Search

Uniwersalny charakter ochrony dóbr kulturalnych podczas działań wojennych, odzwierciedlony w postanowieniach Konwencji haskiej z 1954 roku dotyczącej ochrony tych dóbr w razie konfliktu zbrojnego oraz w innych umowach międzynarodowych z zakresu prawa humanitarnego, oznacza nie tylko zobowiązania o powszechnym zasięgu, lecz także wymagania ciążące na każdej ze stron konfliktu – zarówno na państwach, jak i na niepaństwowych grupach zbrojnych. Jest to o tyle istotne, iż obecnie wiele ważnych dóbr i obiektów kulturalnych znajduje się na obszarach kontrolowanych przez takie grupy. Niestety, dziedzictwo kultury często staje się przedmiotem celowych ataków przeprowadzanych przez zbrojne podmioty niepaństwowe. Niszczenie dziedzictwa kultury może być związane z próbą przejęcia pełnej kontroli nad określoną grupą etniczną lub religijną, wymazania różnorodności kulturowej na danym obszarze bądź usunięcia wszelkich związków danej społeczności z jej przeszłością. Realizując zatem przyjętą politykę lub metodę prowadzenia działań wojennych, wspomniane podmioty angażują się w działania nastawione na destrukcję i grabież dóbr kultury. Niepaństwowe grupy zbrojne nie stanowią jednak monolitu, jeśli chodzi o ich postawę wobec dziedzictwa kultury. Obok grup, które charakteryzuje „podejście destrukcyjne”, istnieją również ugrupowania, które starają się wypełniać ciążące na nich obowiązki w zakresie poszanowania dóbr kulturalnych (np. walczą z nielegalnym handlem dziełami sztuki czy chronią stanowiska archeologiczne), choć bywa, że w przypadku działań zbrojnych ich taktyka wojskowa i nieznajomość standardów prawnych może narazić te dobra na niezamierzone, przypadkowe straty i szkody. The universal nature of the protection of cultural property during warfare, as reflected in the 1954 Hague Convention on the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict, and in other international treaties in the field of humanitarian law, implies not only universal obligations, but also requirements imposed on each of parties to the conflict – both States and non-State armed groups. This fact is crucial because nowadays many valuable cultural property and artifacts are located in areas controlled by such groups. Unfortunately, cultural heritage is often the target of deliberate attacks by armed non-State actors. Destruction of cultural heritage may be an attempt to take full control over a specific ethnic or religious group, to erase cultural diversity in a given area, or to remove all links between certain community and its past. Thus, by implementing adopted policy or method of warfare, the aforementioned actors engage in activities aimed at the destruction and plunder of cultural property. Non-State armed groups, however, are not a monolith when it comes to their attitude towards cultural heritage. Apart from groups characterized by a “destructive approach”, there are also groups that try to fulfil their obligations in terms of respect for cultural property (e.g. by combating illicit trafficking in works of art or protecting archaeological sites), although sometimes it may happen that in the case of military operations their military tactics and ignorance of legal standards can expose these objects to unintended, accidental losses and damages.

Ogłoszona przez Stany Zjednoczone „globalna wojna z terroryzmem” w praktyce okazała się być nie tylko polityczną metaforą, lecz także wskazaniem na militarny wymiar walki z tym zjawiskiem, prowadzonej bez żadnych ograniczeń geograficznych. Z perspektywy międzynarodowego prawa humanitarnego, koncepcja ta oznacza prowadzenie działań wojennych przeciwko zbrojnym podmiotom niepaństwowym operującym w różnych krajach i rozsianym po całym świecie. Byłby to zatem konflikt zbrojny prowadzony przez dane państwo przeciw niepaństwowej zorganizowanej grupie zbrojnej (co jest charakterystyczne dla konfliktów niemiędzynarodowych), ale na terytorium innego państwa (co przypomina konflikt międzynarodowy). Taki „mieszany” konflikt nie wpisuje się jednak w dychotomiczny podział konfliktów zbrojnych w prawie humanitarnym, dlatego w doktrynie sformułowano pojęcie „transnarodowego” konfliktu zbrojnego, który toczy się na terytorium więcej niż jednego państwa lub dochodzi do niego, gdy jedna ze stron konfliktu przekracza granicę państwową, by prowadzić operację wojskową wobec drugiej strony. Ta „nowa” kategoria konfliktów budzi jednak szereg wątpliwości natury prawnej. Przede wszystkim, nie jest do końca jasne, jakie konkretnie sytuacje faktyczne uznać należy za konflikt transnarodowy. Kwestionowany jest też sam pomysł tworzenia nowego rodzaju konfliktu zbrojnego. Podejmowane są zatem próby „wpasowania” konfliktów transnarodowych w ramy prawne konfliktów międzynarodowych lub niemiędzynarodowych. W przypadku zaś uznania konfliktów transnarodowych za konflikty niemiędzynarodowe, pojawia się pytanie, jaki reżim prawny należy wobec nich stosować, uwzględniając przy tym ich specyficzny zakres terytorialny. The “global war on terrorism” announced by the United States turned out to be in practice not only a political metaphor, but also an indication of the military dimension of the fight against this phenomenon, conducted without any geographical limitations. From the perspective of international humanitarian law, this concept means the conduct of hostilities against armed non-state actors operating in various countries and scattered around the world. It would therefore be an armed conflict led by a given state against a non-state organized armed group (which is characteristic of non-international conflicts), but on the territory of another state (which resembles an international conflict). However, such a “mixed” conflict does not fit into the dichotomous division of armed conflicts in humanitarian law, therefore the doctrine formulates the concept of a “transnational” armed conflict that takes place on the territory of more than one state or occurs when one of the parties to the conflict crosses the border to conduct a military operation against the other party. This “new” category of conflicts, however, raises a number of legal doubts. First of all, it is not entirely clear what specific factual situations should be considered a transnational conflict. The very idea of creating a new type of armed conflict is also questioned. Therefore, attempts are made to “fit” transnational conflicts into the legal framework of international or non-international conflicts. In the case of recognizing transnational conflicts as non-international conflicts, the question arises what legal regime should be applied to them, taking into account their specific territorial scope.

Ustalenie granic czasowych konfliktu zbrojnego – momentu jego rozpoczęcia i zakończenia – ma z perspektywy międzynarodowego prawa humanitarnego znaczenie kluczowe, bowiem prawo to znajduje zastosowanie w przypadku konfliktów zbrojnych, zasady i normy tego prawa obowiązują zatem strony walczące z chwilą wybuchu konfliktu i znajdują zastosowanie aż do momentu jego zakończenia. O ile jednak w przypadku międzynarodowych konfliktów zbrojnych wskazania dotyczące granic czasowych takich konfliktów można znaleźć w prawie traktatowym, w odniesieniu do konfliktów niemiędzynarodowych granice te nie zostały ściśle określone. Kwestia ta stała się jednak przedmiotem analizy w doktrynie i orzecznictwie międzynarodowym. W opiniach tych i orzeczeniach podkreśla się znaczenie faktów dla oceny, czy konflikt niemiędzynarodowy się rozpoczął, na co wskazuje odpowiedni poziom zorganizowania stron walczących i stopień natężenia przemocy zbrojnej wykraczający poza wewnętrzne napięcia i niepokoje, oraz kiedy konflikt niemiędzynarodowy się zakończył, wskutek zawarcia porozumienia pokojowego lub faktycznego i trwałego zaprzestania działań zbrojnych, jak również w drodze tzw. umiędzynarodowienia niemiędzynarodowego konfliktu zbrojnego. Determining the temporal boundaries of an armed conflict – the moment of its beginning and its end – is of key importance from the perspective of international humanitarian law, because this law applies in the case of armed conflicts, therefore the principles and norms of this law apply to the warring parties at the outbreak of the conflict and apply until its ending. However, while in the case of international armed conflicts the indications regarding the temporal boundaries of such conflicts can be found in treaty law, in the case of non-international conflicts these boundaries have not been strictly defined. However, this issue has been the subject of analysis in international doctrine and jurisprudence. These opinions and rulings emphasize the importance of the facts for assessing whether a non-international conflict has started, as evidenced by the appropriate level of organization of the warring parties and the degree of intensity of armed violence beyond internal disturbances and tensions, and when the non-international conflict has ended as a result of a peace agreement or actual and permanent cessation of hostilities, as well as by the so-called the internationalization of a non-international armed conflict.

Celem artykułu jest przedstawienie, wyjaśnienie oraz interpretacja zasad i norm prawa międzynarodowego publicznego, które dotyczą prawa okupacji wojennej (przede wszystkim zawartego w Regulaminie haskim z 1907 roku), obowiązującego przed II wojną światową i w chwili jej wybuchu, żeby następnie ocenić – opierając się na wybranych przykładach – czy na ziemiach polskich zajętych w wyniku klęski militarnej we wrześniu 1939 roku przez dwóch agresorów, Rzeszę Niemiecką i Związek Sowiecki, przestrzegano prawa okupacji wojennej (lub raczej, które z wymienionych zasad i norm nie były respektowane). Badany okres obejmuje lata 1939–1940, czyli początek okupacji na ziemiach polskich i czas ustanawiania rządów agresorów, gdy na najeźdźcy ciąży szczególna odpowiedzialność za powołanie zgodnego z prawem reżimu okupacji wojennej. The aim of this article is to present, explain, and interpret the principles and norms of the international public law which concern the law of belligerent occupation (specifically laid out in the Hague Regulations of 1907), in force prior to the Second World War and on its outbreak. The discussion paves the way for the subsequent evaluation – based on selected examples – of whether the German Reich and the Soviet Union, that is, the two aggressors who seized the Polish lands following the country’s military defeat of September 1939, observed the law of belligerent occupation (or rather allows for an overview of which of the aforesaid principles and norms were violated). The period under scrutiny is the years 1939–1940, i.e. the beginning of the occupation of the Polish lands and the time of the invading powers’ setting up their administrations, as this is when the aggressor is particularly responsible for establishing occupying authority in accordance with the applicable law.

Zjawisko piractwa morskiego sięga czasów antycznych i równie wiekowe są środki prawne podejmowane w celu walki z tym zjawiskiem. Było ono traktowane jako forma rozboju na morzu, poważnie zagrażającego bezpieczeństwu statków oraz ich załóg, towarów i pasażerów. O powadze tego zagrożenia świadczyć może choćby fakt, że piratów uznano za „wrogów rodzaju ludzkiego”, a ich zbrodniczą działalność uważano za naruszającą interesy wszystkich państw. Choć w XIX stuleciu ten przestępczy proceder niemal zupełnie zanikł, jego nagłe odrodzenie pod koniec XX wieku spowodowało, że znów stanowi on wyzwanie dla społeczności międzynarodowej. Współcześni piraci nie przypominają już co prawda rozbójników morskich z wieków ubiegłych, wciąż jednak obowiązują wykształcone w drodze praktyki państw zwyczajowe normy prawa międzynarodowego, zakazujące piractwa i obejmujące piratów zasadą represji wszechświatowej. Aby w pełni zrozumieć fenomen piractwa morskiego jako „zbrodni przeciwko prawu narodów”, należy zatem bliżej przyjrzeć się przyjmowanym na przestrzeni dziejów regulacjom prawa wewnętrznego, uzupełnianym orzeczeniami sądów krajowych, miały one bowiem niewątpliwy wpływ na krystalizowanie się wspomnianych norm zwyczajowych w takich kwestiach, jak definicja piractwa morskiego czy zasada uniwersalnej jurysdykcji wobec piratów. Co prawda aż do II połowy XX wieku nie udało się uregulować zakazu piractwa w traktatowym prawie międzynarodowym, jednak obecnie obowiązujące rozwiązania międzynarodowoprawne w dużej mierze bazują na rozwiązaniach przyjmowanych przez państwa w drodze powszechnego zwyczaju. The phenomenon of maritime piracy goes back to ancient times and the legal measures taken to combat this phenomenon are equally old. It was considered as a form of robbery at sea that seriously threatened the safety of ships, crews, goods and passengers. The seriousness of this threat may be evidenced, for example, by the fact that pirates were considered “enemies of the human race” and their criminal activities were considered as breaching the interests of all States. Although this criminal practice almost completely disappeared in the nineteenth century, its sudden revival at the end of the twentieth century meant that it poses a challenge to the international community again. Modern pirates are no longer reminiscent of sea robbers from previous centuries, but the norms of customary international law developed by way of State practice, prohibiting piracy and including pirates by the principle of universal repression, still apply. In order to fully understand the phenomenon of maritime piracy as a “crime against the law of nations”, it is therefore necessary to take a closer look at internal regulations adopted over the years, supplemented by judgments of national courts, as they undoubtedly had an impact on the crystallization of these customary norms in matters such as the definition of the maritime piracy or the principle of universal jurisdiction over pirates. It is true, that until the second half of the twentieth century it was not possible to regulate the prohibition of piracy in international treaty law, but current international legal solutions are largely based on solutions adopted by States by common customary law.

Recenzja książki: Izabela Leraczyk, Ius belli et pacis w republikańskim Rzymie, Wydawnictwo KUL, Lublin 2018, ss. 255