Normal zekalı kardeşlerin zihinsel engelli kardeşe yönelik kabul düzeyleri

ÖZET Bu çalışmada zihinsel engelli kardeşi olan çocukların kardeşlerini kabul düzeylerinin çeşitli etmenler karşısında farklaşıp farklılaşmadığı ve kabul düzeylerinin kaygı düzeyleri ve psikolojik sorunlarıyla ilişkili olup olmadığı araştırılmaya çalışılmıştır. Çocuklar aile sisteminin hayati ve dinamik unsurlarıdır. Çocuklardan birinin zihinsel engelli olması aile içi ilişkilerin dengesini bozar. Aile üyeleri, anne-baba ve kardeşler korku, öfke, utanma, suçluluk duygusu gibi pekçok olumsuz duyguyu yaşarlar. Bu yeni duruma uyum ve engelli aile üyesini olduğu gibi kabul etme aşamasına ulaştıktan sonra aile içi ilişkiler tekrar dengeye kavuşabilir. Zihinsel engelli çocuk, normal kardeşi etkilediği gibi normal kardeşte zihinsel engelli çocuğu etkilenmektedir. Yapılan çalışmalarda engelli kardeşe sahip çocukların bazıları böyle bir kardeşle yaşamanın olumlu ve birleştirici yaşantılar geçirmelerine neden olduğunu belirtirken, bazıları ise engelli çocuğa gösterilen ilgi nedeniyle kendilerinin ihmal edildiklerim bu nedenle içerleyip öfkelendiklerini belirtmişlerdir. Kardeşlerin engelli kardeşe uyum sürecinde etkili olan faktörlerin başında a) Ailenin özellikleri (sosyo ekonomik düzey, birey sayısı vb. b) Engelli ve engelli olmayan çocukların özellikleri (yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, büyük-küçük olma, engelin şiddeti vb. c) Ana-babanın tutum ve beklentileri gelmektedir. Bu faktörlerin etkisi aileden aileye, kardeşten kardeşe ve engel gruplarına göre farklılık göstermektedir. Zihinsel engelli çocukların eğitim ve rehabilitasyon çalışmalarının başarıya ulaşabilmesi, ana-babanın ve kardeşlerin katılımın sağlanması ile mümkün olabilmektedir. Ailesi tarafından sevgiyle kabul edilmiş ve sağlıklı bir iletişim kurulmu olan zihinsel engelli çocuklarla yapılacak çalışmaların başarıya ulaşabilme olasılığı diğer çocuklara oranla daha yüksektir. Zihinsel engelli çocukların sorunları, zihinsel engelli kardeşe sahip çocukların kardeşlerini kabul düzeyleri ve kaygılarının, psikoljik durumlarının çeşitli etmenler karşısında farklılaşıp farklılaşmadığının IIaraştırılmasına gereksinim vardır. Ülkemizde bu konuda yapılmış araştırmalar yok denecek kadar azdır. Ailelere yapılan rehberlik çalışmalarından, zihinsel engelli çocukların kadeşlerinin çeşitli problemlerle karşılaştıkları görülmektedir. Karşılaşılan bu roblemler, kardeşlerin bu konuya nasıl yaklaştığını ve bu durumdan nasıl etkilendiklerinin ortaya çıkarılmasını gerektirmektedir. Böylelikle zihinsel engelli çocukların kardeşlerine yönelik danışmanlık ve rehberlik çalışmalarının temelini oluşturacak veriler elde edilecektir. Araştırmanın amacı, zihinsel engelli çocukların kardeşlerinin ATDP ile ölçülen zihinsel engelli kardeşlerini kabul düzeylerinin ve QRS-SF ile ölçülen kaygı düzeylerinin ve psikolojik durumlarının çeşitli etmenler karşısında farklılaşıp farklılaşmadığını, kabul düzeyi ile kaygı düzeyi arasında ilişki olup olmadığını araştırmaktadır. Araştırma betimsel bir araştırmadır. Araştırma grubunu 1994 yılında Işık Özel Eğitim Merkezi, Enver Bakioğlu Rehabilitasyon Merkezi ve Konak İş Merkezinde eğitim görmekte olan zihinsel engelli çocukların 8-18 yaş arasında 50 kız ve erkek kardeşi oluşturmaktadır. Araştırma deney grubunu oluşturan zihinsel engelli kardeşi olan çocuklara ATDP (Engelli Kişilere Yönelik Tutum Ölçeği) ve QRS-SF (Aile Kaygı Düzeyi ve Psikolojik Durumlarını Anlama Ölçeği), kontrol grubunu oluşturan normal kardeşi olan çocuklara ATDP ölçeği uygulanmıştır. Veriler varyans analizi ve korelasyon metoduyla çözümlenmiştir. Araştırmanın amacına uygun olarak toplanan veriler belirtilen istatistiksel yöntemlerle analiz edildiğinde a) Zihinsel engelli kardeşi olan çocukların ve normal kardeşi olan çocukların ATDP ile ölçülen engelli kişilere yönelik tutumlarının farklı olmadığı b) Zihinsel engelli kardeşi olan çocukların kardeşlerini kabul düzeyleri, kaygı düzeyleri ve psikolojik durumlarının cinsiyete göre farklılaştığı, kız kardeşlerin erkek kardeşlere göre kabul düzeylerinin daha yüksek, kaygı düzeylerinin daha düşük olduğu c) Zihinsel engelli kardeşi olan çocukların ATDP ile ölçülen kardeşlerini kabul düzeyleri ve QRS-SF ile ölçülen kaygı düzeylerinin eğitim düzeyi, engelli kişiden büyük-küçük olma, engelin derecesi, ikinci engelin olup olmaması gibi IIIdeğişkenlerle farklılaşmadığı d) Kontrol grubunu oluşturan, normal kardeşi olan çocukların ATDP ile ölçülen engellilere yönelik tutumlarının, kabul düzeylerinin cinsiyet ve eğitim düzeylerine göre farklılaşmadığı e) Zihinsel engelli kardeşi olan normal çocukların kabul düzeyleri ile kaygı düzeyleri arasında istatistiksel anlamda önemli bir ilişki olmadığı saptanmıştır. IV ABSTRACT Girli, Alev M. Sc.Determination of Acceptance Levels of Mentally Normal Children Towards Mentally Disordered Sublings Supervisor: Doç. Dr. Hayrettin Akyıldız Whether thee acceptance levels of children who have mentally disordered brothers ör sisters varied in the face of different factors and whether these levels were associated with anpiety levels and psychological problems were researched in this study. Children are the vital and dynanıic components of the family systera. Of öne of the children is mentally disordered, thes upsets the balance of family relationships. Family members, parents and children, e;perience a lot of feelings such as fright, anger, shame and guiltiness. Only after the members of the family reach a level of adaptation and accept the disordered family member as he is, can family relationships regein their former levels. Just like a mentally disordered child affects his normal brother ör sister, this normal child also affects his mentally disordered brother ör sister. Studies show that some of the children who have mentally disordered brothers ör sisters indicated that they had positive experiences of a combining nature, while some others said that they felt neglected, hurt and angry due to the special çare chown to the mentally disordered cihld. Leading the factors instrumental in a child's adaptation to living with a mentally disordered brother ör sister are: a)Nature of the family, (socioeconomic level, the number of individuals in the family, ete.) b)Specifications of the children with and without disorders (age, sex, level of education, being younger ör older, intensity of the disorder) c)Attitudies and exectations of the parents. VImpacts of these factors display variatons from familiy to family, from child to child and according to the disorder group. Success of the efforts for the education and rehabilitation of mentally disordered children can be attained though the contribution and cooperation of parents. brothers and sisters. The prospect of success in the training of mentally disordered children who have been accepted lovingly and through a healthy means of communication is higher than that of other children. Whether problems of mentally disordered children, acceptance levels of their brothers ör sisters, their anxieties and physchological conditions varied ör not need to be studied. Studies in thes field are very few, if andy, in our country. Guidance services offered to families reveal that brothers and sisters of mentally disordered children confront various problems. Such problems cali for efforts to discover how brothers and sisters approach this issue and to what extent they are affected by thes situation.: Thus, data forming the basis of consultansy and guidance services concerning brothers and sisters of mentally disordered children will eventually be obtained. The purpose of this study is to determine whether acceptance levels of children with mentally dicordered brothers and sister which were measured by ATDP and their anxiety levels which were measured by QRS-SF showed variations in the face of diferent factors, and whether there was a relatioııship between the levels of acceptance and anxiety. This is a discriptive research. Research group comprices 50 brothers and sisters, aged between 8 and 18 children who were trained at Işık Private Training Center, Enver Bakioğlu Training Centre and Konak Work Center. Children with mentally disordered brothers and sisters which constitute the experimental group were given ATDP (Attitudes Towards Disabled Person) and QRS-SF (Questionnaire on Recources and Stress) measurements, and children with normal brothers and sisters which constitute the control groupe vere given ATDP measurement. VIData were analysed by means of variant analysis and correlaiton methods. When data accumulated in connection with the research. Objectives were analysed by means of above-cited statistical methods, the following points were determined: a)Attitudes of children with disordered and normal brothers and sisters towards these disordered persons did not differ from öne another. b)Acceptance levels of children with disordered brothers ör sisters, their anxiety levels and psychological conditions differed according to sex; acceptance levels of sisters were higher than those of brothers; and anxietj? levels of sisters were lower than those of brothers. c)Acceptance levels of children with disoredered brothers of sisters which were measured by ATDP and their anziety levels which were measured by QRS-SF did not differ according to variants such as the exteııt of the disorder, being older ör younger than the disordered person, and presence of a second disoder. d)Attitudes and acceptance levels of children with normal brothers ör sisters towards the disordered which were measured by ATDP did not vary according to sex and levels of aducation. e)There weren't any statiscally significant relationships between the levels of acceptance and anxiety of normal children who have metally disordered brothers ör sisters. VII 125