Livački kalupi iz Velebita i metalni nakovnji iz Bronzanog doba u Evropi

Pre skoro pola veka izvedena su sistematska istraživanja nekropole iz bronzanog doba i kasne antike / ranog srednjeg veka na jednom lokalitetu koji se nalazio na ulazu u selo Velebit kod Kanjiže. Tom prilikom otkrivena je jedna praistorijska ostava kamenih kalupa za livenje predmeta od bronze, među kojima se izdvajao jedan tip za koji je profesor A. Jokenhovel potvrdio da pripada kalupu za izradu nakovanja. Stariji horizont sahranjivanja na ovoj nekropoli pripadao je Kulturi grobnih humki srednjeg bronzanog doba u centralnoj Evropi, a navedeni kalup iz tog konteksta predstavlja za sada jedini nalaz koji se povezuje s postojanjem nakovanja na teritoriji centralnog Balkana u bronzanom dobu, tako da je cilj ovoga rada da ukaže na veze koje je ovaj prostor imao sa razvojem produkcije bronzanih predmeta na celoj teritoriji Evrope. Istorija istraživanja nakovanja iz praistorije počinje u 19. veku prvim radovima na tu temu čiji je autor V. G. Čajld, a nastavljaju je svojim radovima J. Nikolard, G. Gušer, M. R. Erenberg i D. Jancen. Isprva su nakovnje predstavljali primerci od kamena, kao uostalom i ostale alatke za obradu bronzanih poluproizvoda tokom perioda Kulture zvonastih pehara i ranog bronzanog doba u Evropi, kao i u Çukuriçi Höyük u Anadoliji, a njihova upotreba se produžava kroz celokupno trajanje bronzanog doba. Čak se u pojedinim kontekstima zajedno može naći kameni i metalni alat za obradu metala, kao što je primer na lokalitetu Génelard u Francuskoj. Zbog terminoloških razlika u nazivu za nakovnje, u ovom radu je korišćen termin anvil, koji podrazumeva različite vrste statičnih podloga, sačinjenih od drvenog i metalnog dela, koje se koriste u procesu iskucavanja. Nakovnje smo podelili u sledeće kategorije i potkategorije: Kategorija 1: Pljosnati i piramidalni nakovnji (frustrum) - ravni nakovnji Brett-, Blockambosse); Potkategorija 1a: Pljosnato-ravni nakovnji (Brettambosse), sl. 6; Potkategorija 1b: Piramidalni (frustum) nakovnji (sl. 7); Potklasa 1c: Nakovnj
During the first excavations of the cemetery dating from the Bronze Age and Early Antiquity in the village of Velebit near Kanjiža (Northern Serbia) one of the excavated artefacts was found to belong to a used and broken stone mould for casting anvils. However, without an expert archaeologist to supervise the recovery of this find, which remained unknown for decades after its discovery, as a starting point, the authors of this article present a synthesis that takes into account several aspects of this significant class of metalcraft object. This proceeds from the history of the excavation to the general role of European Bronze Age anvils in gold and bronze metalworking, and then further on to their typological, terminological, chronological and functional analysis and to their long-range distribution as a sign of an interregional network of craftsmen, including their social context and symbolism.