Fıkıh Usulünün Bağımsız Te’lif Asrında İcmāʿ Tartışmaları: Hicri Üçüncü Asırda İcmāʿ Delilinin Gelişimi

Bu makale hicrî üçüncü asırda farklı kişi ve grupların icmāʿ üzerine yaptıkları tartışmaların izini sürerek aynı zamanda fıkıh usulü tarihi bakımından karanlık çağ olarak tavsif edilen bu dönemde icmāʿ delilinin gelişimini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu dönemde müstakil risaleler, mukaddimeler ve farklı disiplinlere içkin bir biçimde gerçekleşen bu tartışmaları hem bu çalışmalardan bugüne ulaşanları hem de bu tartışmalara katılan ilim adamlarına daha sonraki literatürde yapılan atıfları kaynak alarak tespit etmeye gayret gösterildi. İcmāʿın hücciyeti ve mahiyeti şeklinde iki ana başlık etrafında toplanabilecek bu tartışmalar neticesinde icmāʿa karşı önceleri temkinli yaklaşan kişi ve grupların hicrî üçüncü asır sonu itibarıyla ya yeniden tanımlama ya da daha önceki pozisyonu terk etme yoluyla büyük bir otorite de atfederek bu delili benimsediği tespit edilmiştir. İcmāʿın kurucu teorisyenleri olarak anabileceğimiz ehl-i re’y eğilimine sahip âlimlerin de başlangıçtaki teorilerini kendilerine yöneltilen eleştiriler ışığında gözden geçirerek daha rafine hale getirdikleri görülmüştür. Nihaî olarak bu asırda yeniden yorumlama ve tashih yoluyla yapılan katkıların icmāʿın türleri ve mertebelerine dönüşerek sonraki fıkıh usulü literatüründe icmāʿın ele alınış biçimlerini köklü bir biçimde etkilediği tespiti yapılmıştır.