Iza zastora jugoslovenske federalizacije: Aleksandar Deroko i dijalektika identiteta u arhitekturi srednjovekovne Srbije

U drugoj polovini XX veka najveća zasluga u istraživanju i popularizaciji arhitekture srednjovekovne Srbije, na osnovama koje je postavio francuski vizantolog Gabrijel Mije, nesumnjivo pripada knjizi Aleksandra Deroka Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji, naučno popularnoj monografiji i univerzitetskom udžbeniku koji je imao tri sukcesivna izdanja (1953, 1962. i 1985). Pažljivije čitanje Derokovog tekstualnog i vizuelnog narativa otkriva ne samo niz modifikacija izvorne mijeovske sheme, već ukazuje i na širi društveni značaj i ideološku instrumentalnost srednjovekovne arhitekture u kontekstu nacionalnog pitanja u socijalističkoj Jugoslaviji. U radu se razmatra Derokov odnos prema pitanjima naciionanog identiteta, etnogeneze i politogeneze u dvostrukom interpretativnom kontekstu humanističkih nauka u socijalističkoj Jugoslaviji i ideologije bratstva i jedinstva. Pri tome teza o instrumentalnosti istorije arhitekture u građenju dijalektičkog odnosa između inkluzivnog slovenskog i ekskluzivnih partikularnih identiteta jugoslovenskih naroda u istorijskoj perspektivi predstavlja osnovnu interpretativnu platformu ovog rada.