1839-1923 tarihleri arasında Osmanlı'da ahlâk eğitimi

1839?1923 yılları arası Osmanlı'da ahlâk kitapları sayısının oldukça arttığı bir dönemdir. Bu dönem aralığındaki eserlerde ahlâkın tanımı, konusu, gayesi, dayandığı temel esaslar ve müeyyideler ile ahlâk terbiyesi hakkında detaylı bilgiler vardır. Ahlak terbiyesinde izlenmesi gereken metot ve yöntemlerle birlikte ahlâkî fazilet ve reziletler de detaylı bir şekilde ele alınmıştır.Öğretilen değerlerin davranışa dönüşmesine büyük önem veren Osmanlı ahlâkçıları kitaplarında, örnek şahsiyet olarak Hz. Peygamber (sav) başta olmak üzere peygamberlere, muhataplarını düşündürmek için soru-cevap usulüne, kazandırmak istedikleri değerlerin muhatapların zihninde daha kalıcı olması için zaman zaman hikâyelere yer vermişlerdir. Osmanlı ahlâkçıları ahlâkî terbiyenin korku ve dayakla değil, güzellikle ve ikna yolu ile muhataba kazandırılmasının önemini belirtirken, kişinin davranışlarının da itidal üzere olması gerektiğini ifade etmişlerdir. Osmanlı ahlâkçılarının ahlâk eğitimi hususunda üzerinde önemle durdukları bir konu da, ahlâk eğitiminin bütüncül bir karakter taşıması gerektiğidir. Buna göre, ahlâk eğitiminde aile-okul-çevre işbirliğine gitmeli, aile tarafından verilen terbiye okulda pekiştirilmeli ve toplum içinde uygulanmalıdır.Bireyin ahlâk terbiyesindeki görev ve sorumluluklarını nefsine, Yaratıcısına, topluma, ailesine, devletine ve diğer varlıklara karşı görev ve sorumluluklar olarak altı kısımda ele alan Osmanlı ahlâkçıları, bu görev ve sorumlulukların arka planına ise din olgusunu koymaktadırlar. Osmanlı ahlâkçılarının zikretmiş oldukları bazı faziletler, doğruluk, cömertlik, sabır, tevekkül, kanaat, yardımlaşma, merhamet ve sevgi iken, uzak durulması gerektiğini ifade ettikleri reziletlerden bazıları ise yalan, öfke, tembellik, cehalet, kibir, cimrilik, hırsızlık ve zulüm gibi kötü huylardır.Özetle, çalışmamızın konusunu 1839?1923 yılları arasında Osmanlı Devleti'ndeki ahlâk ilminin pratik kısmı yani ameli ahlâk oluşturmaktadır. Araştırmada ulaşılmak istenen asıl hedef; eğitim tarihi çalışmaları içerisinde bugüne kadar üzerinde yeterince durulmamış olan Osmanlı'da 1839?1923 yılları arasındaki ahlâk terbiyesini tasvir ve tahlil etmektir. Years between 1839-1923 are the period that number of books on moral subject had increased too much in the Ottoman. In the works of this period are detailed knowledge about moral?s definition, subject, purpose, essences and commands, and moral education. Moral virtues and corruptions with the methods and processes to be followed for moral education were also examined in detailed.Ottoman moral writers having seriously cared about practicing of taught virtues had given place to prophets as sample personalities (first of all to Hz. Muhammed sav), to way of question and respond for making related ones think, sometimes to stories for those virtues to be more effective. Ottoman moral writers had stated that moral education had to be given not by fear and beat but by mercy and persuasion, and also personal behaviors had to be judicious. One matter that Ottoman moral writers had worked on is that moral education must have an integrated character. Accordingly it must be gone to cooperation of family-school-environment, and education given by family must be reinforced in school and practiced in society.Ottoman moral writers who had considered in six parts the duty and responsibility of person in moral education as duty and responsibility to him/herself, to his/her creator, to society, to his/her family, to state and other lives, put the religion fact to background of those duty and responsibilities. While some of virtues which Ottoman moral writers had mentioned are rightness, generosity, patience, entrust, suffice, contribution, mercy and love; some of corruptions are bad humors as lie, anger, laziness, ignorance, arrogance, penury, theft and cruelty.In sum, the subject of our work is the practice part of moral education in the Ottoman Empire between 1839-1923. Basic purpose wanted to be reached is the definition and analyzing of moral education in the Ottoman Empire between 1839-1923 which hasn?t been examined enough in work of education history until today. 368