Halifelik kurumunun tarihsel evrimi:bir politik ilahiyat yorumu

Peygamber Hz. Muhammed'in ölümü ile birlikte Arap toplumunda devlet başkanının kim olacağı sorusu gündeme gelmiştir. Bu dönemde İslam devlet başkanlığı ile ilgili çeşitli tartışmalar da ortaya çıkmıştır. Peygamber Hz. Muhammed'in kendinden sonra birisini vekil kılmayışı ve aktif bir seçim sisteminde o günün koşullarında olmayışı birtakım soru işaretlerini ve beraberinde tartışmaları ortaya çıkarmıştır. İslam öncesi dönemde kabileler halinde yaşayan ve politik kimliklerini kabileler üzerinden inşa eden Araplar Hz. Muhammed'in tebliğ ettiği İslam ile hem sosyokültürel hem de politik düzlemde birtakım değişikliklere tabi kalmışlardır. Merkezi bir otoriteden yoksun olan Arap toplumu İslam ile birlikte tek bir çatı altında toplanmakla kalmayıp sınırların genişlemesi ile birlikte de bir takım yönetsel, idari sistemlere de ihtiyaç duymuştur. Kendi iç dinamiklerinden üretilen ve gelişim gösteren ve o günün koşullarına göre ihtiyaçlara cevap veren bir sistemin olmayışı çeşitli görüş ayrılıklarını ortaya çıkarmıştır. Bununla birlikte bu ortamda çeşitli yaklaşımlar sergilenmiştir. Hz. Muhammed Arap toplumunun hem ilahi lideri hem de siyasi önderi olarak toplumda iki kimliği ile birlikte yer almakta olduğundan, peygamberin vefatı ile birlikte Arap toplumu yeni bir lider arayışı içerisine girmiştir. Peygamberden sonra ilk dört halifenin her biri farklı yaklaşımlar ile iktidara gelmiştir. Bu dört halifenin vefatları ile birlikte yerlerine bir yakınlarının gelmiyor olmasından ötürü, bu dönemi, halkın katılım ve rızasının olduğu bir seçim dönemi olarak ele almak mümkündür. Bu çalışmada, peygamberin ölümünden sonra İslam devlet başkanlığı yapan ve daha sonraları `Dört Halife` diye adlandırılan dönem ve sonraki politik yönetim anlayışı olan halifelik ele alınmıştır. İktidarı kılıç zoru ile ele geçiren Muaviye'nin, İslami yönetim sistemini saltanata dönüştürmesi ile birlikte 1924 yılına kadar yaşayan halifelik faaliyetleri, yönetim anlayışı kapsamında `Politik İlahiyat` çerçevesinde ele alınıp işlenmiştir. Halifeliğin kaldırılması ile birlikte kurulan İslam İşbirliği Teşkilatı örgütlenmesi ise halifeliğin modern anlamda devamlılığı olarak görüp, bu müessesenin bir dönüşümü olarak incelenmiştir. After prophet Mohammed's death a question came out in Arab society which was about who the next president would be. In this time, several debates about presidency of Islam state had occured. The reasons of these debates were Prophet Mohammed did not choose anyone for the presidency and also in that time there was no proper active election system. Arabs used to live as tribes and they had built their political identity through tribes they belonged before Islam. Afterwards, they had been influenced on both socio-cultural and political life after accepting Mohammed's Islam. Once Arab society hadn't had central authority and then starting with Islam, Arabs did not only gathered under one central authority but also expanded their borders. With this expansion, Arab society needed some managerial, administrative systems. However, since they haven't had a system which would have been suitable for that time's requirements and needs, various different debates had occured. For that there were different approaches related to this system issue.Propher Mohammed had two identity which were divine and political leadership in Arab society. Because of that, after his death, Arabs were in search of a new leader. Each of first four caliphs ruled the state with different political view and approach after Prophet Mohammed's death. We can consider this period of time as an election period since these four caliphs were elected by the people's participation and there was no heir system.In this thesis study, we will focus on the period of four caliphs and the following caliphate period (which started from Muawiyah who captured the government by force and turned Islamic governance into inheritance till 1924.) as governance approach in political theology context. 118