Türkiye'de iktidarın yetkilerinin sınırlandırılmasının tarihsel gelişimi (1808-2010)

Tarihin her aşamasında iktidarlar, geleneksel veya modern yönetimlerde de-netimsiz ve sınırlandırılamayan devlet idaresi anlayışıyla siyasal ve toplumsal hayata yön vermeye çalışmıştır. Ancak iktidarların, devletin üstün gücünü keyfi, sınırsız bir biçimde kullanma çabasına karşılık, özgürlüklerin korunması lehine iktidarların keyfi uygulamalarının sınırlandırılmasını zorunlu gören doktrinler ortaya çıkmıştır. İktidarın kamu yararı, doğal hukuk, adalet, iyilik, ahlak, ilahi emirler/yasalar gibi çeşitli soyut ilke ve ölçütlerle sınırlı olduğu yönünde ileri sürülen fikirler, zaman içinde iktidarın mutlak ve belirlenmiş ilkeler doğrultusunda sınırlandırılması gerektiği yönünde somut hale gelmiştir. Avrupa ve Amerika kıtasından başlayarak, ortaya çıkan örgütlü toplumsal hareketler sonucunda hak ve özgürlüklerin lehine iktidarın sınırlandırılması ölçütlerini belirleyen bağlayıcı ve üstün yazılı kurallar ortaya çıkmıştır. Hukuk, siyaset bilimi, tarih alanlarında Osmanlı Devleti ve Türkiye ile ilgili yapılan çalışmalarda iktidar, iktidarın denetlenmesi ve sınırlandırılması konusunda birtakım çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada Türk-Osmanlı Anayasal gelişmeleri içerisinde iktidarın sınırlandırılması düşüncesinin ilk yazılı metni olarak yorumlanan 1808 tarihli Sened-i İttifak'tan başlanarak Tanzimat ve Islahat Fermanları, 1876 Ka-nun-i Esasi, 1909 Anayasa Değişiklikleri, 1921 ve 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, 1961 Anayasası, 1971-1973 Anayasa değişiklikleri, 1982 Anayasası ve 2010 yılına kadar yapılan Anayasa değişiklikleri, iktidarın sınırlandırılması çerçevesinde esas alınmıştır. Belirtilen metinler ve anayasalarda iktidarı sınırlandırılmasını sağlayan hükümlerin hangileri olduğu, hangi sınırlandırma mekanizmalarını barındırdığı tartı-şılmıştır. Ayrıca Anayasalarda yapılan değişikliklerle sınırlandırma araçlarının etki-lerinin ne ölçüde azaldığı veya arttığı incelenirken, Sened-i İttifak'ın ilanından başla-yarak Osmanlı Devleti ve Türkiye'de iktidarların, denetim mekanizmaları yoluyla sınırlandırılması olgusuna bakış açıları, tepkileri ve bu konuda aldıkları önlemlerin neler olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada iktidarın sınırlandırılmasını sağlayan yargısal ve siyasal/parlamenter denetim araçları temel alınarak incelemeler yapılırken, bazı dönemlerde ön plana çıkan diğer denetim araçlarına da belirli ölçü-lerde yer verilmiştir. Türkiye'de iktidarın sınırlandırılmasının tarihsel gelişimi ince-lenirken bu konuyla bağlantılı olan demokrasi ve özgürlükler konusunda yaşanan gelişmeler de ele alınmıştır. Ayrıca, Türkiye'de yaşanan gelişmeler ana hatlarıyla incelenirken, bu gelişmelerin iktidarın sınırlandırılması konusunda ne tür sonuçlar doğurduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Throughout the history, either in traditional or modern regimes, governments have tried to manipulate the political and social life with the understanding of uncon-trolled and unlimited statesmanship. However, as a reaction to governments' desire to use the superior power unlimitedly, there have appeared doctrines suggesting that arbitrary treatments should be limited for the sake of protecting the civil liberties. The ideas arguing that governments are limited by various abstract constraints such as public good, natural law, justice, goodness, moral, divine justice have become more concrete. As a result of well-organized social movements, there have appeared superior written rules, basically originated in Europe and America. Within the fields of law, politics and history, there are number of studies on power; and audit and delimitation of political power in Ottoman Empire and Turkey. In this study, Sened-i İttifak(the Deed of Agreement) (1808), which is argued to be the first written text of delimitation of the political power, Tanzimat Fermanı (Edict of Tanzimat), Islahat Fermanı(Edict of Islahat), Kanun-i Esasi(Constitution of 1876), Constitutional Changes in 1909, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu in 1921 and 1924(Constitution 1921 and 1924), Constitution of 1961, Constitutional Changes in 1971 and 1973, Constitution of 1982 and modifications of the constitution until 2010 were discussed within the context of delimitation of political power. The scope of the study was centered on what limitations were employed in the mentioned texts and constitutions; and to what extend the modifications increased or decreased the impact of the limitation mechanisms on political powers. Beyond that, the study also tried to define and explain the political powers' perceptions and reactions to the authority limitation attempts in Ottoman and Turkey context since Sened-i İttifak. The study includes some particular government audit tools which were taken in some particular periods in addition to the judicial and political/legislator audit tools. Examining the historical development of the limitation on the political power authority in Turkey, issues such as democracy and civil liberties were also discussed. The study also gives brief information about some significant events in Turkey and their effects on political power authority limitation. 462