Search

W artykule poddano analizie XIX-wieczny zbiór wzorów listów przygotowany przez Józefa Chociszewskiego dla dzieci i młodzieży: Listownik dla młodzieży zawierający wzory listów z dodatkiem powinszowań, łamigłówek, wierszyków, powiastek i nauki grzeczności dla młodzieży (Bytom 1900). Przyjrzano się zamieszczonym w tej publikacji tekstom listów pod kątem wykorzystania przez autora ich cech gatunkowych (na płaszczyźnie strukturalnej, pragmatycznej, poznawczej i stylistycznej) dla edukacji młodzieży. Listownik Chociszewskiego to nie tylko zbiór przykładów korespondencji dziecięco-młodzieżowej, ale przede wszystkim narzędzie służące różnym aspektom edukacji i wychowania młodych Polaków w czasie zaborów. Autor starał się rozwijać u swoich czytelników ogólną kompetencję językową i zachęcić do używania języka polskiego, przedstawiając bardzo bogaty wybór leksyki, formuł i środków stylistycznych do odtwarzania w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Uczył ich przy tym językowego savoir-vivre’u. Wyraźny cel edukacyjno-wychowawczy miały także: dobór treści listów fikcyjnych i wybór autorów listów autentycznych oraz przedstawiony w nich bogaty system wartości charakterystycznych dla polskiej katolickiej rodziny. Chociszewski dążył w ten sposób do ukazania w listowniku polskiej kultury i do kształtowania polskiej świadomości narodowej.

The article attempts to answer the question of what is responsible in the column text for attributing to the authors only positive or neutral image features. The basis is the analysis of the empirical data collected with the participation of respondents, who after reading the column stated the characteristics of the author – in their view – shown in the presented text, and then indicated fragments expressing each of the attributed image features. They read the utterances of Krzysztof Varga, Piotr Zaremba, Magdalena Środa and Szymon Hołownia. It is interpreted that although the influence of such a relatively positive perception of the columnists could be influenced by the research procedure itself, which limited the critical approach to the author (defining its characteristics directly after reading the text), it seems that the most important means of convincing to themselves was the discursive design of the text (generalizations, strongly vocabulary, humour with irony, common parlance) and reading the entire text, which could give an effect of understanding and respect for the author even in the absence of his views.

Henryk Sienkiewicz is not only a well-known Polish writer appreciated for his mastery of language but also a journalist – reviewer, reporter and columnist of Warsaw newspapers of the second half of the 19th century. The paper is devoted to the most important features of Sienkiewicz’s journalistic workshop: skilful use of informal Polish with its phraseological and idiomatic vocabulary and aphorisms. Sienkiewicz, also known by the pseudonym „Litwos”, masterly used syntactic means: for creation and gradual increase of tension, for using rhythm in statements and for exposing those meanings that cannot be expressed only by words. Rich syntactic constructions based on parallel structures emphasized with anaphora or contrast and frequent use of enumeration are his favorite ways of building sentences. The importance of contextual background of Henryk Sienkiewicz’s workshop implied by his upbringing, education and interests is also stressed in this paper.

The article is devoted to the analysis of the poem by Adam Naruszewicz Duma do słowika that is the translation of the ode by Jean‑Baptise Rousseau, A Philomele. The poem’s narrative order is marked out by the comparison of the two texts; and all that is done to show the way Polish poet rendered the original text. In the article particular attention is paid to the differences between fragments of the French work and Polish Duma do słowika. But above all, the analysis brings out the fact that Naruszewicz’s style was quite distinct, and the relation of lyrical I to the recipient of the utterance is slightly different from that in the Rousseau’s poem, which is particularly noticeable in the ending passage of the Polish work. Important features of the Naruszewicz‑as‑a‑translator’s technique are also discussed.