Search

In this article, I explore the views of Ernest Sosa, a living analytic philosopher who developed avirtue epistemology out of the contemporary virtue ethics. Virtue theory in ethics is personbasedrather than act-based; and similarly virtue theory in epistemology is person-based ratherthan belief/proposition-based. In this way, Sosa who has defended person-based theory ofjustification with the aid of intellectual virtue, developed a theory that can be an alternative tofoundationalism, coherentism and post-Gettier problems. The theory is a refined version ofreliabilism and its roots can be traced back to Aristotle, Aquinas, Descartes and Reid in classicalepistemology and it also basically depends on epistemology of Alvin Goldman in contemporaryepistemology. One of the most important features of this epistemology is refrain from dichotomiessuch as foundationalism/coherentism and internalism/externalism and try to surpasspolarization by reconciling them. Finally, virtue epistemology of Sosa defends epistemology as anormative discipline against Quineist radical naturalized epistemology., ÖzBu makalede çağdaş erdem etiğinden hareketle bir erdem epistemolojisi geliştiren yaşayan analitik felsefecilerden Ernest Sosa’nın görüşlerini inceliyorum. Etikteki erdem teorisi fiil-temelli değil kişi temellidir; benzer şekilde, epistemolojideki erdem teorisi de inanç/önerme temelli değil kişi temellidir. Entelektüel erdem kavramıyla kişi temelli gerekçelendirme teorisi savunan Sosa, bu yolla, temelciliğin, bağdaşımcılığın ve Gettier sonrası problemlerin alternatifi olabilecek bir teori geliştirmiştir. Kökleri klasik epistemolojide Aristoteles’te, Aquinas, Descartes ve Reid’de bulunabilecek, çağdaş epistemolojide ise temelde Alvin Goldman epistemolojisine dayanan bu teori güvenilirciliğin arıtılmış bir versiyonudur. Bu epistemolojisinin en temel özelliklerinden biri temelcilik/bağdaşımcılık, içselcilik/dışsalcılık gibi dikotomilerden kaçınması ve epistemolojideki kutuplaşmaları uzlaştırarak aşmaya çalışmasıdır. Son olarak, Sosa erdem epistemolojisi Quinecı radikal doğallaştırılmış epistemolojiye karşı epistemolojinin normatif bir disiplin olduğunu savunur.

Modern/Çağdaş epistemolojinin kurucusu olarak kabul edilen çağdaş analitik filozoflardan Ernest Sosa, söz konusu epistemolojisinin en temel iki kavramından bir olan entelektüel erdem kavramını, temelcilik ve bağdaşımcılık arasındaki ‘ezeli’ sorunu tartışırken söz konusu sorunlara bir çözüm olarak 1980 yılında çağdaş epistemoloji literatürüne kazandırmıştır. Bilgisinin yapısına dair yukarıdaki iki teori, birleşik bir gerekçelendirme teorisine sahip değilken, entelektüel erdem, nihai bir gerekçelendirme ve bilgi kaynağı olarak birleşik bir teori verir. Modern Kartezyen akılcılığın başarısızlığından sonra, Sosa’nın onun iki alternatifinden biri olarak gördüğü güvenilircilik, entelektüel erdem kavramını da belirler. Güvenilirci ve dışsalcı bir kavram olan entelektüel erdem, S’nin belli K koşullarında, belli A önermeler altında, çoğunlukla doğruyu elde ettiği ve yanlıştan kaçındığı doğruluğa vesile olan bir eğilim ya da yetenektir. Sosa’nın iki bilgi formundan ilki olan hayvani bilgi, bir yeti olarak entelektüel erdem yoluyla inanmakla gerçekleşir. O halde entelektüel erdem bir gerekçelendirme ve bilgi kaynağıdır. Onun yeti güvenilirliğine göre, iç gözlem, hafıza, dedüktif ve sezgisel akıl yanılmazken, dış algı, indüktif ve abdüktif aklın toplamı olan ‘genişleten akıl’ ise yanılabilir. O halde, ona göre, bir bilişsel yetiye ya da erdeme sahip olmak mükemmel yanılmazlığı gerektirmez; sadece iyi bir başarı oranını gerektirir.

According to many commentators, on the one hand, Aristotle elaborates the concept of happiness as an actionin coherence with all virtues in the first book of The Nicomachean Ethics, on the other hand, in the last book ofThe Nicomachean Ethics, he consubstantiates happiness with only one virtue, which is philosophical wisdom.Inthis article, I examine parts 7 and 8 of Book 10 of The Nicomachean Ethics,which are probably the most interestingand unexpected passages in the the book. These parts arethe most problematic areas whichbecame a subjectmatter of many books for the clarifications of the issues. Aristotle obviously claims that there is a relationshipbetween the best intellectual virtue and God, giving him perfect happiness, which indicates that there is anintersection point among metaphysics, epistemology, ethic and philosophy of religion.In this context, the mainaims of this article are, first, to describe the contemplative life which is causedby the highest intellectual virtueand to claim that this life is in harmony with the inclusivist theory., Pek çok şârihe göre, Aristoteles Nikomakhos’a Etik’in 1. Kitap’ında mutluluğu bütün erdemlere uygun olan bir faaliyet olarak görürken 10. Kitap’ta mutluluğu tek bir erdemle, felsefi bilgelik, özdeşleştirir. Bu makalede bütün Nikomakhos’a Etik’in en şaşırtıcı ve belki de kitabın akışı içinde beklenmedik pasajların yer aldığı 10. Kitap’ın 7. ve 8. kısmını inceliyorum. Burası anlaşılmak ve kitabın önceki bölümleri ile bağdaşımlı bir diyaloğa sokulmak için uğruna kitaplar da yazılan bir problem alanı. En yüksek entelektüel erdemin Tanrı ile açıkça ilişkisini kuran Aristoteles, mükemmel mutluluğu da ona vererek, metafizik, epistemoloji, etik ve din felsefesinin kesişme noktasına işaret eder. Bu bağlamda makalede başlıca amaçlarım şunlardır: Aristoteles’in en yüksek entelektüel erdeminin doğurduğu temaşa hayatını sergilemek ve bu hayatın kapsayıcı görüşle uyumlu olduğunu savunmak.

In this article, I examine in detail Aristotle’s five intellectual virtuesand their relationship with moral virtues. From these five intellectual virtues,while art and practical wisdom is concerned with calculative part of thesoul, scientific knowledge, intuitive reason and philosophical wisdom thatconsist of these two virtues are concerned with the scientific part of soul.Complex relations between intellectual virtues or states and moral virtuesare extremely important. For one can have a real moral virtue only if he orshe is governed by an intellectual virtue. On the other hand, Aristotle whois one of the sources of contemporary virtue epistemology, explains and justifies knowledge by means of cognitive abilities or intellectual virtues.Ernest Sosa who is one of the leading champions of contemporary virtueepistemology also revives epistemology in question firstly by means of theconcept of intellectual virtue., Bu makalede Aristoteles’in beş entelektüel erdemini, bu erdemlerinahlaki erdemlerle ilişkisini incelenmektedir. Aristoteles’in beş entelektüelerdeminden sanat ve pratik bilgelik, ruhun hesapla ilgili parçası ile ilgiliiken bilimsel bilgi, sezgisel akıl ve bu ikisinin toplamından oluşan felsefibilgelik, ruhun bilimsel parçası ile ilgilidir. Ruhun bu hallerinin, erdemlerininahlaki erdemlerle karmaşık ilişkisi de son derece önemlidir; zirakişi gerçek ahlaki erdeme ancak bir entelektüel erdemin yönetiminde sahipolabilir. Öte yandan, çağdaş erdem epistemolojisinin kaynaklarından olanAristoteles de bilgiyi epistemik erdemler, bilişsel yetiler ya da entelektüelerdemler yoluyla açıklar ve gerekçelendirir. Çağdaş erdem epistemolojisininsavunucularından Ernest Sosa da bu epistemolojiyi ilk olarak entelektüelerdem kavramı yoluyla gündeme taşımıştır.

ÖzetBu makalede müslüman düşünürlerden Gazzâlî’nin bir felsefe disiplini olan metafiziğe bakışı mantıksalpozitivizmin bakışıyla karşılaştırılmaktadır. Gazzâlî “geniş anlamda metafiziği” bir bütünolarak reddetmezken mantıksal pozitivizm metafiziği bir bütün olarak reddediyor görülmektedir.Bu çalışmada, Gazzâlî’nin metafiziğe karşı yaklaşımının, mantıksal pozitivizme göre, daha tutarlıve daha felsefî olduğu savunulmaktadır.Anahtar Kelimeler: Gazzâlî, mantıksal pozitivizm, mantık, metafizik.AbstractI intend to compare al-Ghazali’s, a medieval Muslim thinker, approach to metaphysics as a philosophicaldiscipline to that of logical positivists. While al-Ghazali does not reject “metaphysics inthe broader sense,” logical positivists reject metaphysics altogether. I argue that al-Ghazali’s approachto metaphysics is more consistent and philosophically defensible than that of logical positivists.Key Words: Ghazali, Logical positivism, logic, metaphysics.

Bu makalede bilimin ve kısmen bilginin tümevanın kaynaklı olup olmadığı özellikle KarlPopper'den hareketle tartı§ılacaknr. Ona göre tümevanın diye bir §CY yoktur. Türnevarım deneyedayanmadığı ve dolayısıyla bilimsel olmadığı için metafizik karakterlidir. Onun epistcmolojisinegöre bilim ya da bilgi gözlemlerden hareketle değil tümdcngelimsel bir yolla, bir kurarndan hareketleba§lar.Anahtar Kelimeler: Tümevarım, Karl Poppcr, tümdcngelim, yanl!§lanabilirlik, David Hume.AbstractIn this article, I intend to discuss whether sciencc and partly knowledge results from inductionbased on Karl Popper's thought. For Popper there is nothing to be identified as induction. Becauseinduction cannot be based on experience and is not scientifically attestable, it belongs tothe area of metaphysics. On his epistemological criteria, science, or knowledge, begins deductivelyorbased on a theory, not based on experience.Key Words: lnduction, Karl Popper, deduction, fiılsifiabiliry, David Hume.

Bu çalısmada, Batı epistemolojisinde 1970’lerde ortayaçıkıp, yogun olarak 1980’lerden sonra tartısılmaya baslananiki epistemolojik kuram incelenmistir. Gerekçelendirme,düsünen kisi için “bütünüyle” içsel konulara baglıdır,iddiasında olan içselcilik, marjinal bir tutum benimsemis görünürken,inanç gibi bazı zihinsel içeriklerini anlamanın“kısmen”, neredeyse bütünüyle, dıssal süreç ve niteliklerebaglı oldugunu savunan dıssalcılık, sagduyuya ve gerçegedaha yakın bir tutum benimsemis görünmektedir. Din felsefesiyapma seklini de bütünüyle etkileyen bu iki bakıs açısındanilki, dogal teoloji ya da delil temelli yöntemi desteklerken,ikincisi, delilin ya da gerekçelendirmenin zorunlu olmadıgıyöntemi desteklemektedir.

Dogadan ve akıldan hareketle Tanrı’nın varlıgının kanıtlanmasıfaaliyeti olan dogal teoloji, din felsefesinin gündemindeson dönemlerde daha fazla yer isgal etmektedir.Klasik dogal teolojide savunuldugu gibi, teistik argümanlar,tüm rasyonel insanları ikna edecek evrensel ve kesin bir gücesahip midir? Teistik argümanlar evrensel olarak kabuledilebilir öncüllerden mi hareket etmektedir? Her ne kadardeneyimden de kaynaklansa, teistik argümanlar, daima,rasyonel insanların, rasyonel bir sekilde anlasmazlıga düstükleritartısmalı metafizik ilkelere, varsayımlara dayanmaktadır.Bu nedenle, bu makalede, teistik argümanların, karsıtlarındandaha inandırıcı ya da makul oldugunda, iyi ya dabasarılı bir teistik kanıtın olusturulmus olacagı savunulmaktadır.

Alvin Plantinga geçen yüzyılın en önemli din felsefecilerinden biri olarak kabuledilmektedir. Tezde ilk bölümde onun ontolojik argümana bakışı üzerine yoğunlaştım.Plantinga'ya göre klasik ontolojik argüman versiyonlarının bazı zaafları vardır. Bu nedenle o,modal mantığın S5 aksiyomunu esas alarak kendi ontolojik argümanını inşa eder. O, ontolojikargümanla teizmin doğruluğunu değil rasyonalitesini sağlamaya çalışır. Klasik doğalteolojinin katı hedefinden farklı olarak daha mütevazı bir hedefi olan Plantinga buargümanında başarılı görünür.İkinci bölümde, onun teistik inanca delilci itiraza meydan okuyan görüşlerine ve klasiktemelciliğe yönelik yıkıcı eleştirilerine yer verdim. O burada kısaca teistik inancınrasyonalitesi için delilin zorunlu olmadığını düşünür. Ona göre Tanrı inancı apaçık,değiştirilemez ve duyular için açık olan inançların yanı sıra hafıza inançları, a priori inançlargibi temel olabilir. Tanrı inancı uygun koşullarda üretildiğinde gerekçelendirilmiştir ve bunedenle rasyoneldir. Onun en meşhur görüşlerinden biri olan bu görüşe göre Tanrı inancıhaklı temel olabilir. Plantinga burada bir kişinin epistemik ödevine karşı çıkmadığı, onlarıihlal etmediği anlamında deontolojik rasyonaliteyi hedeflemektedir.Üçüncü bölümde klasik rasyonalite ve gerekçelendirme kavramlarını yetersiz bularakgüvence kavramını kullanan Plantinga, Tanrı inancının ve Hristiyan inancının güvencelendiğibir bakış açısına sahiptir. Epistemik açıdan dışsalcı olan Plantinga Tanrı inancı için A/CModel'i, Hristiyan inancı/Tanrı'sı için Genişletilmiş A/C Model teklif eder. Bu epistemikgüvence kuramına göre uygun bir çevrede tasarım planına göre doğru işleyen başarılı birşekilde doğruyu hedefleyen bilişsel yetiler güvenilir inancı bize verirler. Bu epistemolojikkurama göre Tanrı inancı ve Hristiyan Tanrısı güvencelenmiştir. Plantinga'nın bu kuramınınen önemli yönü Hristiyan inancını koşullu olarak doğru kabul etmesidir. Buna göre eğerHristiyan inancı doğru ise güvencelenmiştir. Alvin Plantinga is considered as one of the most important philosopher of religion, inthe last century. In the first part of the thesis, I concentrate on his view of ontologicalargument. According to Plantinga the version of classical ontological argument have somefaults. Thus he put forward his ontological argument based on S5 axiom of modal logic. Hedoesn?t want to reach the truth of theism but rationality of theism with ontological argument.Plantinga who has a more simple target which is different from the target of classical naturaltheology has been seen successful in his argument.In the second part, I mention his view of evidentialist objection to theistic belief andhis destroying critics to classical foundationalism. In his critics he thinks that the evidence isnot necessary for rationality of theism. According to him, belief in God can be basic such asself-evidence, incorrigible, evident to sense, memory beliefs, a priori beliefs. Belief in God isjustified when it is produced in apropriate conditions, so it is rational. According to this viewwhich is one of his most famous views, belief in God can be basic. Plantinga aimsdeontological rationality, which means one doesn?t refuse and reject epistemic duty.In the third part, Plantinga who uses warrant term finding the term of classicalrationality and justification insufficient, has a view which is warranted belief in God andchristian belief. Plantinga who is epistemic externalist puts forward A/C Model for belief inGod, Extended A/C Model for Christian belief. According to theory of epistemic warrant abelief enjoys warrant when it is formed by properly functioning cognitive faculties in acongenial epistemic environment according to design plan successfully aimed at truth.Accoring to the epistemic theory belief in God and Christian God are warranted. The mostimportant aspect of Plantinga?s theory is that he accepts Chrisitian belief true but oncondition. Therefore if Chiristian belief is true it is warranted. 331

Bugünlerde Mantıksal pozitivizmin ölü olduğunu herkes bilir. Fakat kimin sorumlu olduğunu ya da bunu kimin yaptığını sormaz. Popper bu konuda şöyle der : " korkarım sorumluluğu kabul etmek zorundayım. Fakat bunu kasıtlı olarak yapmadım: Ana gayem bana görünen bazı temel yanlışları göstermekti." der. Mantıksak pozitivizmin / Viyana Çevresinin çözülüşünün nihai nedeni doktrinlerinin ciddi olarak hatalı oluşu değildir, bilakis ciddi (great) problemlere ilginin azalmasıdır:Bulmacalar (puzzles) gibi ayrıntılara, özellikle sözcüklerin anlamları üzerine yoğunlaşma, kısaca skolastisizm. Bu İngiltere ve birleşik devletlerde ardılları tarafında devralınmıştır.Hemen hemen her kurama kolayca teyit veya doğrulama bulunabilir-eğer bunu arıyorsak. Her "iyi" bilimsel kuram bir yasaklamadır : bazı şeylerin olmasını yasaklar. Bir kuram ne kadar yasak koyuyorsa o kadar iyidir. Tasarlanabilecek herhangi bir olayla çürütülebilir olmayan kuram bilim-dışıdır. Çürütülemezlik ( çok kez sanıldığı gibi ) kuramın bir erdemi değil bir kusurudur. Her gerçek sınama aslında kuramın yanlışlanması , ya da çürütülmesi girişimidir. Sınanabilirlik , yanlışlanabilirlik demektir; ancak sınanabilirliğin dereceleri vardır: bazı kuramlar ötekilere göre daha 'sınanabilir' dir, çürütülmeye daha açıktır; daha fazla risk alır. Bütün bunlar şöyle toparlanıp özetlenebilir : Bir kuramın bilimselliğinin ölçütü onun yanlışlanabilmesi, ya da çürütülebilmesi , ya da sınanabilmesidir. Everbody knows nowadays that logical positivism is dead. But nobody seems to suspect that there may be a question to be asked here- the question "Who is responsible ?" or, rather, the question "Who has done it?". Popper said that " fear that must admit responsibility. Yet did not do it on purpose : my sole intention was to point out what seem to me a number of fundemental mistakes. Vienna Circle and of logical positivism is not is various grave mistakes of doktrine but a decline of interest in the great problems : the concentration upon minutiae ( upon "puzzles") and especially upon the meanings of words : in brief , its scholasticism . This inherited by its successors , in England and in the United States. t is easy to obtain confirmations , or verifications , for nearly every theory -if we look for confirmations. Every "good" scientific theory is a prohibition : it forbids certain things to happen. The more a theory forbids , the better it is. A theory which is not refutable by any conceivable event is non-scientific. rrefutability is not a virtue of a theory ( as people often think ) but a vice. Every genuine test of a theory is an attempt to falsify it , or to refute it. Testability is falsifiability ; but there are degrees of testability : some theories are more testable, more exposed to refutation , than others ; they take , as it were , greater risks. One can sum up all this by saying that the criterion of the scientific status of a theory is its falsifiability, or refutability , or testability.

Radical foundationalism has been criticized strongly especially after the second half of the past century. Coherentist justification has emerged as an alternative to foundationalist justification that was waning as a result of philosophers’ criticism such as W. V. Quine, Wilfrid Sellars, Nicholas Rescher, Keith Lehrer. According to Ernest Sosa who is one of the leading champions of contemporary virtue epistemology, both coherentist and foundationalist doctrines of justification are false. In this paper, I describe Sosa’s criticism of the two views on the structure of knowledge., Radikal temelcilik geçen yüzyılın özellikle ikinci yarısından sonra ciddi biçimde eleştirilmiştir. W. V. Quine, Wilfrid Sellars, Nicholas Rescher, Keith Lehrer gibi filozofların eleştirileri neticesinde bağdaşımcı gerekçelendirme zayıflayan temelci gerekçelendirmeye alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Önde gelen çağdaş erdem epistemolojisi savunucularından Ernest Sosa’ya göre her iki gerekçelendirme doktrini de yanlıştır. Burada bilginin yapısına dair bu iki önemli görüşe yönelik Sosa’nın eleştirilerine yer veriyorum

`Fakat ben neden böyle yaşamalıyım?` sorusu hem felsefeyle ilgilenenler hem de sıradan insanlar için hakkında görüş sahibi olmaktan kaçınamayacağı bir sorudur. Bu soruyla bağlantılı olarak hangi ilke ya da argüman bizi daha erdemli, daha adaletli olmaya sevk eder? Adalet nedir? Kime göre, neye göre adalet? Kişi için iyi nedir? Modern ahlak felsefesi ve onun takipçisi olan yirminci yüzyıl ahlak felsefesinde ele alınan yukarıdaki sorular birbirlerinden bağımsız ve yalıtılmış bir şekilde cevaplara mahkûm edilmişlerdir. Bunun neticesi olarak, ahlaki sorunların doğasında var olan karmaşıklıklara aşırı derecede basitleştirilmiş modern teorilerle yaklaşılmıştır. Bu amaçla modern felsefenin ahlak felsefesine biçtiği görev insan için iyinin, ahlaklı olanın ne olduğu konusunda yeni bir `Arşimet` noktası bulunmasıdır. Ahlak, artık insan yaşamının `doğal bir özelliği` olmaktan çok, tasarlanması ve insan davranışına sokulması gereken dışsal bir mekanizma olarak ele alınmaktadır. İskoç asıllı filozof Alasdair MacIntyre, modern dönemdeki ahlak teorilerinin genel özelliğini `duyguculuk` olarak belirlemekte ve onun en önemli prototipleri Hume, Kant, Kierkegaard'a, Aristoteles geleneği aracılığıyla quo vadis? sorusunu sormaktadır. Bu soruyu sorarken kendisini üç büyük geleneğe yaslar: Marksizm, Aristotelesçilik ve Thomasçılık. Bu çalışmada ilk olarak MacIntyre'ın bu üç gelenekten nasıl etkilendiği ve nasıl yorumladığı meselesine ışık tutulmaktadır. İkinci olarak söz konusu üç geleneğin çerçevesinin MacIntyrecı perspektiften, modern ahlak felsefelerindeki yansımaları takip edilmektedir. Son olarak ise, MacIntyre'ın modern ahlakın tam karşısına yerleştirdiği Thomasçı-Aristotelesçi bakış açısının özellikleri ve bu bakış açısının MacIntyre'ın ahlak felsefesini yorumlamasında nasıl etkilere sahip olduğu incelenmektedir. The question `why should I live like this?` is a question about which neither philosophers nor ordinary people can avoid of having an opinion. Related to this question, the followings are also important: which principle or argument does make us more virtuous, more just? What is justice? To whom and according to what is justice? What is good for a person?These questions, which have been asked in modern moral philosophy and its successors in the twentieth-century moral philosophy, have been condemned to being answered in an independent and isolated way from each other. As a result, the complexities inherent in the moral problems have been approached with extensively simplified formulas of modern theories. For this reason, the task for moral philosophy, being charged by modern philosophy, is to create a new Archimedean point about `what is moral?` and `what is good` for human? Morality is no longer consired as an `natural feature` of human life, but rather an external mechanism that must be designed and must be put into human behavior. Scottish philosopher Alasdair MacIntyre defines the general characteristics of moral theories in the modern era as `emotivism`, and he, through the tradition of Aristotle, asks the question `quo vadis?` to the most important emotivist prototypes Hume, Kant and Kierkegaard. While asking this question, he lends himself to three great traditions: Marxism, Aristotelianism, and Thomism. This study first sheds light on how MacIntyre has been influenced by these three traditions and how he has interpreted them. Secondly, the study traces the reflections of these traditions in the modern moral philosophies from the MacIntyrean perspective. Finally, the study examines characteristics of Thomistic-Aristotelian perspective which MacIntyre has placed it on opposite side of modern morality, and how this perspective has influenced on MacIntyre's interpreting of the moral philosophy. 357

Aydınlanma dönemi, felsefe tarihinin önemli evrelerinden biridir. Bu dönemde filozoflar, geçmiş çağların felsefi mirasını yeniden yorumlamışlar ve insanlığın geleceğine dair çözümler sunmuşlardır. Uzun yıllar süren savaşların ardından bitap düşen Avrupa, bu durumdan kendine çıkar yol aramaya başlamıştır. `Eğitimli birey, eğitimli toplum` fikriyle özetlenecek Aydınlanma düşüncesi, pek çok alanda çığır açıcı düşünür ve düşünce eseri yetiştirmiştir. Din ve felsefe, hiç kuşkusuz bu alanların en başta gelenleridir. Düşünürler, insan soyunun en kadim iki meselesini, kimi zaman ayrıştırıcı, kimi zaman birleştirici bir üslupla yeniden yorumlamışlardır. Alman Aydınlanma düşüncesi ise, özellikle din ve felsefenin bütünleyici bir bakış açısıyla etüt edilmesi üzerine kuruludur. Bu minvalde Alman düşünür Immanuel Kant'ın (1724-1804) fikirleri, hala güncelliğini korumaktadır. Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft-Salt Aklın Sınırları İçinde Din (1793) adlı eseri, filozofun yaşamının son dönemlerinde kaleme aldığı bir eser olmakla birlikte, daha önceki eserlerinde yer vermediği bazı önemli hususları tartışmaya açmaktadır. İnsan doğasındaki radikal kötülük başta olmak üzere, filozof, pek çok dini meseleyi, ilk kez bu eserinde ele almaktadır. Filozof, akıl dini ile vahiy dinini buluşturmaktan ziyade bu ikisini terkip ederek aşan üçüncü bir yol arayışındadır. Böylelikle uzun yıllar din savaşları ile ezilen insan soyuna, onu sulha kavuşturacağı ümit edilen bir çıkar yol sunulur. Çünkü düşünür bu iki din yorumu arasında taraf tutmak yoluyla, onulmaz ihtilafın çözülemeyeceğinin bilincindedir. Bu bilgilerden hareketle eserin, din felsefesinin kurucu eserleri arasında olduğu söylenebilir. Çalışma içerisinde, eser bütünleyici ve eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilmiş ve yeni sonuç önerileri geliştirilmiştir. Fenomenolojik aşma adını verdiğimiz yöntemle, dinlerdeki tecdit ve ihya hareketlerine kılavuz olunabileceği öne sürülmüştür. Bu noktada nihai sonuç olarak, dinlerdeki etik özün, tüm tecdit ve ihya teşebbüslerine murakıb olacağını var sayıyoruz.Anahtar Kelimeler: Kant, Aydınlanma, Akıl, Vahiy, Dini Fenomenoloji. The age of enlightenment is one important stage of history of philosophy. In this age, philosophers have reinterpreted the philosophical heritage of ancient ages and provided solutions about the future of humanity. Europe, gotten exhausted after the long-lasting wars, has begun trying to find a solution. The idea of enlightenment, summarized as this thought: educated person, educated society, have produced innovative thinker and intellectual work in several fields. Religion and philosophy are definitely the leading fields. Thinkers reinterpreted the two most ancient matters of humanity with sometimes separating, sometimes connecting language. However, the idea of German enlightenment is constructed on investigation of especially religion and philosophy with a supplemental perspective.In this manner, the German philosopher Immanuel Kant's ideas continue to be relevant. His work, called Religion within the Limits of Reason Alone (1793), not only was written in the philosopher's twilight years, but also brought forward some important matters not mentioned in former works. In this work, the philosopher approached to plenty of religious matters for the first time, particularly radical evil on human nature. The philosopher was in a search of a third way by composing religion of reason and revelation and going beyond, instead of bringing them together. Hereby, an egress, hoped for transmitting them to peace, to humanity persecuted by long-lasting religious wars is initiated. Because the philosopher was conscious of this incurable dispute cannot be solved by taking a side from those two religious expositions.Considering these facts, it can be said that this work is one of the constituent works of philosophy of religion. In this study, that work is assessed with a complemental and critical point of view, and also brought forward some suggestions of conclusion. It is moot that with this method, which we called phenomenological sublation, it can be guided to renewal and revival movements. In this point, we assume as a definite conclusion that the ethical core of religions is an observer to all renewal and revival approaches. 194

Yaşadığımız evrende çevremize bakıp, karşılaştığımız olumsuz olayların ve kötü durumların kaynağını sorgulama ihtiyacı hissettiğimizde, bizi Yaradan'ın bu olaylara neden izin verdiğini sorgulayarak, ya da bu olaylar ile Allah'ın ne gibi bir ilintisinin olabileceğini düşünerek farkında olmadan başlatmış olduğumuz İlâhî Adâlet konusunun cevabî nitelikteki mülâhazalarını dini kaynaklarda fazlası ile bulmaktayız. Bu konu entelektüel zeminde tartışıldığı zaman teizm - ateizm tartışmalarının en mühim noktasını oluşturmakta ve ateizmin teizme karşı kullandığı en önemli argüman halini almaktadır. Kötülüklerin mutlak iyi, âdil ve kudret sahibi Allah ile nasıl bağdaştırılacağı meselesini yani İlâhî Adâlet (Teodise) konusunu Gazâli, yaşadığımız evreni ?mümkün dünyaların en iyisi? olarak izah etmeye çalışırken Allah'ın mutlak kudret, hikmet ve iyiliğine vurgular yapmaktadır. Teodise'yi bilimsel literatürde ilk kez kullanan Leibniz ise Tanrı'nın hikmetine, iyiliğine ve kudretine münhasıran temellendirmeye çalıştığı düşüncelerinde ?mümkün dünyaların en iyisi? sonucuna ulaştığında ister direkt, ister dolaylı yoldan kendinden asırlar önce yaşamış Gazâlî'den mülhem bir optimist perspektifle günümüz düşünce dünyasındaki yerini almaktadır.Anahtar Kelimeler: İlâhî Adâlet, Kötülük, Gazâlî, Leibniz, Optimizm, Allah, Tevekkül When we look at the universe in which we live, when we feel to need of questioning the source of the bad situations and adverse events, when we querying why The God is allowing this type of events or when we think what kind of relations The God might be have about these events; inadvertently we think about the issue of divine justice, considerations of which we can exceedingly find in religious sources.This topic becomes the most important point of teism-atheism at intellectual debates and it becomes the most important argument of atheism against to theism.Whiling ghazali was trying to explain the issue of how to relating the evils to absolute good, fair and Almighty God ?the issue of divine justice (Teodise)- and the universe we live as `the best of the possible worlds?, he highlighted the God?s omnipotance, wisdom and goodness.When Leibniz, who has first time used `Teodise? in scientific literature, reached the conclusion of `the best of possible worlds? in his thoughts based to The God?s wisdom, goodness and power; he takes place at today?s thought world by being inspired directly or indirectly from Ghazali lived centuries ago.Keywords: Divine Justice, Evil, Al-Ghazali, Leibniz, Optimism, God, Submission-trust in god 123