Op zoek naar een vreedzame wereldorde: Hugo Grotius (1583–1645) over natuurlijke godsdienst en rechtvaardige oorlog

Vervuld van afschuw over de talloze bloedige godsdienstoorlogen die Europa teisterden, hield Hugo Grotius (1583-1645) zich intensief bezig met de vraag of wapengeweld omwille van het geloof gerechtvaardigd was. Hij maakte een onderscheid tussen een gering aantal wezenlijke geloofsartikelen die voor iedereen inzichtelijk en aanvaardbaar waren (bijvoorbeeld het bestaan van een Opperwezen), en de vele secundaire dogma’s waarover de discussie vrij moest zijn omdat zij niet rationeel bewijsbaar waren (bijvoorbeeld het leerstuk van de Drie-eenheid). Grotius kwam tot de conclusie dat over de tweede categorie wel discussie, maar geen oorlog mocht worden gevoerd. Hij ontwikkelde zo het idee dat tolerantie onvermijdelijk was. De dogmatische finesses waarover de christelijke theologen elkaar in de haren vlogen, waren immers niet zó zeker dat de overheid die aan haar burgers mocht opleggen. Het Nieuwe Testament bevatte een waarheidsgetrouw verslag van Christus’ openbare leven, maar het bleef een historisch feitenrelaas dat de zeventiende-eeuwer alleen via getuigen had bereikt. Volstrekte zekerheid was er niet, zoals ook kinderen nooit volstrekte zekerheid over de identiteit van hun ouders konden verkrijgen. Op deze manier, door middel van een gematigd sceptische aanpak, heeft Grotius een wezenlijke bijdrage geleverd tot het proces van secularisatie, de terugdringing van de godsdienstbeleving naar de persoonlijke leefsfeer van de gelovige.