Search

Organisé dans le cadre du Réseau Thématique Pluridisciplinaire « Paysage et Environnement » du CNRS et dans le but affiché de favoriser les échanges disciplinaires ainsi que la diffusion des recherches de jeunes chercheurs, le colloque « Paysages et environnement. De la reconstitution du passé aux modèles prospectifs » a rassemblé une large communauté scientifique ainsi que de nombreux représentants d’organismes publics impliqués dans l’étude, la gestion ou la conservation des paysages et de l’environnement. Articulé autour de trois thèmes principaux : « Le passé : reconstitutions, transmission et nouveaux indicateurs des dynamiques environnementales » ; « Représentations sociales et formes de l’action » et enfin « Modélisation, scénarios prospectifs et rétro-prospectifs », ce volume réunit trente-six articles. Il brosse un tableau représentatif du dynamisme et de la richesse des recherches menées aujourd’hui dans ces domaines, qu’il s’agisse d’études mono-disciplinaires ou d’approches interdisciplinaires intégrées. Les contributions, originales pour la plupart, résultent de travaux ou de programmes de recherches collectifs faisant appel à des approches traditionnelles ainsi qu’à des démarches innovantes visant à la reconstitution des environnements et des paysages du passé mais aussi, dans le cadre d’approches prospectives, à la détermination de leurs évolutions futures.

Van Gölü 3602 km2 lik alanı ve maksimum 451 m derinliği ile Türkiye’nin en büyük gölüdür. Sodalı olan göl denizden 1648 metre yüksekte olup 17.000 km2 lik kapalı bir havzaya sahiptir. Havzanın kapalı olması Nemrut volkanizması ile ilişkilidir. Son yıllarda yapılan sondaj çalışmaları (Paleovan) ile gölün yaşı 600.000 yıl olarak belirlenmiştir. Konu ve inceleme alanına ilişkin literatür araştırmaları yapıldıktan sonra arazi çalışmaları gerçekleştirilmiş ve İnsansız Hava Aracı ile fotoğraf çekimleri yapılmıştır. Engil Deltası ve yakın çevresinin haritalama çalışmalarında ArcGIS 10.3 programı kullanılmıştır. Urartu Medeniyeti tarihi ve kültürünün en önemli kalıntıları ve kayıtlarına da ev sahipliği yapan Van Havzası jeomorfolojik ve jeoarkeolojik anlamda büyük bir zenginliğe sahiptir. Van Gölü’nde geçmişten günümüze önemli ölçüde seviye değişiklikleri meydana gelmiştir. Bu değişimlerin kıyı şekillenmesinde etkileri olmuştur. Özellikle alçak kıyı kesimlerinde seviye değişimlerinin etkileri daha belirgindir. Bu çalışmada göldeki seviye değişikliklerinin Engil Çayı Deltası ve Dilkaya Höyüğü üzerindeki etkileri incelenmiştir. Dilkaya Höyüğü’nün delta gelişimi süreci ve göldeki seviye değişimleri ile olan ilişkisi incelenirken 1986-1998-2016 yıllarına ait Landsat uydu görüntülerinden de faydalanılmıştır. Deltanın eski tortulları üzerinde kurulmuş olan höyük, göl seviyesine göre yüksekte olmakla birlikte göldeki seviye yükselmelerinden tarih boyunca sürekli etkilenmiştir. Höyük tamamen ortadan kalkmamış ve günümüzde bir delta-göl taraçası (Alçak Taraça-Pleistosen Holosen) görünümünü almıştır; ancak bugün yarıya yakınını dalga erozyonu ile kaybetmiştir. İnceleme alanındaki ikinci taraça (Yüksek taraça- Pliyo-Kuvaterner), gölün daha yüksek bir seviyesinde oluşmuş eski delta kalıntısıdır. Engil Çayı, gölün şimdiki seviyesine göre aktüel deltayı oluşturmaktadır. Bu delta alanı gölde sık sık görülen seviye değişimlerinden etkilenerek gelişimini sürdürmektedir., Lake Van is the largest lake in Turkey with a 3602 km2 area and a maximum depth of 451 m. The lake is 1648 meters high from the sea and has a closed basin of 17.000 km2. Closed basin is associated with Nemrut volcanism. With the drilling works carried out in recent years, the age of the lake has been determined as 600.000 years. After the literature researches about the subject and the study area, field studies were carried out and the photographs were taken with the Drone. ArcGIS 10.3 program was used in the mapping studies of the Engil Delta and its vicinity. The Van Basin, which also hosts the most important remains and records of the history and culture of Urartu Civilization, has a great richness in geomorphological and geoarchaeological terms. There have been significant changes in the level of Lake Van from the past to the present. These changes had an impact on coastal patterns. The effects of level changes in low coastal areas are more prominent. In this study, the effects of level changes in the lake on the Engil Delta and Dilkaya Mound were investigated. The relationship between Dilkaya Mound delta development process and the level changes in the lake was investigated while Landsat satellite images of 1986-1998-2016 were also used. The mound, which was founded on the old sediments of the delta, was higher than the lake level, but was constantly affected by the elevations in the lake. The mound has not completely disappeared and today it has taken the appearance of a delta-lake terrace (Low Terrece-Pleistosen Holocene); however, today it has lost nearly half of it with wave erosion. The second terrace in the study area (High terrace-Plio-Quaternary) is the old delta residue formed at a higher level of the lake. According to the present level of the lake, the Engil river forms the actual delta. This delta area is affected by frequent changes in the lake.

Doğu Anadolu, volkanik alanlar açısından Türkiye’nin En zengin bölgesidir. Bu açıdan bakıldığında volkanik bir cam olan obsidyenin ana kaynak alanlarındaki, göl ve akarsu taraçalarındaki ve aynı zamanda ova dolgularındaki eski kültür katlarındaki varlığı büyük önem arz etmektedir.Doğu Anadolu’nun Obsidyenlerinin, Batı Asya’da (Kafkasya, Mezopotamya ve hatta Zagros ve Arabistan’a kadar) arkeolojik eser olarak bulunması, Prehistorik dönemlerde yoğun bir şekilde kullanıldığını ve ihraç edildiğini göstermektedir. Bu geniş yayılım hakkında doğru bilgiye sahip olmak için obsidyenlerin jeolojik olarak kökenleri hakkında da çok kesin bilgiye sahip olmak oldukça önemlidir.Volkanik bir alanda obsidyen varlığı, volkanizmanın geçmişi ve aşınma süreçlerinin şiddeti ve tipi ile sıkı bağlantılıdır. Bu çalışmada Doğu Anadolu'nun volkanik alanlarında detaylı arazi çalışmaları yapılmış ve obsidyenlerin kaynak alanları belirlenmiştir. Obsidyen kaynak alanlarının stratigrafik koşulları ve jeomorfolojik özellikleri sistematik ve detaylı olarak incelenmiştir. Bu çalışmalar; volkanik ve jeomorfolojik süreçlerin kontrolü altında yayılım gösteren obsidyen hammaddesinin kalitesi, miktarı, erişebilirliği hakkında bilgiler elde edilmesini sağlamıştır. Doğu Anadolu’dan sunulacak farklı örneklerle, obsidyenin ana kaynak alanlarının bilinmesinde ve arkeolojik eser olarak kullanılmasında bu tür kapsamlı jeomorfolojik ve jeolojik alan çalışmalarının önemine dair bilgiler verilecektir. Eastern Anatolia, the richest region in terms of Turkey's volcanoes. From this point of view, it is of great importance for the main sources of obsidian which is a volcanic glass and also for the lake and river terraces in the region and also for the materials in the cultural floors in the plain fill.Obsidian of the Eastern Anatolia has been intensively exploited and exported, during Prehistoric times, all around the Western Asia (until Caucasus, Mesopotamia andeven Zagros and Arabia) where it is found as archaeological artefacts. In order to have a proper knowledge of this diffusion, it is of first importance to have a very precise knowledge of the geological outcrop.The presence of the obsidian in a volcanic massive depends on the history of volcanism as well as on the type and severity of the wear processes. In this study, detailed field studies were performed in the volcanic areas in Eastern Anatolia and obsidian resource areas were determined. The stratigraphic conditions and geomorphological features of obsidian resource areas have been studied systematically and in detail. This knowledge give information about : quality of the raw material; quantity ; and accessibility are controlled by volcanic and geomorphologic processes. Different examples from Eastern Anatolia that will be presented, are convincing evidences of the importance of such exhaustive geomorphologic and geologic field approach for the understanding and archaeological evaluation of the obsidian sourcing.&nbsp

As understood from the artifacts found in the archaeological excavation areas, the obsidian belonging to the volcanic areas of the Eastern Anatolian Region spread to a very wide area by being traded in prehistoric times. For this reason, it is important to carry out a study on obsidian diffusion and volcanic-geomorphological features in the Eastern Anatolia Region.

Paris’te Meudon bölgesinde Seine nehrine bakan bir tepe üzerinde CNRS (Centre national de la recherche scientifique) kampüsü içinde yer alan Fiziki Coğrafya, ya da «Pierre Birot” (LGP) Laboratuvarı, CNRS ve Paris-1 ve Paris-4 üniversitelerinin gözetiminde 1969 yılında kuruldu. Laboratuar, 1982 yılından beri çift akademik vesayet üzerinde (Paris 1 ve UPEC) çalışmalarını sürdürmektedir. Başlangıçta “URA 141” adıyla ve Paris’teki Saint Jacques Coğrafya Enstitüsü ev sahipliğinde kurulan birim, daha sonra bugünkü konumuna taşındı ve 2013 yılında “Laboratoire de Géographie Physique, Environnements quaternaires et actuels-UMR 8591” adını aldı. LGP’de yapılan araştırmalar uygulamalı ve temel araştırmalar kapsamında geniş bir yelpazede gerçekleştirilmektedir

International audience; Archeological studies have demonstrated that many Prehistoric artefacts in obsidian found in the Near East have a chemical affinity with obsidian outcropping in the Nemrut volcano. In the archaeological literature, Mount Nemrut is considered as one of the most important obsidian sources used by prehistoric societies. During our two field works in 2013 and 2014, we prospected a wide area on and around Nemrut volcano. Our findings confirm the location of the obsidian outcrops described in the literature. According to our observation, obsidian on Mount Nemrut volcano is generally not exploitable for chopping tools. Most of the studied obsidians we defined on the field, present a facies with numerous phenocrysts and cracks, which is not compatible with a good knapping quality. However, we identified a new outcrop associated with obsidian artefacts such as nuclei and rough flakes. Geological samples of the obsidian from this outcrop present all a very different facies compare to those of others Mount Nemrut obsidians: obsidian from this area does not show any phenocryst or cracks, and they are very homogeneous and uniform. These characteristics are in favor to knapping criteria. Comparatively to the other known obsidian outcrops in the Nemrut volcano, we can assume here that this obsidian outcrop is, to date, the only source one that could have been exploited, by Prehistoric people on the Nemrut volcano. Our work, using chemical analyzes (LA-ICP-MS), petrology and field observation enhances characteristics for workable obsidian that depends on the modality of emplacement. This last one should have been different from the other outcrops to provide a different facies.; Dans de nombreux sites du Proche-Orient, des artefacts archéologiques en obsidienne ont été retrouvés et attribués aux sources géologiques du Nemrut. Les publications sur la géologie du Nemrut montrent que des affleurements d’obsidienne sont présents sur les flancs sud, est, ouest et nord du volcan. Lors de deux missions de terrain (2013, 2014), nous avons prospecté une large partie du volcan et repéré les affleurements décrits dans la littérature ; notre prospection n’a cependant pas été exhaustive. La grande majorité des obsidiennes étudiées présente en effet un faciès à phénocristaux et craquelures marquant une piètre qualité pour la taille. De plus, une grande partie de ces obsidiennes affleure sous forme de lits de faible épaisseur, ne permettant pas leur exploitation. Nous avons localisé un seul affleurement d’obsidienne taillable. Associé à un atelier de taille, son faciès, très différent de celui rencontré ailleurs dans le volcan, est uni et homogène, sans phénocristaux ni craquelures. Ces caractéristiques sont compatibles avec la taille pour la confection d’objets. Cet affleurement n’a jamais été décrit dans la littérature. Comparativement aux autres affleurements d’obsidienne connus aujourd’hui, nous pouvons affirmer que cet affleurement d’obsidienne homogène est le seul taillable connu sur le volcan Nemrut. À partir des données de terrain, de l’étude des faciès, d’analyses chimiques en LA-ICP-MS et d’une étude pétrologique, nous pouvons émettre deux hypothèses concernant les modalités de mise en place d’un affleurement exploitable repéré. Ces modalités en effet ont un rapport étroit avec l’accessibilité de la ressource et de ces espaces pour l’homme de la Préhistoire (du Paléolithique au Chalcolithique).

Bu çalışmada, Van Gölü'nün güneybatı kısmında yer alan ve Bitlis il sınırlarına dâhil olan Tatvan ilçesi ile Göllü Ovası arasında kalan alanın jeomorfolojik özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada alanın jeomorfolojik evriminde etkili olan tektonizma, volkanizma, karstlaşma, hidrografya, göl seviye değişimleri ve iklim gibi faktörler araştırılmış, fasiyes analiz yöntemleri, radyometrik yaşlandırma yöntemleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılmıştır.Çalışma alanında Üst Pleistosen süresince; göl seviyesinde önemli seviye değişimleri (aynı zamanda iklim değişimleri) ve alanın jeomorfolojik evrimi üzerinde oldukça önemli etkiye sahip volkanik faaliyetler meydana gelmiştir. Akarsu drenajı ağları, akarsu vadileri (batıdaki) ve kuru vadiler (güneydoğudaki) üzerinde yapılan araştırmalar ile alanın paleocoğrafyası ve volkanik faaliyetlerin kronolojisi ortaya konulmuştur. Alan içinde üç önemli havza içinde çalışmalar yapılmıştır (Göllü Havzası, İncekaya-Reşadiye alanı ve Küçüksu-Kotum-Güzeldere Havzaları). Göllü polyesi içinde yapılan karot çalışmaları ile iklim değişimlerinin, göl seviye değişimlerinin ve erozyonun polye üzerine olan etkisi, ayrıca karstlaşma ile tektonizma arasındaki ilişki araştırılmıştır. Çalışma alanı içinde Nemrut Volkanı ve İncekaya Volkanı (tüf konisi) dışındaki volkanik üniteler tespit edilmiştir ve Dibekli konileri ile bunlara ait lav akıntıları üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu volkanik alanların genel jeomorfolojik görünüme olan etkileri incelenmiştir. Volkanik depolardan (pomza, ignimbirit, tüf, lav) alınan örnekler üzerinde jeokimyasal analizler yapılarak kökenleri ve özellikleri belirlenmiştir. Aynı zamanda yaşlandırma analizleri yapılarak 110 ile 20 bin aralığında yaşlar elde edilmiştir. Gölsel çökeller içinden alınan bir tefra örneğinin yaşı ise 20 bin olarak belirlenmiştir.. Alan içinde Üst Pleistosen süresince meydana gelmiş volkanik, flüvyal, gölsel morfoloji ve kronoloji, söz konusu karot analizlerinden elde edilen sonuçların yardımıyla açıklanabilmiştir. The aim of this project is to analyze the geomorphological character of the area in between Bitlis cities Tatvan county and Göllü plain which is located at south-west of the Lake VanIn the study, geomorphological evolution of the effective area of the tectonic, volcanic, karst, hydrographic, and climatic factors such as changes in lake level were investigated and facies analysis, radiometric dating methods and Geographic Information Systems were used.In the study area during the upper Pleistocene a) significant changes have occurred at the level of the lake level (climate change at the same time). b) geomorphological evolution of the very significant impact on the area consists of volcanic activity. With the studies on River drainage networks, river valleys (west) and the dry valleys (southeast), paleogeography and the chronology of the volcanic activity has been understood. Field studies were conducted in the three major basins (Göllü Basin, İncekaya-Resadiye area and Küçüksu-Kotum-Güzeldere Basins). With the core work in Göllü Polje, changes in climate, lake level fluctuations and the effect of erosion also investigated the relationship between karst and tectonics. Within the study area, volcanic units have been identified outside volcano of Nemrut and volcano of İncekaya (tuff cone) and cones and lava flows belonging to these studies were performed on Dibekli. These volcanic fields in the geomorphological general appearance were observed. Geochemical analysis made on samples taken from deposits of volcanic origins (pumice, ignimbrite, tuff, lava) and properties were determined. It also analyzes dating back in the range of 110 to 60 ka of age were obtained. The age of one of the tephra samples from the lake sediments have been set as 20 thousand years old. Together with the evaluation of the results of the Upper Pleistocene period have occurred in the volcanic, fluvial and lake morphology and chronology can be explained. 227

International audience; Le lac de Van, dans les montagnes d’Anatolie orientale, ne possède pas d’exutoire naturel. Malgré son volume (604 km3), les amplitudes des variations de son niveau témoignent, depuis 1944, d’une sensibilité élevée aux fluctuations hydro-climatiques. Dans cette perspective, les dépôts hérités d’anciens hauts niveaux, conservés sous forme de terrasses côtières dans les parties aval anciennement immergées des affluents du lac, permettent d’identifier, de caractériser et de dater les changements de volume d’eau lacustre qu’ont enregistrés les sédiments qui sous-tendent ces terrasses. Plusieurs travaux récents sur les sédiments du fond du lac de Van ont mis en évidence leur intérêt exceptionnel pour la reconstitution des paléoclimats et permis de détailler l’évolution paléoenvironnementale du Tardiglaciaire et de l’Holocène. Cependant, les études des dépôts lacustres émergés restent rares. Ces dépôts font l’objet ici d’une étude géomorphologique de terrain couplée à des caractérisations sédimentologiques de faciès, des mesures altimétriques DGPS, des reconstitutions spatialisées et la mise en place des premiers jalons d’une chronostratigraphie basée sur des datations14C de dépôts organiques et coquilles, 39Ar/40Ar de tephras, et U-Th de travertins. Dans l’attente de datations OSL, nos résultats préliminaires permettent d’identifier au moins deux cycles de transgression, datés respectivement du début du dernier Glaciaire et d’une période couvrant le Dernier Maximum Glaciaire (DMG). Chaque cycle correspond à une phase de transgression rapide, suivie de variations intermédiaires d’amplitude plus ou moins forte, et se terminant par une longue phase de régression par paliers. La cause de ces variations et, notamment, la part qu’y a prise le climat est évidente pour le cycle datant du DMG, mais l’est moins pour celui marquant le début du Glaciaire dont les liens avec le volcanisme et la tectonique sont étroits. La forte instabilité de la paléogéographie est liée au volcanisme qui est à l’origine de barrages ayant entraîné la fermeture du bassin versant du lac.