Tanzimat Dönemi'nde çeviri: Siyasal ve kültürel bir bakış

Çeviribilim alanındaki gelişmeler neticesinde bugün yaygınlık kazanan betimleyici çeviri araştırmaları kapsamında çevirilerde kullanılan doğruluk ya da yanlışlık değerlendirmesi bir ölçüt olmaktan çıkmış ve çeviri ürünler toplumsal ideoloji ve kimlik, dinsel inançlar ve etnik kökenler, siyasi tercihler ve kültürel normlar gibi farklı olgular ile ilişkili kültürel birer ürün olarak incelenmeye başlamıştır. Bu çalışmada Tanzimat döneminde yapılan çeviriler Osmanlı modernleşme süreci kapsamında incelenmiş ve çeviri hareketleri Batılılaşma süreci içerisinde siyasi ve kültürel değişimler bağlamında değerlendirilmeye çalışılmıştır.Osmanlı Devleti'nde on dokuzuncu yüzyılda ağırlık kazanan Batılılaşarak modernleşme çabaları devlet kurumlarından toplumsal sistemlere doğru yayılmaya başlamış ve Osmanlı aydınlarınca kültürel zeminde edebi bir hareket içerisinde topluma benimsetilmeye çalışılmıştır. Osmanlı aydınlarının bu edebi hareket içerisinde başvurduğu kanallardan biri de çeviri faaliyeti olmuştur.Bu dönemde Osmanlı aydınlarınca gazeteler aracılığıyla yürütülen çeviri etkinliği neticesinde Osmanlı toplumuna tanıtılan roman, tiyatro gibi yeni edebi türlerle birlikte yeni kavram ve değerler de mevcut kültüre nüfuz etmeye başlamıştır. Osmanlı toplumuna kazandırılmaya çalışılan pozitivist düşünce ve Batı kültür ve fikir hayatına ait değerler çeviri eserlerle halka ulaştırılmıştır.Batı'ya dönük bir toplum yaratma sürecinde devlet ve aydınlarca yürütülen çeviri faaliyetinde göze çarpan en belirgin özellik söz konusu güç sahiplerinin politik ve kültürel tercihlerinin eser seçimine yansımasıdır. Devlet tarafından kurulan çeviri kurumlarının modern bir devlet yaratmak amacıyla özellikle Batılı eserlerin tercüme edilmesi için kuruldukları çok açık bir şekilde belirtilmiş ve aynı zamanda ortak bir Osmanlı kimliği yaratma çabalarına paralel olarak Osmanlı tarihi ve dilinin geliştirilmesine yönelik telif ve tercüme politikaları yürütülmüştür.Bireysel olarak yürütülen çeviri faaliyetlerinde ise kişilerin politik görüşleri çeviri eser tercihlerini etkilemiştir. Batı normlarına eşdeğer ancak aynı zamanda kendi kültürel değerlerinin de korunduğu bir kültür yaratmak isteyen Osmanlı aydını çevirisi yapılacak eserlerde kendi kültürlerinin kabul edemeyecekleri bir takım bölümleri çıkararak, değiştirerek ya da çeviride bazı eklemeler yaparak çevirileri hedef kültüre benimsetmeye çalışmışlardır.Özellikle Batılı eserler arasından yapılan seçimler doğrultusunda düşünülecek olduğunda bu dönemde yürütülen çeviri faaliyetlerinin bir kültür planlaması kapsamında yürütüldüğünü söylemek mümkündür. Zira Batılı değerler ile yoğrulmuş pozitivist düşünce yapısının yerleştirilmeye çalışıldığı bu kültür algısal bir değişim sürecinin sonucudur. Bu süreçte oluşturulmaya çalışılan düşünsel alt yapı yüksek oranda çeviri ile Batı'nın ithal edilmesi neticesinde gerçekleşmiştir. Thanks to descriptive translation studies gained popularity as a result of the recent developments in translation studies, translation products are now examined as cultural products appeared under different socio-cultural and political facts such as social ideology and identity, religious beliefs and ethnic origins, political preferences and cultural norms. Based on this cultural turn in translation studies this study focuses on the translations made during the Tanzimat refom era within the context of political and cultural changes experienced on the path to Westernization with a view shedding light on Ottoman modernization process.Prevailed in the nineteenth century, the Empire?s modernization efforts through Westernization began to spread towards social systems firstly envisaged for government agencies. Ottoman intellectuals tried to have these efforts adopted by Ottoman society on a cultural base with a literary movement whose one of the channels that these intellectuals resort was translation.Positivist thought and intellectual life of Western culture as well as new western concepts and values began to penetrate into the existing culture through with new literary genres such as theatre and novel introduced as a result of translation activity carried out in the newspapers by Ottoman intellectuals.The most prominent feature of the translation activities carried out by the state and the intellectuals during the process of creating a society oriented to West is that the political and cultural views of these patrons affected their selecting the texts to be translated. Besides having a compilation and translation policy so as to develop Ottoman history and language for a common Ottoman identity, it was also clearly stated that the translation agencies established by the government were founded to translate especially Western works in order to create a modern state.On the other hand, political and cultural views of the intellectuals were decisive on the selection of the texts to be translated. With an aspire to create a culture equivalent to Western norms as well as preserving the existing values, Ottoman intellectuals made some additions, abstractions or adaptations in their translations in order to have them accepted by the target culture.Regarding the choices out of the works belonging to Western culture, it can be said that translations made during the reform era were part of a culture planning as that culture which positivist thinking remolded with Western values was tried to be embedded was the result of a perceptual change. The intellectual infrastructure tried to be created during this process was substantially achieved by importing the West through translation. 141