Search

U radu je opisan programski modul za obradu ulazno/izlaznih signala kod industrijskog robotskog kontrolera opšte namene. Koncept asinhronog praćenja promenljivih spoljnih signala i uslova uz istovremeno izvršavanje robotskog programa je iskorišćen kao metod komunikacije robotskog sistema s okolinom. Razmotrene su različite mogućnosti pristupa ulazno/izlaznim signalima iz korisničkih programa napisanih na robotskom programskom jeziku RL, koji je ugradjen u kontroler. Opisane su mogućnosti rekonfiguracije ulazno/izlaznog modula sistema u slučaju promene radnog okruženja ili vrste aplikacije. U diskusiji o trenutnim performansama realizovanog sistema sa stanovišta obrade ulazno/izlaznih signala, ukazano je na mogućnosti nadgradnje i proširenja sistema. The program module for input/output (I/O) signal processing in a general purpose industrial robot controller is described. The concept of asynchronous scanning of external signals and conditions simultaneously with the robot program execution is used as a method of robot system communication with the environment. Various alternatives of accessing I/O signals from user programs, written in the controller's built-in robot programming language are considered. The I/O module reconfiguration capabilities are described for the case of various application and/or environment changes. The system extension possibilities are discussed from the I/O signal processing viewpoint.

Otvoreni bedževi su obećavajuća edukativna tehnologija za priznavanje postignuća, veštine, kvaliteta ili interesa pojedinca ili grupe. Poslednjih godina, pojavio se veći broj softverskih sistema zasnovanih na Infrastrukturi Otvorenih bedževa (eng. Open Badges Infrastructure - OBI) koji podržavaju različite prakse nastave/učenja i izdavanja bedževa. Međutim, njihova upotrebljivost u konkretnom edukativnom okruženju može značajno da varira. To nastavnicima donosi velike izazove prilikom odabira jednog ovakvog sistema za konkretnu edukativnu primenu. Cilj ovog istraživanja je da predloži potencijalne metrike upotrebljivosti - opšte i tehnološki-specifične za sisteme zasnovane na OBI specifikaciji, koje se mogu koristiti efektivno prilikom odabira ove edukativne tehnologije. Glavni rezultat istraživanja je metodološki okvir koji je obuhvatio standardne opšte metrike upotrebljivosti (npr., ocena opažene upotrebljivosti na osnovu Skale Upotrebljivosti Sistema) i određene tehnološki-specifične metrike upotrebljivosti koje su razvijene u okviru istraživanja (npr., ocena lakoće deljenja bedževa, ocena zadovoljstva podrškom za kreiranje bedževa, itd.). Predloženi pristup je ispitan u empirijskoj studiji zasnovanoj na mešovitom metodu istraživanja. Rezultati studije su obezbedili dokaze o efektivnosti pristupa u datom kontekstu. Pokazalo se da su predložene kategorije metrika komplementarne i da su metrike diferencirale evaluirane sisteme na zadovoljavajući način. Uz to, rezultati kvalitativne evaluacije su otkrili glavne probleme upotrebljivosti evaluiranih sistema. Pristup se može primeniti u različitim edukativnim okruženjima s obzirom na to da su predložene metrike relativno jednostavne za prikupljanje i interpretaciju. Open badges are a promising educational technology for recognizing the achievements, skills, qualities and interests of an individual or а group. In recent years, there has been a growing number of software systems based on the Open Badges Infrastructure (OBI) which support different teaching/learning and badging practices. However, their usability in a specific educational environment can vary significantly. This brings some great challenges for teachers when choosing one such system for a concrete educational application. The aim of this research is to propose some prospective usability metrics - general and technology-specific for OBI-compliant systems, which can be used effectively when selecting this educational technology. The main research result is a methodological framework that has included some standard general usability metrics (e.g., score of perceived usability based on System Usability Scale) and the technology-specific usability metrics that have been developed within the research (e.g., score of ‘ease of sharing badges’, score of ‘support for badge creation satisfaction’, etc.). The proposed approach has been examined in an empirical study based on a mixed research method. The results of the study provided evidence of the effectiveness of the proposed approach in the given context. It has been shown that the proposed categories of metrics are complementary and that the metrics have differentiated the evaluated systems in a satisfactory manner. In addition, the results of qualitative evaluation revealed the main usability problems of the evaluated systems. The approach can be applied in different educational settings, given that the proposed metrics are relatively simple to collect and interpret.

Samoregulisano učenje predstavlja formu učenja koja stavlja akcenat na samog učenika i pruža mu mogućnost da upravlja i kontinuirano reguliše svoj proces učenja. Poznato je da društveni kontekst i interakcije koje se ostvaruju tokom učenja imaju uticaj na akcije učenika i da se samoregulacija može posmatrati kao regulacija individue u okviru socijalnog okruženja. Međutim, postojeći sistemi za učenje na Vebu pružaju učenicima ograničene mogućnosti za samoregulaciju tokom učenja u neformalnim i informalnim kontekstima. Predmet ove doktorske disertacije je dizajniranje i projektovanje softverskog sistema koji je namenjen samoregulisanom učenju na Vebu. Cilj je da ovaj softverski sistem poseduje funkcionalnosti koje podržavaju procese samoregulisanog učenja, da omogućavaju uređivanje kohorti, kurseva, materijala i aktivnosti učenja, kao i da omogućavaju kolektivnu regulaciju između učenika. Prototip softverskog sistema, koji je razvijen na osnovu predloženog dizajna i arhitekture, evaluiran je u okviru MOOC kursa u trajanju od 9 nedelja. Dobijeni rezultati su pokazali da postoje izražene asocijacije između funkcionalnosti zasnovanim na socijalnim interakcijama i procesa samoregulisanog učenja koji je zasnovan na kolektivnoj regulaciji. Konkretno, pokazano je da postoje asocijacije između funkcionalnosti koje omogućavaju uvid u aktivnosti i progres drugih učenika sa procesima samoregulisanog učenja koji se odnose na izvršenje zadataka učenika. Takođe, pronađene su razlike u ovim asocijacijama kod učenika sa različitim demografskim i motivacionim karakteristikama. Self-regulated learning is a form of learning that puts emphasis on a learner and gives them the ability to manage and continually regulate their learning process. It is known that the social context and interactions that occur during learning can impact students' actions and that self-regulation can be viewed as a regulation of an individual within their social context. However, existing web learning systems provide students with limited functionalities to self-regulate their learning in informal and informal contexts. The topic of this doctoral dissertation is the design and architecture of a software system that enables self-regulated learning on the Web. The goal of this system is to enable a learner with functionalities that support self-regulated learning processes, to enable management of cohorts, courses, materials and learning activities, as well as to allow collective regulation among learners. A software prototype, developed based on the proposed design and architecture, was evaluated within the MOOC course for 9 weeks. The obtained results showed that there are significant associations between functionalities based on social interactions and the self-regulated learning process based on collective regulation. In particular, it has been shown that there are associations between functionalities that allow insight into the learning activities and progress of other students with self-regulated learning processes related to engagement in learning. Also, variations in these associations were found among students with different demographic and motivational characteristics.

Овом докторском дисертацијом предложен јесистем за састављање докумената у правосуђубазиран на знању. Састављање судских писменаје препознато као један од изазова с којим сесусрећу правници на почетку своје каријере у чемуим помоћ најчешће пружају старије колеге, док јеправно неуким странкама у састављањуподнесака најчешће неопходна помоћ искуснихправника. За представљање знања на којем себазира вештина састављања ових докуменатакоришћена су два облика правног знања,експлицитно које је садржано у правним нормамаи имплицитно које се стиче искуством усастављању правних докумената. Предложени сумодели машински читљивог и разумљивогформата правних норми, машински читљивог иразумљивог формата докумената у правосуђу исистем за састављање докумената у правосуђу.Систем је погодан за коришћење у образовањуправника јер су кориснику објашњене везе измеђуунетих чињеница и навода у генерисаномдокументу. Документи сачињени на овај начин сумашински читљиви и разумљиви чиме седоприноси квалитету отворених података прињиховом објављивању. У циљу повећањатранспарентности правосуђа предложене су исмернице за превазилажење најчешћихнедостатака отворених судских података. Такође,предложен систем представља један корак кааутоматизацији рада судске писарнице., Ovom doktorskom disertacijom predložen jesistem za sastavljanje dokumenata u pravosuđubaziran na znanju. Sastavljanje sudskih pismenaje prepoznato kao jedan od izazova s kojim sesusreću pravnici na početku svoje karijere u čemuim pomoć najčešće pružaju starije kolege, dok jepravno neukim strankama u sastavljanjupodnesaka najčešće neophodna pomoć iskusnihpravnika. Za predstavljanje znanja na kojem sebazira veština sastavljanja ovih dokumenatakorišćena su dva oblika pravnog znanja,eksplicitno koje je sadržano u pravnim normamai implicitno koje se stiče iskustvom usastavljanju pravnih dokumenata. Predloženi sumodeli mašinski čitljivog i razumljivogformata pravnih normi, mašinski čitljivog irazumljivog formata dokumenata u pravosuđu isistem za sastavljanje dokumenata u pravosuđu.Sistem je pogodan za korišćenje u obrazovanjupravnika jer su korisniku objašnjene veze izmeđuunetih činjenica i navoda u generisanomdokumentu. Dokumenti sačinjeni na ovaj način sumašinski čitljivi i razumljivi čime sedoprinosi kvalitetu otvorenih podataka prinjihovom objavljivanju. U cilju povećanjatransparentnosti pravosuđa predložene su ismernice za prevazilaženje najčešćihnedostataka otvorenih sudskih podataka. Takođe,predložen sistem predstavlja jedan korak kaautomatizaciji rada sudske pisarnice., This thesis proposes a knowledge-based judicialdocument assembly system. Document assembly isrecognized as one of the issues facing junior lawyersat the beginning of their professional career causingthem to rely on their senior colleague's experience.Also, filings’ preparation is a challenging task for nonlayers.Therefore they usually need to hire a lawyer.Knowledge required for document assembly can bedivided into stated knowledge found in regulations andlegal textbooks and tacit knowledge gained throughexperience. This thesis introduces a machine-readableand machine-understandable format of legal norms, amachine-readable and machine-understandableformat of judicial documents, and a system for judicialdocument assembly. The assembly system has itspotential in the education of law students providingthem explanations how fragments of generateddocument relates to case facts. Also, this approachimproves quality of open judicial data and increasestransparency of judiciary because generateddocuments are machine-readable and machineunderstandableby default. In addition, a set ofguidelines for opening judicial data is proposed.Finally, a machine-readable and machineunderstandableformat of generated documents is astep toward automatic document processing at courtclerk's office.

U sklopu doktorske disertacije izvršeno je istraživanje vezano za automatskoraspoređivanje elemenata dijagrama. Kroz analizu postojećih rešenja uočen jeprostor za poboljšanja, posebno po pitanju raznovrsnosti dostupnih algoritamai pomoći korisniku pri izboru najpogodnijeg od njih. U okviru istraživanjaproučavan, implementiran i u pojedinim slučajevima unapređen je širokspektar algoritama za crtanje i analizu grafova. Definisan je postupakautomatskog izbora odgovarajućeg algoritma za raspoređivanje elemenatagrafova na osnovu njihovih osobina. Dodatno, osmišljen je jezik specifičan zadomen koji korisnicima grafičkih editora pruža pomoć u izboru algoritma zaraspoređivanje, a programerima brže pisanje koda za poziv željenog algoritma., This thesis presents a research aimed towards the problem of automaticallylaying out elements of a diagram. The analysis of existing solutions showed that thereis some room for improvement, especially regarding variety of available algorithms.Also, none of the solutions offer possibility of automatically choosing an appropriategraph layout algorithm. Within the research, a large number of different algorithms forgraph drawing and analysis were studied, implemented, and, in some cases,enhanced. A method for automatically choosing the best available layout algorithmbased on properties of a graph was defined. Additionally, a domain-specific languagefor specifying a graph’s layout was designed.

Brzi razvoj digitalne multimedije, dostupnost većih propusnih opsega u komunikacionim mrežama i porast procesorske snage prouzrokovali su svakodnevno korišćenje digitalnih multimedijalnih podataka na različitim uređajima i u različitim sferama života. Velika količina kako ličnih tako i poslovnih multimedijalnih podataka postaje javno dostupno i mogu biti lako ukradeni, kopirani ili modifikovani... Following advancement and rapid development of digital multimedia, larger bandwidths available within the communication network and increased processing power led to the everyday utilization of digital multimedia on different devices and in different areas of life. A large amount of both personal and business multimedia data has consequently become publicly available, and in turn can be more easily copied or modified...

Predmet istraživanja ovog rada su modeli strukturne regresije, koji su dizajnirani da koriste veze između objekata prilikom predviđanja izlaznih vrijednosti. Drugim riječima, modeli strukturne regresije razmatraju atribute objekata i veze između objekata kako bi dali što tačnije predviđanje. Gaussian Conditional Random Fields (GCRF) model je jedan od najčešće korišćenih modela strukturne regresije koji integriše predikciju tradicionalnih modela nadgledanog učenja (nestrukturnih prediktora) i vezu između objekata u cilju tačnije predikcije. Glavna pretpostavka ovog modela je da su dva objekta koja su usko povezana veoma slični jedan drugom i samim tim vrijednosti njihovih izlaznih varijabli treba da budu slični. Sličnost između objekata u GCRF modelu mora da bude simetrična, ali u velikom broju realnih primjera objekti su nesimetrično povezani. U radu je predstavljeno proširenje GCRF modela koje uzima u obzir asimetričnu sličnost između objekata (nazvan usmjereni GCRF - Directed GCRF). Na sintetičkim i realnim setovima podataka pokazano je da novi model daje tačnije predviđanje od standardnog GCRF modela i tradicionalnih nestrukturnih prediktora. Rad obuhvata i razvoj softverskog alata otvorenog koda koji integriše različite vrste GCRF modela i omogućava treniranje i testiranje tih modela na različitim setovima podataka, preko grafičkog korisničkog interfejsa. Izvršena je evaluacija alata sa korisnicima različitih profila i različitog znanja iz oblasti mašinskog učenja. Rezultati su potvrdili da je alat je intuitivan i lak za korišćenje kako za eksperte, tako i za početnike i istraživače iz različitih domena kojima GCRF model može pomoći da dođu do željenih informacija. The subject of this dissertation are structured regression models that are designed to use relationships between objects for predicting output variables. In other words, structured regression models consider the attributes of objects and dependencies between objects to make predictions as accurately as possible. Gaussian Conditional Random Fields (GCRF) model is commonly used structured regression model that incorporates the outputs of traditional supervised learning models (unstructured predictors) and the correlation between output variables in order to achieve a higher prediction accuracy. A main assumption in the GCRF model is that if two objects are closely related, they should be more similar to each other and they should have similar values of the output variable. The similarity considered in GCRF is symmetric. However, in many real-world examples objects are asymmetrically linked. This dissertation presents extension of GCRF model that considers asymmetric similarities between objects (called Directed GCRF). The effectiveness of new model is characterized on synthetic datasets and real-world datasets, on which it was more accurate than the standard GCRF model and baseline unstructured predictors. This dissertation also presents development of an open-source software tool that integrates various GCRF methods and supports training and testing of those methods on different datasets using graphical user interface. The tool was evaluated with users with different level of knowledge in the machine learning field. Evaluation results confirmed that this tool is intuitive and easy to use for experts, as well as for beginners and researchers from different domains that can use GCRF for data prediction.

Ljudska interakcija na Vebu sadrži emocije često nepristupačne računarima...

У докторској дисертацији је разматран проблем интеграције случајева коришћења у моделом вођени развој софтвера и предложена оригиналана Silab- UCMDDM метода. Предложена Silab-UCMDDM метода истиче важност и неопходност коришћења 3 међусобно конзистентна и комплементарна модела: а) моделa случајева коришћења, б) доменскoг моделa и ц) моделa прелаза стања. У дисертацији је идентификована директна веза између ова три модела која се пре свега огледа у томе да спецификација акција случаја коришћења треба да се ослања на доменски модел, док се предуслови и постуслови за извршење случајева коришћења дефинишу у моделу прелаза стања. Silab-UCMDM метода користи две стратегије у развоју софтвера: а) стратегију засновану на случајевима коришћења (Use Case Driven Development) и б) стратегију засновану на MDD (Model Driven Development) приступу. Спецификација захтева у оквиру Silab-UCMDM методе омогућена је преко сопственог доменски специфичног језика (UCDSL). Имплементација предложеног UCDSL језика извршена је преко JetBrains MPS алата за метапрограмирање (JetBrains MPS metaprogramming system). UCDSL језик је интегрисан у оквиру SILAB-MDDTOOLSET алата који се може користити као додатак (plugin) за окружења као што су MPS и IntelliJ IDEA... The thesis discusses the problem of integration of the Use Cases in the Model driven software development and proposes an original Silab-UCMDDM method. The Silab-UCMDDM method emphasizes the importance and necessity of using 3 mutually consistent and complementary models: a) the use case model, b) the domain model and c) the state machine model. The thesis identifies a direct link between these three models which are primarily reflected in the fact that the specification of use case actions should be based on the domain model, while the preconditions and postconditions for executing use cases should be defined in the state machine model. This model state machine model is used for a clear and precise definition of use cases. The Silab-UCMDM method uses two strategies in software development: a) a strategy based on the use cases (Use Case Driven Development) and b) a strategy based on MDD (Model Driven Development) approach. Requirements specification within Silab- UCMDM method is enabled via its own domain specific language (UCDSL). The proposed UCDSL language was performed using the JetBrains MPS tool for metaprogramming (metaprogramming system JetBrains MPS). UCDSL language is integrated within the SILAB-MDDTOOLSET tool that can be used as an add-on (plugin) for environments such as MPS and IntelliJ IDEA. The proposed Silab-UCMDD method was evaluated in three different ways: 1) By performing the comparative analysis of the proposed method and other existing methods. 2) By presenting and analyzing the case study that has been developed using proposed method. 3) By analyzing the results of the testing with students who evaluated the proposed method and UCDSL language for requirements specification and validation. The Silab-UCMDDM method is a part of a comprehensive Silab-MDD approach. Silab-MDD approach defines the way of integration of the Structured System Analysis method, which describes the functionalities of the business system. In addition Silab-MDD defines the phases of requirements gathering and analysis in the software development lifecycle. Therefore, the Silab-MDD approach contains its own domain specific languages for specifying the Data Flow diagrams (DFDDSL) and the Data Dictionary (DataDDSL)...

Почетак новог миленијума обележен је бурним развојем друштвених мрежа, интернет технологијама у облаку и применом вештачке интелигенције у веб алатима. Изузетно брз раст броја текстова на интернету (блогова, сајтова за електронску трговину, форума, дискусионих група, система за пренос кратких порука, друштвених мрежа и портала за објаву вести) увећао је потребу за развојем метода брзе, свеобухватне и прецизне анализе текста. Због тога је значајан развој језичких технологија чији су примарни задаци: класификација докумената (енг. Document classification), груписање докумената (енг. Document clustering), проналажење информација (енг. Information Retrieval), разрешавање значења вишезначних речи (енг. Word-sense disambiguation), екстракција из текста (енг. Text еxtraction), машинско превођење (енг. Machine translation), рачунарско препознавање говора (енг. Computer speech recognition), генерисање природног језика (енг. Natural language generation), анализа осећања (енг. sentiment analysis), итд. У рачунарској лингвистици данас је у употреби више различитих назива за област чији је предмет интересовања обрада осећања у тексту: класификација према осећању (енг. sentiment classification), истраживање мишљење (енг. opinion mining), анализа осећања (енг. sentiment analysis), екстракција осећања (енг. sentiment extraction). По својој природи и методама које користи, анализа осећања у тексту спада у област рачунарске лингвистике која се бави класификацијом текста. У процесу обраде осећања се, у општем случају, говори о три врсте класификације текстова:... The beginning of the new millennium was marked by huge development of social networks, internet technologies in the cloud and applications of artificial intelligence tools on the web. Extremely rapid growth in the number of articles on the Internet (blogs, e-commerce websites, forums, discussion groups, and systems for transmission of short messages, social networks and portals for publishing news) has increased the need for developing methods of rapid, comprehensive and accurate analysis of the text. Therefore, remarkable development of language technologies has enabled their applying in processes of document classification, document clustering, information retrieval, word sense disambiguation, text extraction, machine translation, computer speech recognition, natural language generation, sentiment analysis, etc. In computational linguistics, several different names for the area concerning processing of emotions in text are in use: sentiment classification, opinion mining, sentiment analysis, sentiment extraction. According to the nature and the methods used, sentiment analysis in text belongs to the field of computational linguistics that deals with the classification of text. In the process of analysing of emotions we generally speak of three kinds of text classification:...

U ovom doktorskom radu, koji je rezultat integralnih i interdisciplinarnih istraživanja u oblasti biomedicine, opisan je razvoj ontologije skolioze kičme OBR-Scolio i ontološki baziranog informacionog sistema ScolioMedIS, za dijagnostikovanje i monitoring deformiteta kičmenog stuba. Informacioni sistem ScolioMedIS omogućava evidentiranje vizuelnog pregleda pacijenta sa skoliozom, korišćenjem elektronskog kartona skolioze, koji se bazira na inovativnom protokolu. Osim toga, informacioni sistem ScolioMedIS omogućava vizuelni 2D i 3D prikaz: spoljašnje linije simetrije leđa, unutrašnje kičmene linije i oblaka tačaka leđa pacijenta, kao i automatsko određivanje Kobovih uglova kičmenih krivina pacijenata u frontalnoj i bočnoj ravni u uspravnom položaju, korišćenjem postupka optičkog skeniranja. Osim toga, informacioni sistem ScolioMedIS omogućava vizuelni 2D prikaz spoljašnje linije simetrije leđa i unutrašnje kičmene linije i određivanja Kobovih uglova u frontalnoj ravni u položajima prilikom savijanja pacijenta u levu i desnu u stranu, korišćenjem digitalne kamere. Nadalje informacioni sistem omogućava i vizuelni 3D prikaz kičme pacijenta, modifikacijom opšteg 3D CAD modela kičme, na osnovu automatski dobijenih parametara iz informacionog sistema ScolioMedIS, korišćenjem postupka optičkog skeniranja. Osim navedenog, korišćenjem ontologije skolioze kičme informacioni sistem obezbeđuje automatsko određivanje tipa skolioze prema Lenkovoj klasifikaciji i ispis statističkih podataka zastupljenosti pojedinih Lenkovih tipova skolioze i njihovih karakteristika u kratkoročnom ili dugoročnom vremenskom periodu, radi analize i međusobnog poređenja. S obzirom da se u procesu dijagnostike i monitoringa skolioze ScolioMedIS informacioni sistem potpuno bazira na korišćenju optičkih, ne-jonizujućih metoda, osnovna prednost korišćenja ovog sistema za monitoring i dijagnostiku skolioze u odnosu na konvencionalni način monitoringa i dijagnostike korišćenjem radiografije je eliminacija štetnog rendgenskog zračenja. Informacionom sistem ScolioMedIS je namenjen potrebama Centra za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Kliničkog centra u Kragujevcu, ali se takođe može koristiti i za regionalno praćenje i dijagnostikovanje deformiteta kičmenog stuba i u drugim zdravstvenim centrima u zemlji i inostranstvu. This doctoral thesis is a result of integrated and interdisciplinary researches in biomedical field and it describes the development of scoliosis ontology OBR-Scolio and ontology-based information system ScolioMedIS for diagnosing and monitoring of spine deformities. ScolioMedIS enables recording visual examination of the patient with scoliosis using electronic scoliosis forms based on an innovative protocol. In addition, information system ScolioMedIS enables 2D and 3D visualizations of point’s cloud of back; back symmetry line and inner spinal line, as well as automatic determination of Cobb angles in the frontal and sagittal planes in upright standing patient’s position by employing optical scanning method. Furthermore, the information system provides 2D visualizations of back symmetry line, inner spinal line, as well as automatic determination of Cobb angles in the frontal plane, in side bending patient’s position, using digital camera method. Information system ScolioMedIS enables 3D visualization of the patient’s spine by modifying the generic 3D CAD model of the spine according to parameters which are automatically generated by the ScolioMedIS system using optical scanning method. In addition to this, the information system provides automatic determination of Lenke’s type of scoliosis, statistical overviews in short-term or long-term period for analysis and mutual comparison by employing the scoliosis ontology. Considering that in the process of diagnosing and monitoring of scoliosis, ScolioMedIS information system is fully based on optical and non-ionizing methods, the basic advantage of the system usage for monitoring and diagnosis of scoliosis, compared to the conventional radiography based way of scoliosis monitoring and diagnosing is elimination of harmful X-rays. Although information system ScolioMedIS is dedicated for needs of Center for Physical Medicine and Rehabilitation in “Clinical Center Kragujevac”, it could be also used for regional monitoring and diagnosing scoliosis in other health centers in the country and abroad

The research subject of this PhD thesis is personalized vizuelization of geo-information originating from integrated geo-information sources, performed within Web-based Geographic Information Systems (Web GIS). The research presented in this PhD thesis includes the definition, design and implementation of Web GIS system architecture that enables personalized visualization of geospatial information based on contextual information. The presented architecture relies on the usage of GeoNis framework for interoperability of GIS applications. GeoNis platform uses a hybrid ontology approach for information integration purposes. By taking advantage of hybrid ontology approach, GeoNis platform provides an infrastructure that enables acquiring geospatial information from a large number of GIS systems, whereas GIS systems implement their interface components in the form of Web services developed according to geospatial information dissemination standards. The presented architecture enables efficient usage of GIS system’s interface components to provide customers with a personalized view over the integrated geo-information available within any of the GIS system integrated within GeoNis platform. The presented architecture of Web Geo-Information System for personalized visualization of geospatial information uses a textual description of user preferences as a baseline for selection of geospatial content from integrated geo-information sources for individual users. A description of user preferences is used to discover geo-information sources within GeoNis platform, whereby user preferences description becomes the basis for the development of user context, in terms of selected information and maps. To discover geo-information sources, described architecture takes advantage of semantic description of integrated geo-information sources, e.g. integrated GIS systems (application). As a semantic description of the integrated geospatial information sources, this process is capable of utilizing domain GeoNis ontology and local ontologies of integrated GIS systems. The model used for storing user’s contextual information within the presented Web GIS system is defined according to the OGC Web Map Context Document specification. The development of a Web GIS system according to the proposed architecture included the development of specification and implementation of a Web service that enables creating, storing and acquiring contextual documents developed for a particular user. Also, this PhD thesis included an implementation of a mechanism that allows the prediction of geospatial context of new Web GIS system user, in terms of the selection of geospatial information and maps for individual Web GIS system user. This mechanism is based on the use of metadata that had to be previously developed for each Web GI Service in the presented Web GIS system architecture. Due to the importance of a symbology used to visualize information in a GIS, an implementation of a Web GIS system for personalized visualization of integrated geospatial information included a development of a specification and implementation of the repository that enables creating, storing and acquiring symbology used to visualize geospatial information.

Učenje na radnom mestu obuhvata niz aktivnosti koje zaposleni treba da preduzmu da bi savladali nove veštine potrebne za bolje obavljanje svog posla. Primeri takvih aktivnosti su: pretraživanje adekvatnih resursa relevantnih za preduzete zadatke, proučavanje materijala za učenje, primena novih aktivnosti učenja u kolaboraciji sa drugim kolegama, ljudima koji uče, kao i relevantim ekspertima, što se odražava na preduzete aktivnosti učenja i, shodno tome, na redefinisane ciljeve učenja i, zatim, na ponovnu organizaciju procesa učenja. Ove aktivnosti trebale bi biti dobro integrisane u svakodnevne radne zadatke zaposlenih i olakšane putem odgovarajućih softverskih rešenja. Da bi se znanje i iskustvo na radnom mestu uvećavalo i evoluiralo tokom vremena, saradnja i proširenje aktivnosti učenja izvan granica organizacije može biti od suštinskog značaja. Inteligentna organizacija proširiva putem učenja (IntelLEO – Intelligent Learning Extended Organization) je paradigma koja predstavlja zajednicu za učenje koja se pojavljuje kao privremena integracija dve, ili više različitih poslovnih i obrazovnih zajednica i organizacionih kultura (industrijskih, istraživačkih i obrazovnih). IntelLEO paradigma bila je predmet istraživanja u okviru IntelLEO FP7 EU projekta (http://www.intelleo.eu) u oblasti tehnološki podržanog učenja. U IntelLEO-u učenje i usklađivanje individualnih i organizacionih ciljeva dešava se unutar i kroz različite privremene, kolaborativne grupe za učenje i izgradnju znanja. Drugim rečima, IntelLEO nastaje izvan različitih granica, po vertikalnim i horizontalnim aktivnostima različitih pojedinaca i grupa. IntelLEO projekat je imao za cilj da unapredi međuorganizaciono učenje i izgradnju znanja (LKB – Learning and Knowledge Building) u takvoj proširenoj organizaciji. IntelLEO paradigma oslanja se na režim konverzije znanja, pedagoški model koji karakteriše učenje na radnom mestu i situacije konverzije znanja. Režim konverzije znanja opisuje proces učenja na radnom mestu od početne potrebe i motivacije, kroz transformaciju te potrebe u aktivnosti učenja, saradnje sa drugim učenicima, do primene novonaučenih veština u aktivnostima vezanim za posao, do sve više iskustva sa novim veštinama i u skladu sa tim, unapređenju radnog učinka. IntelLEO softversko rešenje podržano je skupom servisa koji, bazirani na opštem ontološkom okviru, olakšavaju i dalje promovišu LKB aktivnosti. Jedan od tih servisa je Content/Knowledge Provision servis (CKP servis ukratko) koji omogućava zaposlenima da upload-uju različite vrste resursa za učenje u repozitorijum znanja, da ih anotiraju i pretražuju relevantne vrste resursa za učenje kroz semantičko pretraživanje repozitorijuma znanja. Otuda ovaj servis efikasno služi kao sistem za upravljanje znanjem i mašina za semantičko pretraživanja u IntelLEO-u. Ova disertacija prikazuje koncept i implementaciju CKP servisa koji omogućava zaposlenima da efikasno koriste znanje i sadržaj sa čitavog Weba, kao i iz repozitorijuma znanja proširene organizacije. CKP servis pomaže u kreiranju radnog mesta gde se znanje deli i gde su ljudi ohrabreni da uče i preduzimaju akcije u vezi tih lekcija na najsigurniji način što je i svrha ekonomije zasnovana na tržištu... in order to learn new skills required for doing their jobs better. Examples of such activities are: searching for appropriate learning resources relevant for the undertaken tasks, studying the learning material, applying the newly learned skills in collaboration with other learners, employees, and relevant experts, reflecting upon the undertaken learning activities and accordingly redefining learning goals and re-organizing the learning process, and so on. These activities should be well integrated into the employees’ everyday working practices and facilitated through appropriate software solutions. In order for workplace knowledge and experience to increase and evolve over time, collaboration and extension of learning activities across organizational borders may be essential. Intelligent Learning Extended Organization (IntelLEO) paradigm represents a learning community emerging as a temporal integration of two or more different business and educational communities and organizational cultures (industrial, research, and educational). The IntelLEO paradigm is the subject of exploration within the IntelLEO (http://www.intelleo.eu/) FP7 EU research project in the area of technology-enhanced learning. In an IntelLEO, learning and harmonization of individual and organizational objectives happen within and across different temporal, collaborative knowledge-building and learning groups. In other words, an IntelLEO emerges across various boundaries, by vertical and horizontal activities of various individuals and groups involved. The IntelLEO project aims at enhancing cross-organizational Learning and Knowledge Building (LKB for short) practices in such an extended organization. The IntelLEO paradigm relies on the principles of knowledge conversion modes, a pedagogical model that characterizes workplace learning and knowledge-building situations. Knowledge conversion modes describe the process of learning at workplace from the initial need and motivation, through transformation of that need into learning activities, to collaboration with other learners, to application of the newly learned skills in job-related activities, to getting more experience with the new skills and improving the work performance accordingly. The IntelLEO software solution is supported by a set of services, based on the common ontology framework, facilitates and further promotes LKB activities. One of those services is Content and Knowledge Provision service (CKP service for short) that enables employees to upload different kinds of learning resources into a knowledge repository, annotate them, and (re-)discover relevant learning resources by performing semantic search over the knowledge repository. Hence, this service effectively serves as a knowledge management system and semantic search engine within an IntelLEO. This thesis presents the concept and the implementation of the CKP service and shows how it allows employees to effectively use knowledge and content from all over the Web, as well as from the extended organization's knowledge/content repositories. CKP service helps to create workplace where knowledge is shared and where people are encouraged to learn and to take action on those lessons in the surest way to complete in market-driven economy...

Ова дисертација је фокусирана на примену семантичких технологија за решавање проблема оптималне конфигурације сервисно-оријентисаних архитектура (енгл. Service Oriented Architecture – SOA) на основу нефункционалних захтева корисника. Решење је базирано на проширењу АHP алгоритма за рад са различитим врстама захтева и развоју хеуристичког приступа заснованог на генетичким алгоритмима за решавање проблема оптималне конфигурације. Постојећа решења у овој области су показала изузетно мали ниво персонализације, тј корисницима није дозвољено дефинисање разних софистициранијих врста захтева који осликавају њихове жеље, очекивања и строге захтеве за које захтевају потпуно испуњење. Такође, постојећа решења су била перманентно фокусирана на испуњење захтева функционалности, након чега се врши одабир конфигурације сходно захтевима о смањењу вредности карактеристика које имају тенденцију раста (нпр., цена и време извршавања), односно повећању вредности карактеристика које имају тенденцију опадања (нпр., поузданост и доступност). Међутим, када се посматрају целе фамилије SOA, од посебног значаја постаје проблем конструкције конфигурације при истовременом задовољењу функционалних и нефункционалних захтева. Предложено интегрално решење под називом OptConfSOAFобезбеђује представљање различитих врста захтева (безусловни, условни, захтеви о лексикографском поретку) о нефункционалним карактеристикама и оптималну конфигурацију фамилија SOA на основу дефинисаних захтева. Приступ који се предлаже обезбеђује истовремено задовољење захтева који се тичу функционалности система као и нефункционалних захтева који могу бити различитог нивоа приоритета, односити се на поједине делове или сервисно- оријентисану архитектуру у целости. Предложено решење је опште и није ограничено само на веб сервисе, иако се појам семантичких технологија обично везује за дати домен примене. Решење се може применити у било ком домену у којем се SOA парадигма може применити посматрањем сервиса као било које компоненте (необавезно софтверске) дате функционалности... This dissertation is focused on the application of semantic technologies for solving the problem of optimal configuration of service-oriented architectures (SOA) based on stakeholders’ non-functional requirements. The proposed solution is developed as an extension of the AHP algorithm to allow for processing of different kinds of requirements. To address the problem of optimal configuration of SOA, a heuristic approach based on genetic algorithms has also been proposed and validated. Existing approaches in this field have shown low level of personalization, i.e. stakeholders are neither enabled to define sophisticated requirements that reflect their own expectations and attitudes, nor they are able to indicate hard requirements that have to be fully satisfied. Furthermore, existing approaches were primarily addressing the problem of fulfilling functional requirements, while the selection of an appropriate configuration is driven by the goal of decreasing the values of monotonically decreasing features (e.g., price and execution time) and simultaneous increasing the values of monotonically increasing features (e.g., availability and reliability). By considering the whole SOA families, the problem of configuration based on both functional and nonfunctional requirements gets special importance for research and further applications. The proposed solution, titled OptConfSOAF provides a framework for specification and processing of different kinds of requirements (unconditional, conditional, and requirements about lexicographical order) over non-functional features, and further optimal configuration of SOA families. The proposed approach provides simultaneous fulfillment of functional requirements (i.e., requirements related to the system’s functionalities) and non-functional requirements, where the latter could be defined with different level of importance, for specific parts of a SOA-based system or the system in its entirety. The proposed solution is general and is not bound to web services, even though semantic technologies are often associated with that domain. Since the solution considers a service as a component (no mandatory to be software component) with the specified functionality, it is applicable and easily adaptable to any specific application domain where SOA paradigm may be applied...

Problem istraživanja doktorske disertacije se odnosi na veliku količinu podataka i nedostatak informacija u izveštajima sistema za poslovno izveštavanje. Iako uglavnom prepuni grafika i tabela, izveštaji sadrže samo podatke tj. njihove grafičke predstave koje bi trebalo da omoguće jednostavniji uvid u poslovanje. To dovodi do posledice da korisnici ovih izveštaja moraju ručno da tumače ove podatke (pregledanjem više izveštaja), pa mogu da propuste da uoče neke bitne informacije zbog: prevelike količine podataka, premorenosti, nedostatka koncentracije, nedostatka znanja ili iskustva, zbog subjektivnosti ili zlonamernosti. U radu se predlaže automatizacija procesa tumačenja podataka tj. njihovog pretvaranja u informacije. Ceo pristup se zasniva na relaciji koja definiše da podaci postaju informacije kada im se doda značenje (tumačenje). Da bi se dobilo tumačenje podataka i oni pretvorili u informacije, potrebno je odgovarajuće (domensko) znanje. Predložena realizacija ovog pristupa obuhvata primenu metoda, tehnika i tehnologija ES u cilju automatizacije procesa tumačenja vrednosti poslovnih pokazatelja. Konkretno, predlaže se da se deklarativni deo znanja (za tumačenje vrednosti pokazatelja) predstavi putem klasa, a proceduralni deo znanja putem pravila i fuzzy teorije. Zaključivanje se može izvršiti ulančavanjem unapred i fuzzy zaključivanjem, a informacije (zaključci) mogu da se pretvore u rečenice koje liče na govorni jezik korišćenjem tehnike učaurenog teksta. Posle napravljenog pregleda postojećeg stanja iz oblasti sistema za poslovno izveštavanje i ekspertnih sistema detaljno je definisan i obrazložen predloženi pristup sa teorijskog stanovišta. Diskusijom se ukazalo na (potencijalne) pozitivne i negativne aspekte rešenja, a zatim je dat i plan realizacije rešenja. Demonstracija pristupa putem izrade prototipa - PT aplikacije (PT - enterprise Profit interpretation Tutor) je omogućila proveru i dokazivanje postavljenih hipoteza. Izveštaji koje ova aplikacija pravi sadrže i podatke (u vidu grafika i tabela) ali i informacije u vidu rečenica kontrolisanog jezika... Dissertation research problem relates to the large amount of data and lack of information in the reports for business reporting systems. Although rich with charts and tables, reports actually contain only data (their graphical representations) and little or no information. Report users need to manually interpret this data (reviewing various reports) and, as consequence, may fail to detect some important information because of: too much data, fatigue, lack of concentration, lack of knowledge or experience, because of subjectivity, or malice. This paper proposes automating the data-to-information transformation process. The proposed approach is based on the relation that states that data becomes information when meaning (interpretation) is added to it. Also, appropriate (domain) knowledge is required in order to obtain meaning from data. The proposed implementation of this approach involves applying expert system methods, techniques and technologies in order to automate key performance indicator interpretation. Specifically, declarative knowledge is to be presented by classes, and procedural knowledge with rules and fuzzy theory. The information can be derived by forward chaining and fuzzy inference, and it can be then converted into natural-language-like sentences by using canned text. After reviewing the current situation in the field of business intelligence systems and expert systems, the proposed approach is explained in detail from the theoretical point of view. It is then followed by a discussion focusing on the (potential) positive and negative aspects of the solution, and then by the implementation plan. By demonstrating the approach with a prototype - PT application (PT - Enterprise Profit Interpretation Tutor), testing and proving of the hypotheses was enabled. Reports that the application provides contain data (in the form of graphics and tables) but also information (in the form of natural-language-like sentences). The evaluation consisted of an evaluation study in which subjects were students who used PT as a teaching aid. The results show that students believe that PT is useful and relatively easy to use. Explanations in the reports are considered useful and easy to understand, but would need to be more comprehensive. The largest number of students surveyed believe that working with PT application to some extent contributes to increasing their knowledge and that it provides a faster and somewhat more interesting way to mastering profit interpretation...

U ovoj disertaciji istražena je primena savremenih metoda softverskog inženjerstva u razvoju softvera otvorenog koda u oblasti inteligentnih sistema. Razvijen je opšti model softverskog frejmvorka i date su preporuke za vođenje projekata otvorenog koda u toj oblasti. Model frejmvorka i preporuke za vođenje projekata razvijeni su, i potvrđeni u praksi kroz razvoj dodatnih funkcionalnosti jednog izabranog softverskog frejmvorka za neuronske mreže. Izabrani softverki frejmvork za neuronske mreže je trenutno jedan od vodećih softvera u toj oblasti u svetu. Predložene metode razvoja softvera su opšteg karaktera, primenljive su i u drugim oblastima inteligentnih sistema, i odgovaraju na aktuelne probleme i specifičnosti razvoja softvera u tim oblastima. Problemi i specifičnosti se javljaju kao posledica toga što se često radi o softveru istraživačke namene koji treba da bude primenljiv i za praktične probleme, i kao posledica složenosti softvera koji istovremeno treba da bude jednostavan za korišćenje i modifikaciju. Predložene metode razvoja odnose se na specifikaciju zahteva, planiranje razvoja, projektovanje, implementaciju i održavanje, i date su u vidu preporuka koje su se pokazale kao dobra praksa. Pored ovog teorijskog i metodološkog doprinosa, kroz disertaciju su razvijena i konkretna unapređenja izabranog frejmvorka iz oblasti inteligentnih sistema, koja značajno unapređuju njegovu praktičnu primenu... This dissertation survey the application of modern software engineering methods for open source software development in the field of intelligent systems. Main results are a general model of software framework and recommendations for managing open source projects in that field. Framework model and recommendations for the project management were developed and validated in practice through the development of additional features of a selected software framework for neural networks. Selected neural network framework is one of the leading Java open source neural network frameworks. Suggested software development methods are also applicable in other fields of intelligent systems, and they are response to problems and specific requirements in this field. Most problems are due the fact that it is often software for research purposes, that should also be applicable for practical problems, and complexity of the software that also needs to be easy to use and modify. Proposed development methods are related to requirements specification, planning, design, implementation and maintenance. They are given in the form of recommendations that have been proven as a good practice. In addition to these theoretical and methodological contributions, this dissertation also provides practical contribution in the form of new features for one selected framework in the field of intelligent systems, which greatly enhance its practical application...

Doktorska disertacija pripada oblastiinformacionih sistema, odnosno podoblasti kojase bavi upravljanjem skladištenjem ipretraživanjem informacija. Osnovni ciljdisertacije je modeliranje i implementacijaskupa alata koji omogućavaju upotrebu fazilogike u radu sa relacionim bazama podataka.Da bi se do tog skupa alata došlo, najpre jerelacioni model podataka proširen elementimateorije fazi skupova, a zatim je definisano faziproširenje upitnog jezika SQL – PFSQL.Interpreter za taj jezik je implementiran uokviru fazi JDBC drajvera koji, osimimplementacije interpretera, sadrži i elementekoji omogućavaju jednostavnu upotrebu ovihmehanizama iz programskog jezika Java. Skupalata je zaokružen implementacijom CASEalata za razvoj fazi-relacionog modela bazepodataka. Osim toga, razmatrane su imogućnosti za upotrebu PFSQL jezika uvišeslojnim aplikacijama., This doctoral dissertation belongs to thefield of information systems, subfieldinformation storage and retrieval management.The main subject of the dissertation is modelingand implementation of a set of tools that allowusage of fuzzy logic in relational databaseapplicationsIn order to achieve that goal, at first, therelational data model is extended with elementsof fuzzy set theory. After that, a fuzzyextension of the SQL query language, calledPFSQL, is defined. An interpreter for thatlanguage is implemented as a part of the fuzzyJDBC driver. Beside the implementation of theinterpreter, this fuzzy JDBC driver containselements that allow simple usage of offeredmechanisms from Java programming language.The set of tools is concluded with theimplementation of the CASE tool for thedevelopment of fuzzy-relational data models. Inaddition, possibilities to use PFSQL languageon the middle tier of multi tier systems arediscussed.