Din arkeolojisinin imkânı ve Göbeklitepe

Bu çalışma dinler tarihi ile arkeoloji arasında disiplinlerarası bir alan olarak din arkeolojisinin imkânını tartışmaktadır. Bu bağlamda öncelikle bir bilgi üretme pratiği olarak arkeolojinin tarihsel seyri eleştirel bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Böylece gerek Batı'da ve gerekse ülkemizde arkeolojinin tarihsel süreç içerisindeki konumu incelenmektedir. Devamında diğer sosyal bilimler gibi arkeolojinin de şekillenmesine etki eden politik, ideolojik ve dinsel etkenler bahse konu edilmektedir. Bu durum geçmişi maddi kültür üzerinden ortaya koymaya çalışan arkeolojinin zaman zaman ideolojik bir aygıta dönüştürülmesi açısından da önem arz etmektedir. Disiplinlerarası bir alan olarak önerilen din arkeolojisinin teorik çerçevesinin sunulduğu ikinci bölümde ise ilkel, din, ritüel ve şamanizm gibi arkeoloji ve dinler tarihinin ortak kavramları üzerinden eleştirel bir okuma yapılmaktadır. Bu sayede 19. yüzyılda etkin olan paradigmadan önemli izler taşıyan söz konusu kavramların geçmişimizi anlamamız hususunda yüklendiği olumsuz duruma dikkat çekilmektedir. Çalışmanın son bölümünde ise, son dönemlerin en önemli arkeolojik keşiflerinden olan Göbekli Tepe'nin din arkeoloji perspektifinden incelenmesine yer verilmektedir. Böylece ilk iki bölümde ele alınan teorik tartışmaların Göbekli Tepe üzerinden pratik bir düzlemde incelenmesi hedeflenmektedir. Göbekli Tepe'deki T biçimli dikilitaşlara resmedilen hayvan tasvirlerinin ve soyut sembollerin ancak disiplinlerarası bir çalışma alanı olarak din arkeolojisi bağlamında nasıl anlaşılabileceği tartışılmaktadır. This study aims to investigate whether it is possible to put forward the archaeology of religion as an interdisciplinary field of study between the history of religion and archaeology. It adopts a critical approach to discuss the historical process of archaeology as a means for producing knowledge. In this regard, it tries to evaluate the historical status of archaeology both in Turkey and in the western world. It also examines the political, ideological and religious factors that shape archaeology as in many other disciplines of social sciences. From time to time, archelogy is used as an ideological means to narrate historical events from a materialistic perspective, which makes the argument of this study more crucial. The second chapter, whichestablishes a theoretical framework for the archaeology of religion as an interdisciplinary field, makes a critical review of the common concepts and terms of archaeology and history of religion such as primitive, religion, ritual, and shamanism. In this way, the chapter draws attention to the negative effects of these 19th-century concepts and terms on our understanding of history. The last chapter of the study analyses GöbekliTepe, one of the significant archaeological discoveries in recent times, within the scope of archaeology of religion. This chapter attempts to put the theoretical arguments of the first and second chapters into practice in the light of GöbekliTepe. Thus, the current study discusses how the animal depictions and abstract symbols on the T shaped pillars in GöbekliTepe should be understood from the perspective of archaeology of religion as an interdisciplinary area. 284