Interna kontrola kvaliteta kao značajan deo radiološke analize uzoraka iz životne sredine pomoću poluprovodničke HPGe spektrometrije

Ugalj kao fosilno gorivo sadrži brojne prirodne radioaktivne izotope koji pripadaju uranovom i torijumovom nizu, kao i 40K. Najviše se koristi u industriji, kao i u proizvodnji energije. Problem u vezi sa proizvodnjom energije iz uglja je takozvani „energetski otpad“, kao što su pepeo i šljaka, koji predstavljaju nesagorivi i nesagoreli ostatak pri sagorevanja uglja. Ako se pepeo i šljaka odlažu u životnu sredinu, može doći do povećanja i/ili preraspodele prirodnog sadržaja radionuklida. Da bi se utvrdio potencijalni uticaj „energetskog otpada“ na životnu sredinu, uzorci uglja, pepela i šljake iz termoelektrana „Nikola Tesla“ i „Kolubara“ mereni su poluprovodničkim HPGe spektrometrom u Laboratoriji za nuklearnu i plazmu fiziku Instituta „Vinča“. Kao rezultat ovih merenja, dobijene su koncentracije prirodnih radionuklida i veštačkog radionuklida 137Cs kao, što je prikazano u ranije objavljenim radovima. Prikazani rezultati su u saglasnosti sa istraživanjima sprovedenim širom sveta. Da bi se obezbedila tačnost i preciznost (pouzdanost) dobijenih rezultata merenja, u okviru Laboratorije uspostavljen je program kontrole kvaliteta (QC) i osiguranja kvaliteta (QA). Interna kontrola obuhvata proveru karakteristika poluprovodničkog HPGe spektrometra koji se koristi za merenje svih analiziranih uzoraka. Tačkasti izvori 60Co i 137Cs se koriste kao kontrolni izvori za proveru položaja pika, ukupne površine ispod pika, FWHM (puna širina na polovini maksimuma pika), FWTM (puna širina na desetini maksimuma pika) i odnos FWHM/FWTM. Pored navedenih karakteristika, redovno se kontroliše i ukupni odbroj prirodnog fona. Svaka od navedenih karakteristika može ukazati na neku nepravilnost u radu detektorskog sistema. Cilj ovograda je da se prikažu kontrolne karte ispitivanih karakteristika poluprovodničkog HPGe spektrometra korišćenog za merenje uzoraka uglja, pepela i šljake. Dobijene kontrolne karte predstavljaju važan alat na osnovu kojeg se analizira dugoročna stabilnost spektrome
eir daughter products, as well as 40K. It is widely used in industry as well as in energy pro-duction. The problems associated with the production of energy from coal is the so-called “energy waste”, such as ash and slag, which are incombustible and unburnt residue from combustion of coal. If ash and slag are released into the environment an increase and/or redistribution of natural radio-nuclide content can occur. To determine the potential impact of “energy waste” on the environment, samples of coal, ash, and slag from thermal power plant "Nikola Tesla" and "Kolubara" were meas-ured with a semiconductor HPGe spectrometer. Results of activity concentration of natural radionu-clides and artificial 137Cs in coal, slag and ash are presented in few previously published papers and obtained values are in accordance with similar worldwide investigations. o ensure the accuracy and precision (reliability) ofthe obtained measurement results, quality control (QC) and quality assurance (QA) program were established. Internal control includes check-ing of the characteristics of HPGe spectrometer used for measurement of all analysed samples. Point sources of 60Co and 137Cs are used as control sources for checking following characteristics: peak positions, net peak area, FWHMs (Full Width at Half Maximum), FWTMs (Full Width at Tenth Max-imum) and FWHM/FWTM ratios. In addition to the mentioned characteristics, the counting of back-ground is also regularly controlled. Each of the mentioned characteristics may indicate some irreg-ularity in the operation of the detector system and thus could influence reliability of performed activ-ity concentration measurements.The paper presents the control charts of the examined characteristics of the HPGe spectrometer used for measurements of coal, ash and slag samples. The obtained control charts indicate the long-term stability of the spectrometer and hence confirm accuracy and precision of measurement results.