Osmanlı Devletinde porselen ve çini fabrikaları

Bu çalışma Osmanlı Devleti'ndeki porselen ve çini üretiminin, fabrikasyon yönünü ele almak amacıyla yapılmıştır. Çalışmada öncelikle Osmanlı Devleti'nin sanayi ve fabrika kavramlarına genel bir bakışı verilmiştir. Daha sonra çalışma porselen ve çininin tarihsel gelişimi ile devam etmiştir. Bu ikilinin üretimi ile ilgili bazı teknik detaylardan sonra, sektörün fabrikasyon üretimi anlatılmaya başlanmıştır. Sektördeki fabrikalar devlet ve özel sektör olmak üzere iki ayrı başlıkta incelenmiştir. Bu bölümde ilk incelenen kısım, sektörün tek devlet fabrikası olan Yıldız Porselen ve Çini Fabrikası'dır. Fabrikanın kuruluş nedeni, binası, teknik donanımı, üretim amaçları ve işgücü öncelikli ele alınan konular olmuştur. İşgücünün mesleki gelişimi, sektörde kaydettiği aşama ve sektörde yerli uzman yetiştirilmesi konuları ele alınan diğer hususlardır. Ayrıca bu fabrikanın tarihsel gelişim süreci de, detaylı bir şekilde anlatılmıştır. 1892 yılında kurulan fabrika, 1908'e kadar faaliyetine devam etmiştir. Fabrika 2. Meşrutiyet sonrası Maarif Nezareti tarafından yeniden açılmıştır. Fakat süregelen savaşlar fabrikanın önemli bir faaliyette bulunmasını engellemiştir. Birinci Dünya Savaşı içerisinde Fenerbahçe'de yeni bir fabrika kurulmak istenmişse de, bu teşebbüs netice vermemiştir.Çalışmanın takip eden bölümünde, özel sektör faaliyetlerinden bahsedilmiştir. Bu bölümde özellikle vurgulanan husus, sektör bazında incelenen imtiyazlı özel fabrika sistemidir. Bu sistemde devlet kendisi sanayi yatırımı yapmak yerine, bunu yapması için özel girişimcilere imtiyaz tanımıştır. Bu imtiyazla fabrika kurmak isteyen girişimciye, sınırları ve süresi net bir şekilde belirlenmiş bir tekel tanınmaktaydı. İmtiyaz sisteminde konuyla ilgili ikinci bir fabrikanın kurulması yasaklanırdı. Yalnız dükkân ve atölye ölçeğindeki esnaf faaliyetlerinde serbestti. Bu sistemle devlet bütçeden kaynak ayırmadan sanayi yatırımı yaparken, girişimci kendisine tanınan sınırlı tekel hakkıyla piyasa rekabetinde güç kazanırdı. This thesis is written for the factory production of porcelain and tile in the Ottoman Empire. In this thesis first of all, there is a general look to the concept of industry and factory in Ottoman Empire. Later on, thesis continues with the historical progress of porcelain and tile. After some technical details about the production of porcelain and tile, factory production of the sector was begun to explain. Factories in this sector was researched under two headlines, as state and privately owned. In the second part of the thesis, we researched Yıldız Porcelain and Tile Factory which was the only state owned one. Foundation reason, building, technical equipment, production motives and labor force of the factory were the main talking points in this part. Professional progress of labor force, learning capacity in the occupation and training native specialist were the other researched subjects. In addition, process of historical progress of factory was also thoroughly explained. The factory was founded in 1892 and continued to work up to 1908. After 2nd Meşrutiyet, Ministry of Education reopened the factory. But because of continuous wars, factory could not operate very well like before. During the 1st World War, a new factory wanted to open in Fenerbahçe. But this attempt didn?t succeed.In the following part of the thesis, private sector activities were described. In this part, we emphasized mainly privileged private factory system with the base of this sector. In this system, instead of making industrial investment by him; state gave private entrepreneurs some privileges. With these privileges, entrepreneur who wanted to found a factory, received a monopoly which was strictly determined its duration and geography. In the privileged system, founding a second factory in the same sector was prohibited. But artisans? activities were totally free. In this system state make industrial investment, without spending money from the state budget. On the other hand, private entrepreneurs with their restricted monopoly attained some power for market competition. 280