Search

RIVM rapport:Preventieve maatregelen voor groepen met een verhoogd gezondheidsrisico, zoals kinderen met overgewicht en eenzame ouderen, komen in Nederland soms moeizaam van de grond. De partijen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van deze maatregelen, zoals gemeenten, verzekeraars, zorgverleners en GGD'en ervaren verschillende knelpunten. Zo is niet altijd duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook is onduidelijk hoe preventieve interventies structureel moeten worden gefinancierd. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat deze knelpunten veelal niet uniek zijn voor Nederland maar ook in het buitenland aan de orde zijn. Dit ondanks de verschillen tussen landen in de organisatie en financiering van preventie en zorg. Tegelijkertijd biedt het buitenland voorbeelden van mogelijke oplossingen die eraan kunnen bijdragen om de in Nederland ervaren knelpunten op te lossen. Verantwoordelijkheden kunnen bijvoorbeeld helderder in wetgeving worden vastgelegd. Ook kan een apart fonds worden ingericht voor een structurele financiering van preventieve interventies, en biedt een landelijk monitoringssysteem de mogelijkheid om te volgen welke preventieve activiteiten binnen gemeenten worden aangeboden. De effectiviteit van deze buitenlandse voorbeelden staat nog niet vast, maar ze verdienen extra aandacht omdat ze aansluiten bij actuele discussies in Nederland. Een van de aanleidingen voor dit onderzoek is de toezegging van de minister van VWS eind 2014 om knelpunten en verbeterpunten voor preventie te onderzoeken. De resultaten zijn gebaseerd op interviews met buitenlandse experts en internationale literatuur over tien landen. Vervolgonderzoek is gewenst voor meer inzicht in de voor- en nadelen van de genoemde voorbeelden en voor het maken van onderbouwde afwegingen en keuzes., In the Netherlands, actors involved in preventive services targeted at people with health risks, such as overweight children or lonely elderly, are confronted with several obstacles to the development and implementation of interventions. For example, it is not always clear to municipalities, insurers, public health services and health care providers who is responsible for what. Furthermore, it is unclear how to finance these interventions in a structural manner. Research from the National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) shows that several foreign countries face the same issues, even though they often organize and finance their health systems differently. At the same time, the Netherlands may learn from the examples of (policy) measures taken in other countries. For example, some countries have tried to more clearly delineate the responsibilities of different actors within their laws. Also, health (promotion) funds have been established to realize structural financing for prevention. Another example is the development of a national monitoring system that can be used to monitor which preventive interventions and activities are being offered by local authorities. At this stage, it is unclear to what extent these measures will effectively solve the problems experienced in the Netherlands. Nevertheless, they are related to current policy discussions and therefore, deserve close attention. The RIVM study was motivated by a recent statement by the Dutch minister of Health, Welfare and Sport to investigate the obstacles and possible solutions to embedding prevention into the Dutch health system. The results of the study are based on interviews with foreign experts and international literature, from ten high-income countries. Further research is needed to get a more comprehensive understanding of the advantages and disadvantages, and the effectiveness of the measures taken in other countries.

Preventieve maatregelen voor groepen met een verhoogd gezondheidsrisico, zoals kinderen met overgewicht en eenzame ouderen, komen in Nederland soms moeizaam van de grond. De partijen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van deze maatregelen, zoals gemeenten, verzekeraars, zorgverleners en GGD'en ervaren verschillende knelpunten. Zo is niet altijd duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook is onduidelijk hoe preventieve interventies structureel moeten worden gefinancierd. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat deze knelpunten veelal niet uniek zijn voor Nederland maar ook in het buitenland aan de orde zijn. Dit ondanks de verschillen tussen landen in de organisatie en financiering van preventie en zorg. Tegelijkertijd biedt het buitenland voorbeelden van mogelijke oplossingen die eraan kunnen bijdragen om de in Nederland ervaren knelpunten op te lossen. Verantwoordelijkheden kunnen bijvoorbeeld helderder in wetgeving worden vastgelegd. Ook kan een apart fonds worden ingericht voor een structurele financiering van preventieve interventies, en biedt een landelijk monitoringssysteem de mogelijkheid om te volgen welke preventieve activiteiten binnen gemeenten worden aangeboden. De effectiviteit van deze buitenlandse voorbeelden staat nog niet vast, maar ze verdienen extra aandacht omdat ze aansluiten bij actuele discussies in Nederland. Een van de aanleidingen voor dit onderzoek is de toezegging van de minister van VWS eind 2014 om knelpunten en verbeterpunten voor preventie te onderzoeken. De resultaten zijn gebaseerd op interviews met buitenlandse experts en internationale literatuur over tien landen. Vervolgonderzoek is gewenst voor meer inzicht in de voor- en nadelen van de genoemde voorbeelden en voor het maken van onderbouwde afwegingen en keuzes., In the Netherlands, actors involved in preventive services targeted at people with health risks, such as overweight children or lonely elderly, are confronted with several obstacles to the development and implementation of interventions. For example, it is not always clear to municipalities, insurers, public health services and health care providers who is responsible for what. Furthermore, it is unclear how to finance these interventions in a structural manner. Research from the National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) shows that several foreign countries face the same issues, even though they often organize and finance their health systems differently. At the same time, the Netherlands may learn from the examples of (policy) measures taken in other countries. For example, some countries have tried to more clearly delineate the responsibilities of different actors within their laws. Also, health (promotion) funds have been established to realize structural financing for prevention. Another example is the development of a national monitoring system that can be used to monitor which preventive interventions and activities are being offered by local authorities. At this stage, it is unclear to what extent these measures will effectively solve the problems experienced in the Netherlands. Nevertheless, they are related to current policy discussions and therefore, deserve close attention. The RIVM study was motivated by a recent statement by the Dutch minister of Health, Welfare and Sport to investigate the obstacles and possible solutions to embedding prevention into the Dutch health system. The results of the study are based on interviews with foreign experts and international literature, from ten high-income countries. Further research is needed to get a more comprehensive understanding of the advantages and disadvantages, and the effectiveness of the measures taken in other countries.

RIVM rapport:Preventieve maatregelen voor groepen met een verhoogd gezondheidsrisico, zoals kinderen met overgewicht en eenzame ouderen, komen in Nederland soms moeizaam van de grond. De partijen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van deze maatregelen, zoals gemeenten, verzekeraars, zorgverleners en GGD'en ervaren verschillende knelpunten. Zo is niet altijd duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook is onduidelijk hoe preventieve interventies structureel moeten worden gefinancierd. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat deze knelpunten veelal niet uniek zijn voor Nederland maar ook in het buitenland aan de orde zijn. Dit ondanks de verschillen tussen landen in de organisatie en financiering van preventie en zorg. Tegelijkertijd biedt het buitenland voorbeelden van mogelijke oplossingen die eraan kunnen bijdragen om de in Nederland ervaren knelpunten op te lossen. Verantwoordelijkheden kunnen bijvoorbeeld helderder in wetgeving worden vastgelegd. Ook kan een apart fonds worden ingericht voor een structurele financiering van preventieve interventies, en biedt een landelijk monitoringssysteem de mogelijkheid om te volgen welke preventieve activiteiten binnen gemeenten worden aangeboden. De effectiviteit van deze buitenlandse voorbeelden staat nog niet vast, maar ze verdienen extra aandacht omdat ze aansluiten bij actuele discussies in Nederland. Een van de aanleidingen voor dit onderzoek is de toezegging van de minister van VWS eind 2014 om knelpunten en verbeterpunten voor preventie te onderzoeken. De resultaten zijn gebaseerd op interviews met buitenlandse experts en internationale literatuur over tien landen. Vervolgonderzoek is gewenst voor meer inzicht in de voor- en nadelen van de genoemde voorbeelden en voor het maken van onderbouwde afwegingen en keuzes., In the Netherlands, actors involved in preventive services targeted at people with health risks, such as overweight children or lonely elderly, are confronted with several obstacles to the development and implementation of interventions. For example, it is not always clear to municipalities, insurers, public health services and health care providers who is responsible for what. Furthermore, it is unclear how to finance these interventions in a structural manner. Research from the National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) shows that several foreign countries face the same issues, even though they often organize and finance their health systems differently. At the same time, the Netherlands may learn from the examples of (policy) measures taken in other countries. For example, some countries have tried to more clearly delineate the responsibilities of different actors within their laws. Also, health (promotion) funds have been established to realize structural financing for prevention. Another example is the development of a national monitoring system that can be used to monitor which preventive interventions and activities are being offered by local authorities. At this stage, it is unclear to what extent these measures will effectively solve the problems experienced in the Netherlands. Nevertheless, they are related to current policy discussions and therefore, deserve close attention. The RIVM study was motivated by a recent statement by the Dutch minister of Health, Welfare and Sport to investigate the obstacles and possible solutions to embedding prevention into the Dutch health system. The results of the study are based on interviews with foreign experts and international literature, from ten high-income countries. Further research is needed to get a more comprehensive understanding of the advantages and disadvantages, and the effectiveness of the measures taken in other countries.

RIVM rapport:Preventieve maatregelen voor groepen met een verhoogd gezondheidsrisico, zoals kinderen met overgewicht en eenzame ouderen, komen in Nederland soms moeizaam van de grond. De partijen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van deze maatregelen, zoals gemeenten, verzekeraars, zorgverleners en GGD'en ervaren verschillende knelpunten. Zo is niet altijd duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook is onduidelijk hoe preventieve interventies structureel moeten worden gefinancierd. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat deze knelpunten veelal niet uniek zijn voor Nederland maar ook in het buitenland aan de orde zijn. Dit ondanks de verschillen tussen landen in de organisatie en financiering van preventie en zorg. Tegelijkertijd biedt het buitenland voorbeelden van mogelijke oplossingen die eraan kunnen bijdragen om de in Nederland ervaren knelpunten op te lossen. Verantwoordelijkheden kunnen bijvoorbeeld helderder in wetgeving worden vastgelegd. Ook kan een apart fonds worden ingericht voor een structurele financiering van preventieve interventies, en biedt een landelijk monitoringssysteem de mogelijkheid om te volgen welke preventieve activiteiten binnen gemeenten worden aangeboden. De effectiviteit van deze buitenlandse voorbeelden staat nog niet vast, maar ze verdienen extra aandacht omdat ze aansluiten bij actuele discussies in Nederland. Een van de aanleidingen voor dit onderzoek is de toezegging van de minister van VWS eind 2014 om knelpunten en verbeterpunten voor preventie te onderzoeken. De resultaten zijn gebaseerd op interviews met buitenlandse experts en internationale literatuur over tien landen. Vervolgonderzoek is gewenst voor meer inzicht in de voor- en nadelen van de genoemde voorbeelden en voor het maken van onderbouwde afwegingen en keuzes., In the Netherlands, actors involved in preventive services targeted at people with health risks, such as overweight children or lonely elderly, are confronted with several obstacles to the development and implementation of interventions. For example, it is not always clear to municipalities, insurers, public health services and health care providers who is responsible for what. Furthermore, it is unclear how to finance these interventions in a structural manner. Research from the National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) shows that several foreign countries face the same issues, even though they often organize and finance their health systems differently. At the same time, the Netherlands may learn from the examples of (policy) measures taken in other countries. For example, some countries have tried to more clearly delineate the responsibilities of different actors within their laws. Also, health (promotion) funds have been established to realize structural financing for prevention. Another example is the development of a national monitoring system that can be used to monitor which preventive interventions and activities are being offered by local authorities. At this stage, it is unclear to what extent these measures will effectively solve the problems experienced in the Netherlands. Nevertheless, they are related to current policy discussions and therefore, deserve close attention. The RIVM study was motivated by a recent statement by the Dutch minister of Health, Welfare and Sport to investigate the obstacles and possible solutions to embedding prevention into the Dutch health system. The results of the study are based on interviews with foreign experts and international literature, from ten high-income countries. Further research is needed to get a more comprehensive understanding of the advantages and disadvantages, and the effectiveness of the measures taken in other countries.

RIVM rapport:In Nederland krijgt bijna één op de vijf mensen ooit een depressie. Daarom heeft het ministerie van VWS de preventie van depressie als prioriteit in het beleid opgenomen. Het doel is om op lokaal niveau meer mensen te bereiken met preventieve interventies, en zo bij meer mensen een depressie te voorkomen. Uit een inventarisatie van het RIVM blijkt dat het aanbod van interventies voor depressiepreventie groot, maar versnipperd is. Voor de inventarisatie is onderzocht hoeveel preventieve interventies er tussen 2011 en 2013 in de 28 GGD-regio's in Nederland zijn aangeboden. In totaal zijn bijna 200 verschillende interventies gevonden, waarvan een derde slechts in één van de GGD-regio's wordt aangeboden. Verder zijn niet in elke GGD-regio evenveel interventies voor verschillende hoogrisicogroepen beschikbaar: het aanbod voor scholieren, huisartspatiënten met beginnende klachten en mantelzorgers is groter en gevarieerder dan voor mensen met een chronische ziekte of net bevallen moeders. De gevonden interventies lopen uiteen van groepsbijeenkomsten en zelfhulpcursussen tot chatsessies met lotgenoten onder begeleiding van een hulpverlener, en speciale spreekuren. De meeste van de gevonden interventies worden aangeboden door preventieafdelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg, maar soms ook door bijvoorbeeld de thuiszorg of school. De inventarisatie laat ook zien dat vaak gegevens ontbreken over het aantal mensen dat bereikt wordt met een interventie, en over de effectiviteit ervan. Meer inzicht hierin is nodig. Een kanttekening bij de resultaten is dat het nog onbekend is welke invloed de recente veranderingen in de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg hebben op het aanbod van interventies. Ten slotte blijkt dat Nederland gebruik zou kunnen maken van vernieuwende (effectieve) interventies die in andere westerse landen zijn ontwikkeld. Een voorbeeld hiervan is begeleiding en huisbezoeken door 'vrijwilligers' bij vrouwen met een beperkt sociaal vangnet en een, In the Netherlands, nearly one in five people experience a depression ever in their life. Therefore, the Department of Health, Welfare and Sports has given priority to prevention of depression in health policy. The goal is to reach more people with preventive interventions on a local level. A survey conducted by the RIVM shows a large, but unevenly dispersed, range of interventions. In the survey it was investigated how many preventive interventions were offered between 2011 and 2013 in the 28 community health service regions in the Netherlands. In total almost 200 interventions were found, of which one third was only offered in one community health service region. Furthermore, there is an uneven distribution of interventions for various high-risk groups in each region: the range for school-age children, GP patients with starting depressive symptoms and informal caregivers is larger and more varied than for people with a chronic illness or mothers that just gave birth. The interventions found range from group meetings and self-help courses to chat sessions with peers under the guidance of a counsellor and special consultation hours. Prevention departments within mental health care offer most of the interventions, but in some instances, home care institutions or schools do. This survey also shows that information on the number of people that is reached by an intervention is often lacking, as well as information on effectiveness. More insight into this is needed. Moreover, the recent transition in Dutch mental health care from specialized care to primary health care will have an impact on the range of interventions found. Finally, it appears that innovative (effective) interventions that have been developed in other Western countries could be useful for the Netherlands. An example is support and home visits by 'volunteers' for women with a limited social safety net who are at high risk for postpartum depression. They give these women emotional and practical support an

In Nederland krijgt bijna één op de vijf mensen ooit een depressie. Daarom heeft het ministerie van VWS de preventie van depressie als prioriteit in het beleid opgenomen. Het doel is om op lokaal niveau meer mensen te bereiken met preventieve interventies, en zo bij meer mensen een depressie te voorkomen. Uit een inventarisatie van het RIVM blijkt dat het aanbod van interventies voor depressiepreventie groot, maar versnipperd is. Voor de inventarisatie is onderzocht hoeveel preventieve interventies er tussen 2011 en 2013 in de 28 GGD-regio's in Nederland zijn aangeboden. In totaal zijn bijna 200 verschillende interventies gevonden, waarvan een derde slechts in één van de GGD-regio's wordt aangeboden. Verder zijn niet in elke GGD-regio evenveel interventies voor verschillende hoogrisicogroepen beschikbaar: het aanbod voor scholieren, huisartspatiënten met beginnende klachten en mantelzorgers is groter en gevarieerder dan voor mensen met een chronische ziekte of net bevallen moeders. De gevonden interventies lopen uiteen van groepsbijeenkomsten en zelfhulpcursussen tot chatsessies met lotgenoten onder begeleiding van een hulpverlener, en speciale spreekuren. De meeste van de gevonden interventies worden aangeboden door preventieafdelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg, maar soms ook door bijvoorbeeld de thuiszorg of school. De inventarisatie laat ook zien dat vaak gegevens ontbreken over het aantal mensen dat bereikt wordt met een interventie, en over de effectiviteit ervan. Meer inzicht hierin is nodig. Een kanttekening bij de resultaten is dat het nog onbekend is welke invloed de recente veranderingen in de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg hebben op het aanbod van interventies. Ten slotte blijkt dat Nederland gebruik zou kunnen maken van vernieuwende (effectieve) interventies die in andere westerse landen zijn ontwikkeld. Een voorbeeld hiervan is begeleiding en huisbezoeken door 'vrijwilligers' bij vrouwen met een beperkt sociaal vangnet en een, In the Netherlands, nearly one in five people experience a depression ever in their life. Therefore, the Department of Health, Welfare and Sports has given priority to prevention of depression in health policy. The goal is to reach more people with preventive interventions on a local level. A survey conducted by the RIVM shows a large, but unevenly dispersed, range of interventions. In the survey it was investigated how many preventive interventions were offered between 2011 and 2013 in the 28 community health service regions in the Netherlands. In total almost 200 interventions were found, of which one third was only offered in one community health service region. Furthermore, there is an uneven distribution of interventions for various high-risk groups in each region: the range for school-age children, GP patients with starting depressive symptoms and informal caregivers is larger and more varied than for people with a chronic illness or mothers that just gave birth. The interventions found range from group meetings and self-help courses to chat sessions with peers under the guidance of a counsellor and special consultation hours. Prevention departments within mental health care offer most of the interventions, but in some instances, home care institutions or schools do. This survey also shows that information on the number of people that is reached by an intervention is often lacking, as well as information on effectiveness. More insight into this is needed. Moreover, the recent transition in Dutch mental health care from specialized care to primary health care will have an impact on the range of interventions found. Finally, it appears that innovative (effective) interventions that have been developed in other Western countries could be useful for the Netherlands. An example is support and home visits by 'volunteers' for women with a limited social safety net who are at high risk for postpartum depression. They give these women emotional and practical support an

RIVM rapport:In Nederland krijgt bijna één op de vijf mensen ooit een depressie. Daarom heeft het ministerie van VWS de preventie van depressie als prioriteit in het beleid opgenomen. Het doel is om op lokaal niveau meer mensen te bereiken met preventieve interventies, en zo bij meer mensen een depressie te voorkomen. Uit een inventarisatie van het RIVM blijkt dat het aanbod van interventies voor depressiepreventie groot, maar versnipperd is. Voor de inventarisatie is onderzocht hoeveel preventieve interventies er tussen 2011 en 2013 in de 28 GGD-regio's in Nederland zijn aangeboden. In totaal zijn bijna 200 verschillende interventies gevonden, waarvan een derde slechts in één van de GGD-regio's wordt aangeboden. Verder zijn niet in elke GGD-regio evenveel interventies voor verschillende hoogrisicogroepen beschikbaar: het aanbod voor scholieren, huisartspatiënten met beginnende klachten en mantelzorgers is groter en gevarieerder dan voor mensen met een chronische ziekte of net bevallen moeders. De gevonden interventies lopen uiteen van groepsbijeenkomsten en zelfhulpcursussen tot chatsessies met lotgenoten onder begeleiding van een hulpverlener, en speciale spreekuren. De meeste van de gevonden interventies worden aangeboden door preventieafdelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg, maar soms ook door bijvoorbeeld de thuiszorg of school. De inventarisatie laat ook zien dat vaak gegevens ontbreken over het aantal mensen dat bereikt wordt met een interventie, en over de effectiviteit ervan. Meer inzicht hierin is nodig. Een kanttekening bij de resultaten is dat het nog onbekend is welke invloed de recente veranderingen in de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg hebben op het aanbod van interventies. Ten slotte blijkt dat Nederland gebruik zou kunnen maken van vernieuwende (effectieve) interventies die in andere westerse landen zijn ontwikkeld. Een voorbeeld hiervan is begeleiding en huisbezoeken door 'vrijwilligers' bij vrouwen met een beperkt sociaal vangnet en een, In the Netherlands, nearly one in five people experience a depression ever in their life. Therefore, the Department of Health, Welfare and Sports has given priority to prevention of depression in health policy. The goal is to reach more people with preventive interventions on a local level. A survey conducted by the RIVM shows a large, but unevenly dispersed, range of interventions. In the survey it was investigated how many preventive interventions were offered between 2011 and 2013 in the 28 community health service regions in the Netherlands. In total almost 200 interventions were found, of which one third was only offered in one community health service region. Furthermore, there is an uneven distribution of interventions for various high-risk groups in each region: the range for school-age children, GP patients with starting depressive symptoms and informal caregivers is larger and more varied than for people with a chronic illness or mothers that just gave birth. The interventions found range from group meetings and self-help courses to chat sessions with peers under the guidance of a counsellor and special consultation hours. Prevention departments within mental health care offer most of the interventions, but in some instances, home care institutions or schools do. This survey also shows that information on the number of people that is reached by an intervention is often lacking, as well as information on effectiveness. More insight into this is needed. Moreover, the recent transition in Dutch mental health care from specialized care to primary health care will have an impact on the range of interventions found. Finally, it appears that innovative (effective) interventions that have been developed in other Western countries could be useful for the Netherlands. An example is support and home visits by 'volunteers' for women with a limited social safety net who are at high risk for postpartum depression. They give these women emotional and practical support an

RIVM rapport:In Nederland krijgt bijna één op de vijf mensen ooit een depressie. Daarom heeft het ministerie van VWS de preventie van depressie als prioriteit in het beleid opgenomen. Het doel is om op lokaal niveau meer mensen te bereiken met preventieve interventies, en zo bij meer mensen een depressie te voorkomen. Uit een inventarisatie van het RIVM blijkt dat het aanbod van interventies voor depressiepreventie groot, maar versnipperd is. Voor de inventarisatie is onderzocht hoeveel preventieve interventies er tussen 2011 en 2013 in de 28 GGD-regio's in Nederland zijn aangeboden. In totaal zijn bijna 200 verschillende interventies gevonden, waarvan een derde slechts in één van de GGD-regio's wordt aangeboden. Verder zijn niet in elke GGD-regio evenveel interventies voor verschillende hoogrisicogroepen beschikbaar: het aanbod voor scholieren, huisartspatiënten met beginnende klachten en mantelzorgers is groter en gevarieerder dan voor mensen met een chronische ziekte of net bevallen moeders. De gevonden interventies lopen uiteen van groepsbijeenkomsten en zelfhulpcursussen tot chatsessies met lotgenoten onder begeleiding van een hulpverlener, en speciale spreekuren. De meeste van de gevonden interventies worden aangeboden door preventieafdelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg, maar soms ook door bijvoorbeeld de thuiszorg of school. De inventarisatie laat ook zien dat vaak gegevens ontbreken over het aantal mensen dat bereikt wordt met een interventie, en over de effectiviteit ervan. Meer inzicht hierin is nodig. Een kanttekening bij de resultaten is dat het nog onbekend is welke invloed de recente veranderingen in de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg hebben op het aanbod van interventies. Ten slotte blijkt dat Nederland gebruik zou kunnen maken van vernieuwende (effectieve) interventies die in andere westerse landen zijn ontwikkeld. Een voorbeeld hiervan is begeleiding en huisbezoeken door 'vrijwilligers' bij vrouwen met een beperkt sociaal vangnet en een, In the Netherlands, nearly one in five people experience a depression ever in their life. Therefore, the Department of Health, Welfare and Sports has given priority to prevention of depression in health policy. The goal is to reach more people with preventive interventions on a local level. A survey conducted by the RIVM shows a large, but unevenly dispersed, range of interventions. In the survey it was investigated how many preventive interventions were offered between 2011 and 2013 in the 28 community health service regions in the Netherlands. In total almost 200 interventions were found, of which one third was only offered in one community health service region. Furthermore, there is an uneven distribution of interventions for various high-risk groups in each region: the range for school-age children, GP patients with starting depressive symptoms and informal caregivers is larger and more varied than for people with a chronic illness or mothers that just gave birth. The interventions found range from group meetings and self-help courses to chat sessions with peers under the guidance of a counsellor and special consultation hours. Prevention departments within mental health care offer most of the interventions, but in some instances, home care institutions or schools do. This survey also shows that information on the number of people that is reached by an intervention is often lacking, as well as information on effectiveness. More insight into this is needed. Moreover, the recent transition in Dutch mental health care from specialized care to primary health care will have an impact on the range of interventions found. Finally, it appears that innovative (effective) interventions that have been developed in other Western countries could be useful for the Netherlands. An example is support and home visits by 'volunteers' for women with a limited social safety net who are at high risk for postpartum depression. They give these women emotional and practical support an

RIVM rapport:Wereldwijd zijn er grote verschillen in regelgeving op het gebied van tabaksproducten. Sommige landen hebben een zeer uitgebreid en verstrekkend pakket van maatregelen, terwijl andere geen enkele wetgeving op dit gebied hebben. Er zijn ook grote verschillen in het soort informatie dat moet worden gerapporteerd aan regelgevende instanties, de manier waarop deze informatie moet worden aangeleverd en eisen die aan het gebruik van additieven worden gesteld. Daarnaast zijn er verschillen in het controleren van deze gegevens door beoordelaars en testlaboratoria, in informatieverstrekking aan het algemeen publiek en in vergoedingen die tabaksfabrikanten moeten betalen om producten op de markt te mogen zetten. Het huidige rapport vergelijkt de situatie met betrekking tot ingrediëntenrapportage en regelgeving in Nederland met die in een aantal andere landen. In sommige EU-landen worden er bepaalde eisen gesteld aan het gebruik van additieven in tabaksproducten, terwijl in andere landen additieven alleen worden geregistreerd. Noorwegen en Nederland hebben momenteel geen wetgeving die het gebruik van bepaalde tabaksadditieven toestaat dan wel verbiedt. Het Verenigd Koninkrijk gebruikt een niet-bindende lijst van toegestane additieven. België en Duitsland gebruiken lijsten van zowel toegestane als verboden tabaksingrediënten, voornamelijk gebaseerd op voedingswetgeving. Vergeleken met veel andere landen verricht Nederland een redelijk uitgebreide handhavingstoetsing van de informatie die door de tabaksindustrie is aangeleverd. Daarnaast wordt sinds 2011 data-analyse uitgevoerd van de aangeleverde gegevens. Duitsland en België informeren via een website de consument over de ingrediënten en hun hoeveelheden per merk en type, zoals voorgeschreven door de EU Tabaksproductrichtlijn. In Nederland zal dit vanaf eind 2012 plaatsvinden., Worldwide, there are major differences in regulations on tobacco products. Some countries have a very comprehensive and far-reaching package of measures, while others have no legislation in this area. There are also large differences in the type of information that must be reported to regulatory authorities, the way this information should be provided and demands placed on the use of additives. In addition, there are differences in checking this data by evaluators and testing laboratories, in providing information to the general public and in fees that tobacco manufacturers must pay to be able to put products on the market. The current report compares the situation with regard to ingredient reporting and regulation in Netherlands with those in a number of other countries. In some EU countries there are certain requirements for the use of additives in tobacco products, while in other countries additives are only registered. Norway and the Netherlands currently have no laws prohibiting or allowing the use of certain tobacco additives. The United Kingdom uses a non-binding list of permitted additives. Belgium and Germany use lists of allowed and prohibited tobacco ingredients, based primarily on food legislation. Compared with many other countries the Netherlands carry out a quite extensive compliance check of the information supplied by the tobacco industry. In addition, since 2011 data-analysis is performed on the supplied data. Germany and Belgium inform the consumer via a website about the ingredients and their quantities per brand and type, as prescribed by the EU Tobacco Products Directive. In the Netherlands this will take place from the end of 2012.

Wereldwijd zijn er grote verschillen in regelgeving op het gebied van tabaksproducten. Sommige landen hebben een zeer uitgebreid en verstrekkend pakket van maatregelen, terwijl andere geen enkele wetgeving op dit gebied hebben. Er zijn ook grote verschillen in het soort informatie dat moet worden gerapporteerd aan regelgevende instanties, de manier waarop deze informatie moet worden aangeleverd en eisen die aan het gebruik van additieven worden gesteld. Daarnaast zijn er verschillen in het controleren van deze gegevens door beoordelaars en testlaboratoria, in informatieverstrekking aan het algemeen publiek en in vergoedingen die tabaksfabrikanten moeten betalen om producten op de markt te mogen zetten. Het huidige rapport vergelijkt de situatie met betrekking tot ingrediëntenrapportage en regelgeving in Nederland met die in een aantal andere landen. In sommige EU-landen worden er bepaalde eisen gesteld aan het gebruik van additieven in tabaksproducten, terwijl in andere landen additieven alleen worden geregistreerd. Noorwegen en Nederland hebben momenteel geen wetgeving die het gebruik van bepaalde tabaksadditieven toestaat dan wel verbiedt. Het Verenigd Koninkrijk gebruikt een niet-bindende lijst van toegestane additieven. België en Duitsland gebruiken lijsten van zowel toegestane als verboden tabaksingrediënten, voornamelijk gebaseerd op voedingswetgeving. Vergeleken met veel andere landen verricht Nederland een redelijk uitgebreide handhavingstoetsing van de informatie die door de tabaksindustrie is aangeleverd. Daarnaast wordt sinds 2011 data-analyse uitgevoerd van de aangeleverde gegevens. Duitsland en België informeren via een website de consument over de ingrediënten en hun hoeveelheden per merk en type, zoals voorgeschreven door de EU Tabaksproductrichtlijn. In Nederland zal dit vanaf eind 2012 plaatsvinden., Worldwide, there are major differences in regulations on tobacco products. Some countries have a very comprehensive and far-reaching package of measures, while others have no legislation in this area. There are also large differences in the type of information that must be reported to regulatory authorities, the way this information should be provided and demands placed on the use of additives. In addition, there are differences in checking this data by evaluators and testing laboratories, in providing information to the general public and in fees that tobacco manufacturers must pay to be able to put products on the market. The current report compares the situation with regard to ingredient reporting and regulation in Netherlands with those in a number of other countries. In some EU countries there are certain requirements for the use of additives in tobacco products, while in other countries additives are only registered. Norway and the Netherlands currently have no laws prohibiting or allowing the use of certain tobacco additives. The United Kingdom uses a non-binding list of permitted additives. Belgium and Germany use lists of allowed and prohibited tobacco ingredients, based primarily on food legislation. Compared with many other countries the Netherlands carry out a quite extensive compliance check of the information supplied by the tobacco industry. In addition, since 2011 data-analysis is performed on the supplied data. Germany and Belgium inform the consumer via a website about the ingredients and their quantities per brand and type, as prescribed by the EU Tobacco Products Directive. In the Netherlands this will take place from the end of 2012.

RIVM rapport:Wereldwijd zijn er grote verschillen in regelgeving op het gebied van tabaksproducten. Sommige landen hebben een zeer uitgebreid en verstrekkend pakket van maatregelen, terwijl andere geen enkele wetgeving op dit gebied hebben. Er zijn ook grote verschillen in het soort informatie dat moet worden gerapporteerd aan regelgevende instanties, de manier waarop deze informatie moet worden aangeleverd en eisen die aan het gebruik van additieven worden gesteld. Daarnaast zijn er verschillen in het controleren van deze gegevens door beoordelaars en testlaboratoria, in informatieverstrekking aan het algemeen publiek en in vergoedingen die tabaksfabrikanten moeten betalen om producten op de markt te mogen zetten. Het huidige rapport vergelijkt de situatie met betrekking tot ingrediëntenrapportage en regelgeving in Nederland met die in een aantal andere landen. In sommige EU-landen worden er bepaalde eisen gesteld aan het gebruik van additieven in tabaksproducten, terwijl in andere landen additieven alleen worden geregistreerd. Noorwegen en Nederland hebben momenteel geen wetgeving die het gebruik van bepaalde tabaksadditieven toestaat dan wel verbiedt. Het Verenigd Koninkrijk gebruikt een niet-bindende lijst van toegestane additieven. België en Duitsland gebruiken lijsten van zowel toegestane als verboden tabaksingrediënten, voornamelijk gebaseerd op voedingswetgeving. Vergeleken met veel andere landen verricht Nederland een redelijk uitgebreide handhavingstoetsing van de informatie die door de tabaksindustrie is aangeleverd. Daarnaast wordt sinds 2011 data-analyse uitgevoerd van de aangeleverde gegevens. Duitsland en België informeren via een website de consument over de ingrediënten en hun hoeveelheden per merk en type, zoals voorgeschreven door de EU Tabaksproductrichtlijn. In Nederland zal dit vanaf eind 2012 plaatsvinden., Worldwide, there are major differences in regulations on tobacco products. Some countries have a very comprehensive and far-reaching package of measures, while others have no legislation in this area. There are also large differences in the type of information that must be reported to regulatory authorities, the way this information should be provided and demands placed on the use of additives. In addition, there are differences in checking this data by evaluators and testing laboratories, in providing information to the general public and in fees that tobacco manufacturers must pay to be able to put products on the market. The current report compares the situation with regard to ingredient reporting and regulation in Netherlands with those in a number of other countries. In some EU countries there are certain requirements for the use of additives in tobacco products, while in other countries additives are only registered. Norway and the Netherlands currently have no laws prohibiting or allowing the use of certain tobacco additives. The United Kingdom uses a non-binding list of permitted additives. Belgium and Germany use lists of allowed and prohibited tobacco ingredients, based primarily on food legislation. Compared with many other countries the Netherlands carry out a quite extensive compliance check of the information supplied by the tobacco industry. In addition, since 2011 data-analysis is performed on the supplied data. Germany and Belgium inform the consumer via a website about the ingredients and their quantities per brand and type, as prescribed by the EU Tobacco Products Directive. In the Netherlands this will take place from the end of 2012.

RIVM rapport:Wereldwijd zijn er grote verschillen in regelgeving op het gebied van tabaksproducten. Sommige landen hebben een zeer uitgebreid en verstrekkend pakket van maatregelen, terwijl andere geen enkele wetgeving op dit gebied hebben. Er zijn ook grote verschillen in het soort informatie dat moet worden gerapporteerd aan regelgevende instanties, de manier waarop deze informatie moet worden aangeleverd en eisen die aan het gebruik van additieven worden gesteld. Daarnaast zijn er verschillen in het controleren van deze gegevens door beoordelaars en testlaboratoria, in informatieverstrekking aan het algemeen publiek en in vergoedingen die tabaksfabrikanten moeten betalen om producten op de markt te mogen zetten. Het huidige rapport vergelijkt de situatie met betrekking tot ingrediëntenrapportage en regelgeving in Nederland met die in een aantal andere landen. In sommige EU-landen worden er bepaalde eisen gesteld aan het gebruik van additieven in tabaksproducten, terwijl in andere landen additieven alleen worden geregistreerd. Noorwegen en Nederland hebben momenteel geen wetgeving die het gebruik van bepaalde tabaksadditieven toestaat dan wel verbiedt. Het Verenigd Koninkrijk gebruikt een niet-bindende lijst van toegestane additieven. België en Duitsland gebruiken lijsten van zowel toegestane als verboden tabaksingrediënten, voornamelijk gebaseerd op voedingswetgeving. Vergeleken met veel andere landen verricht Nederland een redelijk uitgebreide handhavingstoetsing van de informatie die door de tabaksindustrie is aangeleverd. Daarnaast wordt sinds 2011 data-analyse uitgevoerd van de aangeleverde gegevens. Duitsland en België informeren via een website de consument over de ingrediënten en hun hoeveelheden per merk en type, zoals voorgeschreven door de EU Tabaksproductrichtlijn. In Nederland zal dit vanaf eind 2012 plaatsvinden., Worldwide, there are major differences in regulations on tobacco products. Some countries have a very comprehensive and far-reaching package of measures, while others have no legislation in this area. There are also large differences in the type of information that must be reported to regulatory authorities, the way this information should be provided and demands placed on the use of additives. In addition, there are differences in checking this data by evaluators and testing laboratories, in providing information to the general public and in fees that tobacco manufacturers must pay to be able to put products on the market. The current report compares the situation with regard to ingredient reporting and regulation in Netherlands with those in a number of other countries. In some EU countries there are certain requirements for the use of additives in tobacco products, while in other countries additives are only registered. Norway and the Netherlands currently have no laws prohibiting or allowing the use of certain tobacco additives. The United Kingdom uses a non-binding list of permitted additives. Belgium and Germany use lists of allowed and prohibited tobacco ingredients, based primarily on food legislation. Compared with many other countries the Netherlands carry out a quite extensive compliance check of the information supplied by the tobacco industry. In addition, since 2011 data-analysis is performed on the supplied data. Germany and Belgium inform the consumer via a website about the ingredients and their quantities per brand and type, as prescribed by the EU Tobacco Products Directive. In the Netherlands this will take place from the end of 2012.

RIVM rapport:In 2004 werd een gezamenlijke meetcampagne opgezet tussen het Duitse LUEN en het Nederlandse RIVM om een internationale bevestiging van de meetresultaten te verkrijgen. De campagne werd uitgevoerd op een landelijk meetpunt dichtbij Valthermond. Dit rapport geeft de resultaten van de componenten PM10, NO, NO2, O3 en NH3 over 2004. De verschillen zijn meestal binnen aanvaardbare grenzen en verklaarbaar. Voor O3 zijn de verschillen niet volledig verklaard. Dit is een punt van aandacht. Deze campagne laat op een constructieve wijze zien hoe kwaliteit en internationale vergelijkbaarheid van de door elk instituut geproduceerde gegevens verbeteren. De uitwisseling van ervaringen heeft een lerend effect. Om de oorzaak en de oplossing voor de verschillen verder te onderzoeken zal de campagne in 2005 worden voortgezet., In 2004 a simultaneous measurement programme was set up between the German LUEN and the Dutch RIVM to obtain an international validation of the results. The programme took place at a rural station near Valthermond, in the northeast of the Netherlands. This report states the results from the calendar year 2004 for the components PM10, NO, NO2, O3 and NH3. The differences observed were mostly within acceptable limits and could be explained. However the differences for O3 cannot be fully explained and this requires further attention. The programme led to a constructive improvement in the quality of the data produced by each institute and showed us how to improve the international comparability. Further much was learned from the experiences exchanged. The programme will be continued at the Valthermond site in 2005 to investigate the underlying causes in the differences and to resolve these.

RIVM rapport:In 2004 werd een gezamenlijke meetcampagne opgezet tussen het Duitse LUEN en het Nederlandse RIVM om een internationale bevestiging van de meetresultaten te verkrijgen. De campagne werd uitgevoerd op een landelijk meetpunt dichtbij Valthermond. Dit rapport geeft de resultaten van de componenten PM10, NO, NO2, O3 en NH3 over 2004. De verschillen zijn meestal binnen aanvaardbare grenzen en verklaarbaar. Voor O3 zijn de verschillen niet volledig verklaard. Dit is een punt van aandacht. Deze campagne laat op een constructieve wijze zien hoe kwaliteit en internationale vergelijkbaarheid van de door elk instituut geproduceerde gegevens verbeteren. De uitwisseling van ervaringen heeft een lerend effect. Om de oorzaak en de oplossing voor de verschillen verder te onderzoeken zal de campagne in 2005 worden voortgezet., In 2004 a simultaneous measurement programme was set up between the German LUEN and the Dutch RIVM to obtain an international validation of the results. The programme took place at a rural station near Valthermond, in the northeast of the Netherlands. This report states the results from the calendar year 2004 for the components PM10, NO, NO2, O3 and NH3. The differences observed were mostly within acceptable limits and could be explained. However the differences for O3 cannot be fully explained and this requires further attention. The programme led to a constructive improvement in the quality of the data produced by each institute and showed us how to improve the international comparability. Further much was learned from the experiences exchanged. The programme will be continued at the Valthermond site in 2005 to investigate the underlying causes in the differences and to resolve these.

RIVM rapport:In 2004 werd een gezamenlijke meetcampagne opgezet tussen het Duitse LUEN en het Nederlandse RIVM om een internationale bevestiging van de meetresultaten te verkrijgen. De campagne werd uitgevoerd op een landelijk meetpunt dichtbij Valthermond. Dit rapport geeft de resultaten van de componenten PM10, NO, NO2, O3 en NH3 over 2004. De verschillen zijn meestal binnen aanvaardbare grenzen en verklaarbaar. Voor O3 zijn de verschillen niet volledig verklaard. Dit is een punt van aandacht. Deze campagne laat op een constructieve wijze zien hoe kwaliteit en internationale vergelijkbaarheid van de door elk instituut geproduceerde gegevens verbeteren. De uitwisseling van ervaringen heeft een lerend effect. Om de oorzaak en de oplossing voor de verschillen verder te onderzoeken zal de campagne in 2005 worden voortgezet., In 2004 a simultaneous measurement programme was set up between the German LUEN and the Dutch RIVM to obtain an international validation of the results. The programme took place at a rural station near Valthermond, in the northeast of the Netherlands. This report states the results from the calendar year 2004 for the components PM10, NO, NO2, O3 and NH3. The differences observed were mostly within acceptable limits and could be explained. However the differences for O3 cannot be fully explained and this requires further attention. The programme led to a constructive improvement in the quality of the data produced by each institute and showed us how to improve the international comparability. Further much was learned from the experiences exchanged. The programme will be continued at the Valthermond site in 2005 to investigate the underlying causes in the differences and to resolve these.

RIVM rapport:Nederland voldoet in grote lijnen aan internationale afspraken en doet veel op het gebied van kind, milieu en gezondheid. Toch is er een aantal onderwerpen waarvoor nog onvoldoende beleid is ontwikkeld om aan de internationale afspraken te voldoen. Dit zijn: 1. kindvriendelijke stadsontwikkeling; 2. (groen)voorzieningen voor sport en spel; 3. richtlijnen bouwmaterialen en meubels; 4. beperking uitstoot verkeer en industrie; en 5. monitoring blootstelling kinderen aan stoffen. Voor een aantal onderwerpen (onder andere verbetering binnenlucht en blootstelling kinderen aan chemische stoffen) lopen op dit moment onderzoeken en kan nog niet beoordeeld worden of Nederland voldoet aan de afspraken. Dit blijkt uit een inventarisatie die gedaan is naar aanleiding van de WHO Ministersconferentie Milieu en Gezondheid in 2004 in Boedapest. Daar hebben 52 Europese milieuministers afspraken gemaakt over onderwerpen op het gebied van Milieu en Gezondheid, met speciale aandacht voor kinderen. De WHO heeft in dit kader het Children's Environment and Health Action Plan for Europe (CEHAPE) opgesteld. Nederland heeft de Ministersverklaring en het CEHAPE ondertekend. Om na te gaan in hoeverre Nederland voldoet aan de gemaakte afspraken, is een overzicht gemaakt van de activiteiten van de rijksoverheid die op dit moment in Nederland plaatsvinden met betrekking tot de onderwerpen uit het CEHAPE en de Ministersverklaring. Voor elk onderwerp is een afweging gemaakt of extra beleidsinzet nodig is om aan de afspraken te voldoen. Onderwerpen die meer aandacht verdienen in het beleid zouden uitgewerkt kunnen worden in een vervolg op het Actieprogramma Gezondheid en Milieu. Het is belangrijk dat huidige en eventuele aanvullende acties geevalueerd worden., In the Netherlands, much is being done on the subject of children, environment and health. For most issues, the Netherlands complies with international agreements. However, there are five areas in which Dutch policy does not meet these agreements. These are: 1. child-friendly urban planning; 2. children's facilities for social interaction, play and sports; 3. regulations for construction and furniture materials; 4. reducing emissions from transport and industry; and 5. monitoring exposure of children to substances. For a number of subjects, e.g. indoor air quality and children's exposure to chemicals, research is still ongoing. Results of current projects will provide insight into these issues. These are the findings of a Dutch inventory as follow-up of the WHO Ministerial Conference on Environment and Health in 2004 in Budapest. Fifty-two European countries, including the Netherlands, entered into agreements on a number of subjects in the area of environment and health as related to children. Within this framework, WHO has developed the Children's Environment and Health Action Plan for Europe (CEHAPE). The Netherlands has signed the Ministerial Declaration and CEHAPE. To assess whether the Netherlands meets these international agreements, an inventory was set up to incorporate the current activities of the Dutch government related to the subjects in the Declaration and CEHAPE. For each of the issues, the current activities were examined to determine if enough efforts were being made to meet the agreements. Topics worthy of more focus in Dutch policy could be integrated in the follow-up of the Dutch Health and Environment Action Plan. It is important that current and additional actions are evaluated.

RIVM rapport:Nederland voldoet in grote lijnen aan internationale afspraken en doet veel op het gebied van kind, milieu en gezondheid. Toch is er een aantal onderwerpen waarvoor nog onvoldoende beleid is ontwikkeld om aan de internationale afspraken te voldoen. Dit zijn: 1. kindvriendelijke stadsontwikkeling; 2. (groen)voorzieningen voor sport en spel; 3. richtlijnen bouwmaterialen en meubels; 4. beperking uitstoot verkeer en industrie; en 5. monitoring blootstelling kinderen aan stoffen. Voor een aantal onderwerpen (onder andere verbetering binnenlucht en blootstelling kinderen aan chemische stoffen) lopen op dit moment onderzoeken en kan nog niet beoordeeld worden of Nederland voldoet aan de afspraken. Dit blijkt uit een inventarisatie die gedaan is naar aanleiding van de WHO Ministersconferentie Milieu en Gezondheid in 2004 in Boedapest. Daar hebben 52 Europese milieuministers afspraken gemaakt over onderwerpen op het gebied van Milieu en Gezondheid, met speciale aandacht voor kinderen. De WHO heeft in dit kader het Children's Environment and Health Action Plan for Europe (CEHAPE) opgesteld. Nederland heeft de Ministersverklaring en het CEHAPE ondertekend. Om na te gaan in hoeverre Nederland voldoet aan de gemaakte afspraken, is een overzicht gemaakt van de activiteiten van de rijksoverheid die op dit moment in Nederland plaatsvinden met betrekking tot de onderwerpen uit het CEHAPE en de Ministersverklaring. Voor elk onderwerp is een afweging gemaakt of extra beleidsinzet nodig is om aan de afspraken te voldoen. Onderwerpen die meer aandacht verdienen in het beleid zouden uitgewerkt kunnen worden in een vervolg op het Actieprogramma Gezondheid en Milieu. Het is belangrijk dat huidige en eventuele aanvullende acties geevalueerd worden., In the Netherlands, much is being done on the subject of children, environment and health. For most issues, the Netherlands complies with international agreements. However, there are five areas in which Dutch policy does not meet these agreements. These are: 1. child-friendly urban planning; 2. children's facilities for social interaction, play and sports; 3. regulations for construction and furniture materials; 4. reducing emissions from transport and industry; and 5. monitoring exposure of children to substances. For a number of subjects, e.g. indoor air quality and children's exposure to chemicals, research is still ongoing. Results of current projects will provide insight into these issues. These are the findings of a Dutch inventory as follow-up of the WHO Ministerial Conference on Environment and Health in 2004 in Budapest. Fifty-two European countries, including the Netherlands, entered into agreements on a number of subjects in the area of environment and health as related to children. Within this framework, WHO has developed the Children's Environment and Health Action Plan for Europe (CEHAPE). The Netherlands has signed the Ministerial Declaration and CEHAPE. To assess whether the Netherlands meets these international agreements, an inventory was set up to incorporate the current activities of the Dutch government related to the subjects in the Declaration and CEHAPE. For each of the issues, the current activities were examined to determine if enough efforts were being made to meet the agreements. Topics worthy of more focus in Dutch policy could be integrated in the follow-up of the Dutch Health and Environment Action Plan. It is important that current and additional actions are evaluated.

RIVM rapport:Dit rapport beschrijft een analyse van twee post-Kyoto regimes voor lastenverdeling in het internationale klimaatbeleid: 1. de Multi-stage benadering, waarbij landen op grond van hoofdelijk inkomen en emissies worden ingedeeld in groepen met verschillende typen van doelstellingen (stadia). 2. de Per Capita Convergentie benadering, waarbij voor alle landen de emissierechten worden gedefinieerd op basis van een convergentie van hoofdelijke emissie ruimte. Dit is gedaan met behulp van twee mondiale emissieprofielen voor broeikasgassen die resulteren in een stabilisatie van de CO2 equivalente concentratie op een niveau van respectievelijk ongeveer 550 en 650 ppmv (S550e en S650e profielen). De reductie doelstellingen van Annex I landen voor S550e liggen in 2025 tussen de 25-50% onder het 1990 niveau en in 2050 70-85%. Voor S650e varieren deze doelstellingen van een 10% toename tot een 25% reductie in 2025 en een 40-60% reductie in 2050. De resultaten voor niet-Annex I regios laten in de regel een diverser beeld zien voor verschillende regimes, stabilisatie doelen, regio's en tijdsperiodes. Naast de kwantitatieve analyse is op basis van een multi-criteria analyse ook een kwalitatieve beoordeling gemaakt van de sterke en zwakke kanten van de verschillende Multi-Stage en Per Capita Convergentie varianten. De analyse laat ook zien waar de belangrijkste obstakels en condities liggen voor een mogelijke uitvoerbaarheid en aanvaardbaarheid van dergelijk post-Kyoto klimaatbeleid., This report describes and analyses in detail two climate regimes for differentiating commitments: the simplified Multi-Stage and Per Capita Convergence approaches. The Multi-Stage approach consists of a system to divide countries into groups with different types of commitments (stages). The Per Capita Convergence defines emission permits on the basis of a convergence of per capita emissions. The analysis focuses on two global greenhouse gas emission profiles resulting in long-term CO2-equivalent concentrations stabilising at 550 and 650 ppmv (S550e and S650e profile). The abatement efforts (allocations) for Annex I regions for S550e for all variants generally range from 25%-50% below 1990 levels in 2025 and 70-85% in 2050. For S650e, these efforts range from 10% increase to 25% reduction in 2025 and 40-60% reduction in 2050. For non-Annex I regions, the results are generally more differentiated for the various commitment schemes, stabilization targets and time horizons than for Annex I regions. The analysis further highlights the major strengths and weakness of the Multi-Stage and Per Capita Convergence variants, and points at important obstacles and pre-conditions for their feasibility and acceptability.

RIVM rapport:Dit rapport beschrijft een analyse van twee post-Kyoto regimes voor lastenverdeling in het internationale klimaatbeleid: 1. de Multi-stage benadering, waarbij landen op grond van hoofdelijk inkomen en emissies worden ingedeeld in groepen met verschillende typen van doelstellingen (stadia). 2. de Per Capita Convergentie benadering, waarbij voor alle landen de emissierechten worden gedefinieerd op basis van een convergentie van hoofdelijke emissie ruimte. Dit is gedaan met behulp van twee mondiale emissieprofielen voor broeikasgassen die resulteren in een stabilisatie van de CO2 equivalente concentratie op een niveau van respectievelijk ongeveer 550 en 650 ppmv (S550e en S650e profielen). De reductie doelstellingen van Annex I landen voor S550e liggen in 2025 tussen de 25-50% onder het 1990 niveau en in 2050 70-85%. Voor S650e varieren deze doelstellingen van een 10% toename tot een 25% reductie in 2025 en een 40-60% reductie in 2050. De resultaten voor niet-Annex I regios laten in de regel een diverser beeld zien voor verschillende regimes, stabilisatie doelen, regio's en tijdsperiodes. Naast de kwantitatieve analyse is op basis van een multi-criteria analyse ook een kwalitatieve beoordeling gemaakt van de sterke en zwakke kanten van de verschillende Multi-Stage en Per Capita Convergentie varianten. De analyse laat ook zien waar de belangrijkste obstakels en condities liggen voor een mogelijke uitvoerbaarheid en aanvaardbaarheid van dergelijk post-Kyoto klimaatbeleid., This report describes and analyses in detail two climate regimes for differentiating commitments: the simplified Multi-Stage and Per Capita Convergence approaches. The Multi-Stage approach consists of a system to divide countries into groups with different types of commitments (stages). The Per Capita Convergence defines emission permits on the basis of a convergence of per capita emissions. The analysis focuses on two global greenhouse gas emission profiles resulting in long-term CO2-equivalent concentrations stabilising at 550 and 650 ppmv (S550e and S650e profile). The abatement efforts (allocations) for Annex I regions for S550e for all variants generally range from 25%-50% below 1990 levels in 2025 and 70-85% in 2050. For S650e, these efforts range from 10% increase to 25% reduction in 2025 and 40-60% reduction in 2050. For non-Annex I regions, the results are generally more differentiated for the various commitment schemes, stabilization targets and time horizons than for Annex I regions. The analysis further highlights the major strengths and weakness of the Multi-Stage and Per Capita Convergence variants, and points at important obstacles and pre-conditions for their feasibility and acceptability.

RIVM rapport:Dit rapport beschrijft een analyse van twee post-Kyoto regimes voor lastenverdeling in het internationale klimaatbeleid: 1. de Multi-stage benadering, waarbij landen op grond van hoofdelijk inkomen en emissies worden ingedeeld in groepen met verschillende typen van doelstellingen (stadia). 2. de Per Capita Convergentie benadering, waarbij voor alle landen de emissierechten worden gedefinieerd op basis van een convergentie van hoofdelijke emissie ruimte. Dit is gedaan met behulp van twee mondiale emissieprofielen voor broeikasgassen die resulteren in een stabilisatie van de CO2 equivalente concentratie op een niveau van respectievelijk ongeveer 550 en 650 ppmv (S550e en S650e profielen). De reductie doelstellingen van Annex I landen voor S550e liggen in 2025 tussen de 25-50% onder het 1990 niveau en in 2050 70-85%. Voor S650e varieren deze doelstellingen van een 10% toename tot een 25% reductie in 2025 en een 40-60% reductie in 2050. De resultaten voor niet-Annex I regios laten in de regel een diverser beeld zien voor verschillende regimes, stabilisatie doelen, regio's en tijdsperiodes. Naast de kwantitatieve analyse is op basis van een multi-criteria analyse ook een kwalitatieve beoordeling gemaakt van de sterke en zwakke kanten van de verschillende Multi-Stage en Per Capita Convergentie varianten. De analyse laat ook zien waar de belangrijkste obstakels en condities liggen voor een mogelijke uitvoerbaarheid en aanvaardbaarheid van dergelijk post-Kyoto klimaatbeleid., This report describes and analyses in detail two climate regimes for differentiating commitments: the simplified Multi-Stage and Per Capita Convergence approaches. The Multi-Stage approach consists of a system to divide countries into groups with different types of commitments (stages). The Per Capita Convergence defines emission permits on the basis of a convergence of per capita emissions. The analysis focuses on two global greenhouse gas emission profiles resulting in long-term CO2-equivalent concentrations stabilising at 550 and 650 ppmv (S550e and S650e profile). The abatement efforts (allocations) for Annex I regions for S550e for all variants generally range from 25%-50% below 1990 levels in 2025 and 70-85% in 2050. For S650e, these efforts range from 10% increase to 25% reduction in 2025 and 40-60% reduction in 2050. For non-Annex I regions, the results are generally more differentiated for the various commitment schemes, stabilization targets and time horizons than for Annex I regions. The analysis further highlights the major strengths and weakness of the Multi-Stage and Per Capita Convergence variants, and points at important obstacles and pre-conditions for their feasibility and acceptability.

RIVM rapport:Het rapport is het zesde rapport van een serie waarin de resultaten van de monitoring in het Lheebroekerzand gepresenteerd worden. Het monitoringsprogramma werd uitgevoerd in het kader van de United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM). Het doel van dit rapport is om de gegevens van 1997 tot en met 1999 te verzamelen en te presenteren, de deelnemende organisaties en vrijwilligers te informeren over de stand van zaken en om de monitorings-periode in het Lheebroekerzand onder coordinatie van het RIVM af te sluiten. Het Nederlandse meetpunt bevindt zich in het Lheebroekerzand in de provincie Drenthe. Sinds 1993 vinden hier monitorings-activiteiten plaats . Het merendeel van de gegevens is reeds toegevoegd aan de internationale database die zich bevindt in Helsinki, Finland. In de periode van 1997 tot 1999 bestond het biologische gedeelte van het monitorings-programma uit een regelmatige inventarisatie van de vegetatie, vogels, korstmossen, bladmineerders en vlinders evenals inventarisaties van de macrofauna aanwezig in het ven Kliplo en observaties aan naaldbomen ter bepaling van de vitaliteit. Het chemisch-fysische deel van het programma bestond uit meteorologische variabelen zoals temperatuur, luchtvochtigheid, hoeveelheid neerslag en instraling samen met chemische analyses van organische en anorganische stoffen in lucht, neerslag, bladeren, naalden, mossen, bodem, bodemwater, grondwater en venwater. Uit vergelijking van de resultaten van de concentraties van chemische variabelen in de verschillende monitoringsprogramma's in 1997, 1998 en 1999 blijkt o.a. dat de concentraties van SO4-S in lucht, doorval, stamafvoer en venwater afnemen in de tijd. Voor concentraties van NO3N en NH4N in lucht en venwater lijkt dit ook het geval. Deze afname van concentraties kan echter niet bevestigd worden met een gemeten afname van deze variabelen in bulk regenwater, The International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM) is an extensive monitoring programme with a large number of chemical, physical and biological variables. In this report the results of the last three years of monitoring in the Lheebroekerzand, Drenthe, carried out in the framework of the United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) are presented. With the data collected in the field and the measurements in the laboratoria, a database is build up containing environmental information in relation to possible effects of air pollution on ecosystems for Europe and Canada. The objectives of this report are to collect and present the 1997, 1998 and 1999 monitoring data of the Netherlands, to inform participating organizations and volunteers and to close the period of monitoring by RIVM in the Lheebroekerzand. In the period from 1997 to 1999, the biological part of the integrated monitoring programme consisted of a regular inventory of vegetation, birds, epiphytes, leafminers and butterflies in the monitoring area, as well as inventories of the aquatic macrofauna present in the moorland pool Kliplo and observations on the performance of pine trees. The chemical-physical part included meteorological variables like temperature, humidity, the amount of precipitation and irradiation, together with chemical analysis of organic and inorganic compounds in air, precipitation, leaves, needles, mosses, soil, soilwater, groundwater and pool water. Comparing the data of chemical variables of different subprogrammes of 1997, 1998 and 1999 no clear trends can be recognized. However the monitored concentrations for SO4S in air, throughfall, stemflow and lake water seem to diminish in time. For concentrations of NO3N and NH4N in air and lake water the same conclusion can be drawn. This decrease in concentration can not be confirmed in rainwater. Concerning biological variables (Inventory of birds, Inventory of plants

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, The COOL (=Climate OptiOns for the Long term) project has a twofold objective:- Developing strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment.- Making recommendations for improving the methodology of participatory integrated assessment, in particular regarding (1) stakeholder participation, (2) utilisation of knowledge by stakeholder participants, and (3) facilitating the linking of the three geographic and political levels (NL, EU, global) by stakeholders.This report focuses on the second objective of the COOL project. The COOL project consists of three subprojects: a national, an European and a Global dialogue. The three projects have starting points in common, but have developed throughout their running in partly different directions. All three projects are evaluated with respect to their dialogue structure, the utilisation of knowledge by participants in the participatory integrated assessment and with respect to the interactions between the three projects. From these evaluations lessons are drawn how in the future participatory integrated assessment projects can be better organised and how they can better contribute to - in this case - climate change policy making.

RIVM rapport:Deze notitie dient ter ondersteuning van het AER advies "Post-Kyoto en het Energiebeleid". De doelstelling van deze notitie is om inzicht te verschaffen in een aantal relevante beelden van mogelijke ontwikkelingen van het internationaal klimaatbeleid, afgezet tegen een aantal wereldbeelden met betrekking tot mogelijke sociaal-economische ontwikkelingen. Hoe kunnen in verschillende wereldbeelden (LTVE/IPCC-SRES: Vrijhandel/A1, Isolatie/A2, Grote Solidariteit/B1, Ecologie op Kleine Schaal/B2) meer of minder strikte klimaatdoelstellingen (450, 550, 650, 750 ppm CO2 stabilisatie) gehaald worden? Oplossingen worden geevalueerd op basis van de criteria kosteneffectiviteit, duurzaamheid, en haalbaarheid. Een belangrijke conclusie is dat de score op deze criteria voor bepaalde oplossingen zeer sterk bepaald wordt door het wereldbeeld: in een wereld waar de algemene sociaal-economische ontwikkeling wordt gestuurd door duurzaamheidsoverwegingen en waar sprake is van een snelle ontwikkeling en uitwisseling van milieuvriendelijke technologieen en internationale beleidscoordinatie is het behalen van klimaatdoelen eenvoudiger en goedkoper. Deze notitie laat zien dat er duidelijke aanknopingspunten zijn voor het energiebeleid om een bijdrage te leveren aan het internationaal klimaatbeleid. Het accent van de notitie ligt op het wereldniveau, maar er wordt ook ingezoomd op de Europese en Nederlandse schaal. De notitie geeft enkele conclusies m.b.t. "robuuste" opties, d.w.z. opties die in verschillende wereldbeelden en voor verschillende klimaatdoelstellingen een significante rol spelen. Deze opties hebben vooral betrekking op energiebesparing, verhoogde wereldwijde inzet van aardgas en vernieuwbare energie (biomassa op korte- tot middenlange termijn, andere bronnen op langere termijn). Twee andere energiesporen die kunnen bijdragen aan het behalen van strenge klimaatdoelstellingen - kernenergie en opvang en opslag van CO2 - zijn niet robuust in de bovengenoemde zin, maar kunnen in b, This report supports the report "Post-Kyoto en het Energiebeleid" of the Netherlands Energy Advisory Council (AER). The objective is to provide insights into the possible developments of international climate policies, viewed from the perspective of different images of the future with respect to socio-economic developments. How can various possible climate objectives (e.g. CO2 stabilization at 450, 550, 650 and 750 ppm) be achieved in such different worlds? Options for solutions are evaluated using three groups of criteria: cost-effectiveness, sustainability, and feasibility. How well options score on these various criteria is strongly dependent on the world view. For example, in an image of the future in which socio-economic developments are characterized by sustainability concerns, in which there is broad support for international co-ordination of policies, and in which environmentally sound technologies are developed and transferred quickly, independent on climate policy, achieving climate targets is easier and cheaper. The report shows that there are clear leads for energy policy to support international climate policy. The report focuses on the global level, but sometimes zooms in on the European and Netherlands level. It provides conclusions with respect to so-called "robust" options, i.e. options which could play a key role in various world views as well as for various climate objectives. These options include energy conservation and efficiency as well as increased usage of natural gas and renewables (biomass on the short to medium term and other renewables on the longer-term). Two other energy tracks which could contribute to the achievement of strict climate objectives - nuclear energy and CO2 capture and storage - are not robust in the sense indicated above, which would not imply that they cannot play an important role in specific world views in those regions where these options are little controversial. Finally, the report touches upon the role of non-CO2

RIVM rapport:The aim of the COOL project was to develop strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment. The project brought together in a dialogue setting scientists, policy makers and stakeholders representing different groups and different interests in society. Experiences and insights from different groups were thus available for the process. In the dialogue, which was set up as a series of workshops, long term policy options for significant greenhouse gas emissions reductions and their feasibility have been analysed. As Dutch climate policy is dependent on international policy developments, the COOL-project incorporated next to the national Dutch level, also a dialogue on the European and on the global level.

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, This report, Climate Change, a Permanent Concern, presents the results of research that was conducted in over 90 projects during the second phase of the National Research Programme on Global Air Pollution and Climate Change (NRP-II, 1995-2001). The report is intended for policymakers, members of business and societal organisations and interested members of the public.This report addresses the following questions arising from climate policy in the Netherlands: What new understanding is there about the climate system: what has been learned about climate variability, the causes of climate change and the role of human activities (detection and attribution). What are the possible consequences of climate change for the Netherlands in particular, but also for other regions (especially developing countries), and what possibilities are there for adaptation? What development paths are there to bring about reductions in emissions? What recommendations can be made for the Netherlands' national, international and local climate policies?

Het rapport is het zesde rapport van een serie waarin de resultaten van de monitoring in het Lheebroekerzand gepresenteerd worden. Het monitoringsprogramma werd uitgevoerd in het kader van de United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM). Het doel van dit rapport is om de gegevens van 1997 tot en met 1999 te verzamelen en te presenteren, de deelnemende organisaties en vrijwilligers te informeren over de stand van zaken en om de monitorings-periode in het Lheebroekerzand onder coordinatie van het RIVM af te sluiten. Het Nederlandse meetpunt bevindt zich in het Lheebroekerzand in de provincie Drenthe. Sinds 1993 vinden hier monitorings-activiteiten plaats . Het merendeel van de gegevens is reeds toegevoegd aan de internationale database die zich bevindt in Helsinki, Finland. In de periode van 1997 tot 1999 bestond het biologische gedeelte van het monitorings-programma uit een regelmatige inventarisatie van de vegetatie, vogels, korstmossen, bladmineerders en vlinders evenals inventarisaties van de macrofauna aanwezig in het ven Kliplo en observaties aan naaldbomen ter bepaling van de vitaliteit. Het chemisch-fysische deel van het programma bestond uit meteorologische variabelen zoals temperatuur, luchtvochtigheid, hoeveelheid neerslag en instraling samen met chemische analyses van organische en anorganische stoffen in lucht, neerslag, bladeren, naalden, mossen, bodem, bodemwater, grondwater en venwater. Uit vergelijking van de resultaten van de concentraties van chemische variabelen in de verschillende monitoringsprogramma's in 1997, 1998 en 1999 blijkt o.a. dat de concentraties van SO4-S in lucht, doorval, stamafvoer en venwater afnemen in de tijd. Voor concentraties van NO3N en NH4N in lucht en venwater lijkt dit ook het geval. Deze afname van concentraties kan echter niet bevestigd worden met een gemeten afname van deze variabelen in bulk regenwater, The International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM) is an extensive monitoring programme with a large number of chemical, physical and biological variables. In this report the results of the last three years of monitoring in the Lheebroekerzand, Drenthe, carried out in the framework of the United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) are presented. With the data collected in the field and the measurements in the laboratoria, a database is build up containing environmental information in relation to possible effects of air pollution on ecosystems for Europe and Canada. The objectives of this report are to collect and present the 1997, 1998 and 1999 monitoring data of the Netherlands, to inform participating organizations and volunteers and to close the period of monitoring by RIVM in the Lheebroekerzand. In the period from 1997 to 1999, the biological part of the integrated monitoring programme consisted of a regular inventory of vegetation, birds, epiphytes, leafminers and butterflies in the monitoring area, as well as inventories of the aquatic macrofauna present in the moorland pool Kliplo and observations on the performance of pine trees. The chemical-physical part included meteorological variables like temperature, humidity, the amount of precipitation and irradiation, together with chemical analysis of organic and inorganic compounds in air, precipitation, leaves, needles, mosses, soil, soilwater, groundwater and pool water. Comparing the data of chemical variables of different subprogrammes of 1997, 1998 and 1999 no clear trends can be recognized. However the monitored concentrations for SO4S in air, throughfall, stemflow and lake water seem to diminish in time. For concentrations of NO3N and NH4N in air and lake water the same conclusion can be drawn. This decrease in concentration can not be confirmed in rainwater. Concerning biological variables (Inventory of birds, Inventory of plants

niet beschikbaar, The COOL (=Climate OptiOns for the Long term) project has a twofold objective:- Developing strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment.- Making recommendations for improving the methodology of participatory integrated assessment, in particular regarding (1) stakeholder participation, (2) utilisation of knowledge by stakeholder participants, and (3) facilitating the linking of the three geographic and political levels (NL, EU, global) by stakeholders.This report focuses on the second objective of the COOL project. The COOL project consists of three subprojects: a national, an European and a Global dialogue. The three projects have starting points in common, but have developed throughout their running in partly different directions. All three projects are evaluated with respect to their dialogue structure, the utilisation of knowledge by participants in the participatory integrated assessment and with respect to the interactions between the three projects. From these evaluations lessons are drawn how in the future participatory integrated assessment projects can be better organised and how they can better contribute to - in this case - climate change policy making.

RIVM rapport:This report, Climate Change, a Permanent Concern, presents the results of research that was conducted in over 90 projects during the second phase of the National Research Programme on Global Air Pollution and Climate Change (NRP-II, 1995-2001). The report is intended for policymakers, members of business and societal organisations and interested members of the public.This report addresses the following questions arising from climate policy in the Netherlands: What new understanding is there about the climate system: what has been learned about climate variability, the causes of climate change and the role of human activities (detection and attribution). What are the possible consequences of climate change for the Netherlands in particular, but also for other regions (especially developing countries), and what possibilities are there for adaptation? What development paths are there to bring about reductions in emissions? What recommendations can be made for the Netherlands' national, international and local climate policies?

Deze notitie dient ter ondersteuning van het AER advies "Post-Kyoto en het Energiebeleid". De doelstelling van deze notitie is om inzicht te verschaffen in een aantal relevante beelden van mogelijke ontwikkelingen van het internationaal klimaatbeleid, afgezet tegen een aantal wereldbeelden met betrekking tot mogelijke sociaal-economische ontwikkelingen. Hoe kunnen in verschillende wereldbeelden (LTVE/IPCC-SRES: Vrijhandel/A1, Isolatie/A2, Grote Solidariteit/B1, Ecologie op Kleine Schaal/B2) meer of minder strikte klimaatdoelstellingen (450, 550, 650, 750 ppm CO2 stabilisatie) gehaald worden? Oplossingen worden geevalueerd op basis van de criteria kosteneffectiviteit, duurzaamheid, en haalbaarheid. Een belangrijke conclusie is dat de score op deze criteria voor bepaalde oplossingen zeer sterk bepaald wordt door het wereldbeeld: in een wereld waar de algemene sociaal-economische ontwikkeling wordt gestuurd door duurzaamheidsoverwegingen en waar sprake is van een snelle ontwikkeling en uitwisseling van milieuvriendelijke technologieen en internationale beleidscoordinatie is het behalen van klimaatdoelen eenvoudiger en goedkoper. Deze notitie laat zien dat er duidelijke aanknopingspunten zijn voor het energiebeleid om een bijdrage te leveren aan het internationaal klimaatbeleid. Het accent van de notitie ligt op het wereldniveau, maar er wordt ook ingezoomd op de Europese en Nederlandse schaal. De notitie geeft enkele conclusies m.b.t. "robuuste" opties, d.w.z. opties die in verschillende wereldbeelden en voor verschillende klimaatdoelstellingen een significante rol spelen. Deze opties hebben vooral betrekking op energiebesparing, verhoogde wereldwijde inzet van aardgas en vernieuwbare energie (biomassa op korte- tot middenlange termijn, andere bronnen op langere termijn). Twee andere energiesporen die kunnen bijdragen aan het behalen van strenge klimaatdoelstellingen - kernenergie en opvang en opslag van CO2 - zijn niet robuust in de bovengenoemde zin, maar kunnen in b, This report supports the report "Post-Kyoto en het Energiebeleid" of the Netherlands Energy Advisory Council (AER). The objective is to provide insights into the possible developments of international climate policies, viewed from the perspective of different images of the future with respect to socio-economic developments. How can various possible climate objectives (e.g. CO2 stabilization at 450, 550, 650 and 750 ppm) be achieved in such different worlds? Options for solutions are evaluated using three groups of criteria: cost-effectiveness, sustainability, and feasibility. How well options score on these various criteria is strongly dependent on the world view. For example, in an image of the future in which socio-economic developments are characterized by sustainability concerns, in which there is broad support for international co-ordination of policies, and in which environmentally sound technologies are developed and transferred quickly, independent on climate policy, achieving climate targets is easier and cheaper. The report shows that there are clear leads for energy policy to support international climate policy. The report focuses on the global level, but sometimes zooms in on the European and Netherlands level. It provides conclusions with respect to so-called "robust" options, i.e. options which could play a key role in various world views as well as for various climate objectives. These options include energy conservation and efficiency as well as increased usage of natural gas and renewables (biomass on the short to medium term and other renewables on the longer-term). Two other energy tracks which could contribute to the achievement of strict climate objectives - nuclear energy and CO2 capture and storage - are not robust in the sense indicated above, which would not imply that they cannot play an important role in specific world views in those regions where these options are little controversial. Finally, the report touches upon the role of non-CO2

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, This report contains the results of the European Dialogue of the COOL (Climate Options for the Long Term) project. The European Dialogue is one of the three Dialogues within the COOL project, the other being the Nation Dialogue (focused on the Netherlands) and the Global Dialogue. The European Dialogue brought together some 40 non-governmental and governmental stakeholders from different countries around Europe to assess in a participatory way the strategy for far reaching greenhouse gas emission reductions in Europe in the long term (till 2050). The European Dialogue was organized in two major groups, the energy sector and the transport sector, which have met four times for 1-2 days in one and a half year. Following a backcasting methodology and with input from scientific institutions both groups have discussed and developed options that can contribute significantly to 80% GHG emission reductions in 2050, compared to 1990 levels. The final outcomes of this participatory process with a very diverse group of stakeholders are two strategic visions, which are shared by the participants of these dialogues. The strategic visions show that 80 GHG emission reductions seems technologically possible over a time period of 50 years. The major bottlenecks are to be found rather in non-technological factors: institutions, price signals, behavioral changes, and international developments.

RIVM rapport:Het rapport is het zesde rapport van een serie waarin de resultaten van de monitoring in het Lheebroekerzand gepresenteerd worden. Het monitoringsprogramma werd uitgevoerd in het kader van de United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM). Het doel van dit rapport is om de gegevens van 1997 tot en met 1999 te verzamelen en te presenteren, de deelnemende organisaties en vrijwilligers te informeren over de stand van zaken en om de monitorings-periode in het Lheebroekerzand onder coordinatie van het RIVM af te sluiten. Het Nederlandse meetpunt bevindt zich in het Lheebroekerzand in de provincie Drenthe. Sinds 1993 vinden hier monitorings-activiteiten plaats . Het merendeel van de gegevens is reeds toegevoegd aan de internationale database die zich bevindt in Helsinki, Finland. In de periode van 1997 tot 1999 bestond het biologische gedeelte van het monitorings-programma uit een regelmatige inventarisatie van de vegetatie, vogels, korstmossen, bladmineerders en vlinders evenals inventarisaties van de macrofauna aanwezig in het ven Kliplo en observaties aan naaldbomen ter bepaling van de vitaliteit. Het chemisch-fysische deel van het programma bestond uit meteorologische variabelen zoals temperatuur, luchtvochtigheid, hoeveelheid neerslag en instraling samen met chemische analyses van organische en anorganische stoffen in lucht, neerslag, bladeren, naalden, mossen, bodem, bodemwater, grondwater en venwater. Uit vergelijking van de resultaten van de concentraties van chemische variabelen in de verschillende monitoringsprogramma's in 1997, 1998 en 1999 blijkt o.a. dat de concentraties van SO4-S in lucht, doorval, stamafvoer en venwater afnemen in de tijd. Voor concentraties van NO3N en NH4N in lucht en venwater lijkt dit ook het geval. Deze afname van concentraties kan echter niet bevestigd worden met een gemeten afname van deze variabelen in bulk regenwater, The International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM) is an extensive monitoring programme with a large number of chemical, physical and biological variables. In this report the results of the last three years of monitoring in the Lheebroekerzand, Drenthe, carried out in the framework of the United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) are presented. With the data collected in the field and the measurements in the laboratoria, a database is build up containing environmental information in relation to possible effects of air pollution on ecosystems for Europe and Canada. The objectives of this report are to collect and present the 1997, 1998 and 1999 monitoring data of the Netherlands, to inform participating organizations and volunteers and to close the period of monitoring by RIVM in the Lheebroekerzand. In the period from 1997 to 1999, the biological part of the integrated monitoring programme consisted of a regular inventory of vegetation, birds, epiphytes, leafminers and butterflies in the monitoring area, as well as inventories of the aquatic macrofauna present in the moorland pool Kliplo and observations on the performance of pine trees. The chemical-physical part included meteorological variables like temperature, humidity, the amount of precipitation and irradiation, together with chemical analysis of organic and inorganic compounds in air, precipitation, leaves, needles, mosses, soil, soilwater, groundwater and pool water. Comparing the data of chemical variables of different subprogrammes of 1997, 1998 and 1999 no clear trends can be recognized. However the monitored concentrations for SO4S in air, throughfall, stemflow and lake water seem to diminish in time. For concentrations of NO3N and NH4N in air and lake water the same conclusion can be drawn. This decrease in concentration can not be confirmed in rainwater. Concerning biological variables (Inventory of birds, Inventory of plants

RIVM rapport:De uitkomsten zijn samengevat van een dialoog tussen wetenschappers, beleidsmakers en belanghebbenden (stakeholders) over lange termijn opties voor klimaatbeleid en hun implicaties voor de kortere termijn. Deze dialoog was onderdeel van het project Climate OptiOns for the Long-term (COOL). De Mondiale dialoog bestond uit een serie van workshops waarbij de methode van back casting werd gebruikt om de kortere termijn consequenties van lange termijn opties te verkennen. Als startpunt werd uitgegaan van een stabilisatie van de CO2 concentratie op 450 ppmv (ongeveer 550 ppmv in CO2 equivalente termen), wat is vertaald in een reductie van de mondiale CO2 emissies met zo'n van 15-25% in 2050 ten opzichte van het niveau in 1990. Een bevinding van de dialoog was dat een dergelijke reductie technisch haalbaar is tegen beperkte economische kosten op voorwaarde dat de wereld zich economisch en politiek gunstig ontwikkeld (open wereld) en belangrijke sociale en institutionele barrieres kunnen worden overwonnen. Het vergt voorts een vroege deelname van ontwikkelingslanden aan de mondiale emissiebeperking en de realisatie van een systeem van wereldwijde emissiehandel om te komen tot een kosteneffectieve aanpak. Het lijkt te vragen om een alomvattend internationaal klimaatregime aangezien een regime met incrementele uitbreiding van het aantal landen met emissiedoelstellingen op een ad hoc basis hoogstwaarschijnlijk leidt tot het onbereikbaar worden van stabilisatie op 450 ppmv. Het is cruciaal dat rekening wordt gehouden met de grote inertia in zowel natuurlijke als menselijke systemen. Beleidsvorming op korte termijn dient plaats te vinden vanuit een lange termijn perspectief, Daartoe kunnen ofwel voorlopige lange termijn klimaatdoelstellingen te worden geformuleerd, dan wel een systematische verkenning van de lange termijn implicaties van korte termijn beslissingen plaatsvinden. Het project heeft voorts geresulteerd in een lijst van wenselijke korte termijn acties., A synthesises is given of the outcomes of an international dialogue between scientists, policy makers and stakeholders on long-term options for international climate policy making and their near-term implications. This dialogue was part of the Climate OptiOns for the Long-term (COOL) project. The COOL global dialogue project was designed as a series of four workshops using a back casting methodology to explore options for long-term climate policy and their near-term implications. It took as its 20020621 point a stabilisation of CO2 concentrations at 450 ppmv (or 550 CO2 equivalent) around 2100, translated into a emission reduction of 15-25% by 2050 compared to 1990 levels. It was found that such an emission reduction is technically feasible at limited economic costs provided that the world develops in an economically and politically favourable way (open world) and major social and institutional barriers can be overcome. It requires an early involvement of developing countries in global emission control and the establishment of a global emission trading system to reduce emissions in a cost-effective way. This seems to require the development of a comprehensive international climate regime as an ad hoc incremental evolution of the climate regime is unlikely to keep the option of stabilising CO2 concentrations at 450 open. It is crucially important to account for the large inertia in the both natural and human systems. Near-term climate policymaking needs to take a long-term perspective either by formulating provisional long-term climate targets, or by systematically reflecting on long-term implications of near-term decision making. Moreover, the project has resulted in a list of desirable short-term actions.

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, The COOL (=Climate OptiOns for the Long term) project has a twofold objective:- Developing strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment.- Making recommendations for improving the methodology of participatory integrated assessment, in particular regarding (1) stakeholder participation, (2) utilisation of knowledge by stakeholder participants, and (3) facilitating the linking of the three geographic and political levels (NL, EU, global) by stakeholders.This report focuses on the second objective of the COOL project. The COOL project consists of three subprojects: a national, an European and a Global dialogue. The three projects have starting points in common, but have developed throughout their running in partly different directions. All three projects are evaluated with respect to their dialogue structure, the utilisation of knowledge by participants in the participatory integrated assessment and with respect to the interactions between the three projects. From these evaluations lessons are drawn how in the future participatory integrated assessment projects can be better organised and how they can better contribute to - in this case - climate change policy making.

RIVM rapport:This report, Climate Change, a Permanent Concern, presents the results of research that was conducted in over 90 projects during the second phase of the National Research Programme on Global Air Pollution and Climate Change (NRP-II, 1995-2001). The report is intended for policymakers, members of business and societal organisations and interested members of the public.This report addresses the following questions arising from climate policy in the Netherlands: What new understanding is there about the climate system: what has been learned about climate variability, the causes of climate change and the role of human activities (detection and attribution). What are the possible consequences of climate change for the Netherlands in particular, but also for other regions (especially developing countries), and what possibilities are there for adaptation? What development paths are there to bring about reductions in emissions? What recommendations can be made for the Netherlands' national, international and local climate policies?

RIVM rapport:Deze notitie dient ter ondersteuning van het AER advies "Post-Kyoto en het Energiebeleid". De doelstelling van deze notitie is om inzicht te verschaffen in een aantal relevante beelden van mogelijke ontwikkelingen van het internationaal klimaatbeleid, afgezet tegen een aantal wereldbeelden met betrekking tot mogelijke sociaal-economische ontwikkelingen. Hoe kunnen in verschillende wereldbeelden (LTVE/IPCC-SRES: Vrijhandel/A1, Isolatie/A2, Grote Solidariteit/B1, Ecologie op Kleine Schaal/B2) meer of minder strikte klimaatdoelstellingen (450, 550, 650, 750 ppm CO2 stabilisatie) gehaald worden? Oplossingen worden geevalueerd op basis van de criteria kosteneffectiviteit, duurzaamheid, en haalbaarheid. Een belangrijke conclusie is dat de score op deze criteria voor bepaalde oplossingen zeer sterk bepaald wordt door het wereldbeeld: in een wereld waar de algemene sociaal-economische ontwikkeling wordt gestuurd door duurzaamheidsoverwegingen en waar sprake is van een snelle ontwikkeling en uitwisseling van milieuvriendelijke technologieen en internationale beleidscoordinatie is het behalen van klimaatdoelen eenvoudiger en goedkoper. Deze notitie laat zien dat er duidelijke aanknopingspunten zijn voor het energiebeleid om een bijdrage te leveren aan het internationaal klimaatbeleid. Het accent van de notitie ligt op het wereldniveau, maar er wordt ook ingezoomd op de Europese en Nederlandse schaal. De notitie geeft enkele conclusies m.b.t. "robuuste" opties, d.w.z. opties die in verschillende wereldbeelden en voor verschillende klimaatdoelstellingen een significante rol spelen. Deze opties hebben vooral betrekking op energiebesparing, verhoogde wereldwijde inzet van aardgas en vernieuwbare energie (biomassa op korte- tot middenlange termijn, andere bronnen op langere termijn). Twee andere energiesporen die kunnen bijdragen aan het behalen van strenge klimaatdoelstellingen - kernenergie en opvang en opslag van CO2 - zijn niet robuust in de bovengenoemde zin, maar kunnen in b, This report supports the report "Post-Kyoto en het Energiebeleid" of the Netherlands Energy Advisory Council (AER). The objective is to provide insights into the possible developments of international climate policies, viewed from the perspective of different images of the future with respect to socio-economic developments. How can various possible climate objectives (e.g. CO2 stabilization at 450, 550, 650 and 750 ppm) be achieved in such different worlds? Options for solutions are evaluated using three groups of criteria: cost-effectiveness, sustainability, and feasibility. How well options score on these various criteria is strongly dependent on the world view. For example, in an image of the future in which socio-economic developments are characterized by sustainability concerns, in which there is broad support for international co-ordination of policies, and in which environmentally sound technologies are developed and transferred quickly, independent on climate policy, achieving climate targets is easier and cheaper. The report shows that there are clear leads for energy policy to support international climate policy. The report focuses on the global level, but sometimes zooms in on the European and Netherlands level. It provides conclusions with respect to so-called "robust" options, i.e. options which could play a key role in various world views as well as for various climate objectives. These options include energy conservation and efficiency as well as increased usage of natural gas and renewables (biomass on the short to medium term and other renewables on the longer-term). Two other energy tracks which could contribute to the achievement of strict climate objectives - nuclear energy and CO2 capture and storage - are not robust in the sense indicated above, which would not imply that they cannot play an important role in specific world views in those regions where these options are little controversial. Finally, the report touches upon the role of non-CO2

RIVM rapport:The aim of the COOL project was to develop strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment. The project brought together in a dialogue setting scientists, policy makers and stakeholders representing different groups and different interests in society. Experiences and insights from different groups were thus available for the process. In the dialogue, which was set up as a series of workshops, long term policy options for significant greenhouse gas emissions reductions and their feasibility have been analysed. As Dutch climate policy is dependent on international policy developments, the COOL-project incorporated next to the national Dutch level, also a dialogue on the European and on the global level.

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, This report, Climate Change, a Permanent Concern, presents the results of research that was conducted in over 90 projects during the second phase of the National Research Programme on Global Air Pollution and Climate Change (NRP-II, 1995-2001). The report is intended for policymakers, members of business and societal organisations and interested members of the public.This report addresses the following questions arising from climate policy in the Netherlands: What new understanding is there about the climate system: what has been learned about climate variability, the causes of climate change and the role of human activities (detection and attribution). What are the possible consequences of climate change for the Netherlands in particular, but also for other regions (especially developing countries), and what possibilities are there for adaptation? What development paths are there to bring about reductions in emissions? What recommendations can be made for the Netherlands' national, international and local climate policies?

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, This report contains the results of the European Dialogue of the COOL (Climate Options for the Long Term) project. The European Dialogue is one of the three Dialogues within the COOL project, the other being the Nation Dialogue (focused on the Netherlands) and the Global Dialogue. The European Dialogue brought together some 40 non-governmental and governmental stakeholders from different countries around Europe to assess in a participatory way the strategy for far reaching greenhouse gas emission reductions in Europe in the long term (till 2050). The European Dialogue was organized in two major groups, the energy sector and the transport sector, which have met four times for 1-2 days in one and a half year. Following a backcasting methodology and with input from scientific institutions both groups have discussed and developed options that can contribute significantly to 80% GHG emission reductions in 2050, compared to 1990 levels. The final outcomes of this participatory process with a very diverse group of stakeholders are two strategic visions, which are shared by the participants of these dialogues. The strategic visions show that 80 GHG emission reductions seems technologically possible over a time period of 50 years. The major bottlenecks are to be found rather in non-technological factors: institutions, price signals, behavioral changes, and international developments.

RIVM rapport:Het rapport is het zesde rapport van een serie waarin de resultaten van de monitoring in het Lheebroekerzand gepresenteerd worden. Het monitoringsprogramma werd uitgevoerd in het kader van de United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM). Het doel van dit rapport is om de gegevens van 1997 tot en met 1999 te verzamelen en te presenteren, de deelnemende organisaties en vrijwilligers te informeren over de stand van zaken en om de monitorings-periode in het Lheebroekerzand onder coordinatie van het RIVM af te sluiten. Het Nederlandse meetpunt bevindt zich in het Lheebroekerzand in de provincie Drenthe. Sinds 1993 vinden hier monitorings-activiteiten plaats . Het merendeel van de gegevens is reeds toegevoegd aan de internationale database die zich bevindt in Helsinki, Finland. In de periode van 1997 tot 1999 bestond het biologische gedeelte van het monitorings-programma uit een regelmatige inventarisatie van de vegetatie, vogels, korstmossen, bladmineerders en vlinders evenals inventarisaties van de macrofauna aanwezig in het ven Kliplo en observaties aan naaldbomen ter bepaling van de vitaliteit. Het chemisch-fysische deel van het programma bestond uit meteorologische variabelen zoals temperatuur, luchtvochtigheid, hoeveelheid neerslag en instraling samen met chemische analyses van organische en anorganische stoffen in lucht, neerslag, bladeren, naalden, mossen, bodem, bodemwater, grondwater en venwater. Uit vergelijking van de resultaten van de concentraties van chemische variabelen in de verschillende monitoringsprogramma's in 1997, 1998 en 1999 blijkt o.a. dat de concentraties van SO4-S in lucht, doorval, stamafvoer en venwater afnemen in de tijd. Voor concentraties van NO3N en NH4N in lucht en venwater lijkt dit ook het geval. Deze afname van concentraties kan echter niet bevestigd worden met een gemeten afname van deze variabelen in bulk regenwater, The International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM) is an extensive monitoring programme with a large number of chemical, physical and biological variables. In this report the results of the last three years of monitoring in the Lheebroekerzand, Drenthe, carried out in the framework of the United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) are presented. With the data collected in the field and the measurements in the laboratoria, a database is build up containing environmental information in relation to possible effects of air pollution on ecosystems for Europe and Canada. The objectives of this report are to collect and present the 1997, 1998 and 1999 monitoring data of the Netherlands, to inform participating organizations and volunteers and to close the period of monitoring by RIVM in the Lheebroekerzand. In the period from 1997 to 1999, the biological part of the integrated monitoring programme consisted of a regular inventory of vegetation, birds, epiphytes, leafminers and butterflies in the monitoring area, as well as inventories of the aquatic macrofauna present in the moorland pool Kliplo and observations on the performance of pine trees. The chemical-physical part included meteorological variables like temperature, humidity, the amount of precipitation and irradiation, together with chemical analysis of organic and inorganic compounds in air, precipitation, leaves, needles, mosses, soil, soilwater, groundwater and pool water. Comparing the data of chemical variables of different subprogrammes of 1997, 1998 and 1999 no clear trends can be recognized. However the monitored concentrations for SO4S in air, throughfall, stemflow and lake water seem to diminish in time. For concentrations of NO3N and NH4N in air and lake water the same conclusion can be drawn. This decrease in concentration can not be confirmed in rainwater. Concerning biological variables (Inventory of birds, Inventory of plants

RIVM rapport:Abstract niet beschikbaar, The COOL (=Climate OptiOns for the Long term) project has a twofold objective:- Developing strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment.- Making recommendations for improving the methodology of participatory integrated assessment, in particular regarding (1) stakeholder participation, (2) utilisation of knowledge by stakeholder participants, and (3) facilitating the linking of the three geographic and political levels (NL, EU, global) by stakeholders.This report focuses on the second objective of the COOL project. The COOL project consists of three subprojects: a national, an European and a Global dialogue. The three projects have starting points in common, but have developed throughout their running in partly different directions. All three projects are evaluated with respect to their dialogue structure, the utilisation of knowledge by participants in the participatory integrated assessment and with respect to the interactions between the three projects. From these evaluations lessons are drawn how in the future participatory integrated assessment projects can be better organised and how they can better contribute to - in this case - climate change policy making.

RIVM rapport:De uitkomsten zijn samengevat van een dialoog tussen wetenschappers, beleidsmakers en belanghebbenden (stakeholders) over lange termijn opties voor klimaatbeleid en hun implicaties voor de kortere termijn. Deze dialoog was onderdeel van het project Climate OptiOns for the Long-term (COOL). De Mondiale dialoog bestond uit een serie van workshops waarbij de methode van back casting werd gebruikt om de kortere termijn consequenties van lange termijn opties te verkennen. Als startpunt werd uitgegaan van een stabilisatie van de CO2 concentratie op 450 ppmv (ongeveer 550 ppmv in CO2 equivalente termen), wat is vertaald in een reductie van de mondiale CO2 emissies met zo'n van 15-25% in 2050 ten opzichte van het niveau in 1990. Een bevinding van de dialoog was dat een dergelijke reductie technisch haalbaar is tegen beperkte economische kosten op voorwaarde dat de wereld zich economisch en politiek gunstig ontwikkeld (open wereld) en belangrijke sociale en institutionele barrieres kunnen worden overwonnen. Het vergt voorts een vroege deelname van ontwikkelingslanden aan de mondiale emissiebeperking en de realisatie van een systeem van wereldwijde emissiehandel om te komen tot een kosteneffectieve aanpak. Het lijkt te vragen om een alomvattend internationaal klimaatregime aangezien een regime met incrementele uitbreiding van het aantal landen met emissiedoelstellingen op een ad hoc basis hoogstwaarschijnlijk leidt tot het onbereikbaar worden van stabilisatie op 450 ppmv. Het is cruciaal dat rekening wordt gehouden met de grote inertia in zowel natuurlijke als menselijke systemen. Beleidsvorming op korte termijn dient plaats te vinden vanuit een lange termijn perspectief, Daartoe kunnen ofwel voorlopige lange termijn klimaatdoelstellingen te worden geformuleerd, dan wel een systematische verkenning van de lange termijn implicaties van korte termijn beslissingen plaatsvinden. Het project heeft voorts geresulteerd in een lijst van wenselijke korte termijn acties., A synthesises is given of the outcomes of an international dialogue between scientists, policy makers and stakeholders on long-term options for international climate policy making and their near-term implications. This dialogue was part of the Climate OptiOns for the Long-term (COOL) project. The COOL global dialogue project was designed as a series of four workshops using a back casting methodology to explore options for long-term climate policy and their near-term implications. It took as its 20020621 point a stabilisation of CO2 concentrations at 450 ppmv (or 550 CO2 equivalent) around 2100, translated into a emission reduction of 15-25% by 2050 compared to 1990 levels. It was found that such an emission reduction is technically feasible at limited economic costs provided that the world develops in an economically and politically favourable way (open world) and major social and institutional barriers can be overcome. It requires an early involvement of developing countries in global emission control and the establishment of a global emission trading system to reduce emissions in a cost-effective way. This seems to require the development of a comprehensive international climate regime as an ad hoc incremental evolution of the climate regime is unlikely to keep the option of stabilising CO2 concentrations at 450 open. It is crucially important to account for the large inertia in the both natural and human systems. Near-term climate policymaking needs to take a long-term perspective either by formulating provisional long-term climate targets, or by systematically reflecting on long-term implications of near-term decision making. Moreover, the project has resulted in a list of desirable short-term actions.

RIVM rapport:Deze notitie dient ter ondersteuning van het AER advies "Post-Kyoto en het Energiebeleid". De doelstelling van deze notitie is om inzicht te verschaffen in een aantal relevante beelden van mogelijke ontwikkelingen van het internationaal klimaatbeleid, afgezet tegen een aantal wereldbeelden met betrekking tot mogelijke sociaal-economische ontwikkelingen. Hoe kunnen in verschillende wereldbeelden (LTVE/IPCC-SRES: Vrijhandel/A1, Isolatie/A2, Grote Solidariteit/B1, Ecologie op Kleine Schaal/B2) meer of minder strikte klimaatdoelstellingen (450, 550, 650, 750 ppm CO2 stabilisatie) gehaald worden? Oplossingen worden geevalueerd op basis van de criteria kosteneffectiviteit, duurzaamheid, en haalbaarheid. Een belangrijke conclusie is dat de score op deze criteria voor bepaalde oplossingen zeer sterk bepaald wordt door het wereldbeeld: in een wereld waar de algemene sociaal-economische ontwikkeling wordt gestuurd door duurzaamheidsoverwegingen en waar sprake is van een snelle ontwikkeling en uitwisseling van milieuvriendelijke technologieen en internationale beleidscoordinatie is het behalen van klimaatdoelen eenvoudiger en goedkoper. Deze notitie laat zien dat er duidelijke aanknopingspunten zijn voor het energiebeleid om een bijdrage te leveren aan het internationaal klimaatbeleid. Het accent van de notitie ligt op het wereldniveau, maar er wordt ook ingezoomd op de Europese en Nederlandse schaal. De notitie geeft enkele conclusies m.b.t. "robuuste" opties, d.w.z. opties die in verschillende wereldbeelden en voor verschillende klimaatdoelstellingen een significante rol spelen. Deze opties hebben vooral betrekking op energiebesparing, verhoogde wereldwijde inzet van aardgas en vernieuwbare energie (biomassa op korte- tot middenlange termijn, andere bronnen op langere termijn). Twee andere energiesporen die kunnen bijdragen aan het behalen van strenge klimaatdoelstellingen - kernenergie en opvang en opslag van CO2 - zijn niet robuust in de bovengenoemde zin, maar kunnen in b, This report supports the report "Post-Kyoto en het Energiebeleid" of the Netherlands Energy Advisory Council (AER). The objective is to provide insights into the possible developments of international climate policies, viewed from the perspective of different images of the future with respect to socio-economic developments. How can various possible climate objectives (e.g. CO2 stabilization at 450, 550, 650 and 750 ppm) be achieved in such different worlds? Options for solutions are evaluated using three groups of criteria: cost-effectiveness, sustainability, and feasibility. How well options score on these various criteria is strongly dependent on the world view. For example, in an image of the future in which socio-economic developments are characterized by sustainability concerns, in which there is broad support for international co-ordination of policies, and in which environmentally sound technologies are developed and transferred quickly, independent on climate policy, achieving climate targets is easier and cheaper. The report shows that there are clear leads for energy policy to support international climate policy. The report focuses on the global level, but sometimes zooms in on the European and Netherlands level. It provides conclusions with respect to so-called "robust" options, i.e. options which could play a key role in various world views as well as for various climate objectives. These options include energy conservation and efficiency as well as increased usage of natural gas and renewables (biomass on the short to medium term and other renewables on the longer-term). Two other energy tracks which could contribute to the achievement of strict climate objectives - nuclear energy and CO2 capture and storage - are not robust in the sense indicated above, which would not imply that they cannot play an important role in specific world views in those regions where these options are little controversial. Finally, the report touches upon the role of non-CO2

RIVM rapport:This report, Climate Change, a Permanent Concern, presents the results of research that was conducted in over 90 projects during the second phase of the National Research Programme on Global Air Pollution and Climate Change (NRP-II, 1995-2001). The report is intended for policymakers, members of business and societal organisations and interested members of the public.This report addresses the following questions arising from climate policy in the Netherlands: What new understanding is there about the climate system: what has been learned about climate variability, the causes of climate change and the role of human activities (detection and attribution). What are the possible consequences of climate change for the Netherlands in particular, but also for other regions (especially developing countries), and what possibilities are there for adaptation? What development paths are there to bring about reductions in emissions? What recommendations can be made for the Netherlands' national, international and local climate policies?

RIVM rapport:The aim of the COOL project was to develop strategic notions how drastic reductions of GHG emissions in the Netherlands can be achieved in the long term, in an European and global context, using a method of participatory integrated assessment. The project brought together in a dialogue setting scientists, policy makers and stakeholders representing different groups and different interests in society. Experiences and insights from different groups were thus available for the process. In the dialogue, which was set up as a series of workshops, long term policy options for significant greenhouse gas emissions reductions and their feasibility have been analysed. As Dutch climate policy is dependent on international policy developments, the COOL-project incorporated next to the national Dutch level, also a dialogue on the European and on the global level.