pray; as fast as the pray that two persons pray after each other without knowing, in the aspect of sanction`. There are a lot of profits of materialistic cooperation. Zekat, protects the person from the bad habits like ambition and stinginess, instead sets good habits like generosity, amenity, compassion and charity. Accustoms person to do favor. Sadaka protects people from disasters. Provides love and affection in the society amongst individuals. Jealousy and hostility decreases. Cooperation is a fact that should be learned by visual and practical application. Children who do not help each other in the family cannot be expected to help others when they are grown. 123

Nesh meselesi tefsir ilminin en eski problemlerinden biridir. Günümüzde dahi sıcaklığını koruyarak tartışılmaya, bilimsel makale ve çalışmalara konu olmaya devam etmektedir. Nesh meselesinde ilk asırdan günümüze kadar farklı yaklaşımlar mevcut olmuştur. Rivayet ağırlıklı tefsirlerde mensûh ayetlerin sayısını çoğaltma dirayet ağırlıklı tefsirlerde genelde mensûh ayetlerin sayısını azaltma yaklaşımı dikkati çekmektedir.Bu çalışma tefsir ilmi geleneğinde önemli bir yere sahip olan dirayet/tahkik ehli müfessirlerin en önemli temsilcilerinden sayılan ez-Zemahşerî ve er-Râzî'nin tefsirlerinde nesh meselesini ele almaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde yedinci asra kadar müfessirlerin nesh meselesini nasıl tanımladıkları ele alınmış ve genel yaklaşımları kısaca incelenmiştir. İkinci bölümde ez-Zemahşerî' ve er-Râzî'nin neshe yaklaşımı, neshe konu edindiği ayetler tek tek incelemeye tabi tutulmuş ve iki müfessirin konuya yaklaşımlarının mukayesesi yapılmıştır. Üçüncü bölümde ise iki müfessirin sonraki döneme etkileri ele alınmıştır. Bazı kısmi farklılıklara rağmen her iki müfessirin mensuh ayetlerin sayısında birbirine yakın bir rakamın ortaya çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. The issue of abrogation is one of the oldest problems of the history of Qur'anic exegesis. It's still a hotly debated topic and continues to be subject to scientific articles and works.There's always been different approaches to the issue of abrogation from the early centuries of Islam to the present. While the approach of increasing the number of abrogated verses is widely employed in the narrative tafsirs (riwaya), in the intellectual tafsirs (diraya) the tendency to decrease the number of abrogated verses is apparent.This work handles the issue of abrogation in the tafsirs of Al-Zamakhshari and al-Râzî who are regarded as the two of the most important representatives of the competent exegetes in intellectual/logical tafsirs which has an important place in the exegetics.In the first chapter of the work, the subjects of how the exegetes deal with the abrogation up to seventh century and their general approach are studied briefly. In the second chapter Al-Zamakhshari's and al-Râzî's approach to abrogation and the verses subject to abrogation is put to study one by one and the two exegetes' approaches to the subject are compared. In the third chapter, their influence over the later period is reviewed. Despite partial differences the outcome of this work demonstrates that the both exegeses' number of abrogated verses are approximately the same. İÇİNDEKİLER ÖZET --i ABSTRACT -- --..ii İÇİNDEKİLER -- --iii KISALTMALAR -- --...vi ÖNSÖZ -- --...vii GİRİŞ -- --..1 1. ÇALIŞMANIN KONUSU VE ÖNEMİ -- --...1 2. ÇALIŞMANIN AMACI -- --...4 3. ÇALIŞMADA TAKİP EDİLEN YÖNTEM --.4 4. KAYNAK DEĞERLENDİRMESİ -- --5 BİRİNCİ BÖLÜM -- --..6 NESH KAVRAMI VE TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ --6 1. NESH KAVRAMININ MAHİYETİ -- --6 1.1. Sözlük Anlamı -- --6 1.2. Terim Anlamı -- --7 İKİNCİ BÖLÜM -- --.15 ez-ZEMAHŞERİ VE er-RÂZÎ TEFSİRLERİNDE NESH --15 1. ez- ZEMAHŞERÎ TEFSİRİNDE NESH --.15 1.1. Neshin Tanımı -- --..15 1.2. Neshin Gerekçesi --16 1.3. Nesh Kriterleri -- --..17 1.3.1. Nüzul Sıralaması --17 iv 1.3.2. Kur’an’ın Sünnet, İcma’ ve Kıyasla Neshi Meselesi --...17 1.3.3. Genel Ahlak İlkelerinin Ret Gerekçesi Olarak Kullanılması .18 1.4. Nesh Türlerine Yaklaşımı -- --..19 2. MENSÛH OLDUĞU İDDİA EDİLEN AYETLERE YAKLAŞIMI --...20 2.1. Mensûh Kabul Ettiği Ayetler -- --..21 2.2. Anlam Farklılığına Göre Neshe Konu Olan Ayetler --...32 2.3. Neshine İtiraz Ettiği Ayetler -- --...41 3. er-RÂZÎ’NİN TEFSİRİNDE NESH -- --.50 3.1. Neshin Tanımı -- --..51 3.2. Neshin İmkânı -- --..51 3.3. Kur’an’da Neshin Vukuu -- --...53 3.5. Neshin Gerekçesi --56 3.6. Nesh Türlerine Yaklaşımı -- --..57 3.7. Nesh İçin Geçerli Olmayan Kriterler --...59 3.8. Sünnetin Kur’an’ı Neshi Meselesi --59 3.9. Genel Ahlak İlkelerinin Ret Gerekçesi Olarak Kullanılması .60 4. MENSÛH OLDUĞU İDDİA EDİLEN AYETLERE YAKLAŞIMI --...62 4.1. Mensûh Saydığı Ayetler -- --62 4.2. Anlam Farklılığına Göre Neshe Konu Olan Ayetler --...75 4.3. Neshine İtiraz Ettiği Ayetler -- --...86 ez-Zemahşerî'nin Mensuh Olduğu İddia Edilen Ayetlere Yaklaşım Tablosu -- --..107 er-Râzî'nin Mensuh Olduğu İddia Edilen Ayetlere Yaklaşım Tablosu...108 5. ez-ZEMAHŞERÎ VE er-RÂZÎ TEFSİRLERİNDE NESH MESELESİNİN MUKAYESESİ --.110 5.1. Neshe Getirdikleri Tanımın Mukayesesi --110 5.2. Mensûh Ayetlerin Sayıları Açısından Mukayesesi --111 5.3. Kur’an’ın Sünnetle Neshi -- --.113 5.4. Nesh Kriterleri Açısından Mukayesesi --...114 v ÜÇÜNCÜ BÖLÜM --...119 ez-ZEMAHŞERÎ VE er-RÂZİ TEFSİRLERİNİN NESH MESELESİNDE SONRAKİ DÖNEME ETKİLERİ --...119 1. ez-ZEMAHŞERÎ TEFSİRİNİN SONRAKİ DÖNEME ETKİLERİ --119 1.1. ez-Zemahşerî’nin er-Râzî’ye Etkileri --.119 1.2. Nasruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî elBeyzâvî’ye Etkileri -- --.121 1.3. Ebu Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Esîru’dDîn el-Endülüsî’ye Etkileri --126 1.4. Ebu’l- Berakât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud Hâfizu’d-Din enNesefi’ye Etkileri -- --131 2. er-RÂZÎ TEFSİRİNİN SONRAKİ DÖNEME ETKİLERİ --137 2.1. Sünnetin Kur’an’ı Neshi Meselesinde Etkileri --137 2.2. Nizamü’d-Dîn el-Hasen b. Muhammed b. Hüseyin el-Kummî enNîsâbûrî’ye Etkileri -- --139 2.3. Şihâbu’d-Dîn Mahmûd b. Abdullah el-Hüseynî el-Âlûsî’ye Etkileri .142 2.4. Muhammed Abduh ve Muhammed Reşid Rıza’ya Etkileri --148 SONUÇ -- --.152 KAYNAKÇA -- --.156

Hz. Peygamber'den günümüze kadar olan süreçte tefsir usulü pek çok alimin katkısıyla gelişimini sürdürmüştür. Bu zaman diliminde tefsir alimleri gerek hocalarının gerek öğrencilerinin çalışmalarından istifade etmişler, karşılaştıkları ilmî birikimi de göz önüne alıp değerlendirerek mevcut tefsir usulü malzemesini en uygun şekilde ortaya koyma çabasıyla hareket ederek yeni eserler kaleme almışlar. Pek tabii ki bu süreçte alimler birbirlerini göz ardı etmemişler, birbirlerinden doğal olarak etkilenmişlerdir. İncelediğimiz `Tefsir usulünde süreklilik ve etkileşim: Bulkînî, Kâfiyecî ve Suyûtî Örneği` adlı tezde de Suyûtî'nin, hocası Kâfiyecî'den ve Bulkînî'nin eserlerinden ne ölçüde etkilendiğini ve bu etkileşim sürecinin ne şekilde geliştiğini, Bulkînî'nin Mevâki'u'l-Ulûm Fi Mevâki'i'n-Nücûm, Kâfiyecî'nin et-Teysîr Fi Kavaidi İlmit-Tefsir, Suyûtî'nin et-Tahbîr fi İlmit-Tefsir ve de el-İtkân fi Ulumil-Kur'ân adlı eserleri bağlamında ortaya koymaya çalıştık. Ayrıca bu alimlerinin eserlerinin tefsir usulü geleneğinden ne ölçüde istifade ettiklerini kendilerinden önce yazılmış başucu eserlerine yaptıkları atıflarla belirlemeye gayret ettik. Anahtar Sözcükler: Tefsir usulünde etkileşim, Tefsir usulünde süreklilik, Bulkînî, Kâfiyecî, Suyûtî, Mevâki'u'l-Ulûm, et-Teysîr, et-Tahbîr, el-İtkân. Usul al-tafseer developed by the contribution of many scholars from the Prophet Muhammad until today.Throughout this time, the scholars of tafseer made use of the works of both their tutors and students, wrote new books by benefiting from the existing accumulation of studies and contributed to the excelling literature of usul al-tafseer. Surely, the scholars did not ignore each other in this process and in fact influences each other.In this thesis entitled `Continuity and Change in Usul al-Tafseer: The Examples of al-Balqini, al-Kaafeejee and al-Suyûtî`, I examined how and to what extend al-Suyûtî was influenced by his tutors al-Kaafeejee and al-Balqini in the light of al-Balqini's work Mevâki'u'l-Ulûm Fi Mevâki'i'n-Nücûm, al-Kaafeejee's work et-Teysîr Fi Kavaidi İlmit-Tefsir and al-Suyûtî's et-Tahbîr fi İlmit-Tefsir and el-İtkân fi Ulumil-Kur'ân. Also, I tried to detect how and to what extent these scholars benefited from the tradition of usul al-tafseer through their references to the studies written before them.Keywords: Interaction in usul al-tafseer, continuity in usul al-tafseer, al-Balqini, al-Kaafeejee, al-Suyûtî, Mevâki'u'l-Ulûm, et-Teysîr, et-Tahbîr, el-İtkân. 143

Ebussuud Efendi, 30 Aralık 1491 tarihinde Çorum'un İskilip ilçesinde doğdu. İskilipli Şeyh Muhyiddin Mehmed Efendi'nin oğludur (anne tarafından da Ali Kuşçu'nun torunudur.). 1530'larda İstanbul, Bursa ve Rumeli'de kadılıklarda bulundu. Rumeli Kazaskerliği’nden sonra Sultan I. Süleyman devrinde 1545 tarihinde Şeyhülislamlığa getirdi. Başarılı olduğu için ölümünden sonra II. Selim devrinde de görevini sürdürdü. Kıbrıs'ın fethi gibi olayların kabulünde önemli rol oynadı. Sadece Osmanlı topraklarında değil bütün İslam coğrafyasında itibar sahibi ve eserleri günümüzde de kıymetini koruyan büyük bir İslam âlimidir. Önemli fetvalar hazırlayan Mehmed Ebussuûd, aynı zamanda bir şairdi. Birçok âlim yetiştirdiği içi İlmiye sınıfı daha uzun bir müddet zayıflamadı. İrşadü’l-Aklu’s-Selim ila Mezaye’l- Kitabi’l-Kerim adlı tefsiri yüzyıllardır alanında en önemli eserlerden biridir. Cihad sözcüğü c-h-d kökünden türemiş, "bütün gücünü kullanma" manasına gelen ve tek kelime olarak “mücadele” anlamında kullanılan Arapça bir kelimedir. Cihad, İslam inancına göre, Allah rızası için yapılan bütün ibadet, amel ve çalışmaları içine aldığı gibi, bu çalışmaların sürekli olarak yapılabilmesini garanti altına alan geniş bir alanı kapsar. Bu alanlar insanlığın huzur ve barışı bulması için yapılan çalışmaların tümünü kapsamaktadır. İşte bu çalışmamızda, anılan tefsirde cihada bakış ve Ebussuûd’un fetvaları ile tefsiri arasındaki münasebet araştırıldı. Çalışmada, zamanın toplumsal mücadelelerinde, bu fetvalar ve yorumlar ne derece etkili oldu, ortaya kural ve kaideler konuldu mu gibi bu ve benzeri sorulara cevap bulunmaya çalışıldı. Bunu yaparken başta İrşad olmak üzere müfessirin fetvaları ve dini-tarihi diğer kaynaklar da gözden geçirildi ve faydalı olacağına inandığımız bir çalışma ortaya kondu. Ebussuud Efendi was born on 30 December 1491 in İskilip, a town in Çorum. He was the son of İskilipli Sheiyk Muhyiddin Mehmet Efendi ( he is the grandson of Ali Kuşçu maternally.) In 1530s, he served as judge in Bursa, İstanbul and Rumelia. Sultan Suleiman the Magnificent promoted him to Grand Mufti in 1545. For he was successful, he continued his service during the period of 2. Selim. He played an important role in the events like the approval of the conquest of Cyprus. He is a respected İslam scholar not only in Ottoman Empire, but also in the whole İslam world and his works of art are still worthy. Mehmet Ebussuud who gave important fatwas was also a poet. For he educated a lot of scholars, Intellectual Class didn't weaken for a long time during the Ottoman period. His exegesis, İrşadü’l-Aklu’s- Selim and Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim, are the most important works in the field. The word Jihad is derived from the root of chd, "to use all the power" and it is the only Arabic word which means "struggle". According to Islamic belief, Jihad not only includes all done for the sake of Allah, such as prayers, acts and work, but also it covers a large area which guarantees these works to be done permanently. This area includes all of the work done to find comfort and peace for humanity. In this study, view of Jihad in the above mentioned exegesis and relationship between Ebussuud's fatwa and exegesis have been discussed. It has been tried to find that how those fatwas and comments affected social struggles of the time, which rules and regulations established. For this purpose, his fatwas, especially İrşad and the other historical-religious books have been reviewed and this study which we believe useful has been prepared. İÇİNDEKİLER -- ÖZET, i -- ABSTRACT, ii -- İÇİNDEKİLER, iii -- KISALTMALAR, v -- ÖNSÖZ, vı -- GİRİŞ -- 1.ARAŞTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMİ, 1 -- 2.YÖNTEM VE KAYNAKLAR, 1 -- 3.EBUSSUUD EFENDİNİN YAŞADIĞI DÖNEMDE SİYASİ VE SOSYAL -- DURUM -- 3.1.Yavuz Sultan Selim Dönemi, 2 -- 3.2.Kanuni Sultan Süleyman Dönemi, 5 -- 3.3.II. Selim Dönemi, 8 -- BİRİNCİ BÖLÜM -- EBUSSUUD EFENDİ’NİN HAYATI, İLMÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ -- 1.HAYATI -- 1.1.Doğumu ve Ailesi, 10 -- 1.2.Eğitimi, 11 -- 1.3.Şeyhülislamlık Dönemi ve Vefatı, 12 -- 2.ESERLERİ -- 2.1.Tüm Eserleri, 14 -- 2.2. İrşadü’l-Akli’s-Selim ila Mezaye’l-Kitabi’l-Kerim, 14 -- İKİNCİ BÖLÜM -- CİHADIN ANLAM ve MAHİYETİ -- 1.KAVRAM OLARAK CİHAD, 16 -- 2.CİHADIN AMACI, 17 -- 2.1.Güvenlik, 18 -- 2.2.Zulüm, 19 -- 2.3.Allah Rızası, 19 -- 3.CİHADIN ÇEŞİTLERİ, 20 -- 3.1.İlmi Cihad, 21 -- 3.2.Mali Cihad, 21 -- 3.3.Fiili/Silahlı Cihad, 22 -- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM -- EBUSSUUD’UN CİHAD ANLAYIŞI -- İRŞAD’DA CİHAD -- 1.CİHADIN FARZİYETİ, 24 -- 2.CİHAD, 27 -- 3.CİHADIN AMACI, 47 -- 4.CİHADA TEŞVİK, 48 -- 5.CİHADA HAZIRLIK, 63 -- 6.CİHADIN SINIRLARI VE KURALLARI, 66 -- 7.CİHADIN MÜKAFATI, 79 -- 8.SABREDİP, AFFETMEK, 89 -- 9.CİHADDAN KAÇMAK, 91 -- 10.CİHADIN SONUÇLARI, 112 -- 11. BARIŞ, 113 -- 12. CİHADDA DÜŞMANLA İLİŞKİLER, 116 -- 13. CİHAD VE İBADET, 118 -- SONUÇ, 127 -- KAYNAKÇA, 129

Mukâtil b. Süleyman İslam tefsir geleneğinde önemli tefsir otoritelerinden biridir. İsnad ilmine önem vermeyişi sebebiyle bazı eleştirilere maruz kalmakla beraber, tefsir alanında kabul görmüş önemli müfessirlerdendir. Yazdığı Tefsîr-i Kebîr ya da Tefsîru Mukâtil b. Süleyman adıyla basılan tefsir, bilinen en eski tam tefsirdir. Çok sayıda eser yazan Mukâtil b. Süleyman’ın, Kur’an’daki farklı anlamlara gelen kelimeler için yazdığı Kur’an sözlüğü niteliğindeki eseri de elimize ulaşan ilk vücûh nezâir eseridir. Müellifin bu eseri el-Vücûh ve’n Nezâir/el-Eşbâh ve’n Nezâir adları altında basılmıştır. Mukâtil b. Süleyman bu eseriyle “vücûh” ve “nezâir” kavramlarının tanımı kadar, Kur’an sözlüğü eserlerinin yazımına da öncülük etmiştir. Eserde Kur’an’ın anlam alanı içinde önemli kavramlara, edat ve harflere yer verilmiştir. Sistematik olarak bir sıraya bağlı kalmayan Mukâtil önce kelimenin kaç farklı manası olduğunu ortaya koymuş; daha sonra kelimenin her bir anlamı için birkaç ayeti örnek olarak vermiştir. Bu ayetlerden aynı manada olan her birini de diğer ayet için nazir (nezâir) olarak kabul etmiştir. Eğer bu ayetler çok fazla ise ‘bunun benzerleri çoktur’ demek suretiyle başka ayetlerin de olduğuna işaret etmiştir. Kur’an diline dair bilgisini tefsirinde de gösteren Mukâtil b. Süleyman, ayetlerin açıklamasında kelimelerin hangi manalara geldiğine sıkça değinmiştir. Elinizdeki çalışmada adı geçen iki eserde yer alan aynı kelimelere verilen ayet manaları mukayese edilerek bu iki eserin birbiriyle uyumu araştırılmıştır. Araştırma boyunca yapılan karşılaştırmalar ve örneklerle yapılan tespitler neticesinde iki eser arasında büyük bir uyum ve bütünlük olduğu tespit edilmiştir. Sonuçta adı geçen iki eserin de birbiriyle uyumlu ve bütünlük içinde olduğu kanaatine varılmıştır. İki eser arasındaki farklılıkların çok cüzi ve müstensih hataları düzeyinde olduğu söylenebilir. Mukâtil b. Suleyman is one the prominent tafsir authority in the Islamic tafsir tradition. Even though he did not give enough importance to the isnad (proofs for narratives) science and have been criticised for this reason, he is from important admitted glossators in tafsir field. His book which is called as Tefsir-i Kebir or Tefsiru Mukâtil b. Suleyman is the earliest full tafsir. Mukâtil b. Suleyman has penned so many books. As a kind of dictionary of Quran, his book which is written for words have different meanings in Quran is the first al-vucuh alnezâir book that we have. This book was published under the name of el-Vucuh ve’n Nezâir/el-Eshbah ve’n Nezâir. Because the aforementioned book is the first work in its field, it led to creation of Quran dictionary books, inasmuch as “vucuh” and “nezâir” terms of Mukâtil. In this book there are important terms, prepositions and letters in the meaning frame of Quran. Mukâtil did not follow a systematic order. He firstly put forth the meanings of the word and then gives a few verses as evidence for each meaning of the word. He regarded the each verse that has same meaning as nazir for the other verse. If there are many verses that have same meaning he indicates that there are other verses by saying “there so many similar verses”. Mukâtil b. Suleyman showed his knowledge of Quran language in his tafsir. He also pointed out many times the meaning of words in interpretations of verses. In this study the meanings of verses that were given as example for the same words in the aforementioned two books of Mukâtil was compared. By this way, the coherence of these two books was researched. As a result of comparisons and determinations by examples the great coherence and integrity between two books was determined. It can be asserted that differences between these two books are so small and because of copyist faults. İÇİNDEKİLER -- ÖZET, i -- ABSTRACT, ii -- İÇİNDEKİLER, iii -- KISALTMALAR, v -- ÖNSÖZ, vi -- GİRİŞ, 1 -- 1. ÇALIŞMANIN KONUSU, 1 -- 2. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ, 1 -- 3. ÇALIŞMANIN METODU VE KAYNAKLARI, 3 -- BİRİNCİ BÖLÜM -- MUKÂTİL B. SÜLEYMAN’IN HAYATI, İLMİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ -- 1. HAYATI, 5 -- 1.1 İsmi, Doğum Yeri, Tarihi ve Vefatı, 5 -- 1.2. Seyahatleri, 5 -- 1.3.Fıkhî ve İtikâdî Mezhebi, 7 -- 2. İLMÎ HAYATI, 9 -- 2.1. İlmî Kişiliği, 9 -- 2.2. Hocaları, 12 -- 2.3. Talebeleri, 14 -- 3. ESERLERİ, 15 -- 3.1. Tefsîr-i Kebîr Eseri ve Özelliği, 16 -- 3.2. el-Vücûh Ve’n-Nezâir fi’-Kur’ani’l-Kerim Eseri ve Özelliği, 19 -- 3.3. Kitâb’u Tefsir-i Hamse Mie Aye Min-el Kur’an Eseri ve Özelliği, 21 -- 4. DEĞERLENDİRME, 22 -- İKİNCİ BÖLÜM -- VÜCÛH VE NEZÂİR EDEBİYATININ GELİŞİM SÜRECİ -- 1. GİRİŞ, 23 -- 2. VÜCÛH VE NEZÂİRİN LÜGAT VE TERİM MANALARI, 25 -- 3. VÜCÛH VE NEZÂİRİN EDEBİYATININ GELİŞME SÜRECİ, 26 -- 3.1 Klasik Dönemde Vücûh ve Nezâir Anlayışı, 26 -- 3.2. İbnu’l Cevzi ve Katip Çelebi’den Sonraki Vücûh ve Nezâir Anlayışı, 28 -- 3.3. Son Dönem Vücûh ve Nezâir Anlayışı, 30 -- 4. VÜCÛH VE NEZÂİR KAYNAKLARI, 30 -- 5. DEĞERLENDİRME, 33 -- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM -- EL-VÜCÛH VE’N NEZÂİR KİTABINDA YER ALAN KAVRAMLARIN TEFSİR-Î KEBÎR KİTABIYLA MUKAYESESİ -- 1. İKİ ESERDE AÇIKLAMASI AYNI OLAN KAVRAMLAR, 36 -- 2. İKİ ESER ARASINDA FARKLILIK OLAN KAVRAMLAR, 63 -- 2.1. Dâhil Olduğu Vücûh Yönünden Farklı Kavramlar, 63 -- 2.2.Farklı Şekilde Açıkladığı Kavramlar, 76 -- 2.3.Kelimenin Kapsamının Farklı Olduğu Kavramlar, 83 -- 2.4.Hem Dâhil olduğu Vücûhu Hem Kapsamı Farklı Olan Kavramlar, 85 -- SONUÇ, 91 -- KAYNAKÇA, 93

Bu çalışma, hicrî VI. yüzyılın başında yaşamış Taberî ve Mâturîdî'nin nesh meselesine dair yaklaşımlarını ele almaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde tefsir ilminde önemli ve tartışmalı bir konu olan nesh meselesinin, Taberî ve Mâturîdî dönemine kadarki süreçte nasıl algılandığı, hangi değişimleri geçirdiği, meselenin tartışıldığı zeminin ne olduğu, hangi isimlerin bu mesele üzerinde etkisinin olduğu ortaya konmaktadır. İkinci bölümde ise, tefsir tarihinde önemli konumu bulunan Taberî ve Mâturîdî'nin nesh meselesini ele alış biçimleri, bu konuya dair yaklaşımları, tefsir eserlerinde hangi ayetlerin neshini kabul edip, hangilerini kabul etmedikleri, ayrıntılı olarak işlenmektedir. Son bölümde ise, bu iki müellifin nesh meselesindeki ortak yaklaşımları ele alınırken, ayrıştığı noktaların ve bunların sebepleri üzerinde de durulmaktadır. Son olarak da Taberî ve Mâturîdî'nin kendi düşünce anlayışları ve yöntemlerinin, nesh meselesindeki fikirlerini ne derece etkiledikleri irdelenmektedir. Anahtar Sözcükler: Taberî, Mâturîdî, Nesh, Kur'an, Tefsir This study deals with the approaches of Tabari and Maturidi who live in early 7th century on the issue of abrogation (nash) which is crucial and debated issue in the field of tafsir. In the first section of the study, answers will be presented for the questions of how was the concept of abrogation (nash) perceived before the period that Tabari and Maturidi lived, how did it evolve, what was the ground that the issue debated and which scholars did have an influence on the issue. In the second section, the way that Tabari and Maturidi deals with the issue of abrogation (nash) their approaches, in which ayahs they accept the existence and non-existence of abrogation (nash) are analyzed in detail. In the last section, while the common approaches of these scholars on the issue of abrogation (nash) is discussed, their points of divergence and the reasons behind it were elaborated. Finally, the study ends by bringing forward the issue of the effect of Tabari and Maturidi's thought and methods on their approaches on abrogation (nash). İÇİNDEKİLER ÖZET -- i ABSTRACT---.ii İÇİNDEKİLER---.iii KISALTMALAR ----.. v ÖNSÖZ ---..viii GİRİİ 1. ÇALIŞMANIN KONUSU VE ÖNEMİ--- 1 2. ÇALIŞMANIN AMACI, KAPSAMI ve YÖNTEMİ----. 2 3. KAYNAK DEĞERLENDİRMESİ--- 3 BİRİNCİ BÖLÜM TABERÎ ve MATURİDÎ DÖNEMİNE KADAR NESH MESELESİNE GENEL BİR BAKIŞ 1. VAHİY SÜRECİ ve NESH OLGUSU -- 5 2. VAHİY SONRASI SÜREÇTE NESH ALGISI ---. 14 3. NESHLE İLGİLİ ORTAYA ÇIKAN TEORİK TARTIŞMALAR --. 21 3.1. Sünnet Telakkisi ve Nesh Meselesine Yansıması--- 24 3.2. Kelamî Tartışmalar ve Nesh Meselesine Etkisi-- 27 İKİNCİ BÖLÜM TABERÎ VE MATURİDÎ’NİN NESH MESELESİNE YAKLAİIM TARZLARI 1. NESH TANIMLAMALARI ve MESELEYİ ALGILAYIŞLARI ÜZERİNE--.. 31 1.1. Taberî‘ye Göre Nesh ve Mevcudiyeti-- 32 1.2. Mâturîdî‘nin Nesh Olgusuna Getirdiği Açılım---- 36 2. NESHİ KABUL ETTİKLERİ YERLER ve BAKIŞ AÇILARI---. 40 2.1. Taberî‘nin Neshi Kabul Ettiği Ayetler ve Nesh İçin Bazı Kriterleri ---- 40 2.2. Mâturîdî‘nin Neshi Kabul Ettiği Ayetler ve Bu Ayetler Hakkındaki Yorumu----.. 50 3. NESHİ KABUL ETMEDİKLERİ YERLER----. 62 3.1. Taberî‘nin Kabul Etmediği Yerler ve Gerekçeleri ---. 62 3.2. Mâturîdî‘nin Neshi Kabul Etmediği Yerler ve Gerekçeleri--. 82 iv ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TABERÎ VE MATURİDÎ’NİN NESH ANLAYIŞ ve UYGULAMALARININ MUKAYESESİ 1. DÜŞÜNCE BİÇİMLERİ VE NESH MESELESİNE ETKİSİ---- 95 1.1. Taberî'nin Düşünce Yapısı---. 95 1.2. Mâturîdî'nin Düİünce Yapısı --- 97 2. NESH MESELESİNE YAKLAİIMLARI---. 103 2.1. Benzerlik Gösteren Yaklaşımları----.. 103 2.2. Ayrıştıkları Noktalar ve Çözüm Önerileri ---.. 106 SONUÇ ---. 111 KAYNAKÇA---.. 114

Mukâtil b. Süleyman hicrî birinci ve ikinci yüzyıllarda ilim ve düşünce merkezleri olan Belh, Horasan, Irak, Basra gibi bölgelerde yaşamış ve bu bölgelerde yaşananilmî, fikrî ve siyasal değişimlere şahitlik etmiş bir müfessirdir. Kaynaklarda hakkında lehte ve aleyhte birçok bilgi bulunurken, onun özellikle Allah'ın isim, sıfat ve fiilleri meselesinde antropomorfist bir tavır sergilediği iddia edilmiştir.Mukâtil b. Süleyman'ın teşbih akidesine mensubiyeti iddialarını elimizdeki mevcut eserlerinde - müteşabih ayetler bağlamında- incelediğimizde müfessir hakkında birkaç aleyhte düşüncenin ötesinde tutarlı bir yaklaşımın bulunmadığı kanaatine ulaştık. Zira Mukâtil, hurûf-u mukattaa, Allah'ın isim ve sıfatları, gaybî varlıklar vb meselelere gerek sahabe ve tabiin, gerekse Halef yaklaşımlarından farklı bir tutum sergilememiştir. Bu meselelerde Müşebbihe fırkasının özellikle Allah'ın sıfatları konusunda sergilediği insan biçimci tasavvurlardan tamamen uzak yorumlarla, tevhidî izahlarda bulunmuştur. Kur'ân'da Allah'a atfedilen a'yn, yed, kabza, maiyyet, kurbiyyet vb kavramları Yaratıcı'nın kudret, azamet ve vahdaniyetini ortaya koyan tefsirlerle izah etmiştir. Hurûf-u mukattaa ve gaybî varlıklarla ilgili ayetlerin tefsirlerinde de aynı şekilde Ehli Sünnet çizgisi içinde yer almıştır. Mukâtil'in eserlerinde özellikle gaybî âlem ve varlıklarla ilgili âyetlerin tefsirlerinde tecsim veya teşbihden ziyade israiliyyâtın fazlaca kullanılmış olması dikkât çekicidir. Ancak yine araştırmamız bize bunun, yalnız Mukâtil b. Süleyman'ın değil tefsir ulemasının başlıca sorunlarından biri olduğunu göstermiştir.Mukâtil'in eserlerinde sergilediği muvahhit tutuma rağmen bazı kaynakların onu teşbihle itham etmesi ise değişen sosyal, siyasal ve dini hayatın menfî yansımalarıdır. Çünkü müfessir yalnız ilmî sahada değil, sosyal ve siyasal alanlarda da etkin bir şahsiyettir.Anahtar Sözcükler: Mukâtil b. Süleyman, Müşebbihe, müteşâbih, te'vil, mezheb. Mukatil b. Suleyman (Mukâtil b. Süleyman) is a mufassir who lived in the first and the second century (hijri) in the centres of scholarship and thought such as Balkh (Belh), Khorassan (Horasan), Iraq (Irak) and Basra; and bore witness to the scholarly, intellectual and political alterations which occurred in these regions. In the sources, there are many positive and negative claims about him, it is especially asserted that he adopted an anthropomorphist way in the names, attributes and the acts of God (Allah).We studied the connection of Mukatil b. Suleyman with the doctrine of anthropomorphism (teşbih) in terms of mutashabih (allegorical) verses and according to the books that we have. Then we realised that there is not a consistent thought except a few adverse claims; because, Mukatil, did not exhibit a different attitude from the approaches of sahabe, tabiin and successors on some arguments such as hurûf-u mukattaa, the names and the attributes of God, and spiritual creatures. On these issues he stood apart from the sect of Mushebbihe?s ideas on the attitudes of God such as the anthropomorphist descriptions of God, and he made monotheistic explanations. He explained the notions attributed to God such as eye, hand, grasp, retinue, and contiguity by the commentaries which put forth the puissance, grandeur and unity of God. Likewise, he followed Ehl-i Sunnet?s footsteps on the commentaries of verses which about hurûf-u mukattaa and spiritual creatures. It is remarkable that in Mukatil?s books Isra?iliyat was used excessively rather than materialisation (tecsim) or anthropomorphism, especially on the commentaries of spiritual world and creatures. However, our research shows that this is not only Mukatil b. Suleymans?s problem but this is one of the primary problems of tafs?r scholars.Accusations on Mukatil by anthropomorphism though he exhibits a monotheistic attitude in his books are the negative reflexions of changing social, political, and religious life; because, mufassirs are not only active in scientific area, but they are active in social and political ground.Key Words: Mukatil b. Suleyman, Mushebbihe, muteshabih, te?vil, sect (mezheb) 102

Vargeloğlu, Abdullah], [Muhammed b. Abdulmelik ed-Deylemî ve Tefsîrdeki Metodu], [Yüksek Lisans Tezi], Ankara, [2008]Hicrî 6. yüzyıllarda yaşamış olan Muhammed b Abdulmelik ed- Deylemî zamanının önemli ilim adamlarından biridir. Hayatıyla ilgili fazlaca bilgiye ulaşamadığımız müellifin çoğu tasavvufa ait otuza yakın eseri bulunmaktadır. Geride bıraktığı eserlerinden biride tefsîr ilmi ile alakalıdır. Tezimizin konusu olan ?Kitâb'u Tasdikı'l Maârif? adlı eseri Sûfîlerin ihtiyaç duyduğu bazı âyetlerin tefsîrini içermektedir.Deylemî, tefsîrinde özellikle Sülemî'den etkilenmiştir. Bu etkiyi ?Kitâb'u Tasdikı'l Maârif? in hemen her sayfasında görmek mümkündür. Bu etkilenme kuru bir takipçilik olmamış, yeri geldiğinde kendi görüşlerini de ortaya koymuşturBir işârî tefsîr olan ?Kitâb'u Tasdikı'l Maârif?, tasavvuf, kelam, dil gibi çeşitli ilim dallarıyla ilgili bilgiler içermekle birlikte dirâyet ve rivâyet yönü de dikkate değerdir.İtikatta Ehl-i Sünnet çizgisinde olan Deylemî, zamanındaki hulûliyye mensublarıyla mücadele etmiş; rûyetullah konusunda Mutezile'nin hilafına değerlendirmelerde bulunmuştur.Taassuptan uzak, ufku açık bir İslâm mütefekkiri olan Deylemî'nin telif ettiği bu eser, hacminin küçüklüğüne karşın İslâmî ilimler açısından faydalı birçok bilgiyi ihtiva eder niteliktedir.Anahtar SözcüklerDeylemî, Tasavvuf, kelam, tevhid, nefis, hululiyye [Vargeloğlu, Abdullah], [Muhammed b. Abdulmelik ed-Deylemî ve Tefsîrdeki Metodu], [Yüksek Lisans Tezi], Ankara, [2008]Muhammed b. Abdulmelik ed-Deylemî, who lived in the 6th century of the Hegira, was one of the significant scholars of his era. We do not know much about his life. He wrote about thirty books, most of which are mystical. One of his books is a commentary on the Koran. The book, called ?Kitâbu Tasdîkı?l-Ma?ârif? which is the subject of my thesis, contains commentary of the verses of the Koran needed by Sufis.In his commentary, Deylemî was especially influenced by Sulemî, which can be seen on almost every page of ?Kitâbu Tasdîkı?l-Maârif?. However, this effect is far beyond being a mere continuation of Sulemî as Deylemî put forward his own views whenever it was necessary.?Kitâbu Tasdîkı?l-Ma?ârif?? is a sophistical commentary. It also covers information on the fields of study such as mysticism, theology, and language. The author?s discernment and narration is remarkable.Deylemî, who belonged to the Sunnis in faith, fought against reincarnationists of his time, and made evaluations about seeing god contrary to those made by Mutezile.Deylemî was an İslam Philosopher free from fanaticism and had an open mental vision. His book, ?Kitâbu Tasdîkı?l-Maârif? although small in volume, is inclusive of lots of useful information on İslamic Sciences.Key WordsDeylemî, Tasavvuf, Kelam, Tewhid, Nefs, Reincarnationists 139

Bu çalışmada, Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin talimatı üzerine Diyanet İşleri Başkanlığı kontrolünde yazdırılan ?Hak Dini Kur'an Dili? ile 2000'li yıllarda Diyanet İşleri Başkanlığı kontrolünde hazırlatılan ?Kur'an Yolu? tefsirlerinin, ahkâm ayetlerinin tefsirleri karşılaştırılmıştır.Giriş bölümünde her iki eserin de yazarlarının hayat hikâyelerine yer verilmiştir.Birinci bölümde Kur'an-ı Kerim'deki ahkâm ayetlerinin sayısı, tasnifi ve tefsiri hakkında bilgiler sunulmuştur. Bu bölümde Kur'an-ı Kerim'de yer alan ahkâm ayetleri hakkında çok farklı sayılar verildiği ancak, bu ayetlerin belli bir sayı ile sınırlandırılmasının pek de mümkün olmadığı görülmüştür.Çalışmanın ikinci bölümünde, önce iki eser ana hatlarıyla tanıtılmış, hem genel özellikleri hem de ahkâm ayetlerini tefsir etmedeki yöntemleri hakkında bilgiler verilmiştir.Üçüncü bölümde ise, her iki eserde mukayesesi yapılacak konular -ibadet hükümleri, muamelât hükümleri ve ceza hükümleri olmak üzere,- üç ana grup halinde tasnif edilerek, tespit edilen bu başlıklar mukayese edilerek ele alınmıştır.Yapılan mukayeseler sonucunda, ibadet hükümlerinde seferilik ve zekâtın verilebileceği yerler ile ona benzer birkaç konu dışında farklılık olmadığı tespit edilmiştir.Muamelat hükümlerinde, aile ve miras hukukunda komisyonun Elmalılı merhuma oranla daha geniş açılımlarda bulunduğu görülmektedir. Borçlar hukuku ile ilgili olarak tek fark, faiz konusunda ortaya çıkmakta iken, iktisadi ve mali hukuk alanında ise önemli bir farklılık göze çarpmamaktadır. Devletler hukuku alanında ise genel olarak komisyonun -gayrimüslimlerle dostluk anlamında olmasa da diyaloga- daha yatkın açıklamaları olduğu halde Elmalılı merhumun bu konuda daha sert bir tutum takındığı ortaya çıkmaktadır.Ceza hükümleri konusunda ise, temelde bir fark olmadığı, ancak komisyonun, cezaların uygulanmasında -örneğin recm cezasının uygulanmasında- daha toleranslı davranılmasından yana görüş belirttiği tespit edilmiştir.Çalışmamız, Kur'an-ı Kerim'in, statik bir ilahi kitap olmadığı ortaya koymaktadır. Temel ilkelerinde değişiklik olmayan Kur'an-ı Kerim'in, ayrıntı sayılabilecek hükümlerinde ise zamana göre, hatta kişisel özelliklere göre farklı açılımlar getirilebilmesi, onun her zaman yaşanabilen bir kitap olduğunu, -ölülere değil, dirilere indirilen bir kitap olduğunu- bir kez daha ortaya çıkarmaktadır. In this study comparisons under the concept of the Regulation Verses are made between the two masterpieces written as the commentary on the Quran: ?Hak Dini Kur?an Dili? which was prepared under the control of The presidency of Religious Affairs by the direction of The Turkish Grand National Assembly in the early years of The Turkish Republic, and ?Kuran Yolu? which was also prepared under the control of The presidency of Religious Affairs in the early years of the 21st century.In the Introduction section, the biographies belong to the authors of these two masterpieces are presented.In the first part; the information about the number, classification and commentary of the Regulation Verses are given. In this part, it is observed that various numbers of Regulation Verses are mentioned, however it is not possible to determine the definite number of these verses.In the second part of this study, the two masterpieces are introduced with their main features; the information on the general properties and the commentary methods of the Regulation Verses are given.In the third part, the subjects of the two masterpieces which will be compared are classified in three main groups: worship regulations, behaviour regulations and punishment regulations; and the comparisons are made under these three titles.In conclusion of the comparisons, it is determined that there are no differences except a few sections about being exempt from worship and, the places or people which are suitable for zekât (:Islamic alms), and a few more similar subjects.In the behaviour regulations, the committee is observed to have a wider point of view proportional to the late Elmalılı. Whereas the only difference related to the law of the debts exists in the subject of interest, no significant difference is noticed in the law of economy and finance. On the other hand, the committee has explanations those allow dialogs with nonmuslims ? despite it doesn?t mean friendship with them- whereas the late Elmalılı observed to be untolerant to this subject.No significant differences are observed in the punishment regulations whereas the committee has declared a more tolerant opinion about the execution of the punishments; for instance the execution of the recm (:stone to death) punishment.With these conclusions, it is determined that The Holy Quran is not a static divine book. The availability of making new comments on some sentences which can be accepted as details related to the time and even personal conditions whereas the basic principles do not change, proves once again that it is sent for alives, not for the deads. 281

Bu çalışma son dönemin büyük İslam âlimlerinden Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın meşhur tefsiri olan Hak Dini Kur'an Dili'ndeki ve günümüz tefsirlerinden Kur'an Yolu'ndaki tesettür, kavvam kavramı, dayak, çok eşlilik, boşanma konusundaki görüşleri tespit ederek bu konular hakkındaki yorumlarını, varsa yorum farklılıklarını ortaya koymaktadır. Birinci kaynak olarak Hak Dini Kur'an Dili tefsirini tercih ettik. İkinci kaynak olarak da Kur'an Yolu'nu tercih ettik.İlk konumuz olan tesettür meselesinde iki tefsirin yorumları örtüşmektedir. Cilbab giyme emri geçici bir emir olmakla beraber başörtüsü anlamında hımar emredilmiştir. Dolayısıyla inanan kadınların başlarını örtmeleri her iki tefsire göre de gereklidir.Elmalılı Hamdi Yazır, kavvam kelimesine kadının işlerini ve muhafazasını üstlenen manasını vermiştir.Kur'an Yolu'na göre ise, modern dönemde İslam'ın kadın erkek eşitliğini kabul etmediği, erkeği kadından üstün gördüğü şeklindeki eleştiriler ?kavvam? kelimesine ?yönetici? ?hâkim? manalarının verilmesinden kaynaklanmaktadır.Dayak konusunda ise Kur'an Yolu tefsiri Hak Dini Kur'an Dili tefsirinin aksine dayak karşıtı bir tutum ortaya koymaktadır. Oysa Hak Dini tefsirinde dayağın gerekçeleri ve mahiyeti anlatılmaktadır.Her iki tefsirde de tek eşlilik tavsiye edilmekle beraber çok eşliliğe izin verilmesinin gerekçeleri anlatılmaktadır.Kur'an Yolu'nda, bir kadın şahit yerine iki kadın şahit şart koşulmasının gerekçesi de kadınların özel durumları, konumları, psikolojileri, ev dışındaki hayatla ilgileri bakımından unutma veya şaşırma ihtimalleri olarak sunulmuştur. Hak Dini Kur'an Dili'nde kadının şahitliğiyle alakalı bu gerekçeler dile getirildikten sonra şu sonuca varılmaktadır: Kadının fıtratıyla erkeğin fıtratı ve mükemmellikleri farklıdır ve kadının dışarıda olup biten olaylara ait ilgisini ve onlara ait hafızasını kısmen kapalı tutması, kadınlığın mükemmelliğinin gereğidir. Dolayısıyla kadın şahitliğe konu olan olayı erkekten daha fazla unutabilir.Her iki tefsirde de boşama hakkının erkeğe verildiği, ancak bu uygulamanın kadını mağdur etmediği, kadının isterse boşanma talebi ile hakime başvurabileceği belirtilmiştir.Sonuç olarak, konumuzla ilgili ayetlerin, Kur'an Yolu ve Hak Dini Kur'an Dili tefsirlerinde bazı farklılıklar olmakla beraber, yorumlarının genel manada birbirleriyle örtüştüğü görülmektedir. The aim of this research is to determine the interpretations of being covered, kavvam, beating, polygamy and divorcing in the famous interpretations of Quran in ?Hak Dini Kur?an Dili? of which the author is great Islam Intellectual Elmalılı Hamdi Yazır and another interpretation of Quran in Kur?an Yolu It has been tried to show differences and similarities between two interpretations. We preferred Hak Dini Kur?an Dili as a first source. As a second source we preferred Kur?an YoluThe first section is about being covered. These two interpretations? comments include each other. Wearing cilbab (the practice whereby some Muslim women cover their faces) was a temporary order but hımar which means scarf has been the permanent one. Because of this the women who believe in Allah have to cover their heads.Kavvam was defined as the thing which assumes the women?s works and protect them by Elmalılı Hamdi Yazır.According to Kur?an Yolu in modern age Islam does not accept the equality of men and women and men are more precious than women. The reasons of these ideas sources from the meanings that have been given to the `kavvam?. It was defined as `manager and `predominant?.In the issue of beating Kur?an Yolu shows a contrary manner to the beating. On the contrary of Hak Dini Kur?an Dili interpretation. However, in Hak Dini interpretation the reasons and the content of beating are told.In both interpretations monogamy is advised but at the same time the reasons why polygamy is allowed are told.In Kur?an Yolu, the reasons why two women are necessary instead of one in order to be a witness is explained by giving some reasons such as menstrual period, their position, their psychology, the probability of forgetting and being panic because of the relationship the real life that is outside of their houses. After these reasons about the witnesses of women are given in Kur?an Dili it can be concluded that; the personality of women and men are completely different. The women are not interested in the events outside as it is a piece of their perfectness. So that the woman can forget the events that needed witnesses more than men do.In both interpretations the right of getting divorced was given to the male but this does not mean women are unjustly treated. On the other hand if the women want, they can apply to the judge for the wish of getting divorced.As a result, in the interpretations of Quran; Kur?an Yolu and Hak Dini Kur?an Dili there are some differences in the verses related to our topic but generally the interpretations are generally include each other. 119

Bir Kur'ân ifadesi olan ?sıdk? sözlükte, ?doğru konuşmak, doğru haber vermek, dürüst ve güvenilir kişi, sadaka, zekât, inanmak, tasdik etmek, vadini yerine getirmek, zannı doğru çıkmak? manalarına gelmektedir. ?Peygamber ve Kur'ân? gibi manalar ise bu kelimeye Kur'ân'ın yüklemiş olduğu manalardır. Değişik kalıplarda kullanılan ?sıdk? kökü Kur'ân'da 144 ayette, 156 defa tekrar edilmektedir.İsim, fiil ve sıfat dibi değişik şekillerde Kur'ân ayetlerinde yer alan ?sıdk? kökü, kullanıldığı kalıba ve nitelediği kelimeye göre farklı manalar ifade etmiştir. Yeri geldikçe görüşlerine başvurduğumuz müfessirlerin konuya ilişkin yorumları da bu tespitlerimizi destekler niteliktedir.?Sıdk?a dair Kur'ân'da yer alan konular şunlardır: Allah (c.c.) vaadini yerine getiren, verdiği sözü tutandır. Ayrıca Allah (c.c.) göndermiş olduğu Peygamberlerine de sıdk (doğruluk) vasfını yüklemiştir. Çünkü Allah'ın dinini insanlara tebliğ ile görevli peygamberlerin insanların üzerinde etkili olabilmeleri için söylemleri ile davranışlarının tutarlı olması gerekmektedir. Bunun için bu vasıf oldukça önemlidir.Doğruluk vasfı insan ve toplum için oldukça önemlidir. Çünkü söyledikleri ile niyetleri uyuşan insanlar olgun kişiliğe sahip olurlar. Bu özelliğe sahip kişilerden oluşan toplumda da tam manasıyla huzur ve mutluluktan söz etmek mümkün olur. Bunun için ?sıdk? Allah, Peygamberler ve tüm insanlar için kullanılan önemli bir vasıf olarak karşımıza çıkmaktadır.Anahtar KelimelerDoğru KonuşmakDoğru Haber VermekDürüst ve Güvenilir KimseSadakaZekât The concept of the ?sıdk?, wich is a Quranic term, means to speak truth, to give right message, honest and reliable person, charity, alm, to believe, to approve, to keep word, right supposition. However, Prophet and Quran are the other meanings which are used in Quran for sıdk. The term sıdk is repeated 156 times in the Quran.The concept sıdk which is used in Quran different forms such as noun, verb, adjective have different meanings in term of the structure in which it is used and the word which it described. The interpretor?s comments also verified these meanings.Subjects concerning with ?sıdk? related in Quran are these; Allah keeps his word (mythaq) in addition to that Allah describes his prophets as rightous (sıdk). Because, the actions and word of the prophets must be fitted in order to influence on people. Hence, this attribute is very important.The attribute of the rightousness is also very important for human itself and society. Because, The people who are honest have mature personality. İt can be said that a society wich is consisted by people who have this attribute have happiness. Therefore ?sıdk? is a term which is started by Allah and contain prophets and people.Key WordsSpeak truthto give right messagehonest and reliable personcharityalm 136

Tezimizin adı, ?Cumhuriyet Dönemi Türkçe Tefsirlerde Aile Hukuku İle İlgili Ayetlerin Yorumunun Mukayeseli İncelemesi? dir. Bu konuyu incelerken nikah ve boşanma ana başlıkları altında araştırdık.Bu çalışmanın amacı; Cumhuriyet'in ilk yıllarından günümüze kadar yazılan tefsirlerde aile hukuku ile ilgili ayetlerin yorumunu mukayese yaparak, benzer ve farklı yanlarını ortaya koymaktır.Giriş kısmında, konunun önemi, yöntem ve kaynaklar, amaç ve sınırlar hakkında bilgi verilmiştir.Birinci bölümde; Cumhuriyet dönemindeki Türkçe tefsirler ve genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.İkinci bölümde; Kur'an-ı Kerim ve ahkam ayetleri değerlendirilmiş, aile ve aile hukuku kavramları incelenmiştir. Kur'an-ı Kerim'de aile hukuku ile ilgili ayetler hakkında bilgi verilmiştir.Son bölümde ise; konu edilen tefsirlerde aile hukuku ile ilgili ayetler nikah ve boşanma ana başlıkları etrafında mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. The title of the thesis ?The Comparative Study Of The Of Ayats (Verses) Related To Family Law İn Turkish İnterpretations Of Quran(İn The Period )After Republic? . We studied this subject detaily at the main titles of marriage and divorce.The aim of this study is to bring up both the differences and similarities of inter- pretations by comparing the interpretation of verses related to family law written from the first years of republic until the present day.At the introduction part, the importance of the study, the method and the sources, aim and the borders of the study are defined.At the first part of the study, The Turkish İnterpretations of the term of republic and their main characteristics are placed.At the second part Quran and the order verses (ahkam ayat) and also family and family law are studied. In addition The ayats related to family law in Quran are stadet.At the conclusion part, the verses (ayats) related to family law are studied comparatively in the main titles of marriage and divorce in the subject matter of interpretation. 94

lk insandan bu yana tevhidle sirkin mücadelesi farklı sekil veboyutlarda sürekli varlıgını göstermistir. Tevhidi, zulüm ve haksızlıgadayalı düzenlerini hedef alan en büyük tehdit olarak algılayan müsriktoplumlar, her dönemde Allah'ın elçilerine savas açmıslar, insanlaradünya ve âhiret mutluluguna eristirmek için rehber olarak gönderilenpeygamberlerle mücadele etmislerdir.Kur'ân'ın ilk muhatapları olan Mekke müsrikleri de ortaya attıklarıhiçbir delile dayanmayan, akıl ve mantık dısı iddialarla risâletten önceher yönüyle takdir ettikleri Hz. Muhammed'le ve onun teblig ettigiKur'ân'la alay etmisler; kibir, cehalet, önyargı ve sahip oldukları statüyükaybetme endisesi ile davetine engel olmaya çalısmıslardır.Yüce Allah müsriklerin yönelttigi haksız elestiri ve ithamlardan dolayıüzülen Hz. Peygamber'i ve mü'minleri göndermis oldugu ayetlerle tesellietmis, ortaya attıkları mantıksız ve mesnetsiz iddiaları en güçlü delillerleçürüterek rasûlüne izlemesi gereken yolu göstermistir.Hz. Peygamber, tevhidin hakim olması için hiçbir zaman sirkinmetodunu kullanmamıs, tevhidin hakimiyeti için diger peygamberler gibiAllah'ın koydugu sünneti izlemis, ancak hidayetin Allah'ın elinde oldugubilinciyle sirkin her çesidi ile en güzel sekilde mücadele ederek insanlarıiman esaslarını kabule çagırmıs, kendisine yönelik her türlüengellemeye karsı duygusallıktan kaçınarak, sabır ve sebatlaçabalamıs, görülen putlardan önce zihinlerdeki putları temizlemis,böylece gönüllere yerlestirdigi saglam bir inançla bütün insanlık içinörnek bir toplum yetistirmistir. From the existance of first human, fight of unification and topolytheism is always existed in different forms and dimensions. Onewho polytheist perceive unification as the biggest threat against theircruel and injustices based order and declare war against God?sprophets and fight with prophets who are sent for people to guide toreach happiness both in this world and afterdeath.The first interlocutors of Qur?an who are the polytheists of Meccaridiculed with Qur?an and the Prophet Muhammed, who wasappreciated with regard to every behaviour before the prophethood, bysuggesting claims which are mindless and illogical; they tried to obstructinvitation with fear of losing arrogance, ignorance, prejudice and statuethey have.Great God consoled the believing mutekit and the ProphetMuhammed, who was upset because of polytheists unjust criticism andaccusation by sending verses of Qur?an, he guided his prophet aboutthe way he should follow by rebuting their illogical and unfoundedclaims with the strongest proofs.Prophet Muhammed never used the method of ones who polytheismfort he domination of unification. He, like the other prophets, followedthe rules of God fort he domination of unification but invited people toaccept the essentials of belief by struggling in a good way with all kindsof attributions to God, being conscious about searching the right way inreligion is in hand of God. He tired with patience and diligence byavoiding sesibility despite the obstuctions. He ended the effigies whichare in minds before the tangible ones. 255