CORRECTIONS AND CRITICISES FROM SELJUKS AND ISLAMIC WORLD PTOLEMY'S ASTRONOMY UNDERSTANDING

İlkçağ’da doğu ve batı toplumlarındaastronomi konusunda fikirler ileri süren birçok bilim insanı yetişmiştir. Bubilim insanlarından Batlamyus’un fikirleri gerçeğe yakın bulunarak yüzyıllarcatartışılmıştır. Batlamyus’un, ileri sürdüğü ve matematiksel öğelere dayananastronomi anlayışı “Almagest” adlı eserinde dile getirilmişti. Ancak buastronomi anlayışının birtakım eksiklikleri ve kusurları bulunmaktaydı. Doğalolarak zaman ve bilim ilerledikçe bu eksiklikler ve kusurlar eleştirilmeye vedüzeltilmeye çalışılacaktır.Ortaçağ İslam dünyasında Batlamyusastronomi anlayışı yüzyıllardır devam eden geleneklere uyularak kabul edildi.Ancak İslam Rönesans’ının yaşandığı Ortaçağ’da bu anlayıştaki eksiklikler vekusurlara tepkiler gecikmedi. Bu tepkiler Endülüs’te, Mısır’da, Irak’ta,İran’da ve Anadolu’da kendini peş peşe göstermeye başlamıştır. Batlamyusastronomi anlayışındaki eksiklikler ve kusurlar önce İbnü’l Heysem tarafındanfark edilmiştir. Daha sonra bu eksiklikler ve kusurlar Irak’ta Abbâsî biliminsanları ve Merâga’da faaliyet gösteren İlhanlı uleması tarafından dilegetirilmiş ve bu kusurların giderilmesi için alternatif astronomi ve gezegenmodelleri ileri sürülmüştür. Şüphesiz bu konuda İbnü’l Heysem kadar, NasîrüddînTûsî, Kutbettîn Şirâzî, Mû’eyyed ed-dîn ‘Urdî ve İbnü’l Şatîr gibi biliminsanlarının büyük emekleri geçmiş ve Kopernik’e giben yol açılmıştır. Batlamyus astronomi anlayışındakieksiklikleri ve kusurları eleştirmek ve düzeltmek amacıyla Selçuklu biliminsanları da zamanla devam eden tartışmalara dâhil olmuşlardır. Hem BüyükSelçuklular Dönemi’nde hem de Türkiye Selçukluları Dönemi’nde bu konuda sözsöyleyecek yetkin ve etkin birçok bilim insanı ortaya çıkmıştır. Bu konudaHarakî, Cemalüddin el-Mardinî, Ömer Hayyâm, Abdurrahman el-Hazînî, İbn el-Salâh,Hubeyş et-Tiflîsî ve Kutbettîn Şirâzî gibi bilim insanlarını öne çıkanlararasında gösterilebilir. Özellikle Kutbettîn Şirâzî’nin MerâgaMatematik-Astronomi Okulu’unda edindiği bilgi birikimi ile Batlamyus astronomianlayışına yaptığı eleştiriler ve düzeltmeler kayda değerdir. Ortaçağ Arap-İslam Dünyası veSelçuklular Dönemi’nde Batlamyus astronomi anlayışındaki eksiklikleri vekusurları eleştirme ve düzeltme çabaları XV. yüzyılın sonu ve XVI. yüzyıldaAvrupa’da güneş merkezli astronomi anlayışına geçişe temel oluşturmuştur. Buyönü ile bakıldığında Ortaçağ Arap-İslam Dünyası ve Selçuklular Dönemi’ndeyürütülen astronomi alanındaki bilimsel çalışmalar İlkçağ astronomi anlayışıile Yeniçağ astronomi anlayışı arasında bir ara geçiş süreci, çok önemli birbasamak veya köprü vazifesi üstlendiği savunulabilir.
In ancient times, many scientists who raised ideas about astronomy in eastern and western societies were raised. The ideas of Ptolemy, one of these scientists, have been discussed for centuries by being close to the truth. Ptolemy's concept of astronomy based on mathematical elements was put forward in his Almagest. However, this understanding of astronomy had some shortcomings and flaws. Naturally, as time and science progress, these deficiencies and imperfections will be tried to be criticized and corrected.In the medieval Islamic world, Ptolemy's understanding of astronomy was adopted in accordance with centuries of tradition. However, in the Middle Ages, where the Islamic Renaissance took place, the deficiencies in this understanding and the reactions to the flaws were not delayed. These reactions began to manifest itself in succession in Andalusia, Egypt, Iraq, Iran and Anatolia. Deficiencies and flaws in Ptolemy's understanding of astronomy were first noticed by Ibn al-Haytham. Later, these deficiencies and flaws were expressed by the Abbasid scholars in Iraq and the Ilkhanid ulema in Meragah, and alternative astronomy and planetary models were proposed for the elimination of these defects. Undoubtedly, Ibn al-Haytham, Nasîrüddîn Tûsî, Kutbettîn Şirâzî, Mû’eyyeded-dîn ‘Urdî and İbnü’l Şatîr passed great efforts on this subject and the road to the Copernicus was opened.In order to criticize and correct the deficiencies and imperfections in Ptolemy's understanding of astronomy, Seljuk scientists were also involved in the ongoing discussions. Both in Great Seljuk period and in the period of the Seljuks in Turkey, many competent and active scientists to say about the topic have emerged. Harakî, Cemalüddin al-Mardinî, Ömer Hayyâm, Abdurrahman al-Hazîn, Ibn al-Salāh, Hubays et-Tiflîsî and Kutbettîn Şirâzî are among the prominent figures in this regard. Especially Kutbettîn Şirâzî's criticism and corrections to Ptolemy's understanding of astronomy with his knowledge gained at Merâga Mathematics-Astronomy School are noteworthy.Efforts to criticize and correct the shortcomings and imperfections of Ptolemy in the Medieval Arab-Islamic World and the Seljuk Period the end of the century15th and in the 16th century, it became the basis for the transition to the conception of solar-centered astronomy in Europe. From this point of view, scientific studies in the field of astronomy in the Medieval Arab-Islamic World and the Seljuk Period can be argued that a transitional process between the ancient astronomy concept and the modern-day astronomy concept is a very important step or bridge.