Search

Bu çalışmada 14. ve 15. yüzyıllarda Rumeli'nin fetih, iskân süreci ve İslamlaşmasında öne çıkan gazi-dervişlerden Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan ve Otman Baba gibi gazi dervişlere ait menâkıbnâme tarzı eserlerden hareketle gazi-dervişlerin tipolojisini inceledik. Bu noktada Kalenderi ekolüne mensup dervişlerin erken Osmanlı dönemindeki rollerini araştırdık. Ayrıca Rumeli fetihlerine katkı sağlayan ve etkileri günümüze kadar devam eden gazi-dervişlerinin ortak tipolojisini ortaya çıkarmaya çalıştık. Rumeli'de rolü ve etkisi büyük olan gazi-dervişlerin tarihteki köklerinin aydınlatılması günümüze de ışık tutacaktır. Birçok inanç grupları varlığını bu köklerde temellendirmeye çalışmaktadır. Osmanlı Devleti'nin Rumeli'yi fetih ve iskân sürecinde gazi-dervişlerin rolü ve etkisi konusunda müstakil araştırmalar bulunmakla birlikte Rumeli gazi-derviş tipolojisi analitik olarak ele alınmamıştır. Bu nedenle gazi-derviş tipolojisinin incelenmesi önem arz etmektedir. Tez çalışmamızda gazi-dervişlerin hangi şartlarda ve ne sebeplerle Horasan'dan Anadolu'ya geldiklerini, Anadolu'da kimlerle temas kurduklarını, nasıl bir çevrede yer aldıklarını, Selçuklu Sultanları ile olan ilişkilerini ve hangi tarihi olaylara karıştıklarını ifade etmeye çalıştık. Ayrıca gazi-dervişlerin erken Osmanlı Döneminde sufi çevrelerle olan münasebetlerini ve gazi-dervişleri Rumeli'ye sürükleyen sebepleri tahlil ettik. Çalışmamızda Saltuknâme, Seyyid Ali Sultan Velâyetnâmesi ve Otman Baba Velâyetnâmesi'nin yanı sıra başta M. Fuat Köprülü, Ömer Lütfi Barkan, Ahmet Yaşar Ocak, Abdurrahman Güzel, Rıza Yıldırım, Resul Ay ve Haşim Şahin gibi araştırmacıların çalışmalarını inceleyerek kültür tarihi bakımından kaynak değeri son derece yüksek olan menakıpnameleri tarihsel bağlamda ele aldık. Keza Türk ve batılı tarihçilerin gerçek birer kişilik olduğunu ifade ettikleri Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan ve Otman Baba'nın Heterodoks bir İslam inancının temsilcileri olduğunu ortaya koymaya çalıştık. Rumeli gazi-dervişlerden örneklendirdiğimiz Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan ve Otman Baba'nın Velâyetnâmeleri ile mevcut çalışmalar karşılaştırarak hayat hikâyeleri ile alakalı tartışmalı konuları gözden geçirdik. Velâyetnâmelerini inceleyip Balkanlar'da tek başına mı yoksa Osmanlı Devleti ile birlikte mi hareket ettiklerini saptamaya çalıştık. Saltuk-nâme, Seyyid Ali Sultan ve Otman Baba Velâyetnâmesi'nde geçen keramet motiflerini inceledik. Bu velâyetnâmeler ile Hacı Bektaş-ı Veli, Abdal Musa, Kaygusuz Abdal Velâyetnâmesi'nde ve Battal-nâme'de geçen keramet motiflerini karşılaştırdık. Gazi-dervişlerde Kalenderi etkisinin yanı sıra rüya menkıbesi, tenâsüh ve hulûl inancı ile don/suret değiştirme motiflerinin yaygınlığını tespit ettik. Sarı Saltuk ile başlayan, Seyyid Ali Sultan ile kurumsallaşan ve Otman Baba ile sürdürülen Bektaşilik kültürü içerisinde yer alan gazi-dervişlerin ortak tipolojisi olduğunu izah ettik. Bu çalışmamızda yaşadıkları toplumun sosyal, kültürel, iktisadi ve dini hayatına nasıl etki ettiklerini ve örgütlenme biçimlerini inceledik. Aryıca Rumeli'de savaşçı ve efsanevi kişilikleri ile öne çıkan gazi-derviş tipolojisini ve ortak yönlerini aydınlatmaya çalıştık.Anahtar Kelimeler: Gazi-dervişler, Rumeli, Menâkıbnâme, Kalenderiler, Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan, Otman Baba, Heterodoks İslam, tipoloji In this study, we examined the typology based on hagiography types of works of the veterans-dervishes such as Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan and Otman Baba, who were prominent in the conquest, settlement process and Islamization of Rumelia in the 14th and 15th centuries. At this point, we investigated the roles of the dervishes of the Kalenderi school in the early Ottoman period. Furthermore, we tried to reveal the common typology of veterans-dervishes who contributed to Rumeli conquests and whose effects continue to this day. Illumination of the roots of veteran-dervishes who have a great role and influence in Rumelia will shed light on today. Many faith groups try to base their existence on these roots. Although there are independent researches about the role and effect of veterans and dervishes in the process of conquest and settlement of the Ottoman Empire, Rumeli veteran-dervish typology has not been analyzed analytically. Therefore, it is important to examine the veteran-dervish typology.In our thesis study, we tried to express under which conditions and for what reasons gazi-dervishes came to Anatolia from Horasan, who they contacted in Anatolia, what kind of environment they were in, what relations they had with Seljuk Sultans and what historical events they were involved in. In addition, we analyzed the relations of the veterans-dervishes with the Sufi environment in the early Ottoman period and the reasons that led the veterans-dervishes to Rumelia. In our study, in addition to Saltuknâme, Velayetname of Seyyid Ali Sultan and Velayetname of Otman Baba, we examined the studies of researchers such as M. Fuat Köprülü, Ömer Lütfi Barkan, Ahmet Yaşar Ocak, Abdurrahman Güzel, Rıza Yıldırım, Resul Ay and Haşim Şahin and in terms of cultural history, we have handled hagiographies with a high resource value in the historical context. Likewise, we tried to reveal that the Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan and Otman Baba, which Turkish and western historians stated that they were real persons, were representatives of a Heterodox Islamic faith. We compared controversial issues about life stories by comparing the studies of Sarı Saltuk, Seyyid Ali Sultan and Otman Baba, which we exemplified by Rumeli veterans and dervishes. We examined their velayetnames and tried to determine whether they were acting alone or together with the Ottoman Empire in the Balkans. We examined the miracle motifs in Saltuk-name, Velayetname of Seyyid Ali Sultan and Otman Baba. We compared these velayetnames with the miraculous motifs in Velayetnames of Hacı Bektaş-ı Veli, Abdal Musa, Kaygusuz Abdal and Battal-name. In addition to the Kalenderi effect in the veterans-dervishes, we have determined the prevalence of dreamlike, spiritual and religious beliefs, and the patterns of frost / copy replacement. We have explained the common typology of veterans-dervishes in the culture of Bektashism, which started with Sarı Saltuk, institutionalized with Seyyid Ali Sultan and, continued with Otman Baba. In this study, we examined how the society they lived in affect their social, cultural, economic and religious life and their organization styles. In addition, we tried to illuminate the veteran-dervish typology and common aspects that stand out with their warrior and legendary personalities in Rumelia.Key Words: Veteran-dervishes, Rumelia, Hagiography, Kalenderies, Sarı Saltuk, Seyid Ali Sultan, Otman Baba, Heterodox islam, Typology 107

Osmanlı Devletinin kurulmasında, İslam'ın Balkanlara ulaşmasında gazi- dervişler önemli bir yere sahiptir. Bu gazi-dervişler hakkında kaleme alınan menakıpnameler gazi-dervişlerin Rumeli'deki faaliyetleri hakkında kıymetli bilgiler ihtiva ederler. Dönemin tarihi, dini, sosyal ve daha birçok alanla alakalı özelliklerini ortaya koymak isteyen bir araştırmacı için önemli birer kaynak niteliği taşıyan menakıpnameler üzerinde çalışılmaya değer kaynaklardandır. Bu çalışma da Rumeli'de faaliyet gösteren dervişlere dair menakıpnamelerdeki tarihî ve efsanî unsurları ele alındı. Bu bağlamda Sarı Saltık, Seyyid Ali Sultan,Otman Baba ve Demir Baba'nın hayatları, menakıpnameleri ve Rumeli tarihine katkıları üzerine duruldu.Zengin halk kültürünün yansımaları görülen menakıpnamelerin Rumeli'nin Osmanlı kültür ve uygarlığının bir parçası haline gelmesinde ne derece ışık tuttuğuna vurgu yapıldı. Dolayısıyla bu tez konu ile ilgili menakıpnamelerin orijinal ya da tıpkıbasımları kullanılarak elde edilen bilgiler tasnif, tenkit, tahlil ve terkip yapılarak tarihî ve efsanîunsurların birbiriyle ortak ya da farklı yönlerini karşılaştırarak tarihi kaynaklarla örtüşüyor mu bakılarak incelenecek ve tarih bilimi açısından ne derece önemli kaynaklar olabileceklerini anlamamıza yardımcı olacaktır. Ghazi-dervishes have an important place in the establishment of the Ottoman Empire and in the spread of Islam in the Balkans. The menakıpname written about these ghazi- dervishes contain valuable information about the activities of these ghazi-dervishes in Rumelia. Menakıpname, which is an important resource for a researcher who wants to reveal the historical, religious, social and many other characteristics of the period, is one of the sources worth studying. In this study, the historical and legendary elements in the menakıpnamesabout ghazi-dervishes, who played an important role in the Rumelia, have been discussed. Accordingly, the lives and menakıpnames of Sarı Saltık, Seyyid Ali Sultan, Otman Baba, Demir Baba and their contributions to the Rumelian history have been discussed. Particular emphasis was be given to the extent to which menakıpname, whose reflections of rich folk culture and clearly visible, shed light on the fact that Rumelia became a part of Ottoman culture and civilization. Therefore, this thesis will be examined by looking at whether the information obtained by using the original or the same editions of the menakıpname on the subject, classification, criticism, analysis and composition by comparing the common and legendary elements with historical sources and will help us understand how important resources can be for the science of history. 193

İslami edebiyat şubelerinin en önemli türlerinden biri de menâkıbnâmelerdir. İncelediğimiz eser olan Sevkî-i Kadim'in Terceme-i Menâkıb-ı Şeyh Ebû İshak Kâzerûnî isimli eseri de İslamiyetin erken döneminde yazılan ilk Menâkıbnâmelerden biri olan Siret-i Arabî'nin Farsça bir tercümesi olan Firdevs'ül-Mürşidiyye isimli eserin Türkçeye çevirisidir. Terceme-i Menâkıb-ı Şeyh Ebû İshak Kâzerûni menâkıbnamesi Kâzerûniyye tarikatına ışık tutmakta ve eserin müterciminin hayatı edebi şahsiyeti hakkında bizleri bilgilendirmektedir. Eserin dil özellikleri de dikkati çeken diğer bir hususiyettir. Bu özelliklere sahip olan eserimiz hakkında yaptığımız çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde menâkıbnameler, menâkıbnâmelerin özellikleri, Kâzerûniyye tarikatı ve edebiyatımıza etkileri ile eserin mütercimi Şevkî-i Kadim hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde eserin imla hususiyetleri ve gramer özellikleri anlatılmıştır. Üçüncü bölümde ise iki nüshası bulunan eserin transkripsiyonlu metni hazırlanmış ve nüsha farklılıkları metinde dipnotlarla gösterilmiştir. Epic tales (TR: menâkıbnâme) constitute one of the most important genres of Islamic literature. The work that we have examined (i.e., Firdevsü'l-Müşidiyye) is a Turkish translation of the Persian work Terceme-i Menâqib-i Sheykh Ebû Ishâq Kâzerûnî by Şevkî-i Kadim, itself being a translation from Arabic. Not only does the epic tale Terceme-i Menâqib-i Sheykh Ebû Ishâq Kâzerûnî shed light on the Kâzerûniyyah tariqah, it also informs us of the literary life of its translator. The language used in this work is another noteworthy aspect. Our study on this multifaceted work is divided into three separate sections. In the first section, we provide information on epic tales, their characteristics, the Kâzerûniyyah tariqah and its impact on Turkish literature, and Şevkî-i Kadim. In the second section, we discuss the work's orthographic characteristics and grammatical features. In the third section, we have included the transcription of the two copies of the work and indicate differences in these two copies through footnotes. 449

Eşrefoğlu Rûmî, XV. yüzyıl dînî-tasavvûfî Türk edebiyatının en önemlişahsiyetlerinden birisidir. Tarihî kaynaklarda onun hayatı hakkında yeteri kadar bilgiolmasa da Menâkıb-ı Eşrefzâde bu konuda önemli bir kaynaktır denilebilir. BursalıAbdullah Veliyyüddin tarafından kaleme alınan bu eser, Eşrefoğlu Rûmî'nin hayatını,menkıbelerini, yetiştirdiği talebelerini, kendisinin ve halifelerinin çeşitli kerâmetlerinianlatır. Bu bakımdan tarihî bir kaynak özelliği taşıyan Menâkıb-ı Eşrefzâde dînî-tasavvûfîTürk edebiyatı açısından önemli görüldüğünden, bu çalışmada onun söz varlığının ortayaçıkartılması amaçlandı. Bu amaç doğrultusunda bağlamlı dizin ve işlevsel sözlükçalışması yapılmaya karar verildi. Sözlük hazırlanırken TEBDİZ veritabanına Menâkıb-ıEşrefzâde'nin transkripsiyonlu metni yüklendi. Ardından metin içerisindeki kelimelerbağlama uygun olarak anlamlandırıldı. Bu çalışma ile Menâkıb-ı Eşrefzâde'nin sözvarlığıve mana dünyası ortaya çıkartılarak XVII. yüzyılın sözlüğünün oluşturulmasına katkısağlanması hedeflenmiş olup bir kültür varlığı daha araştırmacıların istifâdesinesunulmaya çalışılmıştır. Çalışma, giriş dışında iki ana bölümden oluşmaktadır. Girişkısmında ise Türk edebiyatında menâkıb türüne genel bir bakış başlığı altında menkıbeve menâkıbnâme edebiyatı hakkında genel bilgiler verildi. Birinci bölümde Menâkıb-ıEşrefzâde'nin yazarı, konusu, yazılış sebebi ile alakalı bilgiler verilip ele alınan eserhakkında yapılan diğer çalışmalara yer verildi. İkinci bölümde ise Menâkıb-ı Eşrefzâdehakkında daha ayrıntılı inceleme yapılması amaçlandı. Bu amaçla eser içinde yer alanşahıs isimleri, tasavvuf terimleri, kerâmet motifleri, şiirler ve mecaz anlam taşıyan kelimegrupları çıkartılarak bunlar hakkında gerekli bilgilendirmeler yapıldı. Çalışmanın eklerkısmı ise Menâkıb-ı Eşrefzâde'nin TEBDİZ projesi kapsamıyla oluşturulan BağlamlıDizin ve İşlevsel Sözlüğüne ayrılmıştır. Eşrefoğlu Rumi, 15th century, is one of the most important personalities ofreligious literature. Although there is not enough information about his life in historicalsources, Menakıb-ı Eşrefzade is an important resource in this regard. This work writtenby Bursalı Abdullah Veliyyüddin describes the life of Eşrefoğlu Rumi, his life, hisstudents, his various heirs and his caliphs. In this study, we aimed to reveal his vocabularyin this study because we consider Menâkıb-ı Eşrefzade, which carries a historical sourcecharacteristic, in terms of religious-sufistic Turkish literature. For this purpose, wedecided to do corcondace and functional glossary work. While preparing the dictionary,we uploaded the transcribed text of Menakıb-ı Eşrefzade to the TEBDIZ database. Thenwe make sense of the words in the text as appropriate. With this study, we tried to presentthe meaning world of Menakıb-ı Eşrefzade and present a cultural asset to the researchers.Our study consists of two main sections outside the entrance. In the introduction part, wegive general information about menkıbe, it's mean sufistic story, and menâkıb-nâmeliterature under the title of menâkıb type in Turkish literature. In the first chapter, we giveinformation about the author, subject and reason of writing. In the second part, we aimedto examine Menakıb-ı Eşrefzade in more detail. For this purpose, the names of the namesof the work, sufi terms, miracle motifs, poems and pattern statements by removing thenecessary information about them. The appendix of our study is devoted to theConcordance and Functional Dictionary of Menâkıb-ı Eşrefzâde, which was createdwithin the scope of the TEBDIZ project. 752

Günümüze kadar yalnızca sözlü kaynaklarla geldiği düşünülen Alevilik gerçekte yazılı kaynaklara da sahip olduğu son yıllarda yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur. Bu yazılı kaynakların bir kısmı da `menâkıbnâme` ya da `velâyetname` olarak isimlendirilen eserlerdir. Bu çalışmada Alevi-Bektaşi Velâyetname/Menâkıbnameleri, Menâkıbul-Kudsiye'den başlanarak sırasıyla; Velâyetname-i Hacı Bektaş-ı Veli, Makâlât Şeyh Safi Buyruğu, Saltıknâme, Hacım Sultan ve Menâkıbnamesi, Abdal Musa Velâyetnamesi, Kaygusuz Abdal, Seyyid Ali Sultan Velâyetnamesi, Şucaeddin Veli ve Velâyetnamesi, Vilâyetname-i Şahi Gö'cek Abdal, Koyun Baba Velâyetnamesi, Demir Baba Vilâyetnamesi ve Veli Baba Menâkıbnamesi şeklinde incelenmiştir.Alevi-Bektaşiliğin yazılı kaynaklarından olan velâyetname ve menâkıbnameler: İnanç Esasları, İbadet Esasları ve Ahlak, Tarikat Erkânı ve Adab başlıkları altında incelenmiştir. İncelenmesi sonucunda bu velâyetname ve menâkıbnamelerin, olayların olduğu dönemin zihniyetini taşıması açısından çok önemli olduğu, Alevi ve Bektaşilikle ilgili önemli bilgilere sahip olduğu görülmüştür. Sonuç olarak Alevi-Bektaşi menâkıbnamelerinde İslami geleneğin özellikle de Alevi geleneğin ürettiği terminolojinin bu eserlerde yer aldığı görülmektedir It has been revealed in some researches in recent years that the belief in Alevism, which is believed to have come only through oral sources, has actually written sources. Some of these written sources are also called `menaqibnâme` or `vilâyetname`. Alevi-Bektashi Vilayetnames / Menaqibnames were examined in turn starting from Menâqibul Qoudsiye , The Vilâyetname of Haggi Bektash Veli, the Menaqib of Şeyh Safi, Saltıknâme, The Menaqibname of Hacim Sultan, The Vilâyetname of Abdal Musa, The Menaqibname of Kaygusuz Abdal, The Vilâyetname of Seyyid Ali Sultan, The Menaqib of Şeyh Şucaeddin Veli, The Vilâyetname of Otman Baba, The Vilâyetname of Koyun Baba, The Vilâyetname of Demir Baba and The Menaqipname of Veli Baba.Menaqibnames, the written sources of Alevism-Bektashism are examined under the headings of faith, principles of worship and ethics, title of order and decency. As a result of this examination, it is seen that these vilayetnames and menaqibnames have important information about Alevism and Bektashism which is very important in terms of carrying the mentality of the period in which the events took place.As a result, it appears that the terminology of the Islamic tradition, especially the Alevi tradition, appears in these works in the Alevi-Bektashi menaqipnames. 160

Bu çalışma, klasik Türk edebiyatı nesir örneklerinden Menâkıb-ı Şâd u Gam adlı eserin incelemesinden ve çeviri yazısından oluşmaktadır. Çalışmamıza önce klasik Türk edebiyatının menâkıbname türü hakkında bilgi vererek başladık. İkinci bölümde metnini ortaya koyduğumuz Menâkıb-ı Şâd u Gam'ı belli bir plan dahilinde şekil, muhteva, dil ve üslup açılarından inceledik. Çalışmamızın sonuna Menâkıb-ı Şâd u Gam'ın transkripsiyonlu metnini ekledik. Tezimizin daha faydalı olabilmesi için eseri günümüz Türkçesine çevirmeye çalıştık. İnceleme sonucu elde ettiğimiz bilgileri sonuç bölümünde kısaca belirttik. Çalışmamızın klasik Türk edebiyatında küçük de olsa bir boşluğu doldurmasını ümit ediyoruz.Anahtar kelimeler: Klasik Türk edebiyatı, Menâkıbnâme, Menâkıb-ı Şâd u Gam. This work consists of analyze and translation writing of classical Türkish litaratüre's prose sample of Menâkıb-ı Şâd u Gam .We first started our study by giving information about a kind of menâkıbnâme of Classical Türkish literatüre.In second part we analyzed within an obvious plan of Menâkıb-ı Şâd u Gam –that we produced the text- in terms of form, content, language and tone. At the end of our work , we added the transcription text of Menâkıb- ı Şâd u Gam. We tried to translate the work to current Türkish in order to be mor helpful. İn conclusion part, we indicated the imformation that we got after searching . We hope that our work will fill some space in classical Türkish literatüre.Keywords: Classical Türkish literatüre, Menâkıbnâme, Menâkıb-ı Şâd u Gam. 148

Anadolu XIII. yüzyılda politik, sosyo-kültürel, ekonomik ve demografik açılardan son derece hareketli yıllara sahne olmuştur. Bu dönemde dinî hayatta meydana gelen gelişmelerin başında, tasavvufî düşünce ve yaşamın sistemleşmesi, kurumsallaşması ve toplumun pek çok kesimini etkisi altına alması gelir. Bu mühim gelişim ve dönüşüm süreci, aynı zamanda Anadolu'da menkıbe yazma geleneğinin henüz oluşmaya başladığı bir devreye de işaret eder. Bu durum tasavvuf ve onun kurumsallaşmış şekli olan tarikatların dönem Anadolusu'na damgasını vurmasının tabii bir sonucudur. Menâkıbnâmelerin ana kaynak olarak kullanıldığı bu tezde, XIII. yüzyıl Selçuklu Anadolusu'nda faaliyet gösteren tasavvufî zümreler kurucuları ve mensupları, yayıldıkları belde ve bölgeler, kurdukları tekke ve zâviyeler, ihtida ve iskân faaliyetlerinde oynadıkları roller, ilmî çevreler ve devlet yöneticileri ile kurdukları münasebetler açısından mercek altına alınmıştır. Amacımız hem Anadolu'da tasavvufî yaşamın gelişmesini ve yayılmasını sağlayan tasavvufî zümreleri, kendi dillerinde inşa ettikleri ve bir anlamda kendilerini ifade ettikleri metinler olan menâkıbnâmeler üzerinden anlamaya çalışmak hem de menâkıbnâmelerin bu kapsamda araştırmacılara sunduğu imkânların yoğunluk ve genişliğini gözler önüne sermektir. Bunun yolu ise menâkıbnâmeleri bir bütün halinde ele almaktan geçmektedir. Bu çerçevede menâkıbnâmelerin kaynaklık değerini arttıran esas faktörün, tasavvufî zümrelerin XIII. yüzyıl Selçuklu Anadolusu'ndaki yaygınlığı ve etki gücü olduğu sonucuna ulaşıyoruz. Zira tasavvufî zümreler toplumun çeşitli kesimleri ve katmanları ile kurdukları münasebetler sayesinde dönemin siyasî, dinî, ilmî ve içtimai hayatını şekillendiren esaslı bir aktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Throughout the 13th century, Anatolia had quite vigorous era in terms of political, socio-cultural, economical and demographic aspects. The systematization and institutionalization of mystic thought and life and its penetrating most of the society were among primary developments in the religious life during that period. Such significant developments and transformation process, also marked a turning point in the tradition of writing manaqibnama in Anatolia. It was an unexceptional consequence of sufism and its institutionalized sects, which had a profound effect on that period. In this dissertation, the sufi groups who were active in Seljuk Anatolia during the 13th century were scrutinized regarding their founders and members, the towns and regions they dispersed, zawiya they founded, the roles they played in religious conversion and inhabiting, the relationships they conducted with scholars and the rulers of the time. The study aims not only to discover the sufistic groups, which ensured the sufistic life to develop and expand in the 13th century, in terms of manaqibnamas that they produced and, in a sense, they expressed themsleves by means of them, but also to reveal the intensity and extensity of feasibilities that the manaqibnamas provide to researchers within this scope. Within this scope, we come to a conclusion that the main factor that increase the value of manaqibnamas as references is the prevalence and the impact power of sufi groups in Seljuk Anatolia during the 13th century. 591

Bu çalışmada, XIX. yüzyılda yaşamış İsmâil Sâdık Kemâl bin Muhammed Vecîhî Paşa'nın Âsâr-ı Kemâl adlı eserinin üçüncü ve son bölümü olan Şerh-i Esmâ'-i Evliyâ'nın Kıssası incelenmiştir. Eserde; ashâb, evliyâ ve ulemâ hakkında yazılmış manzum menkabeler, na't-ı şerîfler, kasîdeler, kıt'alar ve Arapça yazılmış tahmîs bulunmaktadır.Giriş bölümünde; çalışmamızın konusu, kapsamı, amacı ve yöntemi açıklanmıştır. Birinci bölümde, İsmâil Sâdık Kemâl'in hayatı, eserleri ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiş; ikinci bölümde, eserin yazım özellikleri, dil ve anlatım özellikleri, nazım şekilleri ve türleri ile birlikte muhtevası incelenmiş, eserde yer alan kerâmet motifleri listelenmiştir. Üçüncü bölümde, çalışmamızın esasını teşkil eden Şerh-i Esmâ'-i Evliyâ'nın Kıssası, transkripsiyonlu metne çevrilmiştir. Sonuç bölümünde ise eser, eserin yazarı, dili ve içeriğine dair genel bilgiler değerlendirilmiştir.Anahtar kelimeler: İsmâil Sâdık Kemâl, Âsâr-ı Kemâl, Şerh-i Esmâ'-i Evliyâ'nın Kıssası, evliyâ kıssaları, menâkıb. The third and the last chapter of The Story of Şerh-i Esmâ'-i Evliyâ was written by İsmâil Sâdık Kemâl bin Muhammed Vecîhî Pasha who lived in 19 centuries was examined in this study. The book consists of menkabeler which were written about ashâb, evliyâ and ulemâ, na't-ı şerîfler, kasîdeler, kıt'alar and tahmîs in Arabic language. The introduction part of the study informs about the research topic, scope, purpose, and method of the study. The first part involves information about the life of İsmâil Sâdık Kemâl, his works, and his literary personality. The writing characteristics, verse forms and types, features of language and expression, and content of the book was analyzed and motifs of the miraculous deed which are in the book were listed in the second part. Third part which is constitutive of the study, The Story of Şerh-i Esmâ'-i Evliyâ, was translated to transcription text. In the last part, general information including the book, the author of the book, and language and content of the book was evaluated. Keywords: İsmâil Sâdık Kemâl, Âsâr-ı Kemâl, story of Şerh-i Esmâ-i Evliyâ, stories of evliyâ, menâkıb. 370

Mevlevîlik tarikatı çevresinde oluşan edebî mahsuller Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Mevlevî gelenek içinde oluşan edebiyat genellikle Mevlevîhaneler etrafında teşekkül etmiştir. Kütahya Mevlevî Asitanesi Osmanlı coğrafyasına yayılmış doksan civarındaki Mevlevîhane içerisinde en önemli Mevlevîhanelerden biridir.17. yüzyılın sonlarından 18. yüzyılın ortalarına kadar Kütahya Arguniyye Mevlevîhanesinde şeyhlik yapmış olan Mustafa Sâkıb Dede ile babasının bıraktığı yerden 18. yüzyılın sonuna kadar aynı Mevlevîhanede şeyhlik yapan Ahmed Hâlis Dede, Mevlevîlik tarihi açısından iki büyük esere imza atmışlardır. Mustafa Sâkıb Dede Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, oğlu Ahmed Hâlis Dede ise babasının eserine zeyl olarak Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî isimli eserleri yazmışlardır. Bu iki eserin konusu da Mevlevî çelebileri, dedeleri ve dervişlerinin hayat hikayeleri olmakla birlikte her iki eser içinde sosyal bilimlerin hemen hemen bütün alanlarına ait birçok malumat mevcuttur. Bizim çalışmamızın amacı Ahmed Hâlis Dede'nin Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî isimli eserinin tenkitli ve transkripsiyonlu metnini ortaya koymak, şekil ve muhteva yönüyle incelemesini yapmak, bunun yanı sıra metinde yapılan şiir iktibaslarının müelliflerini ve kaynağını tespit etmek, bu suretle kendinden önce Arap, Fars ve Türk edebiyatında yazılan manzum eserlerin Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî'ye ne ölçüde tesir ettiğini açığa çıkarmaktır. Bunlarla birlikte çalışmamızda Ahmed Hâlis Dede'nin hayatına dair teferruatlı bilgi verilmiş, divanının olup olmadığı konusu geniş ölçüde tartışılmıştır. Türk edebiyatında menâkıbnâme türünün teşekkülü ve bu teşekkül esnasında Mevlevî menâkıbnâmelerinin konumu, Mevlevî menkabeleri içerisinde ise Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân ve Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî'nin önemine genişçe yer verilmiştir.Anahtar Sözcükler: Ahmed Hâlis Dede, Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî, Menâkıbnâme, Mevlevî menâkıbı, Mustafa Sâkıb Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Kütahya, Kütahya Mevlevîhanesi, Mevlana, Mesnevî. In Turkish literature, Mevlevî tradition literature has a very important place. Mevlevî tradition literature formed usuallly around Mevlevihane. Mevlevihane is a kind of İslamic/mystic convent. The big convent of Kütahya is one of the most important Mevlevihane from the ninety around the world. Mustafa Sâkıb Dede who had done sheikdom from the latest years of 17th Century to middle of 18th Century, and Ahmed Hâlis Dede, who had done sheikdom from his father to the latest years of 18th century, have two big works in the way of Mevlevî history. Mustafa Sâkıb Dede wrote Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân and his son Ahmed Hâlis Dede wrote Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî continiation of his father work. Also the topics of these two works are Mevlevi Çelebi, Mevlevi sheikhes and Mevlevi dervishes' lives. As well as, inclusive of this two books have a lot of information from social sciences.The aim of our study is to prepare Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sakıbi'l-Manevî's critical edition text. Besides this we investigate work's form and content. However we transformed work's content to present-day Turkish. Poem Quotations of Arabian, Persian and Turkish were established in the Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî. And influence of this quotations were established to Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî. In our study the life of Ahmed Hâlis Dede is focused on. We debated Ahmed Hâlis Dede's Divan. İs it present or absent? We studied Turkish lengends' creation and Mevlevî legends' formation. We mentioned Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân and Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî within the Mevlevî legends. Key Words: Ahmed Hâlis Dede, Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî, Menâkıbnâme/legend, menâkıb of Mevlevi, Mustafa Sâkıb Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Kütahya, Mevlevîhane of Kütahya, Rumi, Masnavi. 537

Bu tezin temel sorusu yapısalcı yöntemler ile menakıbnamelerin tarih kaynağı olarak nasıl kullanılabileceğidir. Yapısalcı yöntemlerden biri olan Propp yöntemi araştırma dâhilinde seçilen menakıbnameler üzerinde karşılaştırmalı bir şekilde uygulanmıştır. Öncelikle menakıbnamelerdeki ortak anlatının şekillenmesini sağlayan kaynaklar ortaya konmuş; böylece menakıbnamelerin aslında ortak bir anlatı kültüründen beslendiği ve bu kültür etrafında şekillendiği gösterilmiştir. Ardından Propp yöntemi doğrultusunda seçilen menakıpnamelerdeki sabit ve yardımcı unsurlar tespit edilmiştir. Menkıbe anlatılarında ortak olarak aktarılan bu unsurlar tarih kadar halk bilimi alanındaki metodolojik ve morfolojik incelemelere de önemli katkı sağlayacaktır. This thesis takes up the issue of using Islamic hagiographies (menakıpname) as historical sources. The need of examining hagiographies methodologically makes necessary using structualist methods on hagiographies. For this reason the method of Propp that one of the structualist methods is seen as suitable for this research. This method was used on hagiographies which is choosen for this research. Firstly, the sources that forming the hagiography narration is defined. In this way, it's pointed out that hagiographies is formed around a common culture of narration. This situation makes possible using structualist methods on hagiographies. In that way we can examine the data that taken from hagiographies more academically. According to us this research that used on limited time and data will lead to more extensive researches in that area. 98

Bu çalışma Osmanlı'nın son döneminde ve Cumhuriyet'in ilk döneminde yetişmiş şâir, müellif ve mutasavvıf bir şahsiyet olan Tâhirü'l-Mevlevî'nin (1877-1951) mensup bulunduġu Mevlevîlik tarîkatının teşekkül devresinde yaşayan kişilerin biyografisine dâir yazdığı esere dayanmaktadır. Çalışma giriş ve iki bölümden oluşmaktadır.Giriş kısmında menkıbe kavramı kısaca anlatılmış, Türk İslâm Edebiyatında menâkıbnâme türü üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde Tâhirü'l-Mevlevî'nin hayatı kısaca anlatıldıktan sonra çalışmaya konu olan Kudemâ-yı Mevleviyye, muhteva ve şekil özellikleri açısından incelenmiş, kaynakları mâhiyetinde olan Menâkıbu'l-Ârifîn, Risâle-i Sipehsâlâr ve Menâkıbu'l-Ârifîn'in devamı niteliğindeki Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân gibi eserlerle mukayese edilmiştir. İkinci bölümde ise elde bulunan iki nüsha esas alınarak Kudemâ-yı Mevleviyye'nin tenkitli metni transkripsiyon sistemiyle sunulmuştur. Eserde geçen yer, şahıs ve eser adlarının indeksi de yapılmıştır. Sonuç kısmında ise ilim câmiasına kazandırılan eser ve bu çalışma ile ilgili genel değerlendirmeler eklenerek teze son verilmiştir. This study relies on work penned by Tâhir al Mevlevî (1877-1951) who is a poet, mystic, scholar and lived both late Ottoman and early Republican eras. The book, which is named as Kudemâ-yı Mevleviyye, is about Mevlevi order and Tâhir el Mevlevi is a follower of it as well. The study consists of one introductionary and two chapters.In an introductionary chapter, menkıbe term is briefly narrated and put emphasis on menakibname genre in Turkish Islamic Literature. In the first chapter, after brief inscribing his life, Kudemâ-yı Mevleviyye being discussed throughout the examination is elaborated according to its content and style. On the other hand, it is compared with some sources such as Manâkib al-Ârifîn, Risâle-i Sipehsâlâr and Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. In the second chapter, the text of Kudemâ-yı Mevleviyye is adapted recent alphabet according to transcription system as a result of comparison of two copy. Index of names, places, and books is presented, too. In the final chapter, I evaluate some remarks about the work. 406

Mensur hikâye metinlerimizin ve bunların incelenip değerlendirilmesi hem eskiedebiyatımızın daha iyi anlaşılması hem de günümüz sanatçısına kaynaklık etmesiaçısından çok değerlidir. Bu düşünceden hareketle bu çalışmamızda mensur bir hikâyeörneği olan ve döneminde de birçok insan tarafından asker ocaklarında vekahvehanelerde okunan aynı zamanda `Gazavatnâme` ve `Menâkıbnâme` olarakisimlendirilebilecek bu eser üzerinde büyük bir istekle çalıştık. Battalnâme veDanişmentnâme gibi dinî ve hamasî nitelikler taşıyan bu eseri edebiyatımızakazandırmayı amaçladık. Türk hikâye geleneğinde de sözlü geleneğin getirdikleri ilebirlikte İslamiyet'in etkisi açık biçimde görülmektedir. İslamiyet etkisi altında gelişenTürk destanlarında yapılan mücadele ve savaşların amacı İslamiyet öncesidestanlarınkinden çok farklıdır. Bu destanlarda maddi kuvvetle manevi kuvvet birleşir,bilhassa maneviyat ön plandadır. Kerbnâme'nin mensur 3 ciltlik nüshası AtatürkKütüphanesi Muallim Cevdet yazmaları arasında bulunmuştur. Transkripsiyonlu metnive incelemesi üzerinde çalışmış olduğumuz nüsha Muallim Cevdet K. 234'te kayıtlıdır.Hikâye Hz. Osman'ın şehit edilmesiyle başlar. Mervan bunu fırsat bilerek Hz.Osman'ı Hz. Ali'nin şehit ettiği iftirasında bulunur. Hz. Ayşe bu haberi duyuncaüzüntüyle orduyu toplayıp savaşa gider. Ancak Said ibn Vakkas onu vazgeçirir. Bukısımdan sonra Muhammed Hanefî hikâyeye dâhil olur. Birçok kimse onun zulmündenşikâyet ederek Hz. Ali'nin huzuruna gelirler. Hz Ali onun böyle şeyler yapmasınaihtimal vermez ve bir mektup gönderir. Mektupta kâfirlerden itibar görmediklerinizulümden şikâyet edenlerin de onlar olduğunu söyler. Hz. Ali'den onlarla savaşmak içinizin ister Hz. Ali bunu kabul eder. Hz. Ali ona yardım etmesi için Kerb Gâzî'denyardım ister. Muhammed Hanefî ile Kerb Gâzî birlikte kâfirlere karşı cenge başlarlar.Anahtar SözcüklerHz. Ali, Kerb Gâzî, Muhammed Hanefî, hikâye, dinî, hamasî. Our plain text story copies and their evaluation with examination are so valuable interms of both much more understanding of the former literature and being a source forthe present artists. Act on this belief we studied with a great desire on this work that is asample of a plain text story in our working and that is read by many people in militarycenters and coffeehouses also in it's period at the same time it can be called`Gazavatnâme` and `Menakıbnâme` . we aimed at bringing this work that carriesreligious and epic qualifications like Battalname and Danişmentname to our literature.Also in Turkish story tradition it is clearly seen that Islam with an oral tradition'sreturns are effective. The aim of the fightsand wars was done in Turkish saga that wasdeveloped under the effect of Islam are so different from sagas in preislam. In thesesagas material force unites with the moral force, especially priority is worale.Thesample of Kerbname that is a 3 volume plain text. İs amoung the writings of MuallimCevdet in Atatürk Library. The transcripted edition and its analysis on which we studiedon is registered under the number 234 in Muallim Cevdet Library.The story starts with being a martry of Hazrat Uthman. Merwan, seizing thisopportunity, smirched Hazrat Ali by claiming that the martryed Hazrat Uthman. Uponhearing this incident, Hazrat Aisha with grief in her heart, gathered her army and wentinto war. Said Ibn Vakkas discourages her. After this section Muhammad Hanafî isincluded to this story. Many people complain from his crvelty and come before HazratAli. He doesn't persume that he can do something like that and sends him a letfer. Hesays that thay don't see reputation from heretics and they also comlain from the crveltyin this letfer. He asks permission from Hazrat Ali to fight with them and he accepts it.Hazrat Ali asks for help from Kerb Ghazi to help him. Kerb Ghazi starts to fight withMuhammad Hanafî against heretics.Key WordsHazrat Ali, Kerb Ghazi, Muhammad Hanafî, story, religious, epic. 240

İnsanlığın genel anlamda evreni anlama ve anlamlandırma bağlamında ortaya koyduğu bilgi ve uygulamalar olan mitin özünü iman unsuru oluşturur. Özünde iman unsuru olan mitin kutsal bir mahiyet taşıması, onun Tanrısal/dini bir kaynağa dayanmasındandır. Mitin özünde bulunan bu kutsallık, miti döngüsel bir zamana bağlı kılar. Böylece içinde bilindik zaman kavramı bulunmayan mit, ilerleme ve zamanın sembolü tarihin karşısında yer alır. Ancak insanların ilk bilgisi olan mit, her ne kadar tarihin karşısında olsa da, tarih sahnesinde, mitik `an`da üretilen ilk bilgiler dönüşüme uğrayarak ait olduğu kültürlerin anlatı dünyasında varlığını sürdürür. Türk kültürü anlatı dünyasının dini anlamda önemli bir kolu olan menkıbeler de mitik `an`ın bu ürünlerini içinde taşır. Özellikle mitin Tanrısal/dini özü, bu dönüşümü dini mahiyeti olan anlatı dünyası içinde varlığını devam ettirmesini kolaylaştırmıştır.Bu çalışmada Kaygusuz Abdal Menâkıbnâmesi ile Vilâyetnâme'de geçen mitik unsurlar metin merkezli olarak incelenmiştir. Bu unsurlar incelenirken mitik unsurların oluştuğu sözlü kültür ortamına, sözlü kültürün halk muhayyilesine olan etkisine, bu etkinin yaratıma olan yansımasına özellikle değinilmiştir.Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde menkıbe, menâkıbnâme ve Türk edebiyatındaki menâkıbnâme geleneği üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Kaygusuz Abdal Menâkıbnâmesi ile Vilâyetnâme'nin konusu hakkında bilgi verilmiş, üçüncü bölümde Kaygusuz Abdal ve Hacı Bektâş'ın tarihsel kişilikleri üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde mit/mitoloji kavramı çeşitli tanımlar çevresinde incelenmiş, beşinci bölümde ise incelediğimiz kaynaklarda yer alan mitik unsurlar çeşitli açıklama ve örnekler eşliğinde sunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Menâkıbnâme, Kaygusuz Abdal Menâkıbnâmesi, Velâyetnâme, Mitoloji, Dönüşüm. Essence of the myth which is knowledge and practices presented by humanity in the context of understanding and sense-making the universe in general terms is constituted by faith element. That myth, in which there is the faith element in its essense, bears a sacred nature is due to the fact that it is based on a divine/religious source. This sacredness present at the essence of myth makes the myth a cyclical time-dependent. Thus, the myth in which there is not the customary time concept takes a place against progress and history which is symbol of the time. But, although the myth that is people's first knowledge is against history, the first knowledge which had been produced at mythic ''moment'' still continue their existence, by undergoing transformation, in narrative world of cultures to which they belong. Also sagas that are an important section of narrative world of Turkish culture in a religious sense contain within themselves these products of the mythical ''moment''. Particularly, divine/religious essense of the myth made it easier for this transformation to continue its existance within the narrative world which has a religious nature.In this study, we examined text-centeredly mythic elements which are mentioned in Menâkibnâme (Sufi hagiography) of Kaygusuz Abdal and Vilâyetnâme (Saintly Exploits of Haji Bektash Veli). In examining these elements, we addressed oral culture medium in which mythic elements have been constituted, the impact of oral culture on public (folk) imagination, and reflection of this impact on the creation, in particular.The study consists of five chapters. In the first chapter, we dwelled upon saga, menâkibnâme (Sufi hagiography) and menâkibnâme tradition in Turkish literature. In the second chapter, we informed about the subject of Menâkibnâme of Kaygusuz Abdal and of Vilâyetnâme; and in the third chapter, we deliberated on historical personalities of Kaygusuz Abdal and Haji Bektash. In the fourth chapter, we examined myth/mythology concept within the scope of various definitions; and in the fifth chapter, we presented mythic elements which take place in references which we examined, in company with various explanations and examples.Key Words: Menâkibnâme, Menâkibnâme of Kaygusuz Abdal, Velâyetnâme, Mythology, Transformation.

Çalışmamız, Yûsuf Bin Yâkub‟un Menâkıb-ı Şerîf ve Tarîkatnâme-i Pîrân veMeşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye adlı eseri üzerinde gerçekleşmiştir. Çalışmayapılırken mukaddime, menkıbe ve hâtime olmak üzere üç bölüm hâlindeincelenmiştir. Eserin asıl konusu olan menkıbe bölümünü, KocamustafapaşaDergâhı‟nda sırasıyla şeyhlik yapmış olan Çelebi Efendi, Sünbül Efendi, MerkezEfendi ve Yâkub Efendi‟nin biyografik bilgileri oluşturmaktadır. Menâkıbnâmeniniçeriği âsitânenin şeyhlerinden Yâkub Germiyânî oğlu Yûsuf Bin Yâkub‟un mevcutbilgileri derlemesi, babasından yaptığı nakiller ve kendi yaşadığı tecrübelerinanlatımıyla gerçekleşmektedir. Menâkıbnâmenin, yıllardır pek çok Halvetiyyeçalışmasına kaynaklık etmesine rağmen çeviri metni yapılmamıştır. Yapılacakçalışmalara kolaylık sağlayacağını düşünerek eserin çeviri metnini hazırlamayaçalışmış bulunmaktayız. Çalışma hicrî 1290 yılına âit matbû metin üzerinde olmasınarağmen ilgili diğer nüshalar konu bütünlüğünü anlayabilme adına gözdengeçirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Yûsuf Bin Yâkub, Kocamustafapaşa Dergâh‟ı,Menâkıbnâme, Halvetiyye, Biyoğrafi. This study covers the work of Yûsuf Bin Yâkub‟s `Menâkıb-ı Şerîf veTarikatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye` which has beeninvestigated under three main sections: introduction, body and conclusion. The maintheme of the masterpiece that takes part in the introduction part comprises thebiographies of `Çelebi Efendi, Sünbül Efendi, Merkez Efendi and Yâkup Efendi` whoserved for the Kocamustafapasha lodge as `Skeikh`. The content of the introductorypart was composed under the light of the narrations conveyed to Yûsuf Bin Yâkub byhis father Yâkub Germiyânî addition to his own experience. Notwithstanding thatmenâkibnâme has been a primary source for many a good deal of Halvetiyye works,it has never been translated to Turkish. Hence, in this study we have also sought toprovide a translation of the masterpiece in order to contribute to the literature.Although the current study has been carried out depending on a publishedmasterpiece pertaining to 1290 of the Hegira, primary sources have also beenscrutinized so as to well appreciate the integrity of the issue.Keywords: Yûsuf Bin Yâkub, Kocamustafapasha lodge, Menâkibnâme,Halvetiyye, Biography. 194

ÖZETAnadolu tarih boyunca birçok istilâlara maruz kalmıştır. Bu istilâların ilki M.S. IV. yüzyılda başlamıştır. Anadolu'ya ilk akınlar; Hunlar, Sabir Türkleri, Dört Halife Dönemi ve ilk Müslüman Türk devletleri tarafından düzenlenmiştir. Selçuklu Hanedanı'nın mensubu olan Çağrı ve Tuğrul Bey dönemlerinde Anadolu'ya yeni yurt edinmek amacıyla akınlar gerçekleştirilmiştir. Sultan Alp Arslan tarafından 1064 Anî şehrinin fethi ve 1071 Malazgirt Zaferi sonucunda Anadolu'da giderek Selçukluların nüfusu artmaya başlamıştır. Süleyman Şah tarafından 1075 yılında başkenti İznik olarak kurulan Anadolu Selçuklu Devleti; Bizanslılarla, Haçlılarla, Ermenilerle ve Gürcülerle mücadele etmiştir. 1176 yılında Sultan II. Kılıç Arslan ile yapılan Miryakefalon Savaşı'nda Bizans Devleti yenilgiye uğratılmış ve Anadolu'da Selçuklu Devleti'nin hâkimiyeti sağlanmış oldu. Anadolu Selçuklu Devleti; I. Giyaseddin Keyhusrev, I. İzzeddin Keykavus ve I. Alâeddin Keykubad dönemlerinde en parlak yıllarını yaşamıştır. Bu dönemde Anadolu Moğolların baskısından kaçarak, Orta Asya ve Horasan bölgesinden gelen ilim ehli insanlarla dolup taşmıştır. Anadolu'da eğitim ve öğretim yüksek zirveye ulaşmıştır. Bu çalışmamızda ilim ehli insanlar ile ilgili yazılan Menâkıbnâmelerde geçen bilgilerle Anadolu Selçuklu Devleti'nin siyasî, dinî ve iktisadî yapısıyla ilgili bilgileri değerlendirilerek ortaya çıkarmaya çalıştık. Anadolu Selçuklu Devleti 1243 yılında Kösedağ Savaşı'yla Moğollara yenilerek her alanda giderek önemini kaybetmiştir. Anahtar Kelimeler: Anadolu, Bizans, Bilginler, Menâkıbnâme, Selçuklu. ABSTRACTAnatolia has been exposed to lost of invasions throughout history. The first of these invasions started in the A.D. fourth century. The first raids to Anatolia were made by Huns, Sabir Turks, states in rashidun caliphate and first Muslim Turkish states. Raids were made to Anatolia in order to get a new homeland under Çağrı and Tuğrul Bey eho are members of Seljuk Dynasty.As a reult of conpuest of Anî city by Sultan Alp Arslan in 1064 and Malazgirt victory in 1071, Seljuk population started to increasa gradullay. Anatolian Seljuk Empire that was founded in 1075 by Süleyman Shah and whose capital city was İznik fought against Byzantines, Crusaders, Armenians. In 1076, Sultan Kılıç Arslan II defeated Byzantine state in Miryakefalon War and domination of Seljuk Empire was supplied in Anatolia.Anatolian Seljuk Empire had its heyday under Giyaseddin Keyhüsrev I, İzzeddin Keykavüs I. and Alaâeddin Keykubad I. In this period, Anatolia was abundant with scientists coming from Central Asia and Khorasan by breaking away from Mongolian pressure. Education and trainning came to a head in Anatolia. In this stuyd, we tried to evaluate and find out the information about political, religiouns and economic structure of Anatolian Seljuk Empire with the help of information mentioned in epics written about scientists. Anatolian Seljuk Empire was defeated by Mongolians in Kösedağ War in 1243 and so lost its siğnificance in all areas gradually.Key Words: Anatolia, Byzantine, Schorlars, Seljuk. 127

ÖZETEBÜ'L-FEREC ABDURRAHMAN B. ALİ İBNÜ'L-CEVZİ (ö.597/1201) VE `MENÂKIBU EMİRİ'L-MÜ'MİNİN ÖMER B. HATTÂB` ADLI ESERİBu çalışma, Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ali İbnü'l-Cevzi'yi (ö.597/1201) ve `Menâkıbu Emiri'l-Mü'minin Ömer b. Hattâb` adlı eserini incelemektedir. Araştırma, adı geçen şahsın eserini tahlil ederek tanıtılmasını amaçlamaktadır. Çalışma, İbnü'l-Cevzi'nin yalnızca İslami ilimlerde değil, aynı zamanda tarihte de uzman olduğunu göstermiştir. Çalışmamıza konu olan eserde, birey ve devlet adamı olarak Hz. Ömer'in tanıtıldığı tespit edilmiştir. Seksen bölüme ayrılan kitapta, siyer, tabakat, hadis ve tarih türü eserlerin kaynak olarak kullanıldığı ve tamamına yakının rivayet ağırlıklı olduğu belirlenmiştir. Rivayetlerin tarihi bilgilerle mukayesesinde bazı rivayetlerin bu bilgilerle uyuşmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Menâkıb, Biyografi, Hz. Ömer, İbnü'l-Cevzî. ABSTRACTABU AL-FARAJ ABDURRAHMAN B. ALİ IBN AL-JAWZİ (d.597/1201) AND HIS BOOK `MANAKIB Al-AMİR AL-MUMIN OMAR B. HATTAB` This study examines Abu al-Faraj Abdurrahman b. Ali Ibn al-Jawzi (d.597/1201) and his work entitled `Manakıb Amir al-Mümin Omar b. Hattab`. It aims to introduce by analyzing his book.The study has showed that he is not only an expert in Islamic sciences but also in history. It has been found out that Omar was identified in the book as a person and a State man. It has further indicated that the book, which is divided into eighty divisions, was based on different sources such as siyar, hadith, history and that it is composed of almost all narrations. It has been observed that when compared with historical information, some narrations are not in collaborations with these information.Key Words: Manakıb, Biography, Omar, Ibn Al-Jawzi. 364

Ali Nihanî'ye ait manzum Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi adlı eserin ele alındığı bu çalışma, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Üç başlık halinde tertip edilen Giriş bölümünde Velayetname türüne ve yakın edebî türlere değinildikten sonra Türk edebiyatında Velayetname/Menakıpname adıyla kaleme alındığı tespit edilen eserler hakkında bilgiler verilmiştir.İlk bölümde, mevcut kaynaklardan hareketle, şairin hayatı, sanatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, İnceleme başlığı altında Velayetname'nin öne çıkan özelliklerinden bahsedilerek eser şekil ve muhteva bakımından incelenmiştir.. Üçüncü bölümde, eldeki nüshaların tavsifi yapıldıktan sonra, mevcut metin Latin harflerine aktarılmış ve metnin sadeleştirilmiş hali ile birlikte verilmiştir.Çalışma, eser ve şair hakkında yapılan değerlendirmeleri içeren bir Sonuç bölümü, `Dizin` ve `Ekler` bölümleri ile tamamlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Ali Nihanî, Hacı Bektaş-ı Veli, Manzum Velayetname, Menakıpname, Mesnevi. This study which is based on the Velayetname of Haji Bektash Veli written in poetic by Ali Nihani, consists of an introduction and three sections. The entry section is organized by three title, after touching on proximate literary genre and Velayetname genre, given informations about the works which are determined that been penned by name Velayetname/Menakıpname in Turkish Literature.In the first section, with reference to current resources, the poets life and works of art are emphasized. In the second section, under the title Analysis, by mentioning typical characteristics of Velayetname, the study was examined in terms of form and contents. In the third section, after available copys was defined, current text was translated into Latin alphabet and the text was translated to Turkey Turkish.The study was concluded whit a Conclusion section that contains the evaluation about the poet and work, `Index` and `Appendix` sections.Key Words: Ali Nihani, Haji Bektash Veli, Poetic Velayetname, Menakıpname Mathnawi. 821

1828-1892 yılları arasında yaşamış olan İsmail Sâdık Kemâl'in, Düğümlü Baba lakabıyla tanınan Hacı Hafız Mustafa Efendi'nin hayatını ve kerametlerini merkeze alarak yazdığı 11 ciltlik KEMÂL-NÂME-İ DÜĞÜMLÜ BABA adlı eserinin birinci cildinin tenkitli metni ve incelemesi bu tezin konusunu oluşturmaktadır. Eser manzum bir menâkıb-nâmedir.Çalışma üç ana bölümden müteşekkildir. Birinci Bölüm eserin yazarı İsmail Sâdık Kemâl'in hayatı, eserleri ve edebî kişiliği hakkındadır.İkinci Bölüm kendi içinde iki ana başlık bulundurmaktadır. Eserin Şekil Özellikleri ve Eserin Muhteva Özellikleri isimlerini taşıyan bu başlıklar sırasıyla kendi içinde üç ve dört alt başlığı ihtiva etmektedir. Eserin Şekil Özellikleri başlığında şiirle ilgili teknik bilgilerin verildiği nazım şekilleri ve vezin konuları işlenmiştir. Sonrasında yazarın dil ve üslup hususiyetleri anlatılmıştır. Eserin Muhteva Özellikleri başlığında Düğümlü Baba'nın hayatı ve tekkesi hakkında iki başlık bulunmaktadır. Bunlardan sonra eserde adı geçen şahıslarla ilgili bir başlık ve en sonunda menkıbelerin sınıflandırılması konusunun işlendiği bir başlık yer almaktadır.Üçüncü Bölüm, eserin neşir esaslarını ve tenkitli metnini barındırmaktadır. The subject of this thesis is the critical of the text and the examination of the first volume of the 11-volume `KEMÂL-NÂME-İ DÜĞÜMLÜ BABA`, written by İsmail Sadik Kemal, who lived between 1828 and 1892, centered on the life and miracles of Hadji Hafiz Mustafa Efendi, . The work is a `menâkıbnâme` written in verse.The study is divided into three main sections. The first part is about the life, works and literary personality of the writer İsmail Sadık Kemal.The second part has two main headings in itself. These titles, bearing the names of `Eserin Şekil Özellikleri` and `Eserin Muhteva Özellikleri`, the first one contains three and the second one contains four subheadings, respectively.In the title of `Eserin Şekil Özellikleri`, verse forms and prosody are helded in which technical information about poetry is given. Then the author's language and stylistic features are explained.There are two titles about the life and the dervish convent of `Düğümlü Baba` in the title `Eserin Muhteva Özellikleri. Thereafter, there is a title for the persons mentioned in the work, and finally a title for the classification of `menkıbeler`.The third chapter contains the essences for publishing this work and the criticized tex. 386

Muharrem Efendi (ö.1592), Osmanlı döneminde Tokat Zile'de yaşamış olan bir Halvetî şeyhi, müellif ve bilim insanıdır. Muharrem Efendi, Osmanlı tasavvuf kültürünü derinden etkileyen ve Sivâsîler diye meşhur olan bir akımı temsil eden ailenin en büyüğü olması bakımından önemli bir isimdir.Bu çalışmamızda, Muharrem Efendi'nin eserleri arasında şu ana kadar yapılan akademik çalışmalara göre onun en önemli tasavvufî eseri olan ve çoğunluğu İslam'ın ilk dönem sûfîleriyle ilgili menkabeleri anlatan Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ adlı eserinin değerlendirmesini yaparak eserin önemine dikkat çekmek istiyoruz. Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ adlı eser, halvetî olan Muharrem Efendi tarafından on altıncı yüzyılda yazılmıştır. Bu sûfî tabakâtı ve menâkıbnâme eseri, Muharrem Efendi'nin kullandığı tasavvufî kavramlar ve onun tasavvufî düşüncesi hakkında bilgi vermesi bakımından İslam tasavvuf tarihi ve kültürü konusunda önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada, Muharrem Efendi'nin Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ adlı eseri incelenerek eserin değerlendirmesi yapılmıştır. Yetmiş tane sûfînin hayatı ve menkabeleri, bu sûfîlerin olağanüstü hayat hikayeleri ile ilgili olan tasavvufî kavramlar ele alınmıştır.Anahtar Sözcükler: Menkabe, Menâkıbnâme, Sûfî Tabakâtı, Muharrem Efendi, `Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ`, Tasavvuf, Sûfî, Evliyâ. Muharrem Efendi (died 1592), who lived in Zile in Tokat in the Ottoman period, was a Halvetî sheikh and writer and scholar. Muharrem Efendi is an important name in terms of being the largest member of a family which represents a famous current as known Sivâsî that deeply affected the Ottoman sûfîsm culture.In this study by doing analysies we want to call attention to importance of Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ which Muharrem Efendi's the most important mystical work among his works according to academic studies until now and tells the legends about a large number of sûfîes in the early periods of Islam. Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ was written by Halvetî Muharrem Efendi in the 16th century. This work of sûfî ranks and categories, menakıbnâme has a certain place in islamic mysticism history and culture since it gives information about his mystical thoughts and mystical terminologies which Muharrem Efendi used. In this study the evaluation of the work has been made by analysing Muharrem Efendi's work called Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ. Seventy sûfîes' biographies and their legends, mystical terminologies about extraordinary life stories of these saints in Künûz were discussed.Key Words: Legend, Menâkıbnâme, Sûfî Ranks and Categories (Generations), Muharrem Efendi, `Künûzü'l-Evliyâ ve Rumûzü'l-Asfıyâ`, Sûfîsm, Mysticism, Sûfî, Saint. 315

Menâkıbnâme XVII. yüzyıla ait Osmanlı Türkçesi özellikleri gösteren edebi bir metindir. Kelime hazinesi bakımından oldukça zengin olan eser üzerinde farklı akademik çalışmalar yapma imkânı da bulunmaktadır.Menâkıbnâmenin tek yazma nüshası Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesinde bulunmaktadır. Eserin yazılış tarihi kesin olarak bilinmemekte olup İbrahim Big (Beg) tarafından 1675 yılında istinsah edilmiştir. 136 varaktan oluşmaktadır. Varaklardaki satır sayısı birkaç varak dışında 21'dir.Tez çalışması; Menâkıbnâme, Dil Özellikleri ve Metin ana bölümlerinden oluşmaktadır. Birinci bölümde Türk Edebiyatında menâkıb-nâme geleneği, müellifin hayatı ve menâkıb-nâme hakkında bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölüm dil özellikleri ana başlığı altında imlâ özellikleri ve ses bilgisi alt başlıklarından oluşmaktadır. Üçüncü ve son bölüm metin kısmıdır.Anahtar kelimeler: 1.Şeyh Gavrî.2.Müellif,3.İstinsah,4.Menâkıb-nâme,5.Dil Özellikleri,6.Ses Bilgisi,7.Metin. Menâkıbnâme belonging to XVII century and having Ottoman Turkish characteristics is a literary text. There is an opportunity to make a variety of academic studies on the work which is quite rich in vocabulary.The only menâkıbnâme's manuscript edition is at Konya Region Manuscript Works Library. It is not known the exact date when the works were written. However, it was written by İbrahim Big in 1675. It consists of 136 varak. (pages) Line numbers on the pages (varaks) are 21 except a few varaks. (pages)Thesis study consists of menâkıb-nâme language characteristics and main text parts. In the fist part, there is information about menâkıb-nâme convention in Turkish literature, müellif's life and menâkıbnâme. In the second part, under the main headline of language characteristics, there is phonology and orthography bustitles. The third and the last part is text part.Keywords: 1-Şeyh Gavrî,2-Author,3-Coppy,4-Menâkıb-nâme,5-Language Features,6-Phonetics,7-Text. 436

Anadolu Selçuklu Devleti'nin baş şehri olan Konya'da yerleşen Mevlânâ Celâleddin Rumî, ardında bıraktığı eserler ve tasavvuf alanındaki düşünceleri ile Türk kültürünü derinden etkilemiş bir mutasavvıftır. Kaleme aldığı büyük eseri Mesnevî sayesinde Mevlânâ'nın ismi, çağları ve yaşadığı mekân olan Anadolu'nun sınırlarını aşmıştır. Sufînin yaşam öyküsü ise kendisinin yaşadığı çağdan hemen sonra yakın çevresindekiler tarafından kaleme alınmaya başlanmıştır. Mevlânâ Celâleddin Rumî ve Mevlevîyye tarikatının büyüklerinin yaşam öykülerini menâkıbnâme tarzında ele alan Menâkıbü'l-ârifîn ve Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb büyük sufînin ardından yazılan önemli eserler arasındadır.Ahmed Eflakî'nin kaleme aldığı Menâkıbü'l-ârifîn ve Derviş Mesnevihan Mahmud Dede'nin eseri Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb Mevlevî Asitanesi'nde tamamlanmış eserlerdir. Ahmed Eflakî, Mevlânâ'nın torunu Ulu Arif Çelebî'nin emriyle başladığı Menâkıbü'l-ârifîn'in genişletilmiş versiyonunu 1353 senesinde tamamlamıştır. Derviş Mesnevihan Mahmud Dede ise Hemedanî'nin eseri Sevâkıb-ı Menâkıb'ı Osmanlı Sultanı III. Murad'ın izniyle, Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb ismiyle 1590 senesinde Türkçe'ye çevirmiştir.Mevlânâ ve Mevlevîyye tarikatının yaşam öyküleri, kerâmetleri ve tasavvufî hallerini anlatan Menâkıbü'l-ârifîn [UUL O. Nova 94] ve Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb'ın [NPML M. 466, TSMK R. 1479] bugün bilinen minyatürlü nüshaları, XVI. yüzyılın sonu ve XVII. yüzyılın başları arasındaki bir tarih aralığında Osmanlı Bağdat Eyalet Üslubu'nda hazırlanmıştır. Bu zaman dilimi içerisinde oldukça faal olan Osmanlı Bağdat Eyalet Okulunun, hem müşterileri hem de üreticileri içinde Mevlevî dergahları oldukça önemli bir yere sahiptir. Göçer sufî sanatçılar sayesinde üslubun etkileri Bağdat dışına da taşmıştır.Menâkıbü'l-ârifîn [UUL O. Nova 94] ve Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb'ın her iki nüshasında [NPML M. 466, TSMK R. 1479] yer alan minyatürlerde, başta Mevlânâ olmak üzere Mevlânâ'nın üstadları Bahâeddin Veled, Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî; Mevlânâ'nın dostları Şems-i Tebrizî, Selâhaddin-i Zerkub ve Hüsâmeddin Çelebî; Mevlânâ'nın oğlu Sultan Veled, torunları Ulu Ârif Çelebi ve Emir Abid Çelebî tasvir edilmiştir. Minyatürler arasında Şeyh Evhâdüddin Kirmanî, Sadreddin Konevî, Hakim Senâi ve Hallac-ı Mansur gibi tasavvuf tarihinin ünlü sufîlerinin yanısıra, Mevlânâ'nın çağdaşı olan ilim adamları ve devlet idarecilerinin tasvirlerinin de yer alması, bu üç yazma eserin sadece Mevlevîyye tarikatı açısından değil genel olarak hem Türk tarihi hem de tasavvuf tarihi açısından öneminin altını çizmektedir.Bu tezde, Menâkıbü'l-ârifîn ve Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb'da, Mevlânâ ile Mevlevîyye tarikatının diğer büyüklerinin gösterdikleri kerâmetlerin ve onların tasavvufî yaşantısıyla ilgili oldukça soyut kavramların konu edildiği minyatürler, yapan sanatçıların kişisel üslupları teşhis edilerek, ikonografik açıdan değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmelerle, İslam kitap resminde sufî menkıbelerinin resimli diğer örneklerinin çözümlenmesine de ışık tutulmaya çalışılmaktadır.Anahtar Kelimeler: Minyatür, Osmanlı Bağdat Eyalet Üslubu, Menâkıbnâmeler, Mevlânâ, Mevlevilik, Menâkıbü'l-ârifîn, Tercüme-i Sevâkıb-ı Menâkıb. Mevlânâ is a mystic who lived in Anatolian Seljukid capital city of Konya and he has influenced Turkish culture extensively with his work and thoughts on Islamic mysticism. His name became known outside the boundaries of Anatolia due to his master piece Masnavî.Accounts on his life were written after him by the ones who were close to him during his life. Manâkib al-ârifîn and Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib are amongthe most significant works on the life of this great mystic and they depict stories from the life of Mevlânâ and important figures of Mevlevî order.Manâkib al-ârifîn by Aflâkî and by Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib Darvish Mesnevi Khan Mahmud are both completed in Mevlevî order's Asitane. Aflâkî completed an extented version of Manâkib al-ârifîn in 1353 by the order of Mevlânâ's grandson Ârif Chelebi and Darvish Mesnevi Khan Mahmud translated Hemedâni's Thawâqib-i Manâqib in to Turkish in 1590 under the title of Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib with the permission of Sultan Murad III.The copies of Manâkib al-ârifîn and Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib which tell karamats (miracles) and mystic situations (makams) from Mevlânâ's life and other Mevlevî sheiks contain miniatures which were reflect the style of Ottoman Bagdad Miniature Painting between XVI and XVII centuries. The effects of this style extented beyond Bagdat due to travelling sufi artist.The miniatures in Manâkib al-ârifîn and Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib depicts primarily Mevlânâ along with his teachers; Bahâ al-din Veled, Burhâneddin Tirmizi, his friends; Shams al-Din Tabrizî, Selahâddin Zerkub and Chelebi Husameddin, his son Sultan Veled, his grandsons Chelebi Ârif and Chelebi Âbid . The fact that there are miniatures of important sufis such as Sheik Evhadüddin Kirmanî, Sadreddin Konevî, Hakim Senâi and Hallaj Mansur with Mevlânâ's contemporary intellectuals and important state men, make these three works significant not only for Mevlevî order but also for the history of Islamic mysticism and Turkish history. In this thesis miniatures of Manâkib al-ârifîn and Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib depicting karamats (miracles) and mystic situations (makams) of Mevlânâ and other important figures of Mevlevî order are eavaluated based on the personal style of artists who paint them. These evaluations aim to shed light on the other Islamic miniatures in illustrated sufî biographies.Keywords: Miniatures, Ottoman Bagdad Miniature Painting Mevlânâ, Mevlevî Order, Manâkib al-ârifîn, Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib 462

Bu tez ile XVIII. yüzyılda yaşamış olan Türk Edebiyatı şair, nâsir ve şeyhlerinden Ahmed Hâlis'in Türkçe kaleme aldığı Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-Ma'nevî adlı menakıbının transkripsiyonlu ve tenkitli metninin hazırlanarak eserin tanıtılması ve menakıbın dil ve üslûp özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Ahmed Hâlis, menakıbında kendisi gibi bir Mevlevî şeyhi ve şairi olan babası Mustafa Sâkıb Dede'nin hayatını ve kerametlerini kaleme almıştır. Menakıp, ayrıca Mevlevîlik kültürü ve tarihi ile ilgili önemli bilgiler içermektedir. Eser, Mevlevîlik tarihi açısından büyük öneme sahip bir şehir olan Kütahya'da 48 yıl şeyh olan, yetiştirdiği kişiler ve ortaya koyduğu eserlerle Mevlevî kültüründe ve edebiyat tarihinde büyük izler bırakan şair Sâkıb Dede'nin hayatının yine bir şair olan oğlu Ahmed Hâlis'in kaleminden aktarılması sebebiyle önem arz etmektedir. Mensur olarak kaleme alınan menakıp; bilhassa Mevlânâ'nın Mesnevî'sinden, Sâkıb Dede'nin Divan'ından ve Ahmed Hâlis'in şiirlerinden alınmış manzum parçalar içermektedir. Eserin Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesinde bir, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde üç olmak üzere toplam dört nüshasına ulaşılmış ve bu çalışma hazırlanırken bu nüshalardan en eski tarihli ve en güvenilir olduğunu düşünülen Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi 1186'da kayıtlı nüsha ile İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi 10145'de kayıtlı nüshaların edisyon kritiği yapılarak eserin metni oluşturulmuştur. Bu çalışma; 18. yüzyıl mensur eserlerine genel bir bakış, Ahmed Hâlis'in hayatı ve Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-Ma'nevî''nin transkripsiyonlu ve tenkitli metni, metnin dil ve üslûp incelemesi ve nüshaların tanıtımından oluşmaktadır.Anahtar Kelimeler: Ahmed Hâlis, Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-Ma'nevî, Sâkıb Dede, Menakıp This thesis is, in some extends, to demonstrate the characteristics of language and style of the menakib; to introduce Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-Ma'nevî written by Ahmed Hâlis who lived in 18th century poet of Turkish literature, sheikh and nâsir (is a special term to describe someone who writes proses in Divan Literature), with its transcription and criticism. In his menakib, Ahmed Hâlis aimed to describe Mustafa Sâkıb Dede's life , his father, who was a Mevlevî sheikh and poet like him, and his miracles. The menakib, also, has valuable details about Mevlevî culture and its history. Because the menakib has written about the life of poet Sâkıb Dede, who lived for forty-eight years in Kütahya(,which is an important city in terms of Mevlevi culture,) as a sheikh and who made a great contribution to many of his followers' education, by his son Ahmed Hâlis it is immensely important. It was written as a prose and it is has manzum texts (are written in rhyme and meter) from the poems of Mesnevi by Mevlânâ and Divan by Sâkıb Dede and also from some of the poems written by Ahmed Hâlis. Four of its copies have been reached and among those four copies there is one copy in Süleymaniye Manuscripts Library; three copies in Istanbul University Library- Rare Collection. In this study the copy recorded to number 1186 in Süleymaniye Manuscripts Library and the copies are recorded to number 1186 in Süleymaniye Manuscripts Library and the copies are recorded to number 10145 in İstanbul University Library and -Rare Collection, which are supposed to the most trustable and oldest copies have been edited and the text of the work has been formed. This study has a general view to 18th century prose works, the life of Ahmed Hâlis and Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-Ma'nevî, its criticizing transcription, analysis of the text in terms of style and language and the introduces of the copies.Key Words: Ahmed Hâlis, Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-Ma'nevî, Sâkıb Dede, Menakib 246

Çalışmanın birinci bölümünde, Aşıkpaşazade'nin hayatı ve büyüdüğü çevre üzerinde durulmuş ve kişiliğinin eserine nasıl yansımış olabileceğine değinilmiştir. Bunun yanı sıra, 14. yüzyılda dervişlerin devletin kuruluşunda oynadıkları role birçok defa değinilmiştir. İkinci kısımda ise, Aşıkpaşazade'nin eserinde kullandığı bazı kavramlara değinilmiştir. Kullandığı kavramlar kendisinden önce ve sonraki diğer müelliflerde geçtiği şekliyle karşılaştırılarak kullanıldığı dönemi ne kadar yansıttığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Üçüncü ve son bölümde ise Aşıkpaşazade tarihinin ilk 67 babı (kısmı) Osmanlı Türkçesi'nden İngilizce'ye tercüme edilmiş ve Osmanlı Türkçesi'ne hakim olmayan tarih öğrencilerine ve diğer okuyuculara bu önemli eser sunulmaya çalışılmıştır. In the first chapter of this study, emphasis is put on the life of Aşıkpaşazade, the environment he grew up in and how his background could have reflected on his account. Aşıkpaşazade, who himself was a dervish, touches upon the role the dervishes played in the foundation of the Ottoman state several times in his account. The second chapter mentions some terms used by Aşıkpaşazade. The terms he used are compared with the authors who wrote about the same period before and after him, in order to understand to what extent he reflects the realities of the era. In the third and the final section, the first 67 chapters of Aşıkpaşazade's history is translated from Ottoman Turkish to English in order to present this valuable work to students of Ottoman history who can not benefit from Ottoman Turkish and to the other readers. 122

Bu çalışma Osmanlı İmparatorluğu?nun kuruluş yıllarında Anadolu?ya gelip Bursa şehrine yerleşmiş ve bu şehirde irşad faâliyetlerinde bulunmuş olan Emir Sultân?ın hayatı ve ona dair yazılan menâkıbnâmeler ile ilgilidir. Bu büyük sûfînin Osmanlı edebiyatı ve tarihi üzerinde bıraktığı etkiyi araştırmak amacıyla hayatı hakkında bilgiler verilmiş, hakkında yazılan menâkıbnâmeler incelenmiş ve bu menâkıbnâmelerin birbirleriyle olan ilişkileri üzerinde durulmuştur.İkinci bölümde ise Nimetullah Efendi?nin telif etmiş olduğu Menâkıb-ı Emîr Sultân adlı eser incelenmiş ve edisyon-kritikli metin neşri hazırlanmıştır. This study focuses on Emir Sultan who came to Anatolia and settled in the city called Burusa in the early times of the Ottoman Empire. The study basically focuses on the effects of Emir Sultan on Ottoman history and Ottoman literature. For that the menaqıbs which were written on Emir Sultan are investigated and also the intertextuality between them.In the second part, the text of the menaqıbname which is written by Nimetullah Efendi is given with a critical edition. 200

Hacı Bektaş-ı Velî'nin halifelerinden Hacım Sultan adına düzenlenmiş olan Hacım Sultan Menâkıbnâmesinin hangi sosyal ve kültürel zeminde üretildiğinin tespiti ve incelenmesi çalışmamızın amacını oluşturmaktadır. Menâkıbnâmeler ait oldukları zümreler tarafından yarı kutsal olarak kabul edilen ve insanları doğrudan etkileyen edebî metinlerdir. Bu eserlerin, Türk kültürü içerisindeki teşekkülü ve oluşturduğu gelenek ve bu geleneğin aktarıcısı olan yazıcıları incelemek de amaçlarımız arasındadır. Menâkıbnâme yazıcıları ise halk anlatı yapısını takip ederek derledikleri menkabeleri ortak Türk yazı özelliklerini gözeterek eserlerini meydana getirmişlerdir. Hacım Sultan Menâkıbnâmesi üzerine sözlü ve yazılı kaynaklar araştırılmıştır. Sözlü kültür kaynakları için, Hacım köyü ve çevre köylerde Hacım Sultan hakkındaki rivayetleri yaratıldığı ortamda sözlü kaynaklardan tespit için alan çalışması yapılmıştır. Alanda yapılan çalışmada ise alanda derleme ve inceleme yöntemlerinden, görüşme yöntemi ve gözlem yöntemi kullanılmıştır. Alan çalışmasında Hacım sultan'ın adının, Hacım köyü başta olmak üzere çevre köy ve kasabalarda bilinmekte olduğu ve hakkında menkabelerin anlatılmaya devam ettiği tespit edilmiştir. Hacım Sultan Türbesi etrafında da çeşitli inanç ve uygulamaların devam ettiği gözlenmiştir. Yazılı kaynaklar ise; Hacım Sultan Menâkıbnâmesinin nüshaları çeviri yazılı okunarak her nüshanın tam metni verilmiştir. İnceleme ?Hacım Köyü Nüshası? esas kabul edilmiştir. Esas alınan metin, yapı ve içerik özellikleri bakımından incelenerek, sözlü ve yazılı aktarımlar değerlendirilmiştir. Menâkıbnâmenin sözel dokusu tekke kültür çevresine ait olan dildir. Keramet motifleri sıklıkla geçmektedir. Halk anlatılarındaki hikâye etme özelliğine sahiptir. Hacım Sultan, Türk velî tipini yansıtmaktadır. Menâkıbnâme metninin incelenmesine, metin merkezli halkbilimi kuramlarından, Tarihî-Coğrafî Yöntem ve Yapısalcı Yöntemler kullanılmıştır. Bağlam merkezli yöntemlerden İşlevsel Yöntem kullanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Hacım Sultan, Hacım Sultan Menâkıbnâmesi, velî, keramet, yazıcı It is intended in this paper to determine and analyse social and cultural basis on which Menakibname was formed for the sake of Hajjim Sultan who is one of caliphs of Hajji Bektash Wali. Menakibnames are literary texts which are accepted as quasi-sacramental by the groups which they belong and it affects people directly. It is among our aims to analyse these works? place in Turkish culture and the tradition it created and writers as transmitter of the tradition. Menakibname writers created their works by taking into consideration the features of Turkish writing which they complied after following the structure of public narration. Oral and written sources on Hajjim Sultan?s Menakibname were researched. For oral cultural sources, in order to determine in the environment in which the rumours were created, field study was done in Hajjim and surrounding villages. During the field study, interview and observation method of collecting and analysis methods was used. It is detected in the field study that Hajjim Sultan?s name is known in surrounding villages and cities especially in Hajjim Sultan village and anecdotes are still being told. It was observed that different beliefs and practices continue around Hajjim Sultan?s Tomb. As written sources, full text of every page was given by reading pages of Hajjim Sultan?s Menakibname as translations. Analysis, ?Page of Hajjim Village? was considered as basis. The text which was accepted as basis was analysed in terms of structure and content, oral and written transfers were evaluated. Oral structure of Menakibname is the language which belongs to lodge culture environment. Motives of miracle are frequently mentioned. It has the same narration feature of public stories. Hajjim Sultan, reflect Turkish wali type. While analysing the text of Menakibname, one of text based folklore theories, Historic- Geographic Method, Structuralist Method was used. Functional method which is among context based methods was used.Key Words: Hajjim Sultan, Hajjim Sultan?s Menakibname, wali, miracle, writer. 610

Muhammet Ali Sabır Halfe Dükçi İşân, XIX. Yüzyılda (1856-1898) yaşamış Türkistanlı bir mutasavvıftır. Orta Asya'nın Fergana Vadisi bölgesinde yaşamış, çevresindeki halkı irşat ile meşgul olmuştur; Özbek, Kırgız, Tacik, Türkmen gibi birçok milletten tabi olan müritleri olmuş önemli bir şahsiyettir. Bununla birlikte talebeleriyle birlikte sömürgeci Çar Rusya'sına karşı ayaklanan ve sonunda idam edilen vatanperver bir şehittir. Menâkıb-ı Dükçi İşân eseri, şeyhin ismi belli olmayan bir müridi tarafından yazılmıştır.Eser dokuz ana bölümden oluşur: İlk üç bölüm, Besmele, Tahmid, Peygamber (a.s.m.)'a na't ve ashabına (r.a.) övgüden sonra diğer dört bölüm sırasıyla Türkistanlı büyük mutasavvıflardan Babay-ı Semmâsî, Seyyid Mir Külal, Hâce Bahâeddin-i Nakşibendilerin keşf-ü kerametlerini anlatır. Son iki bölüm ise Dükçi İşân'ın doğum ve çocukluğundan seyr ü süluğa başladığı zamana ve sonrasına ait menkıbe ve harika hallerinden bahseden en uzun iki bölümdür.Yazılış sebebinin Nakşibendî geleneğinin postnişinliğiyle vazifelendirdiği Dükçi İşân'ın gerçek bir mürşid olduğunu göstermek, halkın ona olan hürmet ve itaatini artırmak olduğu, nakledilen menkıbelerden anlaşılmaktadır. Eserin tespit edilen tek nüshası Özbekistan İlimler Akademisi Ebu Reyhan Biruni Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesi no: 1724'te bulunmaktadır. Asıl nüshaya ulaşılamadığı için Prof. Dr. B. M. Babadjanov'un 2004 yılında Alma-Ata'da yayınladığı Arap yazılı baskısının üzerinden çalışılmıştır.Eserin dil ve muhteva yönünden tetkik edilmesi Çağatayca'nın Özbekçeye geçiş dönemine ait dil özelliklerini tespit etmek ve incelemek açısından önemlidir.Eserin dili: Çağatayca'dan Özbekçeye geçiş dönemine aittir.Anahtar kelimeler: Dükçi İşân, Menâkıb, Çağatayca geçiş dönemi, Nakşibendi sûfî geleneği, Tasavvuf, Türkistan. Muhammad Ali Ihsan Sabır Halfe Dukchi Ishan was a Turkestani Sufi who lived in the 19th century (1856-1898). He lived in Fergana Valley in Central Asia and occupied himself with the spiritual and ethnic enlightenment to the people in his community. He was a leading figure who had great numbers of followers from different nationalities such as Uzbek, Kirghiz, Tajik and Turkmen. Furthermore, he was a patriotic martyr that rebelled with his supporters against the opressive Tsarist Russia invasion and was executed in the end. The work `Menakıb-ı Dukchi Ishan was written by one of his anonymous followers.The work comprises of nine main chapters. First three chapters; `Basmala?, ?Hamd?(Tahmidah),`Eulogy? to the prophet Mohammed, and his ashabs, and the other four chapters respectively narrate the miracles of an important Turkestani sofi, Babay-i Semmasi, Seyyid Emir Kulal, Hace Bahaeddin-i Naqshbandi. The last two chapters are the longest ones and narrate the sagas and miracles of Dukchi Ishan as from his childhood.From the sagas it can be understood that this work was written to point that the community had a great esteem and honour for Dukchi Ishan and he was an actual mentor who was appointed according to Naqshbandi conventions. The only copy of this work is at Science Academy Abu Rayhan Biruni Institute Library number: 1724 in Uzbekistan. As the original copy cannot be reached, it was studied by Arabic written print in 2004 by Associate Professor B.M. Babadjanov.To scrutinize this work in terms of language and context is vital to ascertain and analyze language properties during the transition from Jagatai to Uzbek.The language of this book: It belongs to the transition period from Jagatai to Uzbek.Keywords: Dukchi Ishan, Menakıb, Jagatai transition period, Naqshbandi Sufi tradition, Sofism, Turkestan. 370

Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde menâkıbnâme türü tanımlanmış, Türk Edebiyatı'ndaki menâkıbnâmeler örneklerle kronolojik olarak aktarılmıştır. İkinci bölümde Şerif Muhammed Efendi'nin yaşamı, ailesi, mensup oldukları tarikat silsilesi, eserleri, Menâkıbu'l-Evliyâ'nın muhtevası, yazarın üslubu ve eserin nüshaları hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın esasını teşkil eden üçüncü bölümde, ?Menâkıbu'l-Evliyâ? transkribe edilerek ulaşılabilen 5 nüshası karşılaştırılmış, metinler arasındaki farklar dipnotta verilerek metindeki hatalar ve eksikler tamamlanmıştır. This study is composed of three parts. In the first part, genre of legend hagiography has been described and legend hagiographies in Turkish Literature have been illustrated with examples chronologically. In the second part, informations were given about Sheriff Muhammed Efendi?s life, his family, the tariqa which he tend to and his works and Menakıbu?l-Evliya?s content and editions, the style he used on. In the third part of the study which forms the base, after Menakıbu?l-Evliya was written with transcription, and the acquired 5 editions were compared and the differences of the editions were shown in footnotes, mistakes and deficiencies in the text were completed. 219

Süleyman Şeyhî Efendi 1750-1820 yılları arasında Bulgaristan'da yaşamış önemli bir Osmanlı mutasavvıfı ve ilim adamıdır. O, bu vasıflarını kalemiyle de bütünleştirerek, ilim, tasavvuf ve edebiyat alanında otuza yakın Türkçe eser te'lif etmiştir. Süleyman Şeyhî Efendi'nin önemli ve ilk telif et¬tiği eseri, çalışmamıza konu olan Lemaât-ı Nakşbendiyye'dir. Lemaât-ı Nakşbendiyye risalesi muhtevası itibariyle bir menâkıbnâme, bir silsilenâme, bir ıstılâhat kitabı ve bir tabirnâme olma özelliklerinin tümünü taşımaktadır. Lemaât'ın esas yazılış gayesi, tarikata yeni girenlerin ve diğer müritlerin istifade edebilmeleri için tasavvufi ıstılahları izah etmek ve bir araya toplamaktır. Süleyman Şeyhî Efendi bu maksatla kitabını yazarken, bunu vesile kabul edip, ?azizlerimiz? dediği şeyhi Hâce Mustafâ Şâmi (k.s.) Hazretlerinin kimliğini, şahsiyetini, düşüncelerini, kerametlerini, halifelerini, örnek hallerini ve tavırlarını nakletmiştir. Aynı şekilde ikinci şeyhi durumundaki Ağabeyi Hâce Çelebi İbrahim (k.s.) Hazretlerinin tarikata girişini, icazet alışını, örnek hâllerini nakletmiştir. Süleyman Şeyhî Efendi bu bölümde şeyhini tanıtırken ilgisi do¬layısıyla, tarikata girişini ve hilafetini de anlatmıştır. Aynı şekilde Çelebi İbrahim'i anlatırken kendi hayatı hakkında da dolaylı olarak bil-giler vermiştir. Bununla birlikte kitabın ikinci bölümünde Süleyman Şeyhî Efendi, her sâlik ve mürîdin çok iyi bir şekilde bilmesi gereken şeriat, tarikat, marifet, hakikat; imelyakîn, aynelyakîn, hakkalyakîn; murâkabe, teveccüh, râbıta, ilm-i ledün; havâss-ı aşare, tabiat-ı beşeriyye ve hazarât-ı hamse gibi temel tasavvufi kavramları etkileyici ve teşvik edici bir üslupla îzâh etmiştir. Yine müellif, üçüncü bölümde seyr ü sülûka giren her bir mürîdin, rüya tabiriyle ilgili olarak bilmesi gereken önemli, temel bilgileri beş guruba ayırarak açıklamıştır., Süleyman Şeyhî Efendi is a significant Ottoman Sufi and scholar, who lived from 1750 to 1820 in Bulgaria. He combined his scholarly qualities with the strength of his pen and wrote about thirty books in Turkish on Islamic sciences, Sufism, and literature. Lamaat-i Naqshibandiyya, which is the subject of this thesis, is the first and one of the important works of Süleyman Şeyhî Efendi. From the point of its contents, the treatise of Lamaat-i Naqshibandiyya carries all of the characteristics of the books written on Sufi legends, chains of sufi masters, terminology, and interpretation of dreams. The real goal of writing Lamaat is to explain and gather the sufi terminology in a work for the new disciples of the sufi order. While writing his book with this goal in mind Süleyman Şeyhî Efendi recounts the identity, character, thoughts, miracles, successors, exemplary states, and behaviors of his master Hâce Mustafâ Şâmi, whom he calls ?azizlerimiz or our saints.? Similarly he narrates how his older brother and in a way second master Hâce Çelebi İbrahim joined the sufi order, got his certificate, and his paradigmatic behaviors. In that chapter Süleyman Şeyhî Efendi also narrates his own entrance to sufi order and his succession for its relevance to introducing his master. Similarly when he talks about Çelebi İbrahim, he gives indirect information about his own life. Besides these in the second chapter Süleyman Şeyhî Efendi elegantly explains the basic sufi terminology needed by every dervish and sufi disciple, such as Shariah, tariqah, ma?rifah, haqiqah, ilm al-yaqin, haqq al-yaqin, muraqaba, tawajjuh, rabitah, ilm al-ladun, hawas asharah, tabiah bashariyya, and hazarat al-khamsah. In the third chapter the author also gives the basic and essential knowledge needed to be known by a sufi disciple in interpretation of dreams by dividing it into five main categories.

Nakşibendîlik ve Nakşibendî takipçileri hakkında Türkçe ve Farsça olarak yazılmış eserler Nakşibendîlik kültürünü ihtiva eden önemli kaynaklardır. Çalışmamıza konu olan ?Menâkıb-ı İslâm Şeyh? adlı eser içerik ve üslup bakımından Nakşibendî takipçilerinden İslâm Şeyh'in faaliyetlerini; Nakşibendî temsilcilerinin silsilesini ve menkıbelerini anlatmaktadır.Bu çalışma ?Menâkıb-ı İslâm Şeyh? adlı eserin; içerik, dil, söz varlığı açısından ve Türk dili tarihine katkıları bakımından incelenmesidir.Çalışma; metin, inceleme ve dizin olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci bölümde çalışmamıza konu olan eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Metin kurulurken elde edilen tek nüsha esas alınmıştır. İkinci bölümde eserin dil ve yazım özellikleri incelenmiştir. Eser dil özellikleri bakımından Çağatay Türkçesinin özelliklerini taşımaktadır. Üçüncü bölümde ise metnin dizini ve sözlüğü verilmiştir. Dizin yapılırken Reşit Rahmeti Arat'ın Kutadgu Bilig adlı eserindeki dizin planı sıralaması esas alınmıştır.Üzerinde çalıştığımız eserin el yazma nüshası Özbekistan Bilimler Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesi'nden temin edilmiştir. Eserin yazarı Muhammed Kasım bin Hasan Belhî'dir. The works written in Turkish and Persian about Naqshbandi tariqa and Naqshbandi followers are the important sources including Naqshbandi tariqa culture. ?The Menakıb of Islam Sheikh?, which is the subject of our study, recounts the activities of Islam Sheikh who is a follower of Naqshbandi tariqa in terms of contents and style, as well as the lineage and epics menkıbes of the Naqshbandi representatives.By this study ?The Menakıb of Islam Sheikh? is researched in terms of contents, language, vocabulary and the contributions to history of Turkish language.The study is composed of three chapters: Text, Research, Index. In the first chapter transcripted text that is the subject of our study is given. For construction of text the sole copy is taken into consideration. In the second chapter the language and spelling characteristics are researched. The work has the Chagatay Turkish properties. In the third chapter dictionary and index of the text is given. Index is made on the base of index plan of Kutadgu Bilig by Reşit Rahmeti Arat.Manuscript of the work is supplied by Library of Şarkşinaslık Institute of Uzebekistan Sciences Academy. The author of the work is Muhammed Kasım bin Hasan Belhi. 270

Anahtar Kelimeler : Seyyid Ahmed er-Rifâî, Menâkıbnâme, Tevâzu’, Kerâmet, Ümmü’l-berâhîn,ÖZET1287 TARİHLİ MATBU "SEYYİD AHMED ER-RİFÂÎ MENÂKIBI" -METİN VE İNCELEME- “Menâkıbu Men Etâallâhe [etâ’a] Lehu’l-üsdü ve’l-efâî” adlı menâkıbnâme 1287/1870 târihinde, Sultan Abdülazîz Han döneminde Ahmed Efendi Matbaasında 64 sayfa olarak basılmıştır. Eserin müellifi bilinmemektedir. Bu eser, Ahmed er-Rifâî’nin (1118/1182) doğumundan ölümüne kadar ki hayat safhasını içeren ve toplam 59 menkıbe ihtivâ eden otobiyografik bir türdür. Genellikle Ahmed er-Rifâî’nin kerâmetlerinden ziyâde ahlâkından bahsetmektedir. Eserin dili anlaşılır ve akıcıdır. Menâkıbnâme içerisinde o dönemin coğrafî, târihî ve kültürel özelliklerini aktaran birtakım bilgilerde bulunmaktadır. Eseri, Ahmed er-Rifâî hakkında 13. asırda yazılan ilk dönem kaynaklarla karşılaştırıldığımızda Arapça yazılmış Ümmü’l-berâhîn adlı eserle aynı ve eserin muhtasar Osmanlıca tercümesi olduğu anlaşılmıştır. Keywords : Seyyid Ahmed er-Rifâî, Menâqıbnâme, Modesty (tevâzu’), Ümmü’l-berâhîn ABSTRACT“SEYYİD AHMED ER-RİFÂÎ MENÂKIBI” (1287h.): TEXT AND ANALYSISA book or menaqıbnâme called as a“Menâkıbu Men Etâallâhe [etâ’a] Lehu’l-üsdü ve’l-efâî” published in 1287/1870, age of Soultan Abdülaziz Khan, at the Ahmed Efendi publishing house as 64 pages. Its author is unknown. This book (or menâqıbnâme) is a kind of autobiographical wrting which includes totally 59 menqıbes about Ahmed er-Rifai’s life from his birth up to his death. It contains not only Ahmed Rifâi’s oracles but also his moral values. Its language is understandable and fluently. It also includes some historical, geographical and cultural knowledge about its age. When we compare this book with other books which are about Ahmed Rifai, we can reach this conclusion: It is similar with a book of Ümmü’l-berâhîn which is written in XIII. Age and in Arabic and which also has a brief Ottoman Turkish translation.

Bu tez çalışması Osmanlı Devleti ile heterodoks derviş tekkeleri arasındaki ilişkide gözlenen radikal değişimi açıklamaya yönelik bir hipotez oluşturmayı amaçlamaktadır. Osmanlı uç beyliğinin kuruluş aşaması olan ondördüncü yüzyıldan itibaren bu ilişkinin temeli karşılıklı çıkara dayanıyordu. Fakat yeni aktörlerin ve tehditlerin devreye girmesi ile beraber ilişkilerin doğası dikkat çekecek şekilde değişti.Bu çalışma özellikle Safavî Devleti'nin ortaya çıkışını takiben gözlenen Osmanlılar ve heterodoks Kalenderî dervişler arasındaki ilişkilerdeki dönüşüm dönemini yani geç onbeşinci erken onaltıncı yüzyıla yoğunlaşmaktadır. Safavî da'vet'inin başarısı üzerine Osmanlıların heterodoks Türkmenlere ulaşabilmek için aracı bir ajana duydukları ihtiyaç ve bunu derviş tekkelerinde bulması fikri çalışmanın temel çıkış noktasıdır. Hacı Bektaş Tekke'sinde yapılan düzenlemeler ve bunların diğer Kalenderî tekkeleri üzerine yansıması bu konuyu derinlemesine analiz edebilmek için oldukça önemlidir.Bu dönüşümler Elmalı, Antalya bulunan Abdal Musa Tekkesi üzerinden incelenecektir. Kalenderî bir derviş olarak ortaya çıkan Abdal Musa'nın bir Bektaşi Şeyhine dönüşümü ve tekkesinin doğrudan merkezî Hacı Bektaş tekkesine bağlanması heterodoks Türkmen kabilelerine onların bağlı olduğu heterodoks dervişlere yönelik bu Devlet politikasının belirgin bir örneğidir. This thesis attempts to propose a hypothetical explanation to the reason of the noteworthy transformation in the relations between the heterodox tekkes and the Ottoman State. Since the foundation of the uc beylik at the fourteenth century, these relations were already based on the mutual interests; however after the appearence of new actors and threats their nature changed significantly.The present study tries to understand especially the period of transformations in the relations between the Ottomans and the heterodox Kalenderî dervishes happened after the appearence of the Safavî State hence late fifteenth and early sixteenth century. It focuses on the idea that following the success of the Safavî propaganda the Ottomans needed an intermediary agent to reach out the heterodox Turcomans and they found it in the dervish tekkes. The regulations in the tekke of Hadji Bektash and its reflections on the other Kalenderî tekkes are therefore very important to analyze in details.These transformations will be analyzed through Abdal Musa Tekke of Elmalı, Antalya. Abdal Musa appeared as a Kalenderî dervish transformed into a Bektashi sheikh and his tekke was connected directly to the central Hadji Bektash Tekke is one of the significant examples of this State policy against the Turcoman tribes and their heterodox dervishes. 118

Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda derviş mutasavvıfların rolü önemlidir. Bu mutasavvıflar İslam fetihlerine katılmışlar; Anadolu'nun şekillenmesinde aktif olarak çalışmışlardır. Onların Anadolu'nun İslamlaşmasında payları büyüktür.Kuruluş dönemi Osmanlı mutasavvıflarından birisi de Emir Sultan'dır. O Osmanlı Devleti'nin kuruluşu döneminde, 770-833/1368-1429 tarihleri arasında yaşamıştır. Yaşadığı yıllarda padişahların başarılı olmaları için manevî bakımdan dua ve niyazda bulunmuştur. Mutasavvıf şahsiyeti yanında, Yıldırım Bâyezid'in damadı olması açısından da önemlidir. II. Murat devrinde İstanbul kuşatmasına dervişleriyle birlikte katılarak bizzat aktif rol almıştır.Emir Sultan o zamanın toplumunda önemli bir şahsiyet olduğundan, yaşadığı zamanda ve vefat ettikten sonra da menkabeleri anlatılmıştır. Hatta vefatından kısa bir zaman sonra menkabeleri yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Hüsâmeddin Bursevî de onun menkabelerini yazanlardan biridir. Yazdığı eser Menâkıb-ı Emir Sultan adını taşımaktadır.Menâkıb-ı Emir Sultan'da, Emir Sultan'ın fizikî özellikleri, giydiği elbiseler, güzel ahlâkı, özlü sözleri, Buharalı olduğu, babası Seyyid Ali vasıtasıyla soyunun Hz. Peygamber'e (s.a.v.) ulaştığı, şeyhinin Seyyid İsâ olduğu ve sisilesinde bulunan şahısların isimleri, Buhara'da küçükken kerametler gösterdiği, Buhara'dan ayrılıp Hicaz, Şam, Karaman, Niğde, Hamid İli, Kütahya, İnegöl yoluyla Bursa'ya geldiği, Bursa'ya gelirken yollarda gösterdiği kerametleri ve Bursa'da gösterdiği olağanüstü halleri anlatılır. Yine menâkıbnâmede Emir Sultan'ın, Yıldırım Bâyezid, II. Murat, Molla Fenârî ve Hacı Bayram Velî ile olan münasebetlerinden, Yıldırım Bâyezid'in kızı Hundî Sultan ile evlenmesinden, bu evlilikten iki kız ve bir erkek çocuklarının olmasından, Ulu Camii'nin yapılışında gösterdiği kerametlerden söz edilir. Emir Sultan'ın, Miraç ile ilgili ayetleri ve İsrâ Sûresi 64. ayetini tefsir etmesinden, türbesinin yapılacağı yeri kerametle belirlemesinden, hastalanmasından ve vefâtından, vefâtından sonra gösterdiği kerametlerden, türbesi yapılırken türbeyi yapan mimara rüyada görünmesinden, kendisinden sonra postuna geçen halifelerinden, Bursa dışındaki yerlere gönderdiği halifelerinden ve bunların menkabelerinden, Emir Sultan ve halifelerinin menkabelerini yazanlardan bahsedilir. Menâkıbnâmenin sonlarında Emir Sultan ve halifeleri için dua yapılır. Emir Sultan'ın Sultan Süleyman Han'a Acem seferinde müjdeci olarak görünmesinden söz edilir ve bu şekilde menâkıbnâme bitirilir. The role of sufi dervishes is very important in the establishment of Ottoman State. These Sufis participated in Islamic wars of conquest; they worked actively in the shaping of Anatolia. Their share is great in the islamization of Anatolia.One of the Ottoman Sufis in the establishment period is Emir Sultan. He lived in the establishment period of Ottoman State, between 770-833/1368-1429. He prayed and entreated spiritually all his life for the success of sultans. Along with his sufi character, he was an important person for being Yıldırım Bâyezit?s the son in law. He personally played an active role during besiege of İstanbul by participating the action together with his dervishes.Because Emir Sultan was an important person in the society then, legends about his waere narrated both during his life time and after his death. As a matter of fact, his legend were began to be printed in a short time after his death. Hüsâmeddin Bursevî is one of those who wrote about his legends. His book bears the title of Menâkıb-ı Emir Sultan (Legends about Emir Sultan).In this book, Emir Sultan?s physical features, the dresses he wears, his good moral values, his aphorisms, and that he is from Buhara is narrated and adding that his blood line reaches to that of the Prophet Muhammad?s (s.a.v.) [meaning God command and salute him] through his father, that his sheik is Seyyid İsâ and the names of those in his succession, that he showed oracle in Buhara when he was only a child, that after leavin Buhara, he came to Bursa after visiting Hejaz, Damascus, Karaman, Niğde, the city of Hamid, Kütahya, and the town of İnegöl, the oracles he performed on the way to Bursa, and extraordinary attitudes he showed while he was in Bursa. Again, in his legends, it is narrated that he had relations with Yıldırım Beyazıt, Murat II, Molla Fenârî and Hacı Bayram Veli, that he married to Hundî, daughter of Yıldırım Beyezid, and that he had two daughters and a son, and the oracles he showed during the construction work of Ulu Mosque. Emir Sultan?s interpretations about the verses of the ascension of the Prophet Muhammad to the heaven and verse 64 of the Isrâ Sure (section of the Koran), that he determined by oracle of the place of his sepulcher to be built on, his being seen in the architect?s dreams while he was constructing the his sepulcher, about caliphs who took over his post, about the caliphs he sent out of Bursa, and about the writers who wrote legends about Emir Sultan and his caliphs. At the end of the legendary (the book containing legends about Emir Sultan and his caliphs), grace is said for Emir Sultan and his caliphs. It is also narrated that Emir Sultan was seen as harbinger in Süleyman the Magnificent?s dreams during his campaigns to Persia and so ends the legendary. 379

Bu çalışmada, 16. Yüzyıl şairlerinden olan Vâhidî'nin Kitâb-ı Hace-i Cihân ve Netîce-i Cân adlı eserinin çeviri yazılı metni hazırlanmıştır. Öncelikle Vâhidî'nin yaşadığı dönem olan 16. Yüzyıl hakkında bilgi verilmiştir. 16. yüzyılın siyasi, sosyal ve edebi durumu üzerinde durulmuştur. Vâhidî'nin hayatı ve eserleriyle ilgili fazla bilgi bulunamadığından bu konulara elde edilen bilgiler nispetinde değinilmiştir.Vâhidî, edebiyatımızda çok tanınmış bir yazar ve şair olarak karşımıza çıkmamaktadır. Kendisi tasavvufla uğraşmış ve aynı zamanda tarikat mensubu bir kişidir. Eserleri de genel olarak tarikatlar, cemaatler ve tasavvufla ilgili olmuştur. Vâhidî'ye ait olduğu söylenen üç eserin de menakıbname olarak yazıldığı bilinmektedir.Çalışmada, hacmi itibariyle büyük sayılabilecek eserin çeviri yazısı yapılarak günümüz Edebiyatına ve Türkçesine aktarılması amaçlanmıştır. Özellikle günümüzde çok tartışılan belli cemaatler ve gruplarla ilgili günümüze ışık tutacak bilgiler vardır. 15. ve 16. yüzyılda var olan dini grupların yaşam şekilleri, kıyafetleri ve inançları hem mensur hem de manzum şekilde anlatılmıştır. Vâhidî, eserinde açık bir dil kullanmaya özen göstermesine rağmen, metinde Arapça ve Farsça kelimelerden dolayı zor anlaşılan bölümler de vardır.Türk edebiyatında fazla tanınmayan Vâhidî'nin ve eserinin bu çalışmayla incelenmesine ve tanıtılmasına gayret edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Vâhidî, Hace-i Cihan,16. Yüzyıl, Divan Edebiyatı, Menakıbname, Tevâif-i Aşere In the present study, translated and written context of ?Kitâb-ı Hace-i Cihân ve Netîce-i Cân?, one of the works of Vâhidî, who is among the 16th century poets was prepared. At the beginning of the study, information about 16th century, when Vâhidî lived, was presented. Political, social and literature conditions of the period were focused on. Because there is not much efficient information on Vâhidî?s life and works, these issues were evaluated according to data available.Vâhidî is a writer and poet, who is not encountered often in Turkish literature. He was engaged in Sufism and also a member of Sufism path. His works are generally on Sufism paths, religious communities and Sufism. His three works, which are supposed to belong to Vâhidî, are known to have been written as ?menakıbname?.In the study, it was aimed to transform the work, which can be counted among the largest works when considered its volume, into contemporary Turkish Literature and Language by preparing its written translation. In the work, there exists information to enlighten especially certain religious communities and groups, which have recently been discussed densely. Life styles, clothes, and beliefs of religious groups, which existed in 15th and 16th centuries, were evaluated in prose and poetry forms. Even though Vâhidî attempted to use a simple and clear language, there are also parts in the context hard to be understood due to Arabic and Persian words.In the study, it was attempted to evaluate and introduce the works of Vâhidî, who is not known much in Turkish literature.Key Words: Vâhidî, Hace-i Cihan, 16th century, Classical Turkısh, Menakıbname, Tevâif-i Aşere 250

ÖZET XI. yüzyılda yaşamış Tacü'l-ârifîn Seyyid Ebü'l-Vefâ'ya nisbet edilen Vefaîyye tarikatı Türkler'in Anadolu'ya göçü ile birlikte Anadolu'ya girmiştir. Bu tarikata müntesip olan Baba İlyas, Anadolu'da önemli bir dinî ve tasavvufî hareket başlatmıştı. Baba İlyas'ın etrafında toplanmış pek çok heterodoks karakterli Türkmen dervişi Osmanlı Beyliğinin teşekkülünde önemli bir rol oynamıştır. Sadece Osmanlı Devleti'nin teşekkülünde değil, daha sonraki dönemlerde de rastladığımız Vefaî dervişleri Bektaşiliğin teşekkülünde de önemli bir rol oynamışlardır. Baba İlyas'ın en önemli halifesi olan Hacı Bektaş-ı Velî'nin kültü etrafında şekillenen Bektaşiliğin temelinde Vefaîliğin olduğunu görmek, bize bu tarikatın tarihteki önemini göstermektedir. Nihayet XVI. yüzyılda Osmanlı belge ve vekâyi'nâmelerinde kızılbaş veya Râfizî adı verilen zümrelerin teşekkülünde de Baba İlyas halifelerinin rol aldığım görmekteyiz. Anadolu Alevîliğinin ve Bektaşîliğinin temeli olarak görülen Vefaîyye tarikatı bu bakımlardan incelenmesi gereken bir konudur. 11 SUMMARY The Vefaiyye order, which is attributed to Tacü'l- Arifin Seyyid Ebü'1-Vefa who lived in the XIth century, entered Anatolia with the emigration of Turks. A member of this order, Baba İlyas had launched a significant religious-mystical movement in Anatolia. Plenty of heterodox Turcoman dervishes, who had assembled around Baba İlyas played and important role in the formation of the Ottoman Principality. Vefai dervishes played important parts not only in the formation of Ottoman State, but also in the development of Bektashi doctrine at later periods. The fact that Vefai doctrine, was the foundation of Bektashi doctrine, which was formed around the cult of Hacı Bektaş Veli, the most important caliph of Baba Üyas, shows us the importance of this order in history. In consequence, we have seen that caliphs of Baba Üyas also took a part in the formation of groups called `Kızılbaş or Rafizi` in the Ottoman documents and annals. The Vefaiyye order, seen as the foundation of Alawi and Bektashi doctrines of Anatolia, is a subject that must be examined from this point of view. 82

Tarihin her döneminde insanlığı etkileyen devletlerin ve toplumların kaderini değiştiren bir takım olaylar ve kişiler her zaman mevcut olmuştur. Bu kişilerden bazıları adına menâkıbnâmeler yazılırken, meydan gelen olaylarda tarihin bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Bu dönüm noktalarından birisi de İstanbul'un fethidir. İstanbul'un fethedilmesiyle birlikte, Fatih merkeziyetçi politikasını uygulayabilmek amacına yönelik hiçbir grubun kendisini denetim altına sokacak kadar güçlenmemesi için bir kuvvetler dengesi yaratmıştır. Bu amaçla devlet içinde Osmanlı Padişahı kadar güçlü konumda olan Çandarlı Halil Paşa'yı idam ettirdikten sonra, diğer güçlü Türkmen ailelerini de ikinci plana atmıştır. Bu dönemde, devletin her kademesinde Fatih'in emir ve arzularına mutlak surette bağlı kul asıllı kişilere görev verilmiştir. Bu kişilerden birisi de tezin konusunu oluşturan vezir-i âzam Mahmud Paşa'dır. Mahmud Paşa yaklaşık 600 yıllık Osmanlı tarihi boyunca evliya mertebesine çıkarılan tek vezir-i âzam olup hakkında bir menâkıbnâme yazılmıştır. Buna göre tezin birinci bölümünde Mahmud Paşa'nın kim olduğu ve ne gibi faaliyetlerde bulunduğu belirtildikten sonra onun dini ve edebi kişiliği üzerinde durulmuş, ve Osmanlı Devletine yaptığı hizmetler göz önünde tutularak niçin öldürülmüş olabileceği de açıklanmaya çalışılmıştır. II. Bölümde ise Mahmud Paşa hakkında yazılan mekâkıbnâmenin anlaşılabilmesi maksadıyla menâkıbnâmelerin ne zaman, nasıl ortaya çıktığı kısaca belirtildikten sonra, Mahmud Paşa menâkıbnâmesi konu bütünlüğüne göre 14 bölüme ayrılarak incelenmeye çalışılmıştır. Daha sonra menâkıbnâmenin içinde geçen bölümlerin, tarihi gerçekliklere ne ölçüde uyup uymadığım tespit etmek amacıyla menâkıbnâmenin analizi yapılmaya çalışılmış ve bu bölümde kendi arasında menâkıbnâmede geçen olayların, şahısların ve yerlerin değerlendirilmesi alt başlıkları altında 3 kısma ayrılmıştır. Bir sonraki bölümümüzde ise Mahmud Paşa Menâkıbnâmesi ile Eşrefoğlu Rumi ve Orman Baba Menâkıbnâmesi bir takım kıstaslar esas alınarak karşılaştırılmaya çalışılmış ve her üç menâkıbnâmede de Mahmud Paşa'nın yer aldığı görülmüştür. Bu karşılaştırma yapıldıktan sonra da Mahmud Paşa adına niçin menâkıbnâme yazılmış olabileceğinin sebepleri üzerindeiii durulmuş, bu sebeplerden en önemlisi olarak da Fatih'in izlediği merkeziyetçi politikanın bazı çevreler üzerindeki olumsuz etkisi ve Mahmud Paşa'nın buradaki konumu olarak gösterilmiştir. Son olarak da Mahmud Paşa'nın kült haline getirilmesi ve yaşadığımız yüzyılda onun insanlar tarafından nasıl algılandığı anlatılmaya çalışılmıştır. In every period of history, there existed many kinds of events that changed the destiny of the states and communities and persons who influenced the humanity. While Legends have been written in the name of these people, this kind of events have been accepted as the beginning of a new area of history. The conquest of İstanbul is accepted as the beginning of a new era by Turkish historisgrophy. Together with the capture of Istanbul, in order to implement his central administration policy, Fatih created a balance of power so that no group would effect his behaviors. For this reason, after he put to death Çandarlı Halil Pasha, who had a powerful position similar to that of the Ottoman Padishah, he undermined the power of the other strong Turkmen families. In this period, in all positions of the state, those who obeyed absolutely the rules of Fatih and who had slave origin were empoyed. One of these people is the Grand Vizier Mahmut Pasha, who was seen as a Dervish approximately through 600 years Ottoman history. Because of that, in the first section of our thesis, after explainint who Mahmut Pasha was and what kind of activities he was interested in, his religious and literary personalities have been evaluated. I have also tried to search for the reasons why he was murdered. In the second section of our thesis, we first explain shortly when and how the legends about him were created; next, the legend related to Mahmut Pasha has been studied by dividing 14 section according to its topical integrity. Later, I have tried to analize the legend with the aim of explaining if it was congruent with the historical realties; and in this part, evaluation of events, people and places mentioned in the legend was seperated into three parts. In the next part. I have tried to compare Mahmud Pasha Legend with Eşrefoğlu Rumi and Otman Baba legends with help of some criterions, and it is seen that Mahmud Pasha has a part in every three legends, too. After this comparation, the reasons of why there is a legend in the name of Mahmud Pasha were researched, and it is pointed out that the most important reason was the negative effect of Fatih' s centralist policies on some group of people, and the position of Mahmud Pasha on this subject. Finally, I have tried to explain how people made Mahmud Pasha a cult and how people perceive him in our century. 105

T.C. MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI ANADİLİM DALI TÜRK DİLİ PROGRAMI ÖZET Üzerinde çalışılan eser, Fatih Sultan Mehmet zamanında yaşamış ve dev rinin ünlü sadrazamlarından olan Mahmud Paşa'nın devşirilmesinden, sarayda eğitim görmesine; çeşitli devlet kademelerinde aldığı görevlerden, katıldığı sefer lerde gösterdiği başarılara ve öldürülmesine değin olan hayat hikâyesini, dinî- destani bir atmosfer içinde anlatan ve Mahmud Paşa'ya velilik isnat eden bir halk eseridir. Aynı eserin farklı 11 yazması tespit edilmiştir ki bunlardan Atatürk Kü tüphanesi, Muallim Cevdet Kitaplığı'ndaki nüsha esas, Topkapı Sarayı ; Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Efendi Tarih Kitaplığı ; Süleymaniye Kütüphanesi, Aya sofya Kitaplığı ; Viyana National Bibliothek- Historia Ottomana `El yazmaları ` nüshaları da yardımcı alınarak, tenkitli bir metin oluşturulmuş, ayrıca, bunlar arasındaki ayrılıklar, `Nüsha farkları ` başlığı altında toplanmıştır. H. 972/M. 1564'te yazılan ve Eski Türkiye Türkçesi'nin özelliklerini taşı yan eserin, `Dil incelemesi` bölümünde; Arap ve Fars imlâsı ile Uygur yazı gele neğinin etkilerini gösteren kullanımlar `ses ve imlâ` bakımından ele alınarak, ilgili örnekleriyle birlikte sunulmuştur. Bu çalışma esas olarak, ` Giriş, Metin, Dil İncelemesi, Nüsha Farkları ve Sözlük` olmak üzere 5 temel konu üzerine kuruludur. Sözlük çalışmasına ise, eserde geçen tüm Arapça, Farsça ve Türkçe kelime ler dahil edilmiş, bu kelimeler önce metindeki şekilleri, ardından parantez için de orijinal şekilleri ve kaynakları belirtilmek suretiyle sözlükte yer almıştır. Her kelimenin sonunda ise, yine parantez içinde, o kelimenin geçtiği yer veya yerlere işaret edilmiştir. Ayrıca Arapça ve Farsça tamlamalar ile kalıplaşmış sözler ve deyimler de iç madde hâlinde belirtilmiştir.Eser, tarihî araştırmalar ve halk edebiyatı araştırmaları için önemli olmakla birlikte, XVI. Yüzyılda yaşamış olan Türk halkının düşünce yapısını, dünya görüşünü, inanç anlayışını ve bütün bunların yansımış bulunduğu ifa de gücünü, Eski Türkiye Türkçesi'nden bu yana olagelen dilin iç ve dış yapı sındaki değişme ve gelişmeleri göstermesi bakımından incelenmeye değerdir. Burada ortaya konulan eser, ` Menâkıb-ı Mahmüd Paşa` üzerinde ilk kez gerçekleştirilen ve araştırmalara dayanan bilimsel bir çalışmadır. REPUBLIC OF TURKEY MİMAR SINAN UNIVERSITY THE ENSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES TURKISH LANGUAGE and LITERATURE MAINSCIENCE DEPARTMENT TURKISH LANGUAGE PROGRAMME SUMMARY The work studying on, is a work of literature, narrating the life story of Mahmud Pasha who lived in reign of Mehmet II. the conqueror, the Sultan of the Ottoman Empire and begin one of prominent the Grand Visiers in his era, in a religious-epic atmosphere and attributig him a quality of a saint, extending from to be recruited for the Janissary corps, his various duties in the Ottoman Empire and being educated in the Palace, to his succeses proved at wars and to be assasination of him. Eleven different manuscripts of the same work are found that the one of them which is in Library of Muallim Cevdet in Atatürk Library is based on and formed a critical text comparison with other four copies (the Topkapi Palace, the Historical Library of Ali Emiri Efendi in Millet Library, the Hagia Sophia Library in Suleymaniye Library, the Wien National Bibliothek - Historia - Ottomana ). And differences between manuscripts are gathered under the title `Diffrences Between Copies`. In section of `Language Study` of work, bearing the characteristics of period of Old Türkiye Turkish in consideration of date writing( H.972-AD.1564 ), discussing in regard of `phonology orthography`, usages, indicating influences of the Arabic Language and the Persian Language Orthogaphy and Uygur writing tradition, is presented together with related examples. This work is esentially based on five basic topics including `Introduction, Text, Language Study, Differences between Copies and Glossary`. At Glossary, all Arabic, Persian and Turkish words is included and taken part as being indicated respectively, the forms in the text, the original forms in parenthesis, the sources of these words. At the and of each word, wherever that word taken part is pointed out in parenthesis again. Moreover, Arabic and Persian possessive nouns, and Idioms are also depicted as an Inside matter. However the work is important for historical and folk literature studies, it's worth to develop a study in terms of the way of thinking, the vision of belief and their reflections on the internal and external structure of language of XVI th century Turkish people. This work is the first scientific study based on research on `Menâkıb-ı Mahmud Pashal 176

96

220

345

394

461

7. Yardımcı fiiller: Metnimizde dikkati çeken bir diğer nokta da, yardımcı fiilerin bolca kullanılmasıdır. Bu fiillerden al-, ber-, bil-, bol-, e-/er-, et-, eyle-, kal-, kel-, kıl-, kıldur-, dur-/tur- fonksiyonlarıyla birlikte anlatılmıştır. METİN: Bu bölümde 228 sahifeden oluşan ve Arap alfabesiyle yazılan metin, Lâtin alfabesine çevrilerek transkripsiyonu yapılmıştır. Bu arada gerektiğinde metne ilâveler yapılmış ve düzeltmeler sağlanmıştır. Bazı basım hataları ile bütün şiirlerin vezinleri dip notlarda gösterilmiştir. Metinde yer alan Farsça şiirler, Arapça ve Farsça ibareler ise Arap alfabesiyle veril miştir. SÖZLÜK: Metnin iyice anlaşılması için sonuna sözlük eklenmiştir. Sözlükte genel olarak bütün kelimelerin, Arapça ve Farsça tamlamaların anlamı verilmiştir. İBARELER: Bu başlık altında ise, metinde yer alan ibareler sırasıyla ele alınıp değerlendirilmiştir. Bu ibarelerin çoğunluğunu oluşturan âyetle rin ve hadîs-i şeriflerin kaynaklardaki yeri gösterilerek tercümeleri yapıl mıştır. Ayrıca Arapça ve çok az sayıdaki Farsça ibarelerin de anlamı veril miştir. FARSÇ ŞİİRLERİN TERCÜMESİ: Şâh Meşreb'in bir özelliği de Farsça'yı çok iyi bilmesi ve bu dille şiir yazmasıdır. Metnimizde görülen güzel, rübaî, mülemma türlerindeki bazı Farsça şiirleri de ele alınmış ve bunların tercümeleri yapılarak tezin sonuna eklenmiştir. Ayrıca böyle bir tezde bulunması gereken önsöz, kısaltmalar, bibliyografya, kullanılan transkripsiyon sistemi GİRİŞ bölümünden önceye alınmıştır. Bir fikir vermek üzere metinden seçilen bir kaç sahifenin fotokopisi ise en sona eklenmiştir.şen örneklere dikkat çekilerek eserdeki istikrarsızlık belirtilmiştir. Daha sonra bir fikir vermek üzere şu konular işlenmiştir: 1. Sez Özellikleri: Bu başlık altında Özbekçe kelimelerin ses özellikleri verilmiştir. Metinde geçen ünlüler, ünsüzler imlâlarıyla birlikte tanıtıl mış ve örnekler üzerinde ses uyumu konusu işlenmiştir. Metin, kalınlık- incelik uyumu, düzlük-yuvarlaklık uyumu ve ünsüz uyumu bakımından de ğerlendirilmiştir. 2. Ses değişmeleri: Metinde gördüğüüz başlıca ünlü ve ünsüz değiş meleri örnekler üzerinde gösterilmiştir. 3. Ses hadiseleri: Bu başlık altında ise, ortada ünlü düşmesi, ünsüz ikizleşmesi, ünsüz göçüşmesi, ünlü düşmesi, ünsüz tekleşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, zamirin'si, tonlulaşma, tonsuzlaşma gibi ses hadiseleri, örnekler üzerinde gösterilerek anlatılmıştır. 4. Şekil özellikleri: Bu başlık altında öncelikle isim işletme ekleri ele alınmıştır. Bu eklerin başlıcaları olan hal ekleri, iyelik ekleri, soru eki, çokluk eki ve âitlik eki sırasıyla gösterilmiş ve bazı eklerin fonksiyonu bakımından dikkati çeken özellikleri belirtilmiştir. Daha sonra fiil işletme ekleri tanıtılmıştır. Bu eklerden şimdiki zaman eki, geniş zaman ekleri, görülen geçmiş zaman eki, öğrenilen geçmiş zaman ekleri, gelecek zaman ekleri, şart eki, emir ekleri, gereklilik eki, olumsuz geniş zaman eki sırasıyla işlenmiştir. 5. Sıfat-fiil ekleri: Metnimizde görülen başlıca sıfat-fıil ekleri örnekler üzerinde gösterilmiş ve görevleri belirtilmiştir. 6. Zarf-fiil ekleri: Yine metnimizde görülen zarf-fiil ekleri örnekleri- zerinde gösterilmiş ve görevleri belirtilmiştir.7. Yardımcı fiiller: Metnimizde dikkati çeken bir diğer nokta da, yardımcı fiilerin bolca kullanılmasıdır. Bu fiillerden al-, ber-, bil-, bol-, e-/er-, et-, eyle-, kal-, kel-, kıl-, kıldur-, dur-/tur- fonksiyonlarıyla birlikte anlatıl mıştır. METİN: Bu bölümde 228 sahifeden oluşan ve Arap alfabesiyle yazılan metin, Lâtin alfabesine çevrilerek transkripsiyonu yapılmıştır. Bu arada gerektiğinde metne ilâveler yapılmış ve düzeltmeler sağlanmıştır. Bazı basım hataları ile bütün şiirlerin vezinleri dip notlarda gösterilmiştir. Metinde yer alan Farsça şiirler, Arapça ve Farsça ibareler ise Arap alfabesiyle veril miştir. SÖZLÜK: Metnin iyice anlaşılması için sonuna sözlük eklenmiştir. Sözlükte genel olarak bütün kelimelerin, Arapça ve Farsça tamlamaların anlamı verilmiştir. İBARELER: Bu başlık altında ise, metinde yer alan ibareler sırasıyla ele alınıp değerlendirilmiştir. Bu ibarelerin çoğunluğunu oluşturan âyetle rin ve hadîs-i şeriflerin kaynaklardaki yeri gösterilerek tercümeleri yapıl mıştır. Ayrıca Arapça ve çok az sayıdaki Farsça ibarelerin de anlamı veril miştir. FARSÇ ŞİİRLERİN TERCÜMESİ: Şâh Meşreb'in bir özelliği de Farsça'yı çok iyi bilmesi ve bu dille şiir yazmasıdır. Metnimizde görülen güzel, rübaî, mülemma türlerindeki bazı Farsça şiirleri de ele alınmış ve bunların tercümeleri yapılarak tezin sonuna eklenmiştir. Ayrıca böyle bir tezde bulunması gereken önsöz, kısaltmalar, bibliyografya, kullanılan transkripsiyon sistemi GİRİŞ bölümünden önceye alınmıştır. Bir fikir vermek üzere metinden seçilen bir kaç sahifenin fotokopisi ise en sona eklenmiştir. 559

123

188