GÖKALP ULUSÇULUĞUNDA KURUCU UNSUR OLARAK DİN

“Din-i İslâm, içtimaî bir dindir, yalnız selâmet-i ahireyi değil, saadet-i dünyeviyeyi de kâfildir... Din-i İslâm, Arapları bâdiye çadırlarında, Acemleri fesad-i ahlâk mastabalarında, Türkleri bozkır yurtlarında buldu. Bir nefha-i irşad ile bu kavimleri haziz-i cehaletten, evc-i fazilete isad etti." (Gökalp, [1909]1 1976b: 113)“Din, yalnız mukaddes müesseselerden, yalnız itikatlardan ibaret olduğu için, bunlarin haricinde kalan lâ-mukaddes müesseselerden, meselâ ilmî mefhumlarla fenni âletler, bediî kaideler dinin haricinde ayrı bir manzume teşkil ederler." (Gökalp, 1986 [1923): 51)“Türkçüler tamamiyle Türk ve Müslüman kalmak şartı ile garp medeniyetine tam ve kati surette girmek isteyenlerdir." (Gökalp, 1986 [1923]: 40)(temsilî demokrasinin) zorunlu bir sonucudur. Demokrasi aracılığıyla iyi toplum ve iyi yönetim vaadinde bulunan ideolojiler, kendi aralarında rekabet içinde bulunduğundan, kitlelerin duygu, düşünce ve ihtiyaçlarını dikkate almak durumundadır. Siyasal alanda, özgürleşme yolunda atılan her adım, ideologların halka biraz daha yakınlaşmasına; ideolojilerin popülerleşmesine, yerelleşmesine ve tarihselleşmesine sebep olur.İlk ideolojilerin evrensel nitelikli yapısını ölçü alan günümüz sosyal bilimcileri yerelleşmiş, tarihselselleşmiş siyasal ve toplumsal düşünceleri ideoloji olarak tanımlamakta istekli görülmezler. Ne var ki, evrenselcilik karşında tikelcilik ve yerelcilik yeni bir olgu değildir. Daha on sekizinci yüzyılda evrenselci Aydınlanma ideolojisi, karşısında romantik tepkicileri bulmuştur. On dokuzuncu yüzyılın başlarında ise kendini insan hakları ve uygarlık gibi evrensel değerlerin savaşçısı ilân eden Napolyon'un yayılmacılığı ulusçu hareketlerin direnişiyle durdurulabilmiştir. Ulusçuluk, evrenselci düşünceye indirilen bir darbe olduğu kadar, evrenselci ve uygarlık söylemleriyle yürütülmeye çalışılan yayılmacılık karşısında güçlü bir duvar da oluşturmuştur.