6. ÖZET Bu araştırmada, süt ineği karma yemlerinde enerji kaynağı olarak mısır yerine sorgumun kullanılmasının ruminal fermantasyon, süt verimi ve sütün bileşimi üzerine olan etkileri araştırılmıştır. Yirmi hafta süren denemede, 1. laktasyonlarındaki 4 baş Siyah - Alaca inek 4 x 4 Latin Kare metoduna göre denemeye alınmışlardır. Deneme her biri 2 hafta alıştırma (ön deneme) ve 3 hafta esas dönem olmak üzere 5'er haftalık 4 dönemde sürdürülmüştür. İneklere, kontrol (sorgumsuz, % 32 mısırlı), % 16 mısır + % 16 sorgum, % 8 mısır + % 24 sorgum ve % 32 sorgumlu olmak üzere 4 ayrı konsantre yem karmasının yanı sıra kaba yem olarak hayvanların yaşama payını karşılayacak düzeyde iyi kaliteli kuru yonca verilmiştir. Kaba yem ve konsantre yem miktarı, alıştırma dönemindeki tüketime bakılarak ayarlanmıştır. Ruminal fermantasyon ürünlerinden total uçucu yağ asitleri, asetik, propiyonik, bütirik asit ve amonyak konsantrasyonları ile pH düzeyi yemlemeden 4 saat sonra rasyonlara göre sırası ile 89.06, 83.43, 79.45, 77.34; 58.17, 53.22, 48.38, 46.45; 17.16, 17.25, 17.46, 16.77; 13.73, 12.96, 13.61, 14.13 mmol/1; 290.55, 277.05, 282.91, 250.78 mg/1; 6.59, 6.65, 6.70, 6.72 ve yemlemeden 6 saat sonra ise rasyonlara göre sırası ile 84.07, 77.50, 75.56, 74.89; 54.35, 48.89, 46.38, 45.29; 16.62, 16.16, 16.41, 16.25; 13.09, 12.45, 12.77, 13.34 mmol/1; 156.49, 139.54, 146.89, 134.76 mg/1; 6.65, 6.72, 6.75, 6.78 olarak bulunmuştur. Bu araştırmada rumen sıvısı pH'sı ve total uçucu yağ asitlerine ilişkin kontrol ve deneme rasyonları arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p0.05). Sütte yağ oranı rasyonlara göre sırasıyla % 3.85, 3.79, 3.76 ve 3.77 olarak belirlenmiş olup, rasyonlar arası farklılıkların önemsiz olduğu (p>0.05), mevcut farkların ise ineklerin genetik yapılarından kaynaklandığı tespit edilmiştir. 67Rasyonlara göre sütte ham protein ve kuru madde oranlan sırasıyla % 3.58, 3.59, 3.64, 3.69 ve % 13.30, 13.08, 13.09, 13.14 olarak bulunmuş ve rasyonlar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (p>0.05). Araştırma sonuçlan, tane sorgumun süt ineği karma yemlerinde enerji kaynağı olarak % 16-32 düzeyinde kullanılabileceğini ortaya koymuştur. 68 7. SUMMARY Effect of Sorghum Grain on Ruminal Fermentation, Milk Yield and Milk Composition in Dairy Cows. The objective of this trial was to evaluate the effect of sorghum versus corn grain in lactating dairy cow rations, on ruminal fermentation and on the milk yield and composition in dairy cows. During the 20 weeks trial, four Holstein cows at their first lactation stage were used in 4 x 4 Latin Square design trial. The trial consisted of four periods. Each period lasted five weeks of which consisted two weeks pre-experimental period and three weeks main experimental period. Dairy cows were fed four different rations; a control ration without sorghum and 32 % corn, and three experimental rations consisting of 16 % corn + 16 % sorghum, 8 % corn + 24 % sorghum and 32 % sorghum, respectively. In addition to these various concentrated rations, good quality alfalfa hay was given in order to meet the maintenance requirements of the dairy cows. Quantity of the roughage and concentrate mixture was adjusted according to the feed consumption of the dairy cows in the pre- experimental period. Total volatile fatty acids, acetate, propionate, butyrate and ammonia concentrations and the level of ruminal pH in ruminal fluid, taken four hours post- feeding, were 89.06, 83.43, 79.45, 77.34; 58.17. 53.22, 48.38, 46.45; 17.16, 17.25, 17.46, 16.77; 13.73, 12.96, 13.61, 14.13 mmol/1; 290.55, 277.05, 282.91, 250.78 mg/1 and 6.59, 6.65, 6.70, 6.72 in each group, respectively. When same parameters are measured in the ruminal fluid that was taken six hours post-feeding, they were 84.07, 77.50, 75.56, 74.89; 54.35, 48.89, 46.38, 45.29; 16.62, 16.16, 16.41, 16.25; 13.09, 12.45, 12.77, 13.34 mmol/1; 156.49, 139.54, 146.89, 134.76 mg/1 and 6.65, 6.72, 6.75, 6.78 for each group, respectively. There was significant difference amongst the control and the treatment groups for rumen pH and total volatile fatty acids levels (p0.05). The milk fat percentages were determined as 3.85, 3.79, 3.76 and 3.77 %, respectively (p>0.05). Difference amongst the trial groups is thought to be due to the variation in individual genetic material. The milk protein percentages and dry matter contents were 3.58, 3.59, 3.64, 3.69 % and 13.30, 13.08, 13.09, 13.14 %, respectively. Difference amongst the trial groups was not statistically significant (p>0.05). Trial results indicated that sorghum grain at the level of 16-32 % can be used as an energy source in the lactating dairy cows rations. 70 80