Kösehamamı kaplıcası ve dolayının (Çankırı-Çerkeş) hidrojeoloji incelemesi

ÖZET Yüksek Lisans Tezi KÖSEHAMAMI KAYNAĞI VE DOLAYININ (ÇANKIRI - ÇERKEŞ) HİDROJEOLOJİ İNCELEMESİ Gürhan Rahmi KOÇBAY Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Mehmet ÇELİK Bu çalışmada, Kösehamamı sıcak ve mineralli kaynağı, Ilıca kaynağı ve Çerkeş çayırım bir bölümünü içeren yaklaşık 120 km2' İlk bir alanın hidrojeolojik özellikleri araştırılmıştır. Bu kapsamda, bölgedeki birimlerin geçirimlilik özelliklerine göre hidrojeoloji haritası yapılmıştır. Sıcak ve soğuk su kaynaklarının oluşumu, kökeni, yapısal unsurlarla ilişkisi, fâsiyes özellikleri ve bıraktığı tortulların yayılımı ve özellikleri incelenmiştir. İnceleme alanındaki birimler litolojik özellikleri, yeraltı suyu boşalım miktarı, fay ve çatlaklılık durumları dikkate alınarak az geçirimli, orta geçirimli ve çok geçirimli olarak sınıflandırılmıştır. Jura-Alt Kretase yaşlı killi kireçtaşları yan geçirimli; Üst Kretase yaşlı çörtlü kireçtaşları çok geçirimli; Miyosen yaşlı bazaltlar az geçirimli; Pliyosen yaşlı birimler orta geçirimli; Kuvaterner yaşlı alüvyon ve traverten ise çok geçirimli olarak haritalanmıştır. Kösehamamı kaynağı, meteorik suların yaklaşık 700 m derinlikte jeotermal gradyanla ısınarak Ulusu Fay kuşağı boyunca yeryüzüne çıkmasıyla oluşmaktadır. Kösehamamı kaynağı ve Ilıca kaynağının oluşum mekanizmaları birbirinden bağımsızdır. Ilıca kaynağı çörtlü kireçtaşları, killi kireçtaşları ve inceleme alanı dolayındaki birimlerden beslenmekte iken, Kösehamamı kaynağı killi kireçtaşlarından beslenmektedir. İnceleme alanındaki yeraltı sularından Kösehamamı kaynağı, Na-Ca, HCO3-CI-SO4; Çömlekçi acısu kuyusu Na-Ca, HC03; Ilıca kaynağı ve Bayındır çeşme sulan Ca- Na, HCO3-CI-SO4 fasiyesindedir. Kösehamamı kaynak sulan dolomit, kalsit ve aragonit mineraline doygun, jips, anhidrit ve halit mineraline doygun değildir. Diğer soğuk yeraltı sulan incelenen hiçbir minerale doygun değildir. Hidrokimyasal ve izotopik değerlendirmeler sonucunda Kösehamamı kaynağı ve Çömlekçi Acısu kuyusu suları derin dolaşımdı, diğer suların ise sığ dolaşımlı oldukları belirlenmiştir. 2003, 61 sayfa Anahtar kelimeler: Hidrojeoloji haritası, Kösehamamı kaynağı, hidrokimya, izotop, traverten, Çerkeş İ ABSTRACT MSc Thesis HYDROGEOLOGICAL INVESTIGATION OF THE KÖSEHAMAMI BATH AND SURROUNDINGS (ÇANKIRI - ÇERKEŞ) Gürhan Rahmi KOÇBAY Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Geological Engineering Supervisor: Assoc. Prof Dr. Mehmet ÇELİK Li this study, hydrogeology an area of about 120 km2 was investigated including Kösehamamı hot and mineralised water, Ilıca Spring and Çerkeş river. In this context the hydrogeologjcal map of the area was prepared. The origin and accurence of cold and the hot springs and relations between the structure and geology was investigated. In the study area, geological formations were classified as permeable, semi permeable and very permeable according to discharge of groundwater, faults and cracks. Clayey limestones of Jura-Lower Cretaceous are of semi permeable, silisified limestones of Upper Cretaceous are of very permeable, basalts of Miocene are of semi permeable and, Quaternary aged alluvium and travertine are of classified as very permeable. Kösehamam springs have been accured come from about 700 metres deep, warmed by geothermal graident of meteoric waters. And the meteoric waters uprise from Ulusu fault zone through. Kösehamam springs and Ilıca springs have not same origin. Whereas Hica springs recharge from silicified limestones, clayey limestone and around the other units of the study area. Kösehamamı springs recharge from clayey limestone. In the study area, Kösehamam springs are of Na-Ca-HCC«3-Cl-S04, Çömlekçi acısu well is of Na-Ca-HC03, Ilıca springs and Bayındır fountain are of Ca-Na-HC03-Cl- SO4 facieses. Kösehamam spring waters are saturated with dolomite, calcite and aragonite and not saturated with gypsum, anhydrite and halit minerals. And the other springs are not saturated for anyone of these minerals. With hydrochemical and isotopic conclusions, Kösehamam spring and Çömlekçi acısu well waters are concluded as deep cycled waters and the other ones as shallow cycled waters. 2003, 61 pages Key words: Hydrogeologjcal map, Kösehamam spring, hydrochemistry, isotope, travertine, Çerkeş. İİ 62