Şeyh Müfîd’in en-Nüketu’l-İ‘tikadiyye Eserindeki İ‘tikadî Görüşleri

İslam kelâmının ana kaynaklarının incelenmesi ve bu kaynaklardaki kelâmî görüşlerin ortaya çıkartılması kelâmî problemlerin kökenine inilmesine, daha doğru anlaşılmasına ve dolayısıyla da çözümüne katkı sağlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında kelâmî fırkaların esas görüşlerini ana kaynaklarından öğrenmek önemlidir. Böylece zamanla siyasi ve tarihi şartlarla değişikliğe uğramış veya yeni bir söylemle ortaya çıkmış bazı düşüncelerin mensubu olduğu düşünceyle ne kadar örtüştüğü ortaya konulacaktır. Şîa mezhebi tarihi seyri içerisinde zaman zaman siyasi ve sosyal nedenlerle kurucu görüşlerini savunma ve metodolojik olarak izah etme konusunda Mu'tezilî kelâmından da etkilenmenin yol açtığı nedenlerden dolayı sapmalar yaşamıştır. Bu sapmalar bir bakıma Şîa’nın kurucu unsurlarının görüşleriyle çelişen yeni durumlar ortaya çıkartmıştır. Bu açıdan Şeyh Müfîd’in (ö. 413/1022) kelâmî görüşlerini bilmek Şiî-İmâmiyye’sinin kurucu ana fikirlerini de bilmek anlamına geldiğinden önemlidir. Şeyh Müfîd Şiî-İmâmiyye hakkında yapılan çalışmalarda eserlerine mutlaka müracaat edilmesi gereken önemli bir isimdir. Kendisi Şiî-İmâmiyye’nin usûlî ekolünü sistematik hale getiren kişi olarak kabul edilmektedir. Şeyh Müfîd başta kelâm olmak üzere fıkıh gibi birçok alanda eserler yazmıştır. Şeyh’in eserlerine bakıldığında özellikle Ebu’l-Kâsım el-Belhî (ö. 319/931) ve Kâdî Abdulcebbâr (ö. 415/1025) gibi Mu‘tezilî kelâmcılardan etkilenmiş olduğu görülmektedir. Şeyh Müfîd’in el-Evâilu’l-makâlât ve ele alacağımız en-Nüketu’l-i'tikâdiyye adlı eserlerinde bu durum daha fazla göze çarpmaktadır. Şeyh Müfîd'in en-Nüket’i içerik bakımından daha çok Kâdî Abdülcebbâr'ın eserlerine benzemektedir. Özellikle eserin tasnifindeki şekli ve içeriği Kâdî’nın eserlerini andırmaktadır. Aynı zamanda eserdeki kelâmî/itikadî görüşleri de Kâdî Abdulcebbâr’ın görüşleriyle benzerlikler göstermektedir. Bu durum Kâdî Abdulcebbâr’ın Şiîlikte usûlî anlayışının oluşmasında Şeyh’e önemli bir etki sağladığını göstermektedir. Fakat eserin esas gövdesini Şiî-İmâmiyye’ye ait görüşler içermektedir. Bakıldığında eserde Allah ve sıfatları, âlemle ilgili kozmolojik meselelerde özellikle Bağdat Mu‘tezilesi’nin etkisi görülürken diğer konularda Şiî İmâmiyye’nin görüşleri savunulmaktadır. Şeyh Müfîd en-Nüket’de zaman zaman bazı konularda cebir ve tefviz arasında bir konumda bulunarak Ehl-i Sünnet ile de yakın görüşleri savunmaktadır. Bazı aksine iddialar olsa da genel kanaat en-Nüketu’l-i‘tikadiyye adlı eserin Şeyh Müfîd’e aidiyeti konusunda bir şüphe yoktur. en-Nüket diyalog şeklinde yazılmış akıcı bir üsluba sahiptir. Bu eserde Şeyh Müfîd tevhid, nübüvvet, adalet, imamet ve meâd konularını ele alarak Şiî-İmâmiyye’nin itikâdi görüşlerini sistemli bir şekilde sunmaktadır. Bu makalede ülkemizde üzerinde fazla bir çalışma yapılmamış olan Şeyh’e ait Şiî-İmâmiyye kelâmını içeren en-Nüketu’l-i‘tikadiyye adlı eserdeki ona ait kelâmî görüşleri ele alınacaktır. Şeyh Müfîd’in Şîa ve Mu‘tezile kelâmı ile uyumlu görüşleri yanında her iki fırkadan farklı düştüğü konular en-Nüketu’l-i‘tikadiyye’si esas alınarak anlaşılması hedeflenmektedir. Dolayısıyla ilgili eser bağlamında Şeyh’in kelâmî görüşleri tespit edilmeye çalışılacaktır.