Search

Artykuł proponuje wielostronną interpretację dwóch najważniejszych manifestów polskiego futuryzmu, napisanych przez Brunona Jasieńskiego i opublikowanych w 1921 roku. Paradoksy i aporie tego programu streszczają się w sprzecznych konceptualizacjach czasu (historii, tradycji, postępu), którym towarzyszą nieuzgadnialne afekty (od euforii po melancholię) i postawy (od radykalnego egalitaryzmu po wyniosły elitaryzm). Ten splot zagadnień rozpatrywany jest w kontekście marksizmu jako najważniejszego dyskursu emancypacyjnego nowoczesności, tudzież w perspektywie współczesnej teorii awangardy i filozofii sztuki. Same manifesty traktowane są natomiast w kategoriach śladu, jako tekstowe pochodne procesu programowania sztuki i życia.

This article looks at Brunon Jasieński's revolutionary novel I burn Paris (Je brûle Paris) in the context of the key ideas of Marxist philosophy and that strand of its contemporary reception which saw in it a blend of agitprop and apocalyptic fiction. A close reading of I burn Paris reveals that its author is anything but an orthodox Marxist and his Marxism is open to all kinds of alterations and ideological variants. The article,inspired by Peter Sloterdijk's discussion of ressentiment, argues that the best way to make sense of those disparities is to treat them not as deviations but as an attempt to converge the ideological vision and the thymos (in the sense given to it by Francis Fukuyama in The End of History and the Last Man); or, in other words, an attempt at tapping and channeling the accumulated rage of the masses to energize the Communist project.

Autor przedstawia sylwetkę twórczą prozaika i poety dwudziestolecia międzywojennego, Edmunda Millera. Opisuje jego drogę do literatury przez współpracę z artystami plastykami, z którymi tworzył konstruktywizm polski. Następnie poddaje interpretacji nieliczne zachowane wiersze Millera, wskazując na ich związek z nurtami nowej sztuki, przede wszystkim z futuryzmem i konstruktywizmem, ale także z dadaizmem. Badacz zwraca uwagę na eksperymentalną formę utworów Millera i ich związek innowacjami graficznymi oraz poezją wizualną. Sobieraj focuses on the figure of Edmund Miller, a forgotten writer and poet of the interwar period (1920s-1939), presenting his creative life in relation to his cooperation with Polish constructivist artists. Miller’s poetry, though scarcely preserved, is read in the context of artistic trends such as Futurism, Constructivism and Dadaism. Sobieraj draws attention to the poems’ experimental form, their graphic innovation and connection to visual poetry.

Autor artykułu próbuje przedstawić fenomen ukraińskiej poezji futurystycznej w kontekście jej relacji do norm obyczajowych i prawnych. Wychodzi od opisu futuryzmu jako ideologii wykraczającej poza wszelkie normy, następnie na przykładzie wybranych wierszy erotycznych Mychajla Semenki przedstawia, przejawiający się zarówno w treści jak i słownictwie, jego stosunek do współczesnej mu purytańskiej wręcz obyczajowości i moralności. Na końcu autor tekstu wprowadza postać Kostia Burewija, który, podszywając się za futurystę Edwarda Strichę, tworzył futurystyczne dzieła, zajmując jednak pozycje antykomunistyczne i sprzeciwiając się normom społecznym i prawnym Związku Sowieckiego. Author of this article tries to present the phenomenon of the Ukrainian futurist poetry in the context of its relations to social and legal norms. He starts from the description of futurism as ideology which goes beyond all the norms. Next there is presented, on the exemples of selected erotic poems, Mykhayl Semenko’s view on downright puritanical morality of that time which emerges in the content and vocabulary of his works. At the end author of this text introduces figure of Kost Bureviy who impersonated the futurist Edward Strikha and created futuristic poetry but his political positions were anticommunistic and against the social and legal norms of the Soviet Union.

Tytuł jednego z najsłynniejszych manifestów rosyjskiej awangardy — Policzek gustom publiczności — odzwierciedla twórczą postawę jej autorów: znaczenia artystyczne budowane są w nim poprzez zderzenie postulatów estetycznych i estetycznej tożsamości uczestników rosyjskiej kultury literackiej, wywołując efekt profanacji, kulturowego szoku. Mimo, że efekt ten w literaturze krytycznej i analitycznej jest często opisywany przy użyciu terminu "artystyczny nihilizm", artykuł kwestionuje zasadność użycia tego pojęcia w odniesieniu do futuryzmu. Wśród argumentów wskazywany jest m. in. fakt, że stopień zaangażowania futurystów w proces przewartościowania roli artysty i roli sztuki, a także radykalne wypowiedzi i postulaty dotyczące tych ról świadczą nie tyle o "artystycznym nihilizmie" kierunku, lecz wręcz przeciwnie: o zdecydowanym pragnieniu zapewnienia sztuce odpowiedniego dla niej miejsca (choć w zupełnie inny sposób definiowanego) w nowej epoce, w życiu nowego społeczeństwa. Futurystyczny sposób redefinicji pojęć "artysta" i "sztuka" analizowany jest w kontekście rozwoju kultury i technologii XIX — początku XX wieku, przede wszystkim w kontekście rozwoju fotografii, kinematografii i sztuki modernistycznej. The title of one of the most famous manifestoes of the Russian avant-garde — A Slap in the Face of Public Taste — reflects the creative attitude of its authors. It creates artistic meaning by juxtaposing aesthetic postulates and aesthetical identity of the participants of the Russian literary culture, and gauges the effect of profanation and cultural shock. Despite the fact that in critical and analytical literature this effect is often referred to as the “artistic nihilism,” the chapter challenges this term being used in relation to Futurism. The author argues that the extent to which the Futurists were involved in the process of rethinking the role of the artist and the art as well as their radical postulates regarding those roles, do not point to “artistic nihilism.” On the contrary, they express a desire to ascribe to art a proper place (although different from its traditional position) in the new era, in the life of the new society. The Futurist way of rethinking the concepts of “artist” and “art” is analysed in the context of the development of culture and technology, especially photography, cinematography and modernist art of 19th and early 20th centuries. Заглавие одного из самых известных манифестов русского авангарда — Пощечина общественному вкусу — отражает творческую установку его авторов: художественные смыслы выстраиваются в нем благодаря коллизии эстетических постулатов и эстетической идентичности участников русской литературной культуры, создавая эффект профанации, культурного шока. Несмотря на факт, что этот эффект в критической и аналитической литературе зачастую описывается с помощью термина «художественный нигилизм», в статье оспаривается правомерность использования этого понятия по отношению к футуризму. Среди аргументов указывается факт, что степень вовлеченности футуристов в процесс переосмысления роли художника и роли искусства, резкие и пылкие выступления и постулаты относительно этих ролей свидетельствует вовсе не о «художественном нигилизме» направления, а, скорее, об обратном: о решительном стремлении обеспечить искусству подобающее ему (хоть и совершенно по-иному определяемое) место в новую эпоху, в жизни нового общества. Футуристический же способ переосмысления понятий «худоржник» и «искусство» анализируются в контексте развития культуры и техники XIX – начала XX столетиq, в первую очередь — в контексте развития фотографии, кинематографа и искусства модернистского направления.

The article constitutes an attempt at analysing futurist pronatalist discourse, on the basis of the manifestos and artistic praxis of the Futurists. The reproduction postulates, prevalent in the works of the Polish Futurists and usually placed in the context of vitalism, characteristic of the 1920s, are shown from a biopolitical perspective, emphasizing the intersection of the biological with the political and social horizons. The author attempts to trace especially the political entanglements of the “population project” of the Polish Futurists, which turns out be marked by numerous paradoxes, situating itself between the pronatalist rhetoric typical of nationalistdiscourse (on the one hand, the discourse promoted by F.T. Marinetti, and on the other, the one formulated in Poland directly after regaining independence) and thinking in terms of a community which starts from the material functions of the body. In this second context, the reproduction postulates are not only an attack on bourgeois morality, but are closely connected with the futurist critique of all social institutions and the state apparatus with its biopolitical dispositions.

Artykuł koncentruje się na porównaniu dwóch odległych zjawisk w polskiej kulturze: futuryzmu i ruchu punkowego. Formalne podobieństwa między tymi zjawiskami na pierwszy rzut oka mogą nie być uderzające, ale sens ruchu "punkowego" w dużej mierze stawia go jako spadkobiercę pewnego rodzaju antykultury, stworzonej przez futurystyczny ruch i ukierunkowanej na krytykę establishmentu gospodarczego i kulturalnego. Artykuł przedstawia kluczowe cechy futuryzmu i kultury punkowej: negację tradycji, anarchię estetyczną i moralną, ideologię młodzieży, radykalizm i ostentację w działalności. W rezultacie oba zjawiska okazują się przejawem nonkonformizmu młodzieży spowodowanego specyficzną sytuacją społeczną. The article focuses on comparing two distant phenomena in Polish culture: futurism and punk movement. Formal similarities at first glance may not be striking, but the sense of the "punk" movement largely places him as the inheritor of a kind of anti-culture, created by the futuristic movement and aimed at the economic and cultural establishment. The article presents key features of futurism and punk culture: negation of tradition, aesthetic and moral anarchy, ideology of youth, radicalism and ostentation in activities. As a result, both phenomena turn out to be a manifestation of youth non-conformism caused by a specific social situation.

Artykuł poświęcony odnalezionej przez autorów nieznanej jednodniówce polskich (post)futurystów, omawiający ewentualne surrealistyczne inspiracje tekstów i ich możliwą antecedencję wobec nowego materializmu The paper examines the earlier unknown manifesto of the Polish (post)Futurists discovered during literary research in the light of its Surrealist inspirations and its possible antecedence for the New Materialism.

Niniejsza praca stanowi próbę scharakteryzowania różnych typów form rytmicznych wykorzystywanych w polskiej i rosyjskiej poezji futurystycznej. Rytm w utworach tego rodzaju uwidacznia się na wielu płaszczyznach tekstu i w konsekwencji nabiera swoistych cech, które mają niezwykle istotne znaczenie w procesie interpretacji. Niektóre formy rytmiczne można uznać za typowe dla liryki futuryzmu, a próba ich systematyzacji jest w istocie pierwszym krokiem do ustalenia ich roli w zrozumieniu skomplikowanych tekstów awangardowych. The present research is an attempt to characterise different types of rhythm forms in Polish and Russian futurism poetry. The rhythm in this type of lyrics is evident on numerous levels of the text and, as a consequence, gains peculiar qualities which are of extreme importance in the process of interpretation. Some rhythm forms can be recognised as typical for futurism poetry and the attempt of their systematization is in essence the first step to establishing their role in understanding the meaning of sophisticated avanguard texts.

"Black Mirror" to serial tworzony przez niezależnych twórców pod przewodnictwem Charliego Brookera. Obecnie grupa produkuje serial dla amerykańskiej telewizji internetowej Netflix. Każdy odcinek stanowi osobną, zamkniętą historię, wszystkie dotyczą rozmaitych realnych i antycypowanych funkcji mediów cyfrowych we współczesnym społeczeństwie. Motywem przewodnim "Black Mirror" są czarne lustra, czyli ekrany różnych urządzeń elektronicznych. Tekst traktuje o "Black Mirror" jako niefuturystycznej dystopii technologicznej. Wszystkie odcinki zostały przeanalizowane pod kątem sposobu wykorzystania technologii i mediów, a także występowania w nich elementów futurystycznych i niefuturystycznych. "Black Mirror" is TV series made by Charlie Brooker's team, currently producing the next installments for Netfl ix online TV. Every episode is an individual, closed story, devoted to the different roles of digital media in contemporary society, both real and anticipated. The series' leitmotiv are the black mirrors - the screens of different digital supplies. As "Black Mirror" is a non-futurist, technological dystopia, all episodes are being analyzed in terms of uses of the technology and media; the author aims at identification of the futurist and non-futurist elements.

W międzywojennej poezji Stanisława Młodożeńca nadrzędne kategorie futuryzmu, takie jak aktualność, codzienność i rzeczywistość, zostały wzbogacone o wymiar uniwersalny, formułowany za pośrednictwem tematów i motywów zaczerpniętych z rodzimego folkloru. Język artystyczny autora Niedzieli wyróżniał się na tle polskiej twórczości awangardowej za sprawą wprowadzenia dialektyzmów (w tym gwary sandomierskiej) oraz efektów brzmieniowych, w których można zauważyć inspiracje rytmiką ludowej pieśni i tańca. Przykładem wykorzystania elementów folkloru są także cytaty lub aluzje do piosenek oraz przysłów. Nawiązania gatunkowe właściwe dla dawnej kultury ludowej obejmują: pieśń, balladę, bajkę, podanie, rapsod i pieśń dziadowską. Refleksja poetycka często pełni funkcję dydaktycznego przekazu, w którym podkreślono wartość, zachowanej w zwyczajach, wierzeniach i sposobach myślenia, kultury lokalnej oraz znaczenie obowiązujących we wspólnocie norm społecznych. Studia nad tytułowym zagadnieniem przeprowadzono głównie na podstawie utworów poetyckich ze zbiorów Stanisława Młodożeńca: Kreski i futureski (Kraków 1921), Niedziela (Warszawa 1930), Futuro-gamy i futuro-pejzaże (Warszawa 1934). In the inter-war poetry of Stanisław Młodożeniec, the superior categories of futurism, such as topicality, everydayness and reality, are enriched with an universal dimension, formulated through themes and motifs drawn from the Polish folklore. The artistic language of the author of Niedziela distinguished itself from the background of the Polish avant-garde output due to his use of dialecticisms (including the Sandomierz dialect) and sound effects revealing inspiration by rhythmicity of a folk song and dance. Other examples of used elements of folklore are quotations or allusions to songs and proverbs. Genre references specific for the old folk culture include: song, ballad, fable, legend, rhapsode and beggar’s song. The poetic reflection often plays the role of a didactic message, stressing the value of the local culture, preserved in customs, beliefs and mindsets, as well as the significance of social standards binding a community. The study of the eponymous issue has been performed mainly on the basis of poetic works from the collections by Stanisław Młodożeniec: Kreski i futureski (Kraków 1921), Niedziela (Warszawa 1930), Futuro-gamy i futuro-pejzaże (Warszawa 1934).

Ponowne przebadanie w szerokiej perspektywie interdyscyplinarnej dorobku programowego, literackiego i artystycznego ruchów awangardowych to zadanie ważne z co najmniej kilku powodów, z których każdy - solidnie osadzony w koncepcji nowoczesnych badań humanistycznych - wykracza poza wąskie ramy uniwersyteckich fascynacji i prac. Po pierwsze, niniejsza książka podejmuje istotną kwestię poszukiwania źródeł i zjawisk określających kulturową jedność oraz różnorodność naszej części Europy, rozwijającej się odmiennie od zachodniej części kontynentu, w cyklach innych procesów politycznych i ekonomicznych. Zebrane tu szkice pytając specyfikę awangardy krajów, które podbite przez hitlerowskie Niemcy, weszły następnie w orbitę wpływów Związku Radzieckiego, a tym samym umożliwiają postawienie w nowym kontekście sprawy tożsamości kulturowej Europy. Wiążą się z tym - po drugie - poszukiwania różnych ponadnarodowych czy ponadetnicznych koncepcji literatury i sztuki, zmuszające do przemyślenia takich aspektów awangardy wschodniej i środkowej Europy jak kosmopolityzm i internacjonalizm. Pojawiają się one dziś w zupełnie innej postaci niż w latach 20., 30., 40. i 50. XX wieku, ale bardzo ważne jest zadanie pytania o źródła obecnej wielokulturowości bądź transkulturowości. Szkice zamieszczone w tym tomie stwarzają szansę na przemyślenie na nowo awangardowego pragnienia przekraczania, a nawet unieważnienia granic, kwestionowania zastanych hierarchii oraz usankcjonowanych społecznie, politycznie i kulturowo podziałów. W tym kontekście pojawia się zagadnienie interferencji różnych sztuk, hybrydyzacji i multimedialności nowoczesnej kultury, stanowiących osiągnięcie rewolucyjnej i eksperymentującej awangardy. Książka uświadamia, że dzisiejsze odrodzenie sztuki zaangażowanej i lewicowej należy interpretować w kontekście sztuki pierwszych dekad ubiegłego stulecia, kiedy artyści awangardowi jednocześnie podejmowali wyzwanie politycznej aktywności sztuki rewolucyjnej i wchodzili w sojusze z ekspandującą popkulturą. Wydaje się, że książka potwierdza renesans badań nad polską awangardą, wzbogaca jego osiągnięcia o spojrzenie porównawcze, uwzględniające najbliższy nam geograficznie i politycznie kontekst, paradoksalnie mało znany dotąd polskiemu czytelnikowi, obecny w świadomości badaczy dwudziestowiecznej literatury i życia literackiego jedynie marginesowo. Tom Awangarda Środkowej i Wschodniej Europy - innowacja czy naśladownictwo? Interpretacje może się zatem przyczynić do wypełniania dotkliwej luki w polskiej literaturze (Z recenzji dr. hab. Jarosława Fazana).

W dotychczasowych pracach dotyczących literatury czeskiej XX wieku futuryzm jest zazwyczaj tylko wspominany, jakby to był kierunek „wyklęty”. W najlepszym wypadku mówi się o epizodzie futurystycznym lub o chwilowej fascynacji małej grupy czeskich poetów i pisarzy. Natomiast wypowiedzi przedstawicieli Almanachu na rok 1914 pokazują nowe pokolenie pisarzy, którzy w latach 1912–1914 uznali idee włoskich futurystów jako najważniejsze źródło inspiracji dla wielu czeskich artystów. Ta koncepcja sztuki i poezji wyraźnie wpłynęła na nich. Artykuł opisuje relacje z programem włoskiego futuryzmu, który można znaleźć w pracach S.K. Neumanna, K. Čapka, J. Čapka, O. Theera i V. Hofmana. Autor również wskazuje na trzy powody, które ostatecznie zniweczyły wpływ Marinettiego na czeską poezję i dochodzi do wniosku, że koncepcja futuryzmu czeskiego była niewłaściwe. Stało się tak dlatego, że artyści skupieni wokół Almanachu za rok 1914: (1) nie chcieli być identyfikowani tylko z jednym nurtem, (2) nie przyjęli niektórych projektów futurystycznych odnośnie reformy języka poezji, oraz (3) oficjalnie nie mogli przyznać się do futuryzmu, ponieważ nurt ten został uznany za anty-austriacki. In previous writings on Czech literature of the 20th century, Futurism has usually only been mentioned in passing, as if it were a shameful matter. At best, it is spoken of as a Futurist episode or as a momentary fascination for a small group of Czech poets and writers. The statements of the leading representatives of the Almanach na rok 1914 (Almanac for the year 1914) generation show, however, that in the period from 1912–1914 the ideas of the Italian Futurists were the most important source of inspiration for many Czech artists. This conception of art and poetry clearly influenced them. This article recalls the relationships to the programme of Italian Futurism which can be found in the works of S. K. Neumann, K. Capek, J. Capek, O. Theer and V. Hofman. It also indicates the three reasons why Czech writers finally disowned Marinetti’s influence and came to the conclusion that the whole concept of Futurism was inappropriate. This happened because the artists gathered around Almanac for the year 1914: (1) did not want to be identified with only one artistic trend; (2) did not accept some of the Futurist projects for the reform of the language of poetry; and (3) could not admit to Futurism because the whole trend was considered anti-Austrian.

Ekspresjonizm. Awangarda. Futuryzm. Kubizm. Dadaizm. Surrealizm. Katastrofizm. Egzystencjalizm.