Search

Plant height and heading time are important agronomic traits that significantly contributed to the improvement of wheat adaptability and yield. The aim of this study was to analyse genetic diversity of a collection of wheat species, originating from 20 countries, based on the microsatellite loci associated with the previously mapped quantitative trait loci of plant height and heading time, to estimate potential of microsatellites to detect polymorphism in different wheat species and reveal allelic patterns in relation to the geographical origin and to evaluate the level of phenotypic diversity. The principal coordinate analysis distinguished wheat genotypes by their origin and ploidy level. Wheat varieties from America, South and Southeast Europe, and West and Central Europe had the highest molecular diversity, as was evidenced by higher number of alleles, number of group-specific alleles, Shannon's information index and gene diversity. The Nei’s genetic identity indicated genetic similarity of geographically distinct groups, such as South and Southeast Europe and Russian (0.901) and South and Southeast Europe and American genotypes (0.638). The significant differences in plant height and heading time among different wheat groups were observed, while the differences in means among three different growing seasons and the group by season interactions were significant only for heading time. The evaluated collection with high observed level of both molecular and phenotypic diversity for plant height and heading time may be a valuable source of variation for wheat breeders to fine adjust these traits in order to achieve better agronomic performance in certain local environments. Visina i vreme klasanja su važne agromonske osobine koje značajno doprinose poboljšanju sposobnosti pšenice da se prilagodi na uslove spoljašnje sredine i povećanju prinosa. Cilj ovog rada je da se oceni nivo fenotipske varijabilnosti ove dve osobine u kolekciji pšenica koje potiču iz 20 zemalja sveta, da se oceni njen molekularni diverzitet pomoću mikrosatelitskih markera povezanih sa prethodno mapiranim lokusima za kvantitativne osobine, i da se proceni potencijal mikrosatelita da utvrde polimorfizam različitih vrsta pšenice i alelne kombinacije u vezi sa geografskim poreklom. Značajne razlike između grupa pšenice utvrđene su za visinu biljke i vreme klasanja, dok su razlike između tri vegetacione sezone ustanovljene samo za vreme klasanja. Analizom glavnih kordinata razdvojeni su genotipovi pšenice prema poreklu i ploidnosti. Najveće vrednosti pokazatelja molekularnog diverziteta utvrđene su kod tri grupe pšenice: iz Amerike, južne i jugoistočne Evrope, i zapadne i centralne Evrope. Indeks genetičkog identiteta prema Nei-u ukazao je na genetičku sličnost između geografski udaljenih grupa pšenice južne i jugoistočne Evrope i Rusije (0.901) i grupa južne i jugoistočne Evrope i Amerike (0.638). Visok stepen diverziteta visine i vremena klasanja u ocenjenoj kolekciji pšenice predstavlja vredan izvor varijabilnosti za fino podešavanje ovih osobina u oplemenjivanju pšenice u cilju postizanja boljih prinosa u određenim agroekonomskim uslovima.

Jedan od znamenitih Vukovaraca o kojem se nedovoljno zna bio je dr. ing. Nikola Pšenica, suvremenik slavnoga nobelovca Leopolda Lavoslava Ružičke. Naime N. Pšenica je rođen u Vukovaru 1887., tj. iste godine kada i Ružička. Osnovnoškolsko i srednjoškolsko obrazovanje obavio je u Vukovaru, Zemunu i Osijeku, a diplomirao je inženjersku kemiju 1913., na Visokoj tehničkoj školi u Beču. Doktorirao je 1921. na toj istoj visokoj školi, nakon čega je, iste godine, imenovan profesorom organske tehnologije na zagrebačkoj tehničkoj visokoj školi. No, ubrzo je dao ostavku na profesorsko zanimanje i prešao raditi u industrijskim pogonima. Naime, postao je tehnički savjetnik Prve hrvatske štedionice. U tom svojstvu je modernizirao i proširio Tvornicu papira na Sušaku, tako da je postala jednom od najbolje uređenih tvornica za izradu finih papira u Europi. Također je Vukovarsku kudeljaru i predionicu d. d. proširio i bio joj dugo godina članom uprave. Od samog osnutka jugoslavenskog kemijskog društva u Zagrebu bio je njegov aktivni član, da bi 31. ožujka 1939. postao i predsjednikom toga društva. Odmah se novi predsjednik N. Pšenica zauzeo da to društvo dobije hrvatsko ime, tako da je od 1939. promijenilo ime u Hrvatsko kemijsko društvo. Iste godine zahvaljujući svojim dobrim vezama s kemijskom industrijom, uspio je Pšenica osigurati solidne donacije HKD-u, što mu je omogućilo bogate aktivnosti. Na mjestu predsjednika Hrvatskog kemijskog društva ostao je do 20. rujna 1942. Poslije drugog svjetskog rata Pšenica je postao tehnički savjetnik Glavne direkcije lana i konoplje. No, zbog pojave teške i dugotrajne bolesti preminuo je 29. kolovoza 1950. Druga, vjerojatno i najznačajnija zasluga predsjednika Pšenice i cijelog Hrvatskog kemijskog društva je što je, nakon što je Ružička, kao prvi Hrvat dobio Nobelovu nagradu za kemiju, organizirao Ružičkin dolazak i boravak u Zagrebu od 15. do 20 ožujka 1940., pri čemu je održana veličanstvena proslava tog događaja. Bila je to po općenitoj prosudbi najveća kulturna priredba ikada do tada održana u Zagrebu i Hrvatskoj.

Fusarium head blight (FHB), also called ear blight or scab is economically one of the most serious fungal diseases of wheat in many producing regions of the world. It is a serious threat for the quality of wheat products. Also the production of mycotoxins can be harmful to human and animal health. The aim of this study was to determine the effect of heading date on grain yield due to Fusarium infection that could result in favourable conditions of infection. The earliest heading date had genotype Srpanjka, and the latest Osk.870/08. Grain yield in the treatment with artificial inoculation and fungicide protection varied from 71.9 dt ha-1 (Olimpija) to 104.4 dt ha-1 (Vulkan), and in the treatment with natural conditions from 74.7 dt ha-1 (Divana) to 112.6 dt ha-1 (Osk.116/09). The highest AUDPC for the total resistance had genotype Osk.110/09 and the lowest Divana. We conclude that Fusarium infection is dependent on the heading date, depending on weather conditions that could potentially cause strong or weak intensity of infection between heading and flowering days. This research has not found an association between relative grain yield and heading date., Fusarijska palež klasa (FHB), još nazvana palež klasa ili scab, u gospodarskom smislu je jedna od najozbiljnijih gljivičnih bolesti pšenice u mnogim proizvodnim regijama svijeta. Može stvoriti ozbiljnu prijetnju za kvalitetu pšeničnih proizvoda. Proizvodi i mikotoksine koji mogu biti štetni za zdravlje ljudi i životinja. Cilj ovog istraživanja bio je utvrditi utjecaj datuma klasanja na urod zrna uslijed Fusarium infekcije do koje bi moglo doći u povoljnijim vremenskim uvjetima za zarazu. Najraniji datum klasanja imao je genotip Srpanjka, a najkasniji Osk.870/08. Urod zrna u tretmanu s umjetnom infekcijom i zaštitom fungicidom bio je od 71,9 dt ha-1 (Olimpija) do 104,4 dt ha-1 (Vulkan), a u tretmanu s prirodnim uvjetima od 74,7 dt ha-1 (Divana) do 112,6 dt ha-1 (Osk.116/09). Najveći AUDPC za ukupnu otpornost imao je genotip Osk.110/09, a najmanji Divana. Možemo zaključiti da Fusarium infekcija ovisi o datumu klasanja, ovisno o vremenskim uvjetima koji bi mogli izazvati jači ili slabiji intenzitet zaraze između datuma klasanja i cvjetanja. Ovim istraživanjem nije pronađena veza između relativnog uroda zrna i datuma klasanja.

Na podruèju bjelovarske regije praæene su površine i prinosi kultivara pšenice sa i bez 1B/1R kromosomske translokacije, u razdoblju od 1984. do 1991. godine.Stalni porast površina zasijanih kultivarima pšenice s 1B/1R kromosomskom translokacijom rezultat je dosta visokih i stabilnih prinosa koje ti kultivari daju u odnosu na kultivare bez translokacije. Analizirajuæi te podatke i usporeðujuæi ih sa stanjem u Republici Sloveniji, nameæe se misao da bi kultivari pšenice s 1B/1R kromosomskom translokacijom mogli imati veæu prilagodljivost i stabilnost, na što upuæuju i rezultati inozemnih istraživaèa.

Pšenica je najznačajnija žitarica u Hrvatskoj koja se koristi u prehrani ljudi. Kod uzgoja pšenice bitan je njezin životni ciklus koji utječe na pojedina svojstva pšenice, kako na morfološka, tako i na kemijska i biološka svojstva. Oplemenjivanjem se dobivaju pšenice s određenim kvalitetativnim svojstvima koje daju zadovoljavajuće prinose. Jedna sorta predstavlja majku, a druga oca, s unaprijed poznatim svojstvima. Križanje može biti jednostruko, povratno i višestruko i se obavlja obično u svibnju. Jedna od institucija koja se bavi oplemenjivanjem i proizvodnjom bilja je Bc institut d.d. Zagreb koja istražuje mnoge žitarice poput kukuruza, ječma, zobi, pšenoraži (triticale), pravog pira, soje, pa tako i pšenice. Kvaliteta pšenice prati se analizama kao što su hektolitarska masa, masa 1000 zrna, udio vode, proteina i pepela, sedimentacijska vrijednost, broj padanja, određivanje reoloških svojstava na farinografu, ekstenzografu i amilografu. U posljednjih nekoliko godina Bc- institut priznao je 9 sorti pšenice, a to su: Bc Anica 2010. godine, Bc Tena i Bc Lorena 2011. godine, Bc Irena, Bc Darija i Bc Irma 2012. godine, Bc Bernarda, Bc Mandica i Bc Certissa priznate 2014. godine.

Prosječne europske krušarice su po svojstvima teksture slične crvenim tvrdim (red, hard, winter wheat) pšenicama, ali su po svojim tehnološkim karakteristikama bliske mekim (soft, white wheat) pšenicama. Ovo je posljedica hibridizacije europskih mekih pšenica i sjevernoameričkih tvrdih pšenica radi poboljšanja njihove teksture u smislu povećanja udjela staklavih zrna i povećanja tvrdoće endosperma. Međutim, novija istraživanja pokazuju da je povećanje staklavosti prolaznog karaktera koje se gubi tijekom procesa namakanja zrna. Radna hipoteza ovog rada polazi od toga da će se navedene sorte, bez obzira na visok udjel staklavosti zrna i visoku polaznu tvrdoću zrna, tijekom ukomljavanja ponašati slično mekim pšenicama s obzirom na razgradnju endosperma, odnosno imati približno sličan konačni stupanj prevrenja kao i meke pšenice. Zadatak ovog rada je eksperimentalno potvrditi navedenu hipotezu. Average European bread wheats are similar in texture to hard red (red, hard, winter wheat) wheats, but also their technological characteristics are close to soft, white wheats. That is a consequence of the hybridization of European soft wheats and North American hard wheats to improve their texture in terms of increasing the proportion of vitreous grains and increasing the hardness of endosperm. However, recent researches show that the increase in vitrousness is of a transient nature, which is lost during the process of soaking the grains. The working hypothesis of this paper is based on the fact that the mentioned varieties, regardless of the high proportion of grain vitrousness and high initial grain hardness, during mashing will behave similar to soft wheats with regard to endosperm decomposition that will have approximately similar final degree of mash as soft wheats. The aim of this work is to experimentally confirm the stated hypothesis.

The harvest index of grain can be used as indicator for the potential yield of crop. The aim of this study was to determine the variation of the harvest index for wheat and triticale and differences in monocrops and intercrops systems of cultivation under different field environmental conditions. The experiment, carried out in field conditions for two consecutive years, was designed according to a randomized block system so that each species was sown in two cultivation systems as a single crop and a combined crop (wheat + pea and triticale + pea) in four replicates. The results show that, in the first year of the experiment, the value of the harvest index varied from 32.5% (triticale + pea) to 39.3% (wheat monocrop), while in the second year of the research, the value of the harvest index varied from 26.4% (wheat + pea) and 28.1% (triticale + pea). As for the components of harvest index, values of weight of grains spike-1 and weight of total above ground biomass were higher in intercrops than in monocrops system of cultivation. It can be concluded that the intercropping of cereals (triticale and wheat) and forage crops (pea) provided positive effects on weight of grains spike-1 and weight of total above ground biomass and does not diminish harvest index when compared to standard system of cultivation. Žetveni indeks zrna može se koristiti kao indikator potencijalnog prinosa useva. Cilj ovog rada bio je da se utvrdi varijacija žetvenog indeksa pšenice i tritikale i razlike u pojedinačnom i združenom sistemu gajenja u različitim uslovima životne sredine na oglednom polju. Ogled je izveden u poljskim uslovima dve uzastopne godine, koji je koncipiran po randomizovanom blok sistemu tako da je svaka vrsta zasejana u dva sistema gajenja kao pojedinačni usev i združeni usev (pšenica + grašak i tritikale + grašak) sa četiri ponavljanja. Uzorci biljaka za analizu žetvenog indeksa su uzeti u završnom delu faze mlečnog nalivanja semena. Rezultati pokazuju da je u prvoj godini eksperimenta vrednost žetvenog indeksa varirala od 32,5% (tritikale + grašak) do 39,3% (monokultura pšenice), dok je u drugoj godini istraživanja vrednost žetvenog indeksa varirala od 26,4% (pšenica + grašak) do 28,1% (tritikale + grašak). Što se tiče komponenti žetvenog indeksa, vrednosti mase zrna po klasu i mase ukupne nadzemne biomase bile su veće u združenom sistemu nego u pojedinačnom sistemu gajenja. Može se zaključiti da je združeni usev žitarica (tritikale i pšenica) i krmnog bilja (grašak) dao pozitivne efekte na masu zrna po klasu i masu ukupne nadzemne biomase i ne umanjuje žetveni indeks u poređenju sa standardnim sistemom gajenja.

Navadna pšenica (Triticum aestivum L. subsp. aestivum) je med najpomembnejšimi surovinami za prehrano ljudi. Zato je pomembno, da se je pridela v zadostnih količinah ter da je pridelek čim boljše kakovosti. Pri tem ima med drugimi dejavniki precej velik vpliv tudi dognojevanje z dušikom. Pšenica za dober in kakovosten pridelek v normalnih rastnih razmerah potrebuje okoli 150 kg dušika na hektar, vendar mora biti ta odmerek razdeljen na več obrokov. Večinoma se dognojuje trikrat. Prvo in drugo dognojevanje največ prispevata k povečanju pridelka, tretje oziroma zadnje dognojevanje pa prispeva k izboljšanju krušne kakovosti. Pomembno je, da se dognojevanje opravi v določenih fazah rasti, in sicer takrat, ko rastlina najbolj potrebuje dušik. Pravilno določen čas dognojevanja pomeni, da je pridelava čim bolj gospodarna. Pridelovalci stremijo k temu, da bo učinek pridelave čim večji, izgube dušika ob tem pa čim manjše. Prevelika količina dušika ima namreč negativen vpliv na okolje. Ena najpomembnejših lastnosti za merjenje kakovosti pšenice je vsebnost beljakovin v zrnju. Odvisna je od okoljskih dejavnikov, sorte pšenice, hranil v tleh in od časa spravila pridelka. Pomembni kakovostni parametri, ki določajo krušno kakovost pšenice in se ugotavljajo pri odkupu pšenice so tudi hektolitrska masa, sedimentacijska vrednost in število padanja. Ti parametri določajo kakovost pšenice, različne laboratorijske analize pa določajo kakovost moke. Common wheat (Triticum aestivum L. subsp. aestivum) is one of the most important raw materials for human consumption. It is therefore important that it is produced in sufficient quantities and that the crop is of the best possible quality. Nitrogen fertilization, among other factors, has a significant impact in achieving aforementioned goals. Wheat needs about 150 kg of nitrogen per hectare for a good and quality crop under normal growth conditions. This dose should be divided into multiple instalments, ordinarily three. The first and second fertilization treatments contribute most to increasing the yield, while the third and last fertilization treatment improves the baking quality of wheat. It is of great importance that the fertilization be done at certain stages of growth, that is when the wheat plants need nitrogen the most. Correctly estimating the time of fertilization makes the production as economical as possible. Growers strive to maximise the production effect and simultaneously minimise nitrogen losses. An unusually high amount of nitrogen has a negative impact on the environment. One of the most important characteristics for determining the quality of wheat is grain protein content. It is dependent upon environmental factors, wheat variety, soil nutrients and the time of crop harvest. Significant quality parameters which define the baking quality of wheat and are measured before wheat purchase are also hectolitre weight, sedimentation value and falling number. The aforesaid parameters determine the quality of wheat, while various laboratory analyses determine the quality of wheat flour.

Najvažniji ozimi usevi u Srbiji, kao i u drugim zemlјama regiona, pšenica i ječam su u protekloj sezoni bili zasejani na oko 720.000 ha. Njihov značaj za poljoprivrednu proizvodnju naše zemlje potvrđuje i činjenica da su zasejane površine strnih žita bile veće za 3,5% u odnosu na prethodnu godinu. Iako je proizvodnu sezonu 2021/22. pratilo variranje vremenskih činilaca uz topao jesenji period, blagu zimu, deficit padavina u prolećnom delu vegetaćije i povišene temperature u završnim fazama sazrevanja zrna, novosadske sorte strnih žita ponovo su ostvarile visoke prinose zrna, što je uz odličan tehnološki kvalitet dodatno potvrdilo vodeću poziciju sortimenta Instituta za ratarstvo i povrtarstvo.

U strukturi sjetve strnih žitarica Khorasan pšenica u Hrvatskoj zauzima najmanje površine. Globalne klimatske promjene ukazuju na potrebu uzgoja starih vrsta i odabira norme sjetve u svrhu ostvarivanja visokih prinosa dobre kakvoće. Tijekom 2020. godine provedena su poljska ispitivanja o visini prinosa i kakvoći sjemena s različitim varijantama norme sjetve. Korištene su sljedeće varijante norme sjetve 150 kg/ha, 180 kg/ha i 220 kg/ha. Pokus je postavljen po slučajnom blok rasporedu u HAPIH - Centru za sjemenarstvo i rasadničarstvo u Osijeku (N 45°31´, E 18°40´) s tri varijante norme sjetve u tri repeticije. Prema dobivenim rezultatima analize varijance najveći prinos i hektolitarsku masu ostvarila je varijanta 3 (220 kg/ha), te su utvrđene statistički opravdane razlike. Između varijanti norme sjetve na sadržaj proteina nisu utvrđene statistički značajne razlike (n.s.). Cilj provedenog ispitivanja bio je utvrditi utjecaj najpovoljnije norme sjetve na prinos i kakvoću sjemena khorasan pšenice., In the structure of sowing small cereals, khorasan wheat occupies the smallest area in Croatia. Global climate change indicates the need of breeding old species and select a sowing rate in order to achieve high yields of good quality. During 2020, field study was conducted on yield and quality of seed with different variants of the sowing rate. The following variants of sowing rate were used 150 kg/ha, 180 kg/ha and 220 kg/ha. The experiment was based on a random block at the CAAF - Center for Seed and Seedlings in Osijek (N 45°31´, E 18°40´) with three variants of sowing rate in two repetitions. According to the obtained results of the variance analysis for different variants of sowing rate the highest yield (kg/ha) and hectolitre mass (kg/hl) was achieved by the variant 3 (220 kg/ha) and there are statistically justified differences. No statistically significant differences (n.s.) were found between the variants of sowing rate for the protein content. The aim of the study was to determine the impact of the most favorable sowing rate on seed yield and quality for khorasan wheat.

Pšenica je po proizvodnji druga najvažnija ratarska kultura u Republici Hrvatskoj. Uvođenjem Kodeksa otkupa žitarica i uljarica, pored uroda zrna, sve veća važnost poklanja se parametrima kvalitete zrna pšenice, prvenstveno sadržaju proteina i hektolitarskoj masi, koji direktno utječu na cijenu pšenice prilikom otkupa. Genetski potencijal sorte kao i okolinski uvjeti izravno utječu na navedene parametre. Trogodišnjim istraživanjem provedenim na lokaciji Staro Topolje na 12 sorti ozime pšenice, uzgajanim pri tri različite razine gnojidbe dušikom, procijenjen je utjecaj godine, sorte i tretmana dušičnim gnojivom na sadržaj proteina, hektolitarsku masu i masu 1000 zrna. Prema dobivenim rezultatima utvrđen je signifikantan utjecaj godine, sorte i tretmana dušičnim gnojivom na sadržaj proteina. Najveći utjecaj na ovo svojstvo imala je godina, zatim tretman dušičnim gnojivom, a najmanji sorta. Signifikantan utjecaj godine i sorte utvrđen je i za hektolitarsku masu, dok tretman dušičnim gnojivom nije signifikantno utjecao na ovo svojstvo, uz činjenicu da je utjecaj godine bio znatno veći u odnosu na sortu. Također je utvrđeno da su sve testirane sorte jednako reagirale na tretman dušičnim gnojivom. Prosječni sadržaj proteina pri najnižoj količini primijenjenog dušičnog gnojiva iznosio je 11,08 %, pri srednjoj 11,95 %, a pri najvišoj 12,89 %., Wheat is the second most important crop in the Republic of Croatia. With the introduction of the Code of the purchase of grains and oilseeds, in addition to grain yield, increasing importance is attached to the parameters of wheat grain quality, primarily protein content and test weight, which directly affect the wheat price at purchase. The genetic potential of the variety as well as the environmental conditions directly affect the stated parameters. Three-year research conducted at the location of Staro Topolje on 12 winter wheat varieties grown under three different levels of nitrogen fertilization, evaluated the effect of year, variety and treatment with nitrogen fertilization on protein content, hectolitre mass and thousand seed weight. For protein content significant effects of the year, variety and treatment with nitrogen fertilizer were determined. The year had the greatest effect on this trait, then treatment with nitrogen fertilizer, and the variety had the smallest effect. Significant effects of year and variety were also found for hectolitre mass, while treatment with nitrogen fertilizer did not significantly affect this trait, with the effect of year being considerably higher as compared to the effect of variety. It was also observed that all tested varieties responded equally to nitrogen fertilizer treatment. The average protein content at the lowest amount of applied nitrogen fertilizer was 11,08%, at the medium 11,95%, and at the highest 12,89%.

The objective of this study was to evaluate boron tolerance of wheat genotypes using mature embryo culture. The analysis involved 79 recombinant inbred lines of the International Triticeae Mapping Initiative (ITMI) population and three Serbian varieties with known boron (B) tolerance (Pobeda – sensitive S, Balerina -medium tolerant MT, and Nevesinjka – tolerant T). The evaluation was performed on a modified MS medium to which 15 mM of boric acid was added. The control medium contained no excess B. Callus fresh weight (CFW) and reduction of fresh callus weight (RFCW) were determined after one month of cultivation. ANOVA has shown highly significant effect of genotype, the media, and their interaction to callus tissue growth and also significant genotypic effect on RFCW. Majority of genotypes (39) had sensitive reaction to excess boron, twenty-three were medium tolerant, while four of them were tolerant. The obtained results can be potentially used for mapping QTLs associated with tolerance to excess B in wheat breeding program. Cilj ovog istraživanja bio je da se proceni tolerantnost genotipova pšenice na suvišak bora primenom kulture zrelog embriona. Analizom je obuhvaćeno 79 rekombinantnih inbred linija ITMI mapirajuće populacije i 3 sorte poznate tolerantnosti na bor (Pobeda – osetljiva, Balerina – srednje tolerantna i Nevesinjka – tolerantna) poreklom iz Srbije. Procena tolerantnosti je rađena na modifikovanoj MS hranljivoj podlozi u koju je dodato 15 mM borne kiseline. Kontrolna podloga nije sadržala suvišak bora. Sveža masa kalusa i redukcija sveže mase kalusa, određene su nakon mesec dana gajenja. ANOVA je pokazala veoma značajan efekat genotipa, hranljive podloge i njihove interakcije na rast kalusa, kao i značajan genotipski efekat na redukciju sveže mase kalusa. Većina genotipova (39) je imala osetljivu reakciju na suvišak bora, 23 su bila srednje tolerantna dok su 4 genotipa bila tolerantna. Dobijeni rezultati se potencijalno mogu koristiti za mapiranje gena i QTL-ova povezanih sa tolerancijom na suvišak B u oplemenjivanju pšenice.

Magnitude and type of gene actions in a specific population are the main criteria for the parents' selection that will develop the best recombinants after hybridization. Information about the genetic control of complex traits is useful for the further development of efficient breeding programs. In order to identify action of genes for grain yield plant-1 and its correlation with main yield components, incomplete diallel crossing was applied. The field trial was conducted at the experimental field of the Agricultural Advisory Service in southeastern Europe, during season 2012-2013. Mean values of F1 generation showed that crosses Apache × Prima had the highest value of grain yield plant-1 and Jackson × Balkan had the lowest. Common type of inheritance for grain yield plant-1 was over dominance. The ANOVA revealed that this trait was controlled by additive and non-additive effects. The best general combiner for grain yield plant-1 was Apache, and two crosses (Dragana × Jackson; Balaton × Nevesinjka) showed significant SCA effects. Components of genetic variance showed that dominant was more important than additive component, and the total number of dominant genes were in excess over the number of recessive genes in all parents. Furthermore, moderately low value of narrow sense heritability (h2=31.96%) was observed for grain yield plant-1. Parent Sana contained maximum dominant genes, whereas parent Jackson had maximum recessive genes. Grain yield plant-1 was significantly correlated with tillers numbers plant-1 at genotypic level (rg=0.494). The results from this study might be helpful for creating new wheat cultivars with highyielding potential. Opseg i tip delovanja gena u novim populacijama su glavni kriterijumi za odabir roditelja koji će stvoriti najbolje potomstvo nakon hibridizacije. Informacije o genetičkoj kontroli kompleksnih osobina su korisne za dalje stvaranje efikasnih oplemenjivačkih programa. U cilju identifikacije prirode delovanja gena na prinos zrna po biljci i njegovu korelaciju sa komponentama prinosa upotrebljeno je nepotpuno dijalelno ukrštanje. Ogled je izveden u jugoistočnoj Evropi na oglednom polju Poljoprivredne savetodavne službe tokom sezone 2012-2013. Prema srednjim vrednostima F1 generacije, ukrštanje Apache × Prima je imalo najveći prinos zrna po biljci, a Jackson × Balkan najmanji. Najčešći način nasleđivanja za prinos zrna po biljci bila je puna dominacija. ANOVA je pokazala da je ova osobina kontrolisana i aditivnim i neaditivnim efektima. Apache se pokazao kao generalno najbolji kombinator za prinos zrna po biljci, a kod dva ukrštanja (Dragana × Jackson; Balaton × Nevesinjka) je ustanovljena značajnost posebnih kombinacionih sposobnosti. Komponente genetičke varijanse su pokazale da je dominacija važnija od aditivne komponente, a ukupan broj dominantnih gena je veći od broja recesivnih kod svih roditelja. Ustanovljena je umereno niska vrednost (h2=31,96%) heritabilnosti u užem smislu za prinos zrna po biljci. Maksimalan broj dominantnih gena je utvrđen kod roditelja Sana, dok je Jackson imao maksimalan broj recesivnih gena. Na genotipskom nivou, prinos zrna po biljci bio je u značajnoj korelaciji sa brojem produktivnih vlati (rg=0,494). Rezultati ovih istraživanja bi mogli biti od koristi za stvaranje novih varijeteta pšenice sa visokim potencijalom za prinos.

U dvogodišnjem istraživanju, sprovedenom na ritskoj crnici, analiziran je uticaj genotipa, vegetacione sezone i njihove interakcije na varijaciju prinosa zrna po biljci i mase 1000 zrna kod 16 genotipova pšenice. Uslovi povećane suše su značajno uticali na smanjenje ispitivanih osobina kod svih analiziranih genotipova. Faktor interakcije je imao najveći doprinos fenotipskoj ekspresiji prinosa zrna (47,74%), dok je faktor godina imao najveći udeo u varijaciji mase 1000 zrna (79,77%). Najveći prinos zrna u obe vegetacione sezone je ostvario genotip Skopjanka. Genotipovi Dukat i Iskra se karakterišu najslabijom reakcijom na stres, uz postignut visok prinos zrna u uslovima suše. Genotip Iskra se izdvaja najvećom vrednošću mase 1000 zrna u uslovima stresa suše, dok je genotip Dunavka postigao najveću vrednost mase 1000 zrna u povoljnim uslovima sredine. A two-year study on the humogley examined the effects of genotype, vegetation season, and their interaction on the variation in grain yield per plant and thousand grain weight in 16 wheat genotypes. Increased drought had a significant impact on the reduction of both investigated traits. The interaction of factors had the largest contribution to the phenotypic expression of grain yield per plant (47.74%), while the factor of vegetation season had the largest share in the variation of thousand grain weight (79.77%). Genotype Skopjanka achieved the highest grain yield per plant in both growing seasons. Genotypes Dukat and Iskra are characterized by the weakest reaction to stress and a high grain yield achieved under drought conditions. Genotype Iskra is distinguished by having the highest thousand grain weight under drought stress, while genotype Dunavka achieved the highest thousand grain weight under favorable environmental conditions.

U radu su prikazani rezultati perspektivnih genotipova pšenice, gajenih u različitim agroekološkim uslovima, tokom 2013/2014. godine. Analizirane su produktivne osobine i kvalitet zrna, i utvrđene su korelacione veze između njih. Zapaža se da su genotipovi sa nižim prinosom imali bolјi kvalitet zrna i obrnuto. Kao najprinosniji genotip, istakao se KG-60-3/3 (5,6 t ha-1), dok su genotipovi KG-52/3 i KG-47/21 imali najveće proseče vrednosti sedimentacije proteina (43,6 ml i 40,7 ml) i sadržaja vlažnog glutena (36,2% i 35,1%). Uočena je jaka zavisnost između mase zrna po klasu, mase zrna po bilјci i mase 1000 zrna. Ove komponenete prinosa su pozitivno korelisane sa prinosom zrna. Sa druge strane, između prinosa i kvaliteta zrna utvrđena je negativna korelacija, što otežava proces oplemenjivanja u cilјu stvaranja genotipova sa pozitivnom ekspresijom obe osobine. The paper presents the results of perspective wheat genotypes, grown in different agroecological conditions, during 2013/2014. Productive traits and grain quality were analyzed, and correlations between them were established. It is observed that genotypes with lower yield had better grain quality and vice versa. As the most productive genotype, it stood out KG-60-3/3 (5.6 t ha-1), while genotypes KG-52/3 and KG-47/21 had the highest average protein sedimentation values (43.6 ml & 40 .7 ml) and wet gluten content (36.2% & 35.1%). A strong dependence was observed between the mass of grains per ear, the mass of grains per plant and the mass of 1000 grains. These yield components are positively correlated with grain yield. On the other hand, a negative correlation was established between yield and grain quality, which makes the breeding process difficult in order to create genotypes with positive expression of both traits.

Aktualne i nadolazeće klimatske promjene odrazit će se na uzgoj pšenice u obliku smanjenog prinosa, povećanih troškova te nužnog odstupanja od tradicijskog uzgoja. Cilj ovoga rada je prikazati mogućnosti procjene prinosa za pet sorata ozime pšenice uzgojenih na tri mikroklimatski različite lokacije korištenjem vegetacijskih indeksa. Tijekom 2022. godine, praćen je rast i razvoj ozime pšenice prijenosnim spektroradiometrom te su izračunati vegetacijski indeksi NDVI (Vegetacijski indeks normalizirane razlike) i SAVI (Vegetacijski indeks prilagođen tlu) u fenofazama busanje i klasanje. Zabilježeni su prinosi zrna u kg ha-1. Dobivene su korelacije vegetacijskih indeksa NDVI i SAVI i prinosa zrna te opisane linearnim modelima srednje jakosti. Dobiveni rezultati mogu se koristiti za planiranje preciznih agrotehničkih mjera.