Kapadokya Kaya Kiliselerinde Buhurdan Tasvirleri

Bu çalışmanın amacı, Bizans İmparatorluğu döneminde Kapadokya bölgesindeki kayaya oyma kiliselerde tespit edilen buhurdan tasvirlerinin hangi sahnelerde görüldüğünü, hangi figürlerin ellerinde taşıdığını belirlemek, söz konusu tasvirleri, örnekler eşliğinde Bizans maden sanatı içinde değerlendirmektir. Kapadokya bölgesi erken yüzyıllardan itibaren önemli manastır yerleşimlerinden biri haline gelmiştir. Manastıra bağlı kiliseler bölgede yaşayan toplumun ibadetlerini gerçekleştirdiği mekânlardır. Bu mekânlardaki yapıların duvarlarında yer alan duvar resimlerinde ve konulu sahnelerin detaylarında litürji sırasında kullanılan dinsel objelerin (haç ve buhurdan gibi) benzerleri görülür. Konumuzun özünü oluşturan Bizans buhurdanları form ve süsleme açısından yüzyıllar içinde değişmiştir. Ancak Bizanslı sanatçılar tarafından benimsenen formlar, geleneksel olarak konulu sahnelerin detaylarında tasvir edilmeye devam etmiştir. Bizans İmparatorluğu döneminde farklı tören ve ayinlerde kullanılan buhurdanlar kısaca kokulu bitkilerin yakıldığı kaplar olarak tanımlanabilir. Ortodoks inancının vazgeçilmez dinsel objelerinden biri olan buhurdanlar, kutsal eşyaların korunduğu mekanların tütsülenmesinde, kilisede gerçekleştirilen çeşitli ayinlerde, cenaze törenlerinde, hatta imparatorluk seremonilerinde kullanılırdı. Çalışma kapsamında Kapadokya kaya kiliselerinde buhurdan tasvirleri, ölüm ve cenaze törenleri ile ilgili “Meryem’in Ölümü (Koimesis)” ve “Boş Mezar Başında Kadınlar (Myrophoros)” sahnelerinde ve kiliselerde yürütülen ayinler ile ilgili diakon azizler Stephanos, Romanos’un betimlendiği resimlerde görülür. Meryem’in Ölümü (Koimesis) sahnesi; Göreme Kılıçlar Kuşluk Meryemana, Çeltek Acıözü Güney, Gülüdere Ayvalı, Gülşehir Karşı Kilise’de; Boş Mezar Başında Kadınlar (Myrophoros) sahnesi Göreme, Elmalı, Karanlık, Çarıklı, Gülşehir Karşı ve Nevşehir Tatların iki nolu Kilise’de, diakon azizler Ihlara Yılanlı, Erdemli Aziz Eusthatios, Belisırma Aziz Georgios, Bezirhane, Ürgüp Ayvalı, Gülşehir Karşı ve Niğde Eski Gümüş Manastırı Kilisesi’nde bulunur. Sahnelerin detaylarına bakıldığında figürlerin ellerinde taşıdıkları buhurdanlar çeşitli formda resmedilmiştir. Söz konusu görsel örneklerde yer alan buhurdanların somut olarak benzerlerini yurt içinde ve dışındaki müzelerde ve koleksiyonlarda bulmak mümkündür.