Search

Ağızlar bir milletin dil ve kültrünü koruyan ve sonraki nesillere aktaran bir dildeki belli bölgelere mahsus özel konuşma biçimleridir. Ağızlar yazı diliyle eş zamanlı olarak kullanılır ve yazı diline göre daha hızlı değişir. Kitle iletişim araçlarının hızla yaygınlaşması Türkiye Türkçesi ağızlarının hızla yok olmasına yol açmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki söz varlığı tespit çalışmalarından hareketle Derleme Sözlüğü hazırlanmıştır. Fakat bu sözlük çok kıymetli olmaklar birlikte Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan pek çok söz varlığı daha sonra yapılan çalışmalarda ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarından Hatay ili Antakya merkez ilçesine bağlı Sofular köyü ağzından söz varlığı derlemesi yapılmıştır. Çalışmaya bahse konu olan Sofular köyünün bulunduğu bölge tarih boyunca Akalar, Babiller, Hititler, Asurlular, Sakalar, Persler, Makedonyalılar, Romalılar, Müslüman Araplar ve Türklerin yönetimi altına girmiştir. Bu çalışmada derlenen söz varlığı Derleme Sözlüğü’yle karşılaştırılarark Derleme Sözlüğü’nde farklı anlamda bulunan, Derlem Sözlüğü’nde aynı anlama gelip de farklı biçimde bulunan, Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan, Derleme Sözlüğü’ndekiyle aynı biçim ve anlamda kullanılan kelimeler şeklinde sınıflandırılmıştır. Derlenen söz varlığı unsurlarının bir kısmı bu gün arkaik ayılabilcek tarihi Türk lehçelerinde de kullanılan sözcüklerdir. Bu ve benzeri çalışmalarda da değinildiği üzere Türkiye Türkçesi ağızlarından yapılan söz varlığı derleme çalışmaları Derleme Sözlüğü’ne katkı sunmaya devam etmektedir. Günden güne yok olmaya devam eden Türkiye Türkçesi söz varlığının, derleme çalışmalarıyla kayıt altına alınması önem arz etmektedir.

In this study, investigation on the essential oils and ethanol extracts of naturally grown and cultivatedSatureja macrantha samples were reported. The essential oil, flavour and terpenoid-steroid-flavonoid contents of S.macrantha samples were determined by GC-MS and their phenolic contents by LC-MS/MS. Besides, the biologicalactivities of the samples were investigated for their antioxidant, anti-Alzheimer, antimicrobial, cytotoxic,antityrosinase, antiurease, antielastase and anticollagenase properties. The phenolic content and antioxidant capacityof the cultivated sample were higher than those of the naturally grown sample. According to the GC-MS results,terpinene-4-ol (30.9%) and p-cymene (56.7%) were determined as the major components in the essential oils of thenaturally grown and cultivated S. macrantha, respectively. The flavour analysis results showed that cis-sabinenehydrate (20.7%) and carvacrol (42.2%) were found to be the major components in the naturally grown and cultivatedsamples, respectively. While the naturally grown sample was rich in abietane diterpenoids (ferruginol (17.5 mganalyte/g extract) and sugiol (4.2 mg analyte/g extract)), these components were not detected in the cultivatedsample. The rosmarinic acid content (0.20 and 24.87 mg analyte/g extract, respectively) of the cultivated samplewas found to be significantly higher than that of the natural sample. The biological activities of the samples weredetermined to be changed in parallel with their chemical contents that are due to factors such as climatic conditions,and soil structure.

P. khinjuk Stocks, known as Bıttım or Buttum in Turkey, is a member of the Anacardiaceae family. The essential oil of khinjuk pistachio has been used to treat various illnesses because of their anti-inflammatory, anticancer, antipyretic, antibacterial, anthelmintic, antiviral effects in various folk medicines. At the same time, fruits of khinjuk pistachio are used as edible wild fruits. In this study, it was aimed to determine and compare the antibacterial, antioxidant activities and total phenolic and flavonoid amounts of different parts (root, stem and leaf explants) of in vivo (grown naturally) and in vitro derived khinjuk pistachio plants under salt (NaCl) stress. Ethanol extracted explants were used for performing biological and chemical parameters. According to the results, generally, in vivo samples shows higher antioxidant and antimicrobial activity besides the higher number of phenolic compounds than their counterparts in vitro. We have also determined that the biological activity of in vitro salt elicited explants was higher than in vitro control explants. Generally, both female and male in vivo samples have higher antioxidants (DPPH, ABTS, CUPRAC) and antimicrobial activities than in vitro samples. The various plant parts (root, stem, leaf) belonging to both in vivo and in vitro samples have different biological activity level. In terms of antimicrobial activity, female plant extracts are more active than all other tested extracts. As a result, although increased salinity values significantly reduced antimicrobial activity, it is determined that 100 mM NaCl applications to in vitro leaf extracts exhibited moderate antimicrobial activity against S. aureus and C. albicans.

Besides physical and geographical conditions, Hassa region has provided the focal points of several settlement centers since the earliest times of history, due to the favorable condition that the economic and social conditions provide for settlement. Hittites, Assyrians, Persians, Macedonians, Greeks, Romans, Byzantines, Seljuks, Mamluks and Ottomans and even Egyptian forces under the control of İbrahim Pasha, the son of Kavalalı Mehmed Ali Pasha Entered the Hassa region for the same reasons and tried to hold on to this region. The Turkish invasions to the Hassa region, which started since 1042, gained concentration after the Battle of Manzikert in 1071, and in the following periods the region became totally a Turkish homeland. In the age we live in, the mass media, which develop and change at a dizzying pace, also affect the dialects which are oral culture items. This development and change, on the one hand, serve to form a standard language, but also lead to the disappearance of the dialects. Scientists, who are interested in the Turkish language field, have done a lot of researches to identify Anatolian dialects which tend to disappear and to examine the features of the dialects. Besides, scientists have clarified many issues of Turkish as a result of their dialect studies. In this context, the features of the Hassa dialect, which is an Anatolian mouth, are in danger of this extinction. In this study an examination and evaluation were made on the consonant features of the region with the movement of the texts compiled from the dialect of Hassa region. This study will be a source for the preparation of the Anatolian dialect atlases and will shed light on some of the Turkish's pending issues.

Birbiriyle iletişim hâlinde olan milletlerin dillerinin birbirinden etkilenmesi kaçınılmaz bir durumdur. Bu nedenle diller etkileşim içerisinde oldukları dillerden kelime hatta cümle bile almaktadır. Bu alıntılara ödünçleme de denilir. Çünkü bu alıntıların bazıları sürekli kullanılırken bazılarının yerine zamanla hedef dilde karşılıklar bulunur. Türkler de tarih boyunca etkileşim içerisinde bulundukları dillerden pek çok kelime almışlar ve bunları kullanmışlardır. Çince, Sanskritçe, Moğolca, Farsça, Arapça, Rumca, Fransızca, İtalyanca, Rusça ve İngilizceden pek çok kelime Türkçeye girmiştir. Bu kelimelerin sayısı dönemlere göre değişmektedir. Bununla birlikte birçok dil de Türkçeden pek çok kelime almıştır. Arapçadan Türkçeye kelime ve cümle grubu girişi din, medeniyet, coğrafi yakınlık ve iç içe yaşamak gibi sebeplerin sonucudur. Bu sebepler altında Türkçeye Arapçadan bazı kelime grupları ve cümleler girmiştir. Bu çalışmada ilk önce Türkçede kullanılan Arapça kelime grupları ve cümlelerin Arapçadaki yapısı ve anlamı hakkında bilgi verilecek daha sonra bunların Türkçede kullanılışı, kazandığı yeni anlamlar ve bazı cümlelerin yapı bakımından Türkçede yeniden kurgulanması üzerinde durulacaktır. Alıntı kelime grupları ve cümlelerin Türkçedeki kullanımı Cumhuriyet Döneminde kaleme alınan eserlerden örneklerle gösterilmeye çalışılacaktır. Bunun yanı sıra Cumhuriyet Dönemi eserlerinde tespit edilemeyen bazı örnekler, Osmanlı Türkçesi eserlerinden verilecektir., It is inevitable that the languages of the nations that are in communication with each other will be affected by each other. For this reason, languages receive words and even sentences from the languages they interact with. These quotations are also called borrowings. Because some of these quotations are used constantly, while some of them are replaced by correspondence in the target language over time. Turks have also taken many words from the languages they have interacted with throughout history and used them. Many words from Chinese, Sanskrit, Mongolian, Persian, Arabic, Greek, French, Italian, Russian and English have entered Turkish. The number of these words varies according to the periods. However, many languages have taken many words from Turkish.Phrase and sentence and entry from Arabic to Turkish result from certain reasons such as religion, civilization, geographic proximity and coexistence. Under these reasons, some phrases and sentences from Arabic entered Turkish. In this study, firstly, information about the structure and meaning of Arabic phrases and sentences used in Turkish will be given, then their usage in Turkish, their new meanings, and the reconstruction of some phrases and sentences in Turkish in terms of structure will be emphasized. The use of quoted phrases and sentences in Turkish will be illustrated with examples from works written in the Republic Period. In addition, some examples that cannot be identified in the Republic Period works will be given from Ottoman Turkish works.

1730’lu yıllarda İsveçli bilim adamı Strahlenberg ile ortaya atılan Altay dilleri teorisi çeşitli tartışmalarla genişleyerek günümüze kadar gelmiştir. Bu tartışmalar teorinin önemini göstermesinin yanı sıra Türk dili üzerine çeşitli araştırmaların da gerçekleşmesine vesile olmuştur. Teori üzerine araştırma yapan Türkologlar gerek tarihî gerekse yaşayan dil ve lehçelerde r//z denkliğini sağlayan pek çok kelime tespit etmişlerdir. r//z denkliğini sağlayan pek çok kelime günümüz Türkiye Türkçesi ağızlarında da yaşamaktadır. Taymas, İstanbul nüshasından hareketle İbni Mühennâ Lügati’nin fihristini hazırlamıştır. r//z denkliğini sağlayan unsurlar Taymas’ın bu çalışmasında da bulunmaktadır. Taymas bu denklikleri tespit ederek bazılarını kabul etmiş, bazılarını da müstensih hatası olarak görmüştür. Müstensihlerin çeşitli gerekçelerle zaman zaman kendi döneminin dil özelliklerini istinsah ettikleri metne yansıttığı bilinen bir gerçektir. Müstensihin bu tasarrufu, eser için olumsuz bir durum ifade etse de müstensihin yaşadığı dönemin dil özelliklerini tespit açısından önemlidir. Bu çalışmada İbni Mühennâ Lügati’ndeki r//z denkliğini sağlayan hususların sadece müstensih hatası değil aynı zamanda müstensihin yaşadığı dönemin dil özelliklerini gösteren veriler olabileceğine dikkat çekilmiştir.

Türk dünyası ortak ata kültür mirası farklı coğrafyalarda çeşitli etkiler altında yeniden yoğrularak şekillenmektedir. Meydana getirilen edebî eserler, Türk unsurlarınınbirbiriyle ilişkilerini artırması amacıyla karşılıklı olarak aktarılmaktadır. Fakat yüzyıllardır birbirinden çeşitli sebepler altında ayrı düşmüş ve iletişimi kesilmiş unsurlarındillerinde de farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu durum aktarma çalışmalarında birtakımzorlukları beraberinde getirmektedir. Çeşitli düzeylerde ortaya çıkan aktarma hatalarının biri de yalancı eş değer kelimelerle ilgilidir. Yalancı eş değerlik, kaynak ve hedefanlaşma birimlerinde eş değer gözüken fakat eş değer olmayan kelime, yapı ve dizimbirimleridir. Ana dili Azerbaycan Türkçesi ile yaşadığı ülkenin dili olan Farsçayı çok iyibilen Heyet, bu iki dili; kökenleri, ses uyumu, fiilleri ve kelimelerinin özellikleri bakımından karşılaştırarak Türkçenin fiil ve kelime türetme özelliği açısından daha zengin olduğunu örneklerle ispatlamaya çalışmıştır. Mürsel Öztürk tarafından Farsçadan Türkçeye çevrilen Mukayesetü’l-Lügateyn’in sözlük bölümünde Azerbaycan Türkçesine ait 1650kelimenin Farsça karşılığı verilmiştir. Bu çalışmada Mukayesetü’l-Lügateyn’e göre Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eşdeğerlikler tespit edilmeyeçalışılacaktır. Bu kelimeler üzerinde yapılan araştırmada 71 yalancı eş değer kelime tespit edilmiştir. Yapılan incelemede bu kelimelerin bazılarının tam yalancı eş değer kelimebazılarının da özellikle derleme ve tarama sözlüklerinde karşılıkları bulunduğu için kısmiyalancı eş değer kelimeler olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışmanın sonunda da aktarmaçalışmalarının önemi vurgulanarak aktarmalarda yalancı eş değer kelimelerle ilgili hataların azaltılması için bazı önerilerde bulunulmuştur.

İnsan zihniyle algılanan olaylar fiil tabanıyla ifade edilir. Bir fiilin iç zamanı olarak da tarif edilen kılınış ise gerçekleşen olaylara fiil tabanında, belli sınırlara vurgu yapılması veya yapılmaması olarak bilinir. Türk dili üzerine yapılan araştırma konularının hepsi çok değerlidir. Bu konulardan birisi de fiil tabanına yansıyan kılınışın belirlenerek dil bilgisi çalışmalarında bundan faydalanılmasıdır. Kılınış konusu üzerinde ilk çalışmalar Batılı bilim adamlarınca başlatılmıştır. Dolayısıyla bu sahada Batılı bilim adamları epey bir mesafe kat etmişlerdir. Türkçe fiillerin kılınış özellikleri üzerine en önemli çalışmayı ilk defa Lars Johanson yapmıştır. Johanson ve ondan sonra kılınış üzerinde incelemelerde bulunan diğer araştırmacılar Türkçede fiilleri, kılınış bakımından ön sınırı vurgulayanlar, son sınırı vurgulayanlar ve sınır vurgulamayanlar olmak üzere üç başlık altında incelerler. Zarf-fiil ekleri, tarihi süreç içerisinde hem yapı hem de işlev olarak farklı biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Standart dilde kullanılmayan -IK zarf-fiil eki, Türkiye Türkçesi ağızlarının bazı bölgelerinde kullanılır. İki araştırmacı tarafından Hatay/Yayladağı ağzından derlenen metinler üzerinde yapılan incelemelerde -IK zarf-fiil ekinin -Ip zarf-fiil ekiyle eş zamanlı olarak hemen hemen aynı işlevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Derlenen metinlerde -IK eki, -Ip ekine göre daha sık kullanılmıştır. -IK zarf-fiiliyle kurulan fiil yapısında asıl fiil bazen kılınış özelliğini korumakta, bazen seri fiil yapısına geçmekte, bazen de süreklilik ifade etmektedir. Asıl fiilin kılınış özelliğini kaybettiği durumlarda -IK eki, zaman zaman fiilin kılınışına etki etmektedir. Yayladağı ağzından derlenen metin örneklerinde kılınış bakımından problemli cümlelerin bulunmaması da Türk dili açısından dikkat çekici bir husustur. Events perceived by the human mind are expressed through verb stem. The actionality, which is also defined as the inner tense of a verb, is known as presence or absence of emphasis on certain boundaries in the verb stem. All of the research topics on the Turkish language are very valuable. One of these subjects is to determine the actionality that reflects on the verb base and to benefit from it in grammar studies. The first studies on the issue of construction were initiated by Western scientists. Therefore, Western scientists have come a long way in this field. Lars Johanson was the first to do the most important study on the characteristics of actionality in Turkish verbs. Johanson and the other researchers who have investigated the actionality after him, examine the verbs in Turkish in terms of actionality under three headings: those which emphasize the front limit, those which emphasize the last limit, and those which do not emphasize the border. Gerundiums appear in different forms both in structure and function along the historical process. -IK gerundal suffix, which is not included in the standard language, used in various dialects of Turkey Turkish. As a result of analysis of the texts compiled by two researchers from Hatay Yayladağı dialect, it is determined that -IK gerundial suffix is used simultaneously and with almost the same function with -Ip gerundial suffix. In the collected texts, -IK suffix was used more frequently than -Ip suffix.. In the verbs structured through the -IK gerundium, it expresses that the actual verb sometimes preserves its feature of being made, sometimes it passes into serial verb structure and sometimes it is continuous. The verbs structured through the -IK gerundium sometimes preserves their actual actionality character, sometimes passes into the serial verb structure, and sometimes expresses continuity. The -IK suffix affects the actionality of the verb sometimes, in case of the actual verb’s losing its actionality character. The absence of problematic sentences in terms of actionality in the text samples compiled from the dialect of Yayladağı is also a remarkable point for the Turkish language

Allium species are widely consumed as food all over the world. The phenolic profile of ethanol extracts of aerial parts and roots of 12 Allium species, collected from five different Eastern Anatolia regions, were studied using LC-MS/MS. In vitro antioxidant, anticholinesterase, cytotoxic and antimicrobial activities were also tested. The multivariate analyses were performed using principal component and hierarchical cluster analyses. Seventeen of 27 standard compounds were detected in all Allium species. The major components were mainly identified as quinic acid, malic acid, vanillin, and p-coumaric acid. The aerial parts possessed better antioxidant activity than roots. Aerial parts of A. atroviolaceum, A. chrysantherum, A. kharputense, and A. shirnakiense exhibited high cytotoxic activity against DLD-1 colon cancer cell lines (IC50 12.5 mu g/mL). A. shatakiense and A. vineale demonstrated good antimicrobial activity against S. aureus and E. coli (MIC 75 mu g/mL). According to chemometric analysis, differences were detected between aerial parts and the roots. The aerial parts of A. atroviolaceum, A. chrysantherum, A. kharputense, and A. shirnakiense could be potent in the pharmaceutical industry while A. shatakiense and A. vineale in the food industry after further investigations.

Türkçede ses birimleriyle, biçim birimleriyle, söz dizimi unsurları ve diğer unsurlarla insanın fikir ve hayal dünyası en güzel şekilde ifade edilir. Bu yapılarla duygu ve düşünceler vurgulanır, derecelendirilir ve pekiştirilir. Dilin bu imkânından gerek konuşurken gerekse yazarken faydalanılır. Kutadgu Bilig, Karahanlı dönemi eserlerinden birisidir ve doğrudan siyasetname türünün ilk örneği olması dolayısıyla da Türk kültür ve medeniyet tarihi açısından oldukça önemlidir. Devlet yönetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar, yöneticilerde bulunması gereken nitelikler, bununla birlikte kişinin dünya ve ahirette mutlu olabilmesi için sahip olması gereken erdemleri Yusuf Has Hacip tespit etmiş ve bunları kişinin fikir ve ruh dünyasına akıcı ve etkileyici bir dille sunmuştur. Bu çalışmada Kutadgu Bilig’in akıcı ve etkili üslubunun altında yatan sebeplerden birisi olan Yusuf Has Hacip’in pekiştirmeleri nasıl kullandığı meselesi üzerinde durulmuştur. Kutadgu Bilig metninin incelenmesi sonucunda metinde ses birimleri, biçim birimleri, sözcükler ve sözcük gruplarının pekiştirme amaçlı kullanıldığı tespit edilmiştir.

Ağızlar, standart dil ile eş zamanlı olarak kullanılagelmiştir. Ağız özellikleri Kaşgarlı Mahmud’dan günümüze kadar pek çok bilim adamının dikkatini çekmiş, fazla olmasa da her dönemde bilim adamları ağız özellikleri hakkında tespitlerde bulunmuşlardır. Anadolu ağızları üzerinde birçok derleme ve inceleme çalışması yapılmıştır. Son zamanlarda derleme ve inceleme çalışmaları üzerinde farklı bakış açılarıyla yeni çalışmalar da yürütülmektedir. Türkçede varlıkları ve kavramları karşılayan kelimeler olan isimler çoğu kez yalnız başlarına kullanılmazlar, eklerle çekime girerek cümlede iş görürler. Hâl ekleri de isimlere işlerlik kazandıran ek çeşitlerinden birisidir. Hatay etnik ve dini bakımdan bir kültür mozaiği şehridir. Bunun yanı sıra Hatay’a 7. yüzyıldan itibaren farklı Türk unsurları yerleşmiştir. Bu özellikleri dolayısıyla Hatay ağzı incelemeye değer bir Anadolu ağzıdır. Bu çalışmada Hatay ağzı üzerine yapılan akademik çalışmalar esas alınarak, diğer Anadolu ağızlarında hiç rastlanmayan ya da az rastlanan hâl eklerinin ses özellikleri, biçim özellikleri ve işlevleri üzerinde durulacaktır. Bu çalışmada, derleme metinleri de tekrar gözden geçirilecek, Hatay ağzı üzerine yapılan çalışmalarda tespit edilemeyen, ses, biçim ve işlev olarak farklılık gösteren hâl eklerine de değinilecektir.

Anadolu ağızları ilgili karşılaştırmalı ağız çalışmaları ile ilgili birtakım çalışmalar olsa da, nitelik ve nicelik olarak bu çalışmalar istenilen düzeyde değildir. Karşılaştırmalı ağız araştırmaları Türk dili için oldukça önemli olduğu gibi kültürel değişim ve kimlik değişimi gibi konularda da tespitlerde bulunmak açısından da önemlidir. Hatay’ın Kırıkhan ilçesi, Antakya-Maraş ve İskenderun-Halep güzergâhının kesişme noktasıdır. Bu nedenle tarih boyunca birçok farklı kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmış kadim bir yerleşim merkezidir. 1084 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şah’ın Antakya bölgesini fethetmesiyle Türkler bu yöreye yerleşmeye başlamıştır. Bölge, Türklerle, Bizans ve Haçlılar arasında bir süre el değiştirdikten sonra Memluklular ve ardından Osmanlılar tarafından idare edilmeye başlanmıştır. Tarih boyunca çeşitli Türk unsurlarının göçleriyle Türkleşen yöreye göçler devam etmiş, 1950’lerden sonra Trabzonlular, Yörükler ve Ahıska Türkleri, Kırıkhan’a göçerek burasını yurt edinmişlerdir. Bu bildiride yerli ve göçmen ağzı ilişkileri ses bilgisi bağlamında incelenecektir. Sahadan derlenen metinler incelendiğinde, göçmen ağızların her geçen gün yerli ağız ve standart dilden etkilendiği görülmektedir. Göçmen unsurlardan belli bir mahallede iskân edilip birlikte yaşayanlar değişime direnç göstermişlerdir. Fakat mahallelerinden ayrılıp yerli unsurlar arasına karışanlar değişime ayak uydurmuşlardır. Bunun yanı sıra eğitim veya çalışmak için il dışına çıkanlar ile ağız özelliği yerli ağza yakın olan kişiler ise bu değişime daha hızlı ayak uydurmuşlardır.