Search

639

196

Edebî eserler, meydana geldiği ve yaşamaya devam ettiği toplumun tarihîni ve sosyal yaşantısını yansıtması bakımından yüzyıllardan beri en eski milletlerin toplumsal hafızaları olarak varlıklarını devam ettirmişlerdir. Diğer edebî türlerde olduğu gibi hikâyeler de milletin ruhundan doğmuş, halkın değerlerini konu almış ve barındırdığı zengin kültürel mirası ile halkın millî özünü en iyi ifade eden en önemli türlerden biri olmuştur. Halk hikâyeleri halk kültürünün temel taşları ve nesilden nesle aktarıldığı kültürün izlerini taşıyan halk anlatılarının önemli türlerinden biridir. Nazım- nesir karışımı bir söyleyiş tarzı ile anlatmaya bağlı olarak nesilden nesle aktarılan coğrafyadan coğrafyaya yayılan, yer yer masal ve destan özellikleri gösteren bu türdür.İslâmiyet öncesi Türk destanlarında göçebe kültürün izleri hâkimken yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte bu izlerin azaldığı ve destanın yerini alan hikâyelerde toplumdaki iç içe yaşamın çatışmalarının yer aldığı görülmektedir. Zamanla değişen ve gelişen şartlar halk hikâyelerinin yayılma alanını genişletmiş ve hikâyelerin yapısını değiştirmiştir. Arap ve Fars edebiyatının etkisinin görülmeye başlamasıyla birlikte sanatın ve sanatçılığın ön plana çıkarılması düşüncesiyle yazılmış süslü ve sanatlı hikâyeler göze çarpmaktadır. Çalışmamızda incelememize esas teşkil eden Melik Semnân hikâyesi de yukarıda belirttiğimiz gibi Arap - Fars etkisiyle oluşmuş klasik edebiyatın pek çok özelliğini gösteren aynı zamanda deyimler, atasözleri, gelenek, görenek… vb. Türk kültürü açısından zengin içeriğe sahip olan bir hikâyedir.Elimizdeki metin, Taksim Atatürk Kitaplığına kayıtlıdır. Elimizdeki metinde kayıt numarası bulunmayan hikâye doksan altı sahifeden ibarettir. Eserin ilk sayfasında basım yeri, basım tarihi, hikâyenin adı ve birinci kıt'a yazmaktadır. Hikâye Şirin şehrinin hükümdarı Melik Semnân'ın başından geçen mücadeleleri konu almaktadır. Yerine geçecek bir oğlu olmadığı için çok üzülen ve çocuğunun olmasını çok isteyen Melik Semnân'ın bu isteğini gerçekleştirebilmek için yollara düşmesi ve yolculuk esnasında karşılaştığı bir takım zorluklar anlatılmaktadır. Hem hikâyenin baş sayfasında yazan birinci kıt'adan hem de hikâyenin çevirisini yapıp özetini çıkardıktan sonra hikâyenin tamamlanmadığını, devamının olduğunu tespit ettik. Halk hikâyesinin pek çok unsurunu bir arada gördüğümüz eserde yer yer masalımsı unsurların da bulunduğunu söylemek mümkündür.Yaptığımız bazı araştırmalar sonucunda hikâyede yer alan kişi ve yer adlarından bazılarına herhangi bir yerde rastlamadık. Bu da bizi kişi ve yer adlarının muhayyel olduğu sonucuna götürmüştür. Manzum- mensur karışık olarak yazılan bu hikâyeyi kullanılan dil ve anlatım özellikleri bakımından değerlendirdiğimizde hikâyenin sanatsal amaçla yazıldığını söyleyebiliriz. Yukarıda birtakım özelliklerine değindiğimiz Melik Semnân hikâyesi Türk halk kültürünün yüzyıllardır büyük bir coşkuyla gelen birikiminin değişik ve farklı coğrafyalardaki engin yansımasıdır. For centuries literary works have continued to exist as the social memories of the oldest nations since centuries in terms of reflecting the history and social life of the society in which they have come to life and continue to live. As it is in other literary genres, stories are born of the spirit of the nation, have been one of the most important species that expresses the rich cultural heritage and the origin of the society,Folk tales are one of the main types of folk songs, and one of the most important genres of folk songs that carries traces of cultures that are passed down from generation to generation.It is seen that in the pre-Islamic Turkish epics the traces of the nomadic cultures are dominant, but these traces have decreased with the resident life and the conflicts of the inner life in the society are involved in the stories that take place of epic.Over time, the changing and developing conditions have widened the spread of folk tales and changed the structure of the stories. With the influence of Arabic and Persian literature, ornamental and artistic stories written with the thought of drawing attention to the art and artist have been seen.As we mentioned above, Melik Semnân's story, which is the basis of our study, also shows the many features of classical literature formed by the influence of Arabic – Persian.At the same time It is a story that has a rich content in terms of Turkish culture such as proverbs,idioms,traditions and cultures.The story can be found in the Taksim Atatürk Library. The story whose record number we do not have is composed of ninety-six pages. On the first page of the work, the place of publication, the date of publication, the name of the story, and the first verse are written.The story is about the experiences of the ruler of the city of Şirin, Melik Semnân. He is very sad because he does not have a son to replace him . The story tells about Malik Semnân's struggle to have a child.We have found that there is a continuation of the story not being completed after we have both read the first verse of the story and translated the story by examinig it. It is possible to say that there are also fairytale elements in the story that we have seen many elements of the folk story in.As a result of some research we have done, we have not come across with the names of people and places in the story anywhere. This leads us to the conclusion that the names of people and places are imaginary. We can say that it is written for artistic purposes when we evaluate it in terms of the language and narrative features used in this monumental mixed story.Melik Semnân's story, mentioned above, is a vivid reflection of the accumulation of Turkish folk culture with great enthusiasm for centuries in different and different geographies.Key Words: Story, Public Story, Melik Semnan, examination 342

Halk edebiyatı bilinen ilk Türk devletinden bu yana mahsül veren, yenilenen, birikimini sürekli artıran bir gelenektir. Halk edebiyatı ürünleri sözlü gelenek ortamında meydana gelir ve söz yoluyla nesilden nesile aktarılır, daha sonra ise yazıya geçirilir. Yazıya geçirilmeden toplumun dimağından silinip giden nice ürünlerin yanında yazıya geçirilmiş ürünlerin kültürümüzde çok önemli yeri vardır. Şiir mecmuaları da edebiyat araştırmalarına kaynaklık etmesi bakımından önem arz etmektedir. Mecmualarda karşımıza çıkan yeni isimler, yeni şiirler, yeni türler, yeni aruz kalıpları vs. halk edebiyatı inşasına yeni malzemeler katmaktadır. XX.yüzyıla ait olan bu şiir mecmuası şiirlerini “Kadîmî” mahlasıyla kaleme alan “Ali Rıza Öge” tarafından kayıt altına alınan ve Taksim Atatürk Kitaplığı’nda bulunan bir Bektaşi şiirleri antolojisi üzerine yapılmıştır. 1881 yılında Tekirdağ’da doğan Ali Rıza Öge son dönemin önemli Bektaşî babalarındandır. Bu çalışmada gerek hece vezni gerekse aruz vezni ile yazılmış Alevi-Bektaşi kültürünün ve inanç şekillerinin işlendiği şiirler yer almaktadır. Çalışmada 151 şairin 533 şiiri bulunmaktadır. Bunların 287’si aruz ölçüsüyle yazılırken 246 tanesi hece ölçüsüyle yazılmıştır., Folk literature is a tradition that has been renovated, constantly increasing its accumulation and produce new ones since the first known Turkish state. Folk literature products come to fruition in the context of oral tradition and are transmitted through generations by word, then written into text. In addition to nice products that have been wiped away from the society without being written, written products have a very important place in our culture. Poetry journals are also important in point of being source for literature researches. New names, new poems, new types, new aruz patterns, etc. that we meet in journals add new materials to the construction of folk literature. This poem belonging to the XX. century was recorded on the anthology of Bektashi poems found in the Taksim Atatürk Library, which was recorded by Ali Rıza Öge who wrote his poems with "Kadîmî" nickname. Born in 1881 in Tekirdağ, Ali Rıza Öge is one of the most important Bektashi fathers of recent years. In this study, there are poems, which was written with both syllabic meter and aruz meter, written in the form of Alevi-Bektashi culture and belief. There are 533 poems of 151 poets in the study. Of these, 287 were written in aruz meter, while 246 were written in syllabic meter.

Sanat, insan benliğinde var olan bir duygunun, tasarımın, güzelliğin dışa vurumunda ve anlatımında kullanılan yöntemlerin tümüdür. Sanat şüphesiz belli bir dönemin ve uygarlığın zihniyetini yansıtması bakımından oldukça önemlidir. Şiir de sanat dallarından biri olan edebiyatın bir parçasıdır. Bu açıdan şiirler yazıldığı veya söylendiği dönemin düşünüşünü ve şairin kişiliğini anlama bakımından önemli bir yere sahiptir. Şiir mecmuaları sözlü kültür ortamında veya yazılı mentinlerde yer alan şiirlerin ortak buluşma noktasıdır. Mecmualar, sadece şiirlerin değil döneminin zihniyetini yansıtan farklı ürünlerin de yer aldığı eserlerdir. Bu çalışmamızda Ali Rıza Öge (Kadimi) 198 şairin şiirlerini, bir mecmuanın çalışmamıza konu olan kısmında toplamayı başarmıştır. Bize düşen sadece şiirlerin harf çevrimini, analiz ve sentezini yapmaktır. Böylece hem unutulmaya yüz tutmuş şiirler tekrar cânlanacak hem de yazarın elli yıllık emeği heba olmayacaktır. Çalışamızda çeşitli nazım tür ve şekillerinde yazılmış 770 şiir yer almaktadır. Bu şiirlerden 404 adedi hece ölçüsüyle 366 adedi aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Şiirlerde genelde Alevi- Bektaşî inanç ve kültürünün önemli değerleri konu olarak seçilmiştir. Anahtar Sözcükler: Sivas, şiir mecmuası, Ali Rıza ÖGE (Kadimi ), Alevi-Bektaşî inanç ve kültürü., Art is all the methods used in reflection and the expression of feeling, beauty, design, that exist in the human self. Undoubtedly, Art is very important in terms of reflecting mentality of the certain period and civilization. Poetry is also a part of literature which is a branch of art. In this respect, poems have an important place in terms of understanding the period in which writing or being told and the personality of the poet. Poem Journals are common meeting point of poems in oral culture or in written texts. Poem Journals are Literary works in which contain not only poems but different works reflecting the mentality of the period. In this study, Ali Riza Öge (Kadimi) has managed to compile poems of 198 poets, in the part which is studied. The only thing that we should do is the translation of words, analysis and synthesis of poetry. So, both forgotten poems will be revived and the writer's fifty years of labor will not go for nothing. In our work, there are 770 poems written in various verse types and forms. 404 of these poems were written in syllabic meter and 366 of these poems were written in Aruz meter. In poems, important values of cultures and beliefs of Alevi-Bektashi were chosen as subjects. Key words: Sivas, poem magazines, Ali Riza Öge (Kadimi), cultures and beliefs of Alevi-Bektashi.

Mecmualar halk edebiyatımızın yazılı eserleri arasında önemli bir yere sahiptir. Mecmualar yüzyıllar önce yaşamış olan Türk halk şairlerinin şiirlerinin bulunduğu edebi kaynaklardır. Bizlere geçmiş hakkında değerli bilgiler sunduğu için kültürümüz açısından önemi büyüktür.Üzerinde çalıştığımız eser Sayın Yrd. Doç. Dr. Doğan KAYA'nın şahsi arşivinde bulunan Hüseyin Erdoğan'dan intikal etmiş olan 13×17cm boyutlarındaki mecmuadır.Söz konusu mecmuada şiirler önce günümüz alfabesine çevrildi. Şair isimlerine ve mecmuadaki öncelik sırasına göre sıralandı.19. yy. ait olduğu düşünülen bu mecmuada daha çok hece ölçüsü ile yazılmış 51 şairin 150 şiiri yer almaktadır. Bu şiirler mecmuada belli bir düzen içinde sıralanmamıştır. Eserde yer alan şairler Âşıkî, Ârifoğlu, Bakî, Balî, Cünûn Abdal, Dedemoğlu, Dertli, Derviş Ali, Derviş Hasan, Erbâbî, Er Mustafa, Garipoğlu, Gedâyî, Hasretî, Hatâyî, Hayriye, Hüseyin, İbrahim, İsmail, Kalender, Kanberî, Kâtibî, Kıbrızlı, Kul Emin, Kul Fazlî, Kul Himmet Üstadım, Kul Sersem, Mende, Muhammed, Mübtelâyî, Nesimi, Niyâzî, Noksanî, Öksüz, Pir Sultan, Sâdık, Seyyid Nizamoğlu, Seyyid Yâr, Sıtkî, Sultan Muhammed, Sûzî, Şerifoğlu, Şîrî, Teslim Abdal, Ulfetî, Velî, Virânî, Visalî, Yesârî, Yunus, Zuhûbî'dir.155 varaktan oluşan eserde `Rik'a` yazı çeşidi kullanılmıştır.Şiirlerde genel olarak Hz. Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilmesi, On iki İmam sevgisi, Hz. Ali'ye yapılan övgüler vb. konular işlenmiştir. Söz konusu mecmua ihtiva ettiği şiirler itibarıyla Alevi-Bektâşi'liğe ait özellikler göstermektedir.Adı az bilinen veya bilinmeyen, Cünûn Abdal, Derviş Hasan, Gariboğlu, Gedâyî, İsmail, Kul Sersem, Mende, Mübtelâyî, Seyyid Yâr, Şerifoğlu, Şîrî, Yesârî, Zuhûbî.gibi,şairlerin şiirleri de yer almaktadır Miscellanies hold a special place among written works of our folk literature. Miscellanies are the literary sources that contain poems of the Turkish minstrels who lived centruies ago. They have an immense importance for our culture as they give us valuable information about our past. The work on which we study is the 13*17 cm sized miscellany which was inherited from Hüseyin Erdoğan and belongs to the personal library of Asst. Prof. Dr. Mr Doğan KAYA.Firstly, the poems in the miscellany being talked about were translated into the alphabet of the day. They were ordered according to the names of the poets and the order of precedence in the miscellany.In this miscellany, which is thought to belong to the 19th century, takes place 150 poems belonging to 51 poets and they were mostly written in syllabic meter. These poems are ordered in a certain array in the miscellany. The poets take part in the work are Âşıkî, Ârifoğlu, Bakî, Balî, Cünûn Abdal, Dedemoğlu, Dertli, Derviş Ali, Derviş Hasan, Erbâbî, Er Mustafa, Garipoğlu, Gedâyî, Hasretî, Hatâyî, Hayriye, Hüseyin, İbrahim, İsmail, Kalender, Kanberî, Kâtibi, Kıbrızlı, Kul Emin, Kul Fazlî, Kul Himmet Üstadım, Kul Sersem, Mende, Muhammed, Mübtelâyî, Nesimi, Niyâzî, Noksanî, Öksüz, Pir Sultan, Sâdık, Seyyid Nizamoğlu, Seyyid Yâr, Sıtkî, Sultan Muhammed, Sûzî, Şerifoğlu, Şîrî, Teslim Abdal, Ulfetî, Velî, Virânî, Visalî, Yesârî, Yunus and Zuhûbî.Rik'a writing type was used in the work which was composed of 155 sheets.Generally the subjects such as Hüseyin's being martyred in Karbala, the love of Twelve Imams, praises to Ali etc. are mentioned in the poems. According to the poems involved in the miscellany in question, it has several characteristics that belong to Alevi Bektashism.The names of the poets like Cünûn Abdal, Derviş Hasan, Gariboğlu, Gedâyî, İsmail, Kul Sersem, Mende, Mübtelâyî, Seyyid Yâr, Şerifoğlu, Şîrî, Yesârî, Zuhûbî; whose names are lesser known or not known at all are also included. 297

Halkbilimi tarihin derinliklerinden bu güne , kültüre ışık tutan bir bilimdalıdır. Bu işlevi yerine getirirken kullandığı en önemli vasıtalardan birisi şiirmecmualarıdır. Şiir mecmuaları, içerisinde barındırdığı birikim ile dünden bu günekültürel öğeleri taşıyan en önemli kaynaklardandır.Şiir mecmuaları, edebiyat araştırmalarına kaynaklık eden önemlimalzemelerdendir. Bu mecmualar, içerisinde barındırdığı birikim ile dünden bugünekültürel öğeleri taşıyan en önemli kaynaktır, dönemin edebî beğenisini, beğenilenşairlerini ve şiirlerini ortaya koyarlar. Ayrıca, içinde bazı dini bilgiler, ilaç tarifleri,dua, hutbe, büyü, halk hekimliği, fal ve nazarla ilgili bilgiler, halk hikayelerine aitbilgiler de yer alır.XIX. yüzyıla ait olan bu çalışmada şiirlerin çoğu Alevi-Bektaşi inançları, Oniki imam sevgisi, Kerbela olayı, Hz. Muhammet ve Hz. Ali'ye yapılan övgülerdenoluşmaktadır. Ayrıca pek çok şairin değişik konulara ait şiirleri de bulunmaktadır.Şiir mecmuasında şiirlerine yer verilen başlıca şairler şunlardır: Kadimî, Hatayî,Kaygusuz Abdâl, Ziya Paşa, Rûhî-i Bağdâdî, 'Ali Nâcî Baba, Derûnî, Mu'allimFeyzî, Gaybî, Harâbî ...Şiir mecmuasında 96 şairin 575 şiiri bulunmaktadır. Bunların501 âdeti aruz ölçüsüyle yazılırken 74 tanesi hece ölçüsüyle yazılmıştır. Aruzölçüsüyle yazılan şiirlerin 434 tanesi beyit, 40 tanesi murabba, 14 tanesi müseddes, 6tanesi muhammes, 4 tanesi terci-i bend, 1 tanesi tahmis1 tanesi terkib-i bend,1 tanesimüstezattır.Anahtar Sözcükler: Sivas, Şiir Mecmuası, Kadimî, Kültür, Alevi-Bektaşi İnancı Folklore is a major which has cleared up from the depth of history topresent.While this function carries out ,it uses poem magazine which is one of themost important tool.poem magazines have rich content.the Works of poemmagazines are the most important source that the culture environment transferredfrom generation to generation.Poem magazines are important supplies which are source of literature studies.These poem magazines are the most important source that the culture environmenttransferred from generation to generation,they reveal admirable poets,poems at theperiod of time.moreover, they include magic,khutba,fortune,the evileye,recipes,folktale,prayer and some religious knowledge.This poem magazine which belongs to 19. century was composed of poemsabout alevi bektasi beliefs ,karbala episode,loving of 12 imam and praise of theprophet mohammed,hz. Ali.Furthermore many poets'poems have been whichbelonging different subjects. These are the poets whose poems took part in the poemmagazine: Kadimî, Hatayî, Kaygusuz Abdâl, Ziya Paşa, Rûhî-i Bağdâdî, 'Ali NâcîBaba, Derûnî, Mu'allim Feyzî, Gaybî, Harâbî... there have been 575 poems of 96poets in the work. 501 of these were written using aruz wezni,74 of these werewritten using syllabic meter. 434 of the poems which were written using aruz wezniare beyt 14 of these are müseddes,6 of these are muhammes,40 of these are murabba,4 of these are terci-i bend,1 of tahmis.1 of terkib-i bend,1 of müstezatKeywords: : Sivas, Poetry magazines, Kadimî, Culture, Beliefs of Alevi-Bektaşi 691

Halk edebiyatı Türk kültür tarihi, içerisinde çok zengin bir muhtevaya sahiptir. Halk edebiyatı ürünleri; sözlü kültür ortamında ortaya çıkar ve sözlü iletişim vasıtasıyla nesilden nesile aktarılır, toplumda yazılı kültürün hâkim olmaya başlamasıyla birlikte, hem müstakil bir şekilde yazıya geçirilir hem de parçalar ya da bölümler halinde çeşitli yazılı eserlere girer. Bugüne kadar gelemeyen bazı o döneme ait sözlü halk edebiyatı ürünlerinin varlığını ancak yazılı eserler vasıtasıyla bilmekteyiz. Şiir mecmuaları, edebiyat araştırmalarına kaynaklık eden önemli malzemelerdendir. Bu mecmualar, derlendikleri dönemin edebî beğenisini, beğenilen şairlerini ve şiirlerini ortaya koyarlar. Ayrıca mecmualar, divanı bulunmayan ya da başka kaynaklarda adı geçmeyen şairlerin şiirlerini ihtiva ettiklerinden edebiyat tarihimiz için önemlidirler. XX. yüzyıla ait olan bu şiir mecmuası şiirlerini "Kadîmî" mahlasıyla kaleme alan "Ali Rıza Öge" tarafından kayıt altına alınan ve Taksim Atatürk Kitaplığı'nda bulunan bir Bektaşi şiirleri antolojisi üzerine yapılmıştır. 1881 yılında Tekirdağ'da doğan Ali Rıza Öge son dönemin önemli Bektaşî babalarındandır. Bu çalışmada da pek çok şairin daha çok aruz ölçüsüyle yazılmış Alevi-Bektaşi kültürünün ve inanç şekillerinin işlendiği şiirler yer almaktadır. Şiir mecmuasında şiirlerine yer verilen başlıca şairler şunlardır: Fuzulî, Kadimî, Kaygusuz Abdal, Nesimî, Seyranî, Viranî, Vahdetî… Çalışmada 162 şairin 902 şiiri bulunmaktadır. Bunların 801'si aruz ölçüsüyle yazılırken 101 tanesi hece ölçüsüyle yazılmıştır. Aruz ölçüsüyle yazılan şiirlerin 701 tanesi beyit, 37 tanesi tesdis, 21 tanesi muhammes, 20 tanesi murabba, 9 tanesi tahmis, 5 tanesi müseddes, 3 tanesi terci-i bend, 2 tanesi müsemmen, 1 tanesi müsebba, 1 tanesi mu'aşşer, 1 tanesi de terkib-benddir., Folk Literature Turkish culture history has a rich content in it. The works of folk literature appeared in oral culture environment and were transferred from generation to generation. As written culture started to dominate in public, it both was put in writing independently and included various written works partly. We know the existence of some oral folk literature works which belong to that term and couldn't come today only via written works. Poem magazines are important supplies which are source of literature studies. These magazines expose literary liking, poems and poets that are loved of the term on which they were collected. Also, magazines are important for our literature history due to the fact that they contain poems of poets which weren't mentioned in other works or hadn't collected poems "divan". This poem magazine which belongs to XX. century was done on an anthology of Bektashi poems which were recorded by Ali Rıza Öge who wrote his poems at the name of Kadimi and which have been in Taksim Atatürk Library. Ali Rıza Öge who was born in 1881,Tekirdağ is one of the most important Bektaşi people of the recent period. Poems which were written using aruz wezni and Alevi-Bektashi culture and beliefs took part in this work. These are the poets whose poems took part in the poem magazine: Fuzulî, Kadimî, Kaygusuz Abdal, Nesimî, Seyranî, Viranî, Vahdeti. there have been 902 poems of 162 poets in the work.801 of these were written using aruz wezni, 101 of these were written using syllabic meter.701 of the poems which were written using aruz wezni are beyt,37 of these are tesdis,21 of these are muhammes,20 of these are murabba, 9 of these are tahmis, 5 of these are müseddes, 3 of these are terci-bend, 2 of these are müsemmen, 1 of these is müsebba, 1 of these is mu'şşar, 1 of these is terkib-bend.

Bir milletin tüm hayalleri ve yapısı en saf hali ile halk edebiyatı ürünlerinde karşımıza çıkmaktadır. Bir toplum ancak ortaya koyduğu ürünler incelenirse bütün boyutlarıyla anlaşılabilir. Bu düşünceler ekseninde biz bu çalışmamızda Ali Rıza ÖGE tarafından kayıt altına alınan ve Taksim Atatürk Kitaplığı'nda bulunan bir Bektaşi şiirleri antolojisini inceledik. Bu mecmua 926 sayfadan oluşmaktadır. Bu çalışma 52-216. sayfaları ve bu sayfalarda şiirleri bulunan âşıklar hakkında bilgileri içermektedir.Anahtar Kelimeler: Şiir Mecmuası, Kadimi, Ali Rıza ÖGE, Cönk, Bektaşi Tarikatı. We can only find a nations way of life thinking and most importantly all of dreams in purest and cleanest form of folk literature. The only way to fully understand a nation is to examine their folk literature works.We analyzed a Bektashi poetry anthology which is recorded by Ali Rıza Öge and avaliable in Taksim Atatürk Library with the center lines of these thoughts. This journal has 926 pages. This study includes informations about amorous who has poems in these pages and 52-246. pages. Keywords: Poetry magazine, Kadimi, Ali Rıza ÖGE, Cönk, Bektashi Order. 806

Kına, çok eski zamanlardan beri Doğu ve Türk kültüründe süslenme ve kimi hastalıkları tedavi etmek amacıyla kullanılmıştır. Türk kültüründe daha ziyade, süsleme ve süslenme unsuru olarak kullanılır. Ayrıca, askere giden delikanlılara, sünnet olan çocuklara, kurbanlık hayvanlara ve gelin olan kızlara yakılan kına Türk kültüründe bir kına yakma geleneği oluşturmuştur.Gelin olan kızlara yakılan kına, hayatın önemli bir aşaması olan evlilik aşaması içerisindeki bir geceye adını verecek kadar önemlidir. Kına gecesi adı verilen bu gece, gelinler için düzenlendiği gibi damatlar için de düzenlenebilir. Ülkemizin muhtelif yerlerinde düzenlenen bu gecelerde uygulanan pratikler Türkiye'de bir kına gecesi geleneği oluşturacak kadar zengindir.Kına geceleri, kına türküleri ile anılırlar. Fakat, bu gecelerde sadece kına türküleri okunmaz. Bazı yörelerimizde gelinin kınası kına ilahileri ile yakılır. Geline kına yakılırken söylenen bu türkülerin belirli bir icra ortamı ve biçimi vardır. Bu türkülerin şekil itibariyle çeşitlilik gösterdiği görülür. Bu çeşitlilik kına türkülerinin hece sayılarında görülebildiği gibi yapılarında da görülebilmektedir. Yapıları bakımından kına türküleri bağlantılı ve bağlantısız türküler olmak üzere iki bölümden oluşurlar. Bağlantısız kına türküleri, sadece bentlerle oluşturulan türkülerdir. Bağlantılı kına türküleri ise, her bendin sonunda tekrarlanan sözlerle oluşturulur.Kına türkülerinin konuları bakımından da çeşitlilik gösterdiği görülür. Bu konular kısaca yalnızlık, gurbet, çile, üzüntü ve sitemdir. Kına türkülerine ezgisel açıdan değerlendirildiğinde ise, ezgilerinin ağırlıklı olarak kırık hava niteliğinde usullü ezgiler olduğu görülür. Fakat bazı kına türküleri uzun hava niteliğindedir.Kına türküleri çeşitli açılardan bölgesel bir değerlendirmeye tabi tutulduğunda bölgeler arasında benzerlik ve farklılıklar ortaya çıkar. Ortaya çıkan bu benzerlikler halkımızın ortak kültür unsurlarıdır. Farklılıklar ise, bölgelerimizin özgün yapıları ve zenginlikleridir. Halkın evlilik hakkındaki düşüncelerini ve hayat görüşünü anlatan kına türküleri ortak kültür unsurlarımızdan sadece biridir.Anahtar Sözcükler: Kına, gelenek, türkü. Condemnation, since ancient times and is decorated in the East and the Turkish culture has been used to treat certain diseases. In Turkish culture, but rather, the element is used as ornamentation and decoration. Moreover, the young man to go to the army, the children to be circumcised, to sacrifice animals and bride burning in her condemnation of the Turkish culture has established a tradition of henna.The girl was burned to the point to condemn, as an important stage of life within the marriage process is important enough to name one night. Called the henna night tonight, as edited for the bride and groom to be edited. Held in various parts of the country tonight are applied in practice in Turkey to create a henna night tradition is so rich.Henna nights, are now condemned with songs. However, tonight condemned the songs are read only. In some regions of the bride with henna henna hymns are burned. While henna is said to point to a specific execution environment, and the format of those songs are. By the way, this song appears to vary. This diversity in the number of syllables of condemnation songs can also be seen in such structures can be seen. Connected and disconnected in terms of structures condemned songs to folk songs are composed of two parts. Connectionless condemn songs, folk songs are created with only paragraphs. Songs linked to condemn the repeated words at the end of each paragraph will be created. Condemnation of songs that vary in terms of issues that occur. These topics are briefly alone, foreign land, suffering, sorrow, and my site is. Ezgisel condemned in the light of their songs, the melodies of air quality mainly in fractures is seen to be proceeding with a melody. Some condemned the songs are long but the air quality.Condemning various aspects of folk songs when subjected to an evaluation of regional similarities and differences between regions emerges. Emerging elements of these similarities are shared culture of our people. Differences, the original structure and the richness of our region are. Discuss their ideas about marriage and life of the people and describes the elements of common culture of our songs is just one of condemnation.Key Words: Henna, traditions, songs. 505

Halk edebiyatı Türk kültür tarihi, içerisinde çok zengin bir birikime sahiptir. Halk edebiyatı ürünleri; sözlü kültür ortamında ortaya çıkar ve sözlü iletişim vasıtasıyla nesilden nesile aktarılır, toplumda yazılı kültürün hakim olmaya başlamasıyla birlikte, hem müstakil bir şekilde yazıya geçirilir, hem de parçalar ya da bölümler halinde çeşitli yazılı eserlere girer. Bugüne kadar gelemeyen bazı halk edebiyatı ürünlerinin varlığını ancak yazılı eserler vasıtasıyla bilmekteyiz.Bu anlamda Halk edebiyatının en önemli yazılı eserleri olan ?cönkler?, geçmişe ait halk edebiyatı ürünlerini yansıtmaları bakımından son derece önem arz etmektedirler. Cönkler âşık edebiyatının ve önceki devirlerin sözlü folklor ürünlerinin yazıya dönüşmüş örneklerini içine aldıkları için en değerli başvuru kaynaklarıdır. Daha ziyade şiirleri ihtiva etmekle beraber, içinde bazı dini bilgiler, ilaç tarifleri, fal ve nazarla ilgili bilgiler, halk hikayeleri, vefkler, gibi bilgiler de yer alır.Üzerinde çalıştığımız Sivas Ziya Bey Kütüphanesi'nde bulunan cönk Sivas/Divriği yöresine ait olup 19x9 ebadındadır. 131 varaktan oluşan eserde ?Rik'a? yazı çeşidi kullanılmıştır.19.yüzyıla ait olan eserde daha çok aruz ölçüsüyle yazılmış Alevi-Bektaşi kültürünün ve inanç şekillerinin işlendiği şiirler yer almaktadır. Buna ek olarak az da olsa bazı hastalık ya da dert/sıkıntıların tedavisi, giderilmesi için yapılmış birtakım vefklere de rastlanmaktadır. Cönkte 70 şairin 186 adet şiiri ve 23 adet mahlassız şiir bulunmaktadır. Şiirlerine yer verilen başlıca şairler şunlardır: Derûnî, Hatâyî, Misâlî, Nesîmî, Virânî, Hâkî, Kaygusuz Abdal, Seyyid Nizamoğlu, Vahdetî vb.Anahtar Sözcükler: Sivas, Cönk, Kültür, Şiir.? Turkish History of Culture contains a wide range of works belonging to Folk Literature. The Works of Folk Literature come into existence in an oral cultural environment and be transferred from generations to generations through verbal communication, with the written culture?s being dominant in society, these works are being put into writing individually and also being inserted into written literature both in episodes and in chapters.We are able to know the existence of former works of Folk Literature that does not exist today, only through written literature.In this respect, ?cönks? as the most important written literature of Folk Literature, present an important value in the way of reflecting the folk literature that belongs to the past.?Cönk?s are the most valuable reference sources because they contain the examples of verbal folk literature of ?Minstrel Literature? and previous periods which converted into written language. A fortiori with containing poems, it also contains some religious information, medicine descriptions, information about fortune and the evil eye, folk stories and ?vefk?s. The Cönk that we are examining, belongs to the area of Divriği/Sivas and has a size of 19x9cm. There are 131 foils in it and ?Rik'a? type of writing was used.In this 19th century work, there are poets which were written by prosody and which tells about Alaouite-Bektashi culture and their ways of religion. In addition; even if they are few, we also come across with some ?vefk?s which were written for the purpose of the treatment of some diseases, or problems/troubles. The ?Cönk? contains 186 poems belonging to 70 different poets and also 23 poems without any appellation. Derûnî, Hatâyî, Misâlî, Nesîmî, Virânî, Hâkî, Kaygusuz Abdal, Seyyid Nizamoğlu, Vahdetî are the main poets whose poems take place in the ?Cönk?.Key Words: Sivas, Cönk, Culture, Poem? 328

Halk edebiyatının en önemli yazılı eserleri olan cönkler, geçmişe ait halk edebiyatı ve folklor ürünlerini yansıtmaları bakımından son derece önem arz etmektedirler. Biz de bu çalışmamızda Ziya Bey Kütüphanesinde bulunan cönklerden bazılarını gün yüzüne çıkararak halk bilimine yeni kaynaklar sunmak ve yeni ufuklar sağlamayı amaçladık.Üzerinde çalıştığımız cönkler Sivas Ziya Bey Kütüphanesinde bulunan İbrahim ASLANOĞLU kitaplığına aittir.Çalışmamızın ilk aşamasını cönklerdeki ürünlerin günümüz harflerine aktarımı oluşturmaktadır. İkinci aşaması ise bu cönkler üzerine incelemeyi kapsamaktadır. Çalışmamızın esas amacı cönklerde yer alan metinleri gün yüzüne çıkarmak olduğu için geniş bir inceleme yapılmamıştır.Anahtar Sözcükler: Sivas, Cönk, folklor ürünleri Conks which are the most important written pieces of folk literature are extremely significant for reflecting the old products of folk litarature and folklore. This study?s aim is to unearth these important texts and present new sources to folklore.The conks which we are studying belong to İbrahim Aslanoğlu?s corpus in Ziya Bey Library.Translation of products of conks into current letters is our study?s first step. As for the second step includes the research on these conks. Since the basic aim of our study is to bring to light on the texts which take place in conks, a large research wasn?t done.Key words: Sivas, conk, folklore products. 346

AKÇA, Volkan. Menâkıb-ı H?âce-i Cihân ve Netice-i Cân, Yüksek LisansTezi, Sivas, 2008 .Tarikat; yol, meslek, meşreb ve mezheb demektir. Tasavvuf dilinde iseAllah'ı bilme ve bulmanın yoludur.Öncelikle Halk Bilimi'nde daha sonra Tasavvufi Türk Edebiyatı'nda önemlibir yeri olan ?Tarikatlar? hicri 2.ve 5. asırlar arasında doğup gelişmiş, büyükşahsiyetlerin elinde teşkilatlı bir şekilde yayılmıştır. İslam dünyasında şöhretkazanmış ve tanınmış 12 tarikatın varlığından bahsedilir.Nitekim XVI. Asırdaki Türk şairi Vahidi ?Menâkıb-ı H?âce-i Cihân veNetice-i Cân? adlı eserinde kendi zamanına kadar gelmiş bütün tarikatların doğuş veyayılışlarından, özel anlam ifade eden deyim ve terimlerinden bahsetmiştir.Eserin yazılış sebebini gördüğü rüyaya bağlayan Vahidi, bir gece rüyasındapir elinden kitap alır ve okumaya başlar. Pirin isteği ile okuduklarının herkesçebilinmesi için uyandıktan sonra altı ay gibi bir sürede pendnameye benzeyen bukitabı tamamladığını söyler.Bu eser on bölümden oluşmuş olup her bölümde bir tarikattan bahsedilmiştir.Bunlar arasında Bektaşiyan, Mevleviyan, Haydariyan, Abdalan, Kalenderiyan önemliyer tutar. Bütün tarikatlara tek tek değinen Vahidi, özel anlam ifade eden ?sofi,insan-ı kâmil, talib, ehl-i istidlal?? gibi terimlere de ayrıca yer vermiştir. Buyönüyle de takdire şayan bir eserdir.Menâkıb-ı H?âce-i Cihân, Abdulbâki Gölpınarlı'ya göre mensur olarakbilinen ancak mesnevi, rubai, kıt'a parçaları ile manzum-mensur yapıya sahip önemlibir eserdir. Başlıklar Acemce (Farsça) yazılmıştır. Metnin dilinin ise zamanına göresade ve anlaşılır olduğu söylenebilir. Yer yer öz Türkçe kelimeler de gözeçarpmaktadır.Bu sebeple sadece Din ve Tasavvuf tarihi açısından değil öz Türkçe sözcüklerbakımından da değerli bir kitaptır.Eserin tarikatlar hakkında derli toplu bilgi vermesi, nazım-nesir karışımıyapısı ve okuyucu üzerindeki etkisi göz ardı edilmemesi gereken bir özelliğidir.Anahtar Sözcükler:Tasavvuf, Tarîkat, Vâhidî, Bektaşiyân, Mevleviyân, Haydariyân, Abdalân, Kalenderân. AKÇA, Volkan. Menâkıb-ı H?âce-i Cihân ve Netice-i Cân, Yüksek LisansTezi, Sivas, 2008 .Tarekats means the way, proffession, temperament and creed. It also meansthat in Islamic dialects to recognize and the way of reaching the God.First of all, Tarekats which have serious roles in Folk Science and thenIslamic Turkish Literature occured and develeoped between the second and the fifthcenturies ofthe Hegira, and they spreaded in organized way with important people. Itis mentioned that the existence of twelve famous and well known tarekats in theIslamic World.Thus sixteenth century?s Turkish poet Vahidi emphasized all of the tarekats?born and spreading upon his time and also idioms and terms which have specialmeanings in his book called ?Menâkıb-ı H?âce-i Cihân ve Netice-i Cân?.Vahidi who relates the reason of book?s writing with his dream, in his dreamtakes a book from a patriarch. Then he begins to read. For wishes of patriarch hewrote it because of informing everyone what he had read, he says that he completedthis book which is similar to `? Pendname?? in six months after he had woken up.This book covers ten sections, and in each section it is mentioned a tarekat.Among them ` Bektaşiyan, Mevleviyan, Haydariyan, Abdalan, Kalenderiyan ` havesignificant positions. Vahidi points out all tarekats one by one. In addition, he usedspecial meaning carriying terms as ?sofi, insan-ı kâmil, talib, ehl-i istidlal etc.? Inthis aspect it is an appreciatable work.Menâkıb-ı H?âce-i Cihân which is however known to be a prose byAbdulbâki Gölpınarlı, is a significant book which has a mesnevi, rubai and stanzasparts and prose and verse nature. Titles were written in Persian. The language of thecontext can be explained as simple and comprehensible in its written time. Partly,original Turkish words canalso be seen.For this reason, it is avaluable book for not only Religion and Islamic historybut also original Turkish words.It is a well organised work, build of combinations prose and verse and itsimpact on the reader are qualities that are not disregarded.Key Words:Tasavvuf, Tarîkat, Vâhidî, Bektaşiyân, Mevleviyân, Haydariyân, Abdalân, Kalenderân. 263

Türk kültür ve tefekkürünün, millî birlik ve beraberlik duygusu çerçevesinde daimî kalmasını sağlayan önemli edebî eserlerimizden birisi de ?Cenk kitapları?dır. Cenk kitapları bir başka deyişle Cenknameler içerisinde Hazret-i Ali'ye nispet edilenler önemli bir yer tutmaktadır. Hazret-i Ali Cenkleri, motif yapısı ve zenginliği, olay halkası, mesaj verme özelliği, dili ve üslûbu bakımından oldukça dikkat çeken eserler arasındadır. Cenknamelerin başkahramanı Hz. Ali'dir.Cenknameler içerisinde birbirinden kesin çizgilerle ayrılmamakla beraber, kahramanları ve olayların geçtiği mekân ortaklığı sebebiyle birbirine bağlı muhtelif dokuz küçük cenk anlatısı bulunmaktadır. Bu anlatılarda Hazret-i Ali, kimi zaman hayalî ve masalsı, kimi zaman da gerçek ve tarihî kimliği ile İslamiyet'i yayma ve zulüm gören Müslüman halkı kurtarma amacı doğrultusunda çeşitli mücadeleler içerisine girmektedir. Bu mücadelelerde onun en büyük yardımcısı kılıcı Zülfikar ve atı Düldül'dür. Hazret-i Ali, son Peygamber Hazret-i Muhammed'den izin alarak çıktığı seferlerin her birinde hayalî veya gerçek olan birçok kahramanla mücadele eder. Bu mücadelelerin sonunda muhakkak galip gelir ve düşmanlarına ya İslamiyet'i kabul ettirir ya da onları öldürür. Eserde Allah rızası için fethedilen tüm topraklar İslam mülküne katılır.13.-15. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi özelliklerinin hâkim olduğu metin deyim yönünden oldukça zengindir. Yer yer masalsı öğelere de rastlanan metin, Türk halk kültürü açısından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. One of the significant achievements of the Turkish culture and contemplation to ensure the national togetherness is also the ?Battle Books?. Battle stories about Hz. Ali come into prominence in other books. ?Battles of Hazret-i Ali? takes place in significant achievements with motive and substance, event, message and strong language. Hz. Ali has the leading role in the battle stories.There are nine short stories depending on each other nevertheless they do not separate from one another. In these stories, Hz. Ali has been entered a variety of struggles in imaginary or real places at time convey the Islamism and to rescue the Muslims, which have been exposed the cruelty. In these struggles, the most important helpers of Hz. Ali are his sword Zülfikar and his horse Düldül.Hz. Ali, in his military expeditions in which he adhered with the permission of Hz. Mohammed the last prophet, certainly overcomes at the end and he either kills his enemies or to get accept Islamism after struggling with imaginary or real heroes. Conquered lands were annexed to Islam possession for God?s sake.Document having the features of thirteenth and fifteenth century old Anatolian Turkish language is rather rich in terms of idiom. Document sometimes encountered legendry items has a rich in terms of the Turkish folk culture. 694

Türk halk biliminin önemli kaynaklarından birisi de ?cenkkitaplarıdır? Bunlar içerisinde Hazret-i Ali'ye nispet edilenler önemli biryer tutmaktadır ve diğerlerine oranla daha fazla ön plana çıkmıştır.Başkahramanını Hazret-i Ali'nin oluşturduğu, cenk kitaplarındanbirisi de Haver-Name'dir.Haver-Name dini, tasavvufi, destani, didaktik bir özellik taşımaktaolup, mensur bir şekilde kaleme alınmıştır. İçerisinde birbirinden kesinçizgilerle ayrılmamakla beraber, birbirine bağlı muhtelif hikâyelerbulunmaktadır. Bu hikâyelerde Hazret-i Ali kimi zaman hayali, kimizaman gerçek mekânlarda İslamiyeti yayma ve zulüm gören Müslümanlarıkurtarma adına çeşitli mücadeleler içerisine girmektedir. Bu mücadeledeen büyük yardımcısı kılıcı Zülfikar ve atı Düldül'dür.Hazret-i Ali Peygamberden izin alarak çıktığı seferlerinde hayaliveya gerçek kahramanlarla mücadele ettikten sonra, sonunda muhakkakgalip gelir ve düşmanlarını ya öldürür ya da onlara İslamiyeti kabulettirir.Fethedilen topraklar İslam mülküne katılır.İslamiyetten önceki destan geleneğimizin devamı olan Haver-Name'de dünyaya hakim olma ideolojisi devam ettirilmiş ancak hakimolma sebebi İslami bir kılığa büründürülmüştür.Eski Anadolu Türkçesi özelliklerinin göze çarptığı metin deyimyönünden oldukta zengndir.Yer yer masalsı öğelere rastlanan metin, Türk halk kültürüaçısından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. One of the important resources of the Turkish folk science is alsothe Cenk books. Within these books, those who attributed to Hz. Aliconstitute an important place and have became prominent with theproportion to other books.Haver-Name is one of the Cenk books whose Hz. Ali is theprotagonist. This book includes religious, mystical, legendary and adidactical features and it had been written as prose. There are variousstories depending on each other them nevertheless they do not separatefrom one another. In these stories, Hz. Ali has been entered a variety ofstruggles in imaginary or real places at time to convey the Islamism andto rescue the Muslims, which have been exposured the cruelty. In thesestruggles, the most important helpers of Hz. Ali are his sword, Zülfikarand his horse, Düldül.Hz. Ali, in his military expeditions in which he adhered with thepermission of prophet, certainly overcomes at the end and he either killshis enemies or to get accept Islamism after struggling with the imaginaryor real heroes. Conquered lands were annexed to Islam possession.In Haver-Name, this is the continuation of our epic tradition beforeIslamism, the idea of being the predominate to the earth was continuedbut cause of this idea was wrapped an Islamic appearance.Document having the features of old Anatolian Turkish language israther rich in terms of idiom. Document sometimes encounteredlegendary items has a rich content in terms of the Turkish folk culture. 284

ÖZET Orta Anadolu'da bir kültür merkezi olma özelliğini yıllarca koruyan Sivas, coğrafî konum itibariyle sosyal ve kültürel açıdan devamlı etkileşim içinde kalmıştır. Bir kültür şehri olan Sivas, tarih boyunca Anadolu'da Âşık Edebiyatının yaygın olarak yaşatıldığı il olma özelliğine de sahiptir. İlk temsilcilerine lö.yüzyılda rastladığımız yöredeki âşıkların sayısında bu yüzyıldan günümüze kadar pek çok artış olmuştur. Yetiştirdiği Pir Sultan, Kul Himmet, Veli, Ruhsati gibi âşıklarla Âşık Edebiyatına katkısı ortadadır. Türk kültürünün önemli kaynaklarından birisi olan cönkler genellikle halk edebiyatı, dini-tasavvufi edebiyat ve folklor ürünlerinin toplandığı anonim mahiyetteki mecmua türleri olarak bu zenginlikleri ortaya koyan belgelerdir. Buradan hareketle Sivas kaynaklı cönkler de `Âşıklar Yatağı` diye nitelendirebileceğimiz Sivas'ın âşıklık geleneği içindeki yerini, yetiştirdiği güçlü simaları gözler önüne sermektedir. Sivas yetiştirdiği âşıkların çokluğu yanında bu yörede tutulan cönklerle de dikkat çekmektedir. Ne var ki cönklerin elde edilmesi çok zordur. Sivas kaynaklı cönklerin çoğunluğu da Divriği yöresinde tutulmuştur. İncelediğimiz iki cönk de bu yöreye aittir ve ihtiva ettiği şairler ve şiirler yönüyle önemli bir kaynak niteliğindedir. Bu cönklerde toplam 67 âşığa ait çoğu hece vezniyle yazılmış 264 şiir bulunmaktadır. Şiirlerin çoğunda Alevi-Bektaşi kültürüne ait unsurlar ele alınmıştır. Cönklerde az olmakla birlikte bazı dualar ve halk ilaçları gibi kimi halk kültürü unsurlarına da yer verilmiştir. Sözünü ettiğimiz Türk folklorunun yazılı kaynaklarından olan cönkler birinci derecede önemli yazma eserler olarak Türk halk edebiyatı ile ilgili birçok bilginin günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır. Bu eserlerin okunması, üzerinde incelemeler yapılması nice değerli eserlerin gün ışığına çıkartılması açısından faydalı olacaktır. SUMMARY Functioning as a cultural center in Asia Minor for a long time, Sivas has been in interaction from social and cultural angle because of its geographical location. Sivas, a city of culture, is one of the places in Anatolia that Âşık Edebiyatı (Literature of Lover) is prevalent in throughout the history. We can come across Âşık/Lover that is representative of the Literature in 16. Century and after this period, representatives of it have been increasing. Sivas has been trained so many Âşık such as Pir Sultan, Kul Himmet, Veli, Ruhsati. Conks that some kind of documents which contain Folk, Religious-Mystical, and anonymous works of Literature and bring out this fertility are one of the important sources of the Turk culture. From this aspect, the Cönks that come up from the Sivas, which is described 'Location of Âşık's /Lovers)' will present about the situation of Sivas in the tradition of Âşık's Literature, and well known, figures that bring up in Sivas. In addition, of its Âşık's, Sivas attracts attention by way of its Cönks. To reach the Cönks is difficult. The Cönks, which come out from Sivas, can be found in Divriği. Two conks that we have studied based on to the Divriği and they are important because of theirs poets and poetries. There are 264 poetries, which is written with syllabic meter and belong to the 67 poets. In the most of the poetries, there are some kinds of aspects that belong to Alevi-Bektasi culture. Even though theirs rareness, there are some folkloric prayers and medicines in these cönks. The Cönk that one the written source of the Turkish folklore has an important role to get knowledge about the Turkish folk literature, because the cönks are original manuscripts and give us first hand knowledge. Searching and studying these works will be useful to reach so many valuable works and study on them. 369

ÖZET 18. yüzyılın halk şairlerinden olan Kusûri'nin önemli eserlerinden birisi de `Keriman-ı Dilir`dir. `Keriman-ı Dilir`; Battalname ve Danişmentname tarzında yazılmış, gaza ve cihat ruhunu yansıtan dini - tasavvuf! hikayelerden oluşur. İçinde yer yer destanımsı ve masalımsı unsurlar dikkat çeker. 5772 beyitten oluşan eser aruzun muhtelif kalıplarıyla yazılmıştır. Eser, birbirine bağlı 1 1 orijinal hikayeden ibaret olup, 1 1 baba ayrılmıştır. Yazıldığı döneme göre dili sade denilebilir. Üslubu akıcı ve etkileyicidir. Kitabın tam adı 2b'de `Haza Kitab-ı Kıssa-i Keriman-ı Dilir Min Te'lif-i Ömerü'l-Kusûri` olarak kayıtlıdır. Besmeleden sonra eser, Bedatü bismirahmani'r-rahime Sena vü hamd ü şükrallah kadime beyitiyle başlamakta, Ana hepten zuhur itdi umun Bihamdillah tamam itdi Kusûri beyitiyle bitmektedir. 11 SUMMARY Kerman-ı Dilir is one of most important written work of Kusûri who is the folk poet of 18 th century. Kerman-i Dilir was written with the style of Danişmentname and Battalname and accured with the religion - Islamic mysticism stories which reflects the soul of military expedition on behalf of Islam and the principal services and duties of pious foundation. In addition to this some tales and epics call attention in places. The written work which occurs 5772 couplet was written with the variety of prosody form. The work was created with 1 1 original story that connected with each other and separated 1 1 chapter. It can be said that is has got a simple language according to the period of the time it had written. The style of writing is fluid and effective. The exact name of the book in 2b is registered as `Kitab-i Kissa-i Keriman-i Dilir Min Te'lif-i Ömerü'1-Kusûri` Afterwords of `Besmele` the work starts with the couplet of, Bedatii bismirahmani'r-rahime Sena vü hamd ü şükrallah kadime And It finals with Ana hepten zuhur itdi umun Bihamdillah tamam itdi Kusûri 486

ÖZET Cönkler, halk edebiyatı mahsullerinin özellikle âşık edebiyatının önemli kaynaklandır. Cönklerin okunması ve üzerlerinde inceleme yapılması onların önemini daha da iyi göstermektedir. Çalışmamızı, Sivas-Şarkışla, Sivas- Yıldızeli, Sivas-Suşehri, Kayseri, Adana kaynaklı cönkler üzerine yaptık. Söz konusu cönklerde toplam 162 şiir, 58 mani, 34 müfred vardır. Cönklerde Arapça dua ve hutbeler de var, fakat biz bunları metinler kısmına almadık. Şiirler öncelikle latin alfabesine çevrilmiş; şair isimlerine ve şiirlerin ayaklarına göre tasnif edilmiştir. Cönklerde aşk, sevgi, nasihat, kahramanlık, Hz. AH ve ehl-i beyte övgü konulu şiirler bulunmaktadır. Üzerinde çalıştığımız cönklerde yayınlanmış şiirlerin yanında bugüne kadar yayınlanmadığını düşündüğümüz şiirler de vardır. Böylelikle halk edebiyatı alanına bir katkı sağlanmıştır. SUMMARY Cönks are the major sources of the works of folk Literature. That Cönks are being read and explored shows us the great importance of them. We made our exploration about Cönks in Sivas-Şarkışla, Sivas- Yıldızeli, Sivas- Suşehri, Kayseri, Adana region. In Cönks above mentioned, there are 162 poems, 58 mani, 34 müfred. In Cönks there are prayings but we didn't part them into our passage. The poems were firstly translated into Latin Alphabet. They were put into the alphabetical order according the poets names and the rhymes of poems. In the passage we put forward not only the known poems but also the unknown poems. In that way, we made a contribution to the folk Literature. 213

ÖZET Bu çalışmada `Kırıkkale Halk Şairleri` tespit edilip incelenmiştir. Tezin giriş kısmında Kırıkkale'nin coğrafî, tarihî ve kültürel yönlerinin bir tanıtımı yapılmıştır. Birinci bölümünde Kırıkkale'deki âşıklık geleneği değerlendirilmiştir. İkinci bölümde halk âşıklarımızın mahlas alma geleneği incelenmiştir. Tezin ana kısmını oluşturan üçüncü bölümde ise vefat etmiş ya da hâlâ hayatta olan halk şairleri içinde tespit edilebilenlerin hayat hikayeleri, edebî şahsiyetleri ve şiirlerinden örnekler verilmiştir. Sonuç kısmında elde edilen bilgilerden haraketle Kırıkkale Halk Şairleri ve Âşıklık geleneği ile ilgili olarak tespitlere gidilmiştir. Tezin oluşturulmasında derleme, metodu esas alınmıştır. Sonuçta da şiirlerin içinde geçen yönsel yöresel sözcükler için bir lugatça oluşturulmuştur. ABSTRACT In this work `Folk Poets of Kırıkkale` is defined and studied. In the introduction part geographical, historical and cultural aspects of Kırıkkale are given. In the first chapter the tradition of folk poetship in Kırıkkale is evaluated. In the second chapter mahlas tradition which folk poets have been taking is surveyed. In the third chapter which constitutes the main part of the thesis life stories, literatural personalities and examples of poems of folk poets, dead or live, among whom we are able to definite. The Findings Folk Poets of Kırıkkale and the tradition of wondering minsterel have been confirmed by the information in the last section. The method of collection has been used in thes doctoral thesis. In the last a dictionary for the local vocabulary in the poems has been produced. 364

ÖZET Cönkler, yüzyıllar önce yaşamış olan Türk halk şairlerinin şiirlerinin bulunduğu edebî kaynaklardır. Bizlere geçmiş hakkında bilgiler sunduğu için kültürel açıdan önemi büyüktür. Biz de böyle önemli eserlerden beş tanesi üzerinde çalışma yaptık. Onları karanlıktan çıkarıp, insanlarımıza tanıtmayı ve edebiyatımıza katkıda bulunmayı hedefledik. Saym Doğan KAYA'nın kütüphanesinden aldığımız 15, 21, 22,23 ve 24 nolu cönkleri inceledik. Hepsi birbirinden değerli 79 âşığın 215 şiirinin yanında şairi belli olmayan 23 ayrı şiiri de Latin alfabesine çevirdik. Ayrıca hepsi bir şiir değerinde olan mânileri ve müfretleri de cönklerdeki sayfa numaralarıyla birlikte çalışmamıza yerleştirdik. Şairleri isimlerine, şiirleri de ayaklarına göre alfabetik olarak sıraladık. önsözde çalışmamız hakkında ayrıntılı bilgi verdikten sonra cönklerin tanıtımını yaptık. Çalışmamızın sonunda, özel isimler, yer ve şahıs isimlerim içeren dizin bulunmaktadır. Çalışmamız, şiirlerin, mânilerin ve mttfretlerin bulunduğu `Metinler` kısmıyla, ayrıntılı bilgilerin bulunduğu ilk kısımlar olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir. Şiirlerde yer alan, yöresel ağız özelliği gösteren kelimelerin anlamları `Sözlük` bölümündedir. IX SUMMARY The Cönksare, a lot centruies had lived, be found turk people poet's literary sources. These are about the pass informations give me for the important. We studied then this important trace on the five piece. We take their then dark and we introduce people. We take 15, 21, 22,23 and 24 numbers Cönks then, Mr. Doğan KAYA's library and we examined. We transleted 79 lover's 215 poems with 23 latin alphabet too. Separately, we put in to place obstacles and müfrets at Cönks with page numbers. The poets according to names, and poems according to rhymes. We gave ingormation about our work after we described the conks. Our work was poems, obstacles and müfrets be found `text` part and informations be found part be at the point of two parts. At poems zone's which peceliarity words meaning put in the place at part of the `dictionary` X 301

ÖZET Cönkler, yüzyıllar önce yaşamış olan Türk halk şairlerinin şiirlerinin bulunduğu edebi kaynaklardır. Bizlere geçmiş hakkında bilgiler sunduğu için kültürel açıdan önemi büyüktür. Biz de böyle önemli eserlerden dört tanesi üzerinde çalışma yaptık. Onları karanlıktan çıkarıp insanlarımıza tanıtmayı ve edebiyatımıza katkıda bulunmayı hedefledik. Sayın Doğan KAYA'nın kütüphanesinden aldığımız 16, 17, 18 ve 19 nolu cönkleri inceledik hepsi birbirinden değerli 72 âşığın 176 şiirinin yanında şairi belli olmayan 57 ayrı şiiri de günümüz Latin alfabesine çevirdik. Ayrıca hepsi bir şiir değerinde olan mânileri ve müfretleri de cönklerdeki sayfa numaralarıyla birlikte çalışmamıza yerleştirdik. Şairleri isimlerine, şiirleri de ayaklarına göre alfabetik olarak sıraladık. Önsözde çalışmamız hakkında ayrıntılı bilgi verdikten sonra cönklerin tanıtımını yaptık. Çalışmamızın sonunda, özel isimler, yer ve şahıs isimlerini içeren dizin bulunmaktadır. Çalışmamız, şiirlerin, mânilerin ve müfretlerin bulunduğu `Metinler` kısmıyla, ayrıntılı bilgilerin bulunduğu ilk kısımlar olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir. Şiirlerde yer alan, yöresel ağız özelliği gösteren kelimelerin anlamlan dipnotlar halinde yerleştirilmiştir. XIII EXTRACT The Cönksare, a lot centruies had lived, be found turk people poet's literary sources. These are about the pass informations give me for the important. We studied then this important trace on the four piece. We take their then dark and we introduce people. We take 16, 17, 18, andl9 numbers Cönks then, Mr. Doğan KAYA'S library and we examined. We transleted 72 lover's, 176 poems with 57 poems latin alphabet too. Separately, we put in to place obstacles and mtifrets at Cönks with page numbers. The poets according to names, and poems according to rhymes. We gave ingormation about our work after we described the cönks. Our work was poems, obstacles and müfrets be found `text` part and informations be found part be at the point of two parts. At poems zone's which peceliarity words meaning put in the place at form bottom notes. 247

ÖZET Yüksek Lisans tezimi cönk çözümlemelerinden aldım. 9, 10, 11, 12 numaralı cönkler, Kutlu ÖZEN Hocamızın kütüphanesine aittir. Cönklerin tamamı 510 sayfadır ve içerisinde 371 şiir vardır. 336 şiirin söyleyeni bellidir, 35 şiir anonimdir. Cönkler, Tokat ve Sivas-Divriği yörelerine aittir. Şiirler 1802-1928 yılları arasında tutulmuştur. İçerisinde Düvazimam, Redif Destanı, Geyik Destanı, Dualar,maniler, Evlilerin Halleri başlıklı yazılar bulunmaktadır. Şiirler önce Arapça'dan Türkçe'ye çevrildi. Sonra mahlası belli olanlar ve olmayanlar olarak ikiye ayrıldı. Mahlası belli şiirler kendi aralarında tasnif edildi. Sonra ayaklarına göre sıralandı. Anonim olanlar da önce konularına sonra ayaklarına göre alfabetik olarak tasnif edildi. Şiirlerin her birine bir numara verildi. Sayfanın sol tarafındaki numaralar, cönklerin sayısını,sağ alt köşesindeki numaralar sayfalarım göstermektedir. Şiirler hece ölçüsüyle yazılmıştır. Aruz ölçüsüyle yazılmış çok az şiir mevcuttur. Siklerin okunamayan kısımları boş bırakıldı...İmlaları bozuk olan kelimeler düzeltildi. Dizelerdeki fazla heceler çıkarılıp,ölçüye uyduruldu. Şiir incelemelerinden sonra sözlük ve dizin çalışmasına geçildi. SUMMARY I have staded my post graduate. My topic is ` 9 th, 10 th, 11 th şad 12 th junks.` This topic had taken from Mr. Kutlu ÖZEN's library. Junks includes 510 pages and 371 poeems. 336 poems poets are determined. 35 poem belongs to anonim. They belong to Sivas-Divriği and Tokat. The poems were written between 1802 and 1928 years.These poems are composed of `Redif Destanı, Geyik Destanı, Dualar, Düvazimam'lar, Evlilerin Halleri, koşma, nefes...ete. We translated these poems from Arabian language to Turkish. Then we classifıed the poems as pseudonym and not pseudonym. W e listed the poems. Which they are pseudonym according to poets names. If the poet have more than are poem, we listed according to their rhyme. Every poem have a number. The pages vvhich are left have junk's numbers. The pages vvhich are right have page's numbers. If we can't read the poems we wrote nothing. Extra syllables were taken then they adapted to the lines. We did dictionary and index working at last. 600

Özet Cönkler halk kültürünün yazıya geçirilmiş ürünleridir. Aşık edebiyatının şahıs ve eserler bakımından önemli kaynaklarından oluşları, kütüphanecilik açısından özel değer taşımaları nedeniyle üzerinde titizlikle durulması gereken eserlerdir. Bu eserde yer alan Cönkler Sivas kaynaklıdır; ve Alevi-Bektaşi şairlerinin şiirlerini ihtiva eder. Aşık Edebiyatının oldukça zengin kaynak olabilecek nitelikteki çalışmasıyla kültürümüze katkı sağlamak en büyük amacımızdır. Apstract Cönks are the products of public culture which is translated in to written language. These are the works which are important in the sense of Aşık Literatures, characters and works and of special values of library, for these reasons, these are the works which must be given importance. Cönks which take place in this work are derived from SİVAS works and they contain Alevi-Bektaşi poems. My great purpose is to contribute to our culture with the study which will be a useful source for Aşık Literature. TG YUKSEKOGRCTîM KURULU DOKÜMANTASYON 314

170

Tezi hazırlayan : Ekrem KIRAÇ Bölümü : Türk Dili ve Edebiyatı (Halkbilimi) Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Doğan KAYA Tezin kabul ediliş tarihi : 22.04.1998 Tezin Sayfa Sayısı : 307 Tezin Konusu : Divriği Masallan TEZ ÖZETİ Masallar, halk kültürünün birçok özelliğini gösteren sözlü bir gelenek ürünüdür. Bundan dolayı, onlar kültürel ürün olarak değerlendirilir. Masallar, renkli hayâl ürünlerinin sihirli etkisiyle yaşamın gerçeklerinden herkese ibret mesajları verirler. Çünkü onlar sosyal karaktere sahiptir. Aynca, onlar dilin gelişimini incelemek için en önemli başvuru kaynaklarıdır. Aynı zamanda, masallar diğer bilimler için de çok önemli bir kaynaktır. Ülkemizde, masal anlatma geleneği zayıflamaya başlamıştır. Bundan dolayı Divriği Masallarını incelemek için derledik. Bunun yanında da, bilimsel metodlarla incelediğimiz bu masalların yok olmasını önlemeye çalıştık. Buradaki amacımız, ulusal ve evrensel kültürün korunmasına yardım etmektir. Divriği Masallan çalışmamızı iki bölümde gerçekleştirdik;°incelemes ve `metin` bölümü. İnceleme bölümünde masalların sınıflandırılması yapılmıştır ve bu bölüm aynca şu kısımları içermektedir Epizotlar, motifler, temler, kahramanlar, mekân, masalların şekli ve formeller. Aynca, bu masallardan on beşi ve ülkemizin diğer yörelerine ait bazı masallar arasında karşılaştırma yaptık. Metin bölümü, yirmi beş masal içermektedir. Burada anlatıcının ifade şekli ve üslubunda herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Çalışmamızda elde edilen tüm verilerin, diğer çalışmalara katkı sağlayacağını düşünmekteyiz. The Owner of The Thesis : Ekrem KIRAÇ Department : The Language and Literature of Turkish ( Folklore) Thesis Adviser : Yrd. Doç. Dr. Doğan KAYA Date of The Acceptance of The Thesis : 22.04. 1 998 Number of Page : 307 Subject of The Thesis : Tales of Divriği SUMMARY Tales, which show the lots of properties of tire public culture, is a verbal product of tradition. That s why, they are considered as cultural products. The tales give the moral admonition messages from the truths of life to everybody witti bewitched effect of the colorful dream elements. Because they have social chracter. Moreover, they are the most important application sources in order to examine the language improving. At the same time, they are also a very important source for the other sciences. Traditional tales telling is being weakened gradually in our counOy. Because of this reason, we have collectied the tales of Divriği to examine carefully. Also we have tried to prevent the destruction of these tales which are examinied with the scientific methods and so our aim is to help the protection of national and universal culture. We have studied the tales of Divriği in two parts which are. investigation part. and `text parts`. The classification of the tales has been done in the investigation. It is including these parts such as: Episodes, motives, themes, players, place, form of tales and formules. In addition, we have made comparison between the fifteenth of these collecting tales and tiie other tales which belong to the other parts of the country. Text part includs twentyfive tales and there is not any change about the teller's literary style and style. We thought that dates, which are obtained in our studying, will provide contribution to the other studying. 307

RKCE ABSTRAKT (en fazla 250 sözcük) : (TÜBİTAK/TÜRDOK'un Abstrakt Hazırlama Kılauuzurıu kullanınız.) AŞIK EDEBİYATINDA NASİHATLER (ÖZET) İnsanoğlu toplumda diğer insanlarla iç içe yaşarken, bazen toplu- inem verdiği küçücük ayrıntıları hiç dikkate ' almaz veya yeterince Önem tz. Bu ? aşamada insanoğluna bazı şeylerin hatırlatılması -ihtiyacı doğar, ılarıh diğer `bir insana /bir şeyler, hatırlatmasına, tembihlerde trulunma- `nasihat, öğüt, pend` denir. Nasihatin insanlara ilk çağlardan heri ve ğini söylerler. Nasihat, bir kimseye doğru yolu göstermek için söyle- özdür. Bu konuda, naşihatnâmeler(pendnâmeler) yazılmıştır... Bunlar ede imızda din, ahlâk, toplumsal hayat, meslekler, yönetim hizmetleri gibi arda öğütler veren mensur ya da manzum eserlerdir. Bu çalışmada halk şairlerimizin halka verdikleri nasihatler gös- miştir. Halkv şairleri halkın aydın olarak kabul ettikleri kişilerdir, erimiz öğütlerini sazlarıyla, sözleriyle, ezgileriyle daha yumuşak ve tatlı bir şekilde dile getirmişlerdir. Halk şairlerimiz halkımızın gö- ulağı, h erseyidir. Halk şairlerimizin söyledikleri nasihat konulu şiirler 8. ve 11 i olup- koşma tipinde kafiyelenmişlerdir. Nasihatler nasihatname gelene ie beraberinde getirmiştir. Nasihat oldukça önemli bir konurihır. Ters öğütlerde, adından da anlaşılacağı^ gibi bir öğüdün tam ter elenmiştir. Ters öğütlerde amaç insanları doğru yoldan çıkartıp kötü 3 evketmek değildir. Asıl amaç biraz daha acımasız davranarak biraz da l bir tavırla yine de öğüt vermektir. Ters 'öğütleri nükte bakımından Lara benzetebiliriz. Her ikisindests de ders verme ve bir öğreticilik rardır. ' ' Nasihatin konusu sınırlandırılamaz. Ama toplumu ilgilendiren her l nasihat' edilebilir.. Ahiret-ölüm, akıl-mantık, alçak gönüllülük, arif-.arış, cahil- cahillik, birlik, fânilik, gönül, gıybet, haram-helal, ?saygı, temizlik, ters öğüt, sır incelediğimiz konuların sadece bazıla Nasihatlerini şiirle daha kalıcı ve etkili olacağına şüphe yoktuıf. İNGİLİZCE ABSTRAKT (en fazla 250 sözcük) : ADVÎGE ÎN.İŞIK LITERATURE When human `being live in each other1 ş lives much. They som mes don't mind small details as society does. At this stage somethin must Joe reminded human `being. When people(human being) remind other ople something, warn them we call it advice. Advice has given for ag advice, is a word to show the right way. Advice was written on this s ject. They are works. writ t en in verse which talk about religion, mor social life jobs, monagement. - At these works have been talked about folk poets advice fo poets are people that human being consider them as mind©. Our poets mentioned their advice with their saz. Our folk poets is everything public-. j E oik poets have written their poems which aaie about advice 8 ryhme. Advice has created a tradition of advice. Advice is an impo matter. At negative advice is talked about negatives things. At nega advices aim isn't eneourge people to find the right' way. The: main ai to give advice behaving rough. Negative advice is just like onecdotes in witticism. Both to- give advice and have the didatic aim. We can't put a limit in the subject o£ advice. However, advice may be given in every subject in connectio with aaciety the next world-death, wisdom-logic modesty-wit, peace, love-respect, neotness, negative advice, secret, love. It is abuiaus advice will be lasting in poems. 254