Search

Historia Liturgii Św. Benedykt z Nursji pozostawił w swojej regule wytyczne dotyczące przyjmowania braci i profesji mniszej. Od VIII wieku wytyczne te były wzbogacane licznymi rytuałami, modlitwami i gestami podkreślającymi znaczenie profesji monastycznej. Przykładem są obrzędy przewidziane przez XVIII-wieczny ceremoniał tyniecki obowiązujący w Kongregacji św. Krzyża w Polsce. Należą do nich obrzędy odprawiane przed przyjęciem do nowicjatu, obrzędy ślubów zakonnych, zarówno uroczystych, jak i prostych, oraz włączenie do pełnej komunii z braćmi profesami. Ważnym elementem profesji zakonnej było odczytanie dokumentu z przysięgą, podpisanie go znakiem krzyża i złożenie go na ołtarzu. Oznaką oddania się Bożej służbie było zaśpiewanie wersetu: „Podtrzymaj mnie według swojej obietnicy, bym żył; nie zawiedź mojej nadziei!” (Ps 119 [118]: 116), podczas którego towarzyszyły gesty wskazujące na pełne oddanie neoprofesa Bogu. Nieznanym obrzędem według reguły benedyktyńskiej było pełne włączenie do wspólnoty mniszej dopiero na trzeci dzień po ślubach uroczystych. Ceremoniał tyniecki jest cennym źródłem poznania liturgii benedyktynów w Polsce w XVIII i na początku XIX w. In his rule, St. Benedict of Nursia left guidelines for the admission of brothers and the profession of monks. Since the 8th century, these guidelines have been enriched with numerous rituals, prayers and gestures illustrating the meaning of the monastic profession. An example of this are the rites set out in the 18th-century Tyniec Ceremonial used by the Congregation of the Holy Cross in Poland. These include rites celebrated for admission to the novitiate; rites for religious vows, both solemn and simple; and inclusion into full communion with the professed brothers. An important element of the monastic profession was the reading of the document with an oath, signing it with the sign of the cross, and placing it on the altar. A sign of dedication to the service of God was the singing of the verse “Sustain me by your promise that I may live; do not disappoint me in my hope!” (Ps. 119[118]:116) accompanied by gestures showing the complete dedication of the newly professed to God. An unknown rite of the Benedictine Rule was that of full inclusion into the community three days after the vows were made. The Tyniec Ceremonial is a valuable source for learning about the liturgy of the Benedictines in Poland in the 18th and early 19th centuries.

W dotychczasowym piśmiennictwie nie podejmowano prób zbadania profesji wieczystej ubóstwa przez pryzmat prawa cywilnego. Nie ulega jednak żadnej wątpliwości, iż ignorowanie kwestii skutków profesji ubóstwa na gruncie prawa cywilnego nie odpowiadałoby powadze tej instytucji prawa kanonicznego. Prawodawca kościelny wyraźnie – choć „w miarę możliwości” – zobowiązał profesa i zapewne (w domyśle) także i instytut zakonny do tego, aby wieczysta profesja ubóstwa wywoływała zamierzone skutki także w prawie cywilnym. Zgodnie z logiką prawa kanonicznego za optymalne należałoby więc uznać rozwiązanie, które zapewniałoby, że zrzeczenie się przez zakonnika dóbr w konsekwencji ślubów ubóstwa wywoła skutki również w polskim prawie cywilnym. Jednak wobec braku w prawie polskim instytucji analogicznej do kanonicznego zrzeczenia się dóbr pozostaje poszukiwanie instytucji zbliżonych, które (choćby częściowo) pozwolą uzyskać skutek zamierzony przez prawodawcę kościelnego i nie ma wątpliwości, że najbardziej użyteczna dla osiągnięcia tego celu może się okazać umowa darowizny. W dobie powszechnego uczestniczenia przez kościelne osoby prawne, a także księży i osoby zakonne, w stosunkach prawnych, omawiany problem nabiera zresztą istotnego znaczenia praktycznego. Kontynuowanie dotyczących tego analiz jest więc w pełni uzasadnione i konieczne. Pozostaje mieć nadzieję, że zwrócenie w niniejszym opracowaniu uwagi na podstawowe elementy tytułowej problematyki będzie pomocne we właściwym wyznaczeniu kierunków dalszych badań. Until now, no attempts have been made in the literature to examine profession of poverty in the light of civil law. However, there is no doubt that ignoring the civil law effects of vows of poverty does not correspond to the importance of this institution. The Church legislator clearly obliged – albeit “as far as possible” – professed monks and possibly also (implicitly) religious institutes to ensure that perpetual vows of poverty have the intended effects also under civil law. Therefore, in accordance with the logic of canon law, it would be optimal if the renounciation of goods by a monk as a consequence of profession has effects also under Polish civil law. However, as Polish law does not have an institution corresponding to the canonical renunciation of goods, it remains to seek comparable institutions which would (even partially) produce the effect intended by the Church legislator, and the most useful instrument to achieve this objective can undoubtedly be a gift deed. In an era of wide participation of ecclesiastical legal persons as well as priests and religious persons in legal relations, this problem has in any case become of great practical importance. It is therefore fully justified and necessary to continue research in this direction, and it is hoped that the essential problems delineated in the present paper will help provide avenues for further explorations.

UID/HIS/00749/2019 DL 57/2016/CP1453/CT0070 O presente artigo pretende analisar quatro códices litúrgicos originários do scriptorium do Mosteiro de Alcobaça, copiados entre meados do século XV e o século XVII, nomeadamente ao nível da inserção de adições textuais relativas a rituais próprios de comunidades femininas. É nossa intenção, por um lado, perceber e contextualizar a existência e os usos dados a essas adições e, por outro, compreender de que modo as referidas adições permitem um melhor conhecimento dos mosteiros cistercienses femininos e da forma pela qual o Mosteiro de Alcobaça exerce a sua jurisdição sobre os mesmos nesse período.This article concerns four liturgical codices copied in the scriptorium of the Monastery of Alcobaça between the mid-fifteenth and the seventeenth centuries. The late textual additions that concern rituals specific to Cistercian nunneries will be examined with the aim of understanding the uses of such additions in their context, and of determining their impact on our knowledge of female Cistercian monasteries and on Alcobaça’s jurisdiction over the women under its wing during this period. publishersversion published

O presente artigo pretende analisar quatro códices litúrgicos originários do scriptorium do Mosteiro de Alcobaça, copiados entre meados do século XV e o século XVII, nomeadamente ao nível da inserção de adições textuais relativas a rituais próprios de comunidades femininas. É nossa intenção, por um lado, perceber e contextualizar a existência e os usos dados a essas adições e, por outro, compreender de que modo as referidas adições permitem um melhor conhecimento dos mosteiros cistercienses femininos e da forma pela qual o Mosteiro de Alcobaça exerce a sua jurisdição sobre os mesmos nesse período., This article concerns four liturgical codices copied in the scriptorium of the Monastery of Alcobaça between the mid-fifteenth and the seventeenth centuries. The late textual additions that concern rituals specific to Cistercian nunneries will be examined with the aim of understanding the uses of such additions in their context, and of determining their impact on our knowledge of female Cistercian monasteries and on Alcobaça’s jurisdiction over the women under its wing during this period.

Historia liturgii The rite of religious profession in the tradition of the Latin Church has changed through the ages, developing rich liturgical forms that served to highlight the importance of the act of initiation of new members into the monastic community. One of the oldest testimonies of this rite in the Latin Church is the Rule of St. Benedict, which predicts that the vows be made in the oratorium. Since the Middle Ages, it has been assumed that the vows be accompanied by a Holy Mass celebrated by the abbot. Since the 10th-century, the rite of monastic profession became more regular, thanks to the pontificals, which contained the relevant guidelines for the ceremony. The oldest pattern was the Romano-German Pontifical from St. Alban’s Abbey in Mainz. In a parallel way, one of the oldest liturgical book used as a pattern in the territories of the historical Polish State is the 12th-century Pontifical of Płock. Detailed research of this book, conducted by Rev. Antoni Podleś, revealed that it constitutes is a specific variety of the older Romano-German Pontifical. The rite of monastic profession presented in the 12th-century Pontifical of Płock can count among the oldest celebrations of the initiation into monastic life. Two rites arc included in the book. The historical relation to the 10th-century Pontifical is specially exhibited by the latter of the rites—also present in the Romano-German version. The former celebration in the Pontifical of Płock is richer in gestures and symbols. The liturgical texts emphasize the fact that monastic profession is treated as second baptism. As for the outcomes of the vows, it was also stated that they effect absolution in the same way as baptism does. In the theological Outlook, the profession was presented as a sacrifice of one’s life to God. The decision to enter monastic life was motivated by the person’s desire for perfection. During the celebration, the abbot recited the texts, through which he reminded the candidates of the features and virtues which each votary should display throughout his monastic life. The rite of monastic profession presented in the Pontifical of Płock allows insight into the rich Medieval liturgy and theology of monastic life, while the historical approach to the issue enables better comprehension of contemporary monastic tradition preserved in the Church throughout the ages. Obrzęd profesji zakonnej w tradycji Kościoła zachodniego zmieniał się w ciągu wieków, przyjmując bogate formy liturgiczne, które miały na celu uwypuklić znaczenie wprowadzenia nowych członków do wspólnoty mniszej. Na Zachodzie jednym z najstarszych świadectw tego obrzędu jest Reguła św. Benedykta, która przewiduje złożenie profesji w oratorium. Od średniowiecza przewidywano, aby z racji składanej profesji opal celebrował Mszę Świętą. Od X wieku do ujednolicenia praktyki składanej profesji przyczyniły się pontyfikaty, w których zamieszczano odpowiedni obrzęd. Najstarszym wzorcem stał się Pontyfikał rzymsko-germański z klasztoru św. Albana w Moguncji. Podobnie na terenie Polski do jednych z najstarszych zachowanych w całości ksiąg liturgicznych należy Pontyfikał płocki z XII wieku. Szczegółowe badania tej księgi, przeprowadzone przez ks. Antoniego Podlesia, wykazały, że księga ta jest odmianą Pontyfikału rzymsko- -germańskiego. Obrzęd profesji mniszej zamieszczony w Pontyfikale płockim z XII wieku można zaliczyć do najstarszych celebracji związanych z rozpoczęciem życia zakonnego. Występują w nim dwa obrzędy profesji mniszej. Na proweniencję z X wieku wskazuje zamieszczony w tym pontyfikale drugi obrzęd, który występuje również w Pontyfikale rzymsko-germańskim. Celebracja oznaczona jako pierwsza w Pontyfikale płockim jest bogatsza w gesty i symbolikę. W tekstach liturgicznych zaakcentowano, że profesja mnisza traktowana jest jako drugi chrzest. W skutkach profesji zaznaczano też, że gładzi ona grzechy podobnie jak chrzest. Profesja mnisza w teologicznym ujęciu przedstawiona została jako ofiara złożona ze swego życia. U podstaw motywacji podjęcia życia zakonnego znajdowało się pragnienie dążenia do doskonałości. W czasie celebracji profesji mniszej opat recytował teksty, w których przypominał kandydatom cechy i cnoty, jakimi powinien odznaczać się przyszły mnich w życiu zakonnym. Obrzęd profesji mniszej znajdujący się w Pontyfikale płockim pozwala poznać bogatą średniowieczną liturgię i teologię życia zakonnego, a historyczne ujęcie tego zagadnienia pozwala pełniej zrozumieć współczesną tradycję zakonną praktykowaną przez wieki w Kościele.